Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych. Denise F. Dostatny

Transkrypt

1 Użytkowanie dawnych gatunków i odmian zbóż oraz zachowanie pozostałych gatunków ekosystemu rolniczego w celu ochrony różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich Denise F. Dostatny Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych

2 Zadania banku genów utrzymywania kolekcji identyfikacja genów krzyżowania Herbarium (kolekcja nasion, zielniki) EKSPEDYCJE botaniczne kolekcje Bank genów -zbiór -zachowanie ex situ -dokumentacja zasobów genowych zbiór ekotypów traw i innych roślin pastewnych, zbiór roślin towarzyszących uprawom, Ekspedycje Inwentaryzacja Wymiana próbek dostarczanie materiałów rozmnożeniowych i informacji zachowanie w gospodarstwach zbiór materiałów roślinnych do prac badawczych, ocena erozji genetycznej roślin użytkowych, zbiór starych odmian, odmian miejscowych roślin rolniczych, warzywnych, sadowniczych i ozdobnych oraz ich dzikich przodków.

3

4 Obecnie do krajowego rejestru wpisane są odmiany 154 roślin uprawnych, w tym: 71 gatunków roślin rolniczych, 55 gatunków roślin warzywnych, 28 roślin sadowniczych. Na świecie ponad 70% produkowanej żywności oparta jest na 9 roślinach: jęczmieniu, pszenicy, owsie, kukurydzy, manioku, ryżu, soi, trzcinie cukrowej i ziemniaku. Do KR wpisuje się również odmiany regionalne (dla zachowania bioróżnorodności) roślin rolniczych i roślin warzywnych oraz odmiany amatorskie (nie mające znaczenia dla towarowej produkcji warzyw, ale mające znaczenie dla zachowania bioróżnorodności) roślin warzywnych. Materiał siewny odmian regionalnych może być wprowadzony do obrotu po uzyskaniu zgody MRiRW, wyłącznie w regionie pochodzenia lub w tzw. dodatkowym regionie obrotu, a materiał siewny odmian amatorskich - w małych opakowaniach. Rośliny uprawne Krajowy rejestr (COBORU)

5 Uchwała sekcji rolniczej Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim (26.II.1861r.), głosiła, że: należy wprowadzać do produkcji w Polsce krajowe odmiany, unikając sprowadzania odmian zagranicznych. Za bardzo korzystne i konieczne uważa się rozwijanie hodowli krajowej, przez zakładanie szkółek selekcyjnych odmian zbóż krajowych w ogólności, a w szczególności pszenicy.

6 Znaczenie ochrony starych i miejscowych odmian roślin uprawnych Dzięki wielowiekowej hodowli oraz przenoszeniu w coraz to nowe warunki, różne gatunki roślin uprawnych zyskały olbrzymią mnogość form: ras, odmian i miejscowych typów. Jest to materiał wyjściowy do tworzenia nowych odmian. Różnorodność jest jednocześnie poważnie zagrożona zjawiskiem erozji genetycznej towarzyszącej nowoczesnemu rolnictwu. W ten sposób, wraz z lokalnymi populacjami roślin znikają ich specyficzne cechy i przystosowania, które mogły by być wykorzystane do dalszego udoskonalania odmian hodowlanych. Tradycyjne odmiany są cenne pod względem genetycznym i kulturowym - stanowią one nasze historyczne dziedzictwo. Niektóre odmiany są odporne na choroby i szkodniki, a także na suszę i mróz.

7 TRADYCYJNE ROLNICTWO Na naszych polach występuje coraz mniejsze urozmaicenie w uprawach, co może zwiększyć areał monokultur, a zmniejszyć różnorodność roślin i zwierząt na obszarach wiejskich. Z tego powodu powinnyśmy powracać do upraw dawnych odmian roślin rolniczych. Najlepiej czują się stare odmiany uprawiane ekologicznie. Założeniem systemu rolnictwa ekologicznego jest naśladowanie procesów zachodzących w naturalnych ekosystemach.

8

9 PRODUKTY

10 Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych i zielarskich na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych (Program Wieloletni - zadanie 1.6) Od 2015r. w Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych (w IHAR) rozpoczęto poszukiwania dawnych i miejscowych odmian roślin rolniczych występujących niegdyś w Polsce. W tym celu również nawiązano kontakt z muzeami, bibliotekami, stacjami hodowlanymi, ośrodkami doradztwa rolniczego, a także z rolnikami z różnych regionów Polski. W tym celu również założono poletka demonstracyjne z kilkoma obiektami starych odmian roślin zbożowych ścieżka dydaktyczna Prace nad starymi odmianami prowadzone są w ramach Programu Wieloletniego pt. Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji, wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju koordynowanego przez IHAR-PIB a finansowanego przez MRiRW.

11 Gatunki/Odmiany obecnie rozmnażane na terenie IHAR-PIB Materiały obiektów ozimych zbóż rozmnożone na terenie IHAR i u rolników: 1. T. aestivum: Superelekta, Wysokolitewka, Biały Krzyż 2. T. dicoccum: nr 1184, nr T. spelta: nr 5046, nr H. vulgare: Kujawiak, Grodkowicki, Mikulicki Wczesny Materiały obiektów jarych rozmnażane na terenie IHAR i u rolników: 1. T. aestivum: Ostka Pokucka, Ostka Chłopicka, Jagna 2. T. dicoccum: nr T. spelta: nr T. monococcum: nr H. vulgare: Kutnowski, Putza, nr A. sativa: Tatrzański, Więcławski Jubileuszowy, Puławski Średniorychły

12 Materiały obiektów rozmnażanych przez kuratorów kolekcji: - Avena sativa: Udycz Żółty, Grzywacz Późny Wołyński, Biały Mazur, Przebój II - Triticum durum: Hela, Puławska Twarda - T. aestivum: Ostka Kleszczewska - Fagopyrum esculentum: Hruszowska, Emka - Pisum sativum: Topaz, Szablasta, Early Snap - Hordeum vulgare: Hanna Gambinus, Hanna Borzymowicki, Refleks - - Lens culinaris: Tina, S-S4 - Melilotus albus: Selgo - Lathyrus sativus: Krab, Darek - Phaseolus sp.: Warta i Populacja z ok. Tłuszcza - Rośliny lecznicze (zalecenia uprawowe)

13 Lathyrus sativus Krab

14 Lens culinaris Tina

15 Pisum sativum Szablasta

16 Solanum tuberosum mila

17 Hordeum vulgare Grodkowicki

18 Triticum aestivum Biały Krzyż

19 Triticum dicoccum Bauhini

20 Triticum monococcum nr akcesyjny: 24068

21 Triticum spelta

22 Promocja: szkolenia, targi, warsztaty Uprawa starych odmian roślin rolniczych w gospodarstwie ekologicznym 1. Walne Zebranie Sprawozdawcze i Seminarium organizowane przez Kujawsko-Pomorskie Stowarzyszenie Producentów Ekologicznych EKOŁAN w Pokrzydowie ( r.).

23 2. Promocja zadania 1.6 na targach rolniczych AGROTECH w Kielcach ( r.)

24 3. II Sierpeckie Dni Rolnika w Studzieńcu ( r.)

25 Poszerzanie wiedzy o dawnych odmianach roślin rolniczych na obszarach wiejskich Województwa Małopolskiego. 4. Konferencja dla rolników ekologicznych pod hasłem Łączy nas bioróżnorodność, Grodkowice (29 maja 2016r. ).

26 5. Dzień Otwartych Drzwi IHAR-PIB w Radzikowie ( r.)

27 6. Nauka Doradztwu Rolniczemu Referat: Ochrona różnorodności biologicznej oraz krajobrazowej obszarów rolnych poprzez zachowanie istniejących lub zakładanie nowych śródpolnych siedlisk marginalnych, a także przez zachowania dawnych odmian roślin rolniczych i zielarskich (21 październik 2016r.) 6. Stoisko

28 8. Dożynki Jasnogórskie XXV Krajowa Wystawa Rolnicza 3-4 września 2016 r

29 9. XIII Międzynarodowe Dni z Doradztwem Rolniczym - Siedlce (3-4 września 2016r.)

30 13. Międzynarodowe warsztaty robocze In situ conservation of crop wild relatives and diversity assessment techniques, (14-16 listopada 2016)

31 15. Szkolenie w zakresie starych odmian roślin rolniczych oraz warzywnych w celu poszerzenia świadomości rolniczej, Osjaków przy udziale ODR w Łodzi ( r.)

32 Materiały promocyjne

33 Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne PROW Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Cel: zachowanie ginących i cennych odmian, gatunków, ekotypów roślin uprawnych, dywersyfikacja upraw na obszarach wiejskich, wytwarzanie nasion gatunków zagrożonych erozją genetyczną spełniających minimalne wymagania jakościowe, oraz produkcja materiału siewnego odmian regionalnych i amatorskich zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze. Realizacja pakietu polega na uprawie lub wytwarzaniu materiału siewnego/nasion odmian regionalnych i/lub amatorskich zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze oraz pozostałych gatunków i odmian roślin zagrożonych erozją genetyczną.

34 Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie

35 Mapa rozmieszczenia Thymelaea passerina w Polsce

36 Chwasty są pierwotnymi producentami w systemach gospodarowania. Duża ich część to rośliny pionierskie. Jak już wyżej wspominano, chwasty wykazują wiele pozytywnych działań w agroekosystemach, dlatego powinny być objęte programami ochronnymi czy zachowawczymi. Podstawą skutecznego programu zarządzania chwastami jest posiadanie wiedzy ekologicznej o tej grupie roślin i ich relacjach z innymi organizmami. Wiele gatunków roślin segetalnych wpływa na utrzymanie się dużej różnorodności owadów. Zmniejszenie liczebności roślin żywicielskich czyli chwastów może wpływać na redukcję populacji owadów i innych gatunków zwierząt, takich jak ptaki.

37 Rolnictwo ekologiczne utrzymywanie równowagi w systemach rolniczych - chwasty Konkurują między sobą Utrzymują równowagę w systemach rolniczych Hamują rozwój szkodników polnych Wykorzystane są jako broń biologiczna Są wskaźnikami rzeczywistych warunków siedliskowych Stanowią wartościową domieszkę paszową Posiadają właściwości lecznicze Stwarzają korzystne warunki dla rozwoju pożytecznych mikroorganizmów Chronią wierzchnią warstwę gleby przed wysuszeniem i erozją Przyczyniają się do wzbogacenia gleby we związki azotowe i wapń Zatrzymują składniki pokarmowe w glebie Wykorzystane są w przemyśle kosmetycznym

38 Odmiany regionalne i odmiany amatorskie - COBORU Odmiana regionalna (odmiana dla zachowania bioróżnorodności) - oznacza populację miejscową, lub odmianę naturalnie przystosowaną do warunków lokalnych, zagrożoną postępującą z czasem utratą różnorodności genetycznej. Odmiana amatorska (odmiana odkryta i wprowadzona do uprawy w szczególnych warunkach) - oznacza odmianę roślin warzywnych odkrytą i wprowadzoną z przeznaczeniem do uprawy w szczególnych warunkach agrotechnicznych, klimatycznych lub glebowych, która nie ma znaczenia dla towarowej produkcji warzyw, ale ma znaczenie dla zachowania bioróżnorodności.

39 Jak gospodarować w sposób zrównoważony? Siedliska marginalne nie wykorzystywane bezpośrednio w produkcji rolnej są zróżnicowane pod względem struktury roślinności i funkcji, jaką pełnią lub pełniły w przeszłości. Są to najczęściej: miedze, śródpolne skarpy, brzegi rzek i rowów melioracyjnych, pobocza dróg polnych i szlaków kolejowych z roślinnością zielną, krzewiastą lub szpalerami drzew. Pasma śródpolne są obszarami o dużych zasobach bioróżnorodności, a w porównaniu z otaczającymi gruntami użytkowanymi rolniczo można je postrzegać jako oazy zwierząt, a także grzybów, które łącznie decydują o bogactwie systemów rolniczych.

40 Pole ekologiczne osiągnięta równowaga Większa liczba chwastów na polu więcej drapieżników atakujących szkodniki sprzyja utrzymaniu równowagi ekologicznej

41 Przegląd priorytetów PROW Priorytet 1. Ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach wiejskich Priorytet 2. Poprawa konkurencyjności wszystkich rodzajów gospodarki rolnej i zwiększenie rentowności gospodarstw rolnych Priorytet 3. Poprawa organizacji łańcucha żywnościowego i promowanie zarządzania ryzykiem w rolnictwie Priorytet 4. Odtwarzanie, chronienie i wzmacnianie ekosystemów zależnych od rolnictwa i leśnictwa

42 Po co nam innowacje w rolnictwie bez zachowania różnorodności w ekosystemach rolniczych? Co może robić genetyk bez botanika czy zoologa? Co może robić doradca bez rolnika lub rolnik bez doradcy? Jak będzie wyglądał krajobraz rolny bez drzew, łąki, miedz lub stref buforowych?

43 Apel Jak dotrzeć do odpowiednich regionów i gospodarzy? CDR, ODR NGOs Targi Dożynki Szkolenia dla rolników

44 Pozwólmy roślinom być tam, gdzie się zakorzeniły, ponieważ jeśli zostaną zniszczone to stracimy je bezpowrotnie! D. F. Dostatny Dziękuję za uwagę!