Perspektywy rozwoju energetyki zeroemisyjnej w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego Polski

Transkrypt

1 Konstancja Poradowska Mirosław Wójciak Perspektw rozwoju energetki zeroemisjnej w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa energetcznego Polski Wstęp Zgodnie z Prawem energetcznm [ustawa, 997] bezpieczeństwo energetczne jest to stan gospodarki umożliwiając pokrcie bieżącego i perspektwicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadnion, prz zachowaniu wmagań ochron środowiska. Zapewnienie bezpieczeństwa energetcznego wmaga zatem budow długookresowch prognoz zapotrzebowania na energię oraz jej zużcia, w celu zbilansowania poptu i podaż. Nie bez znaczenia jest również ograniczenie energochłonności gospodarki, czli racjonalne wkorzstanie zasobów energetcznch i paliwowch oraz redukcja emisji gazów cieplarnianch. Bezpieczeństwu energetcznemu kraju sprzja przede wszstkim dwersfikacja baz paliwowo-energetcznej, czli zróżnicowanie struktur użwanch paliw i energii, mniejsz stopień uzależnienia ich od importu i zróżnicowanie kierunków ich dostaw. Na świecie od wielu lat prowadzone są badania mające na celu zmniejszenie udziału paliw kopalnch w światowm rnku energii pierwotnej. W 20 roku udział ten wniósł 87%, dla Unii Europejskiej 79%, a dla Polski 97,2% [Statistical Review, 202]. Spalanie tch paliw prowadzi do skażenia powietrza, powoduje kwaśne deszcze, powstawanie CO2, a w efekcie globalne ocieplanie klimatu i pogorszenie się zdrowia ludzi. Wmienione przczn, a także fakt, że paliwa kopalne stanowią ograniczone i nieodnawialne zasob, wmuszają poszukiwania alternatwnch źródeł energii. Obecnie znanch jest kilka alternatwnch źródeł wtwarzania energii (m.in. woda, wiatr, promieniowanie słoneczne, biomasa, grawitacja). Dr, Katedra Prognoz i Analiz Gospodarczch, Wdział Nauk Ekonomicznch, Uniwerstet Ekonomiczn we Wrocławiu, konstancja.poradowska@ue.wroc.pl, ul. Komandorska 8/20, Wrocław Dr, Katedra Ekonometrii, Wdział Zarządzania, Uniwerstet Ekonomiczn w Katowicach, miroslaw.wojciak@ue.katowice.pl, ul. Bogucicka 4, Katowice

2 382 Konstancja Poradowska, Mirosław Wójciak Do ich zalet można zaliczć fakt, że nie ulegną one wczerpaniu, zapewniają niezależność od importu, zmniejszenie ilości emisji zanieczszczeń, lepszą jakość żcia i poprawę zdrowia. Zasadniczą wadą natomiast jest ich koszt znacznie przekraczając wtwarzanie energii z paliw kopalnch. Zmniejszenie emisji CO2 zależ jednak nie tlko od zwiększenia wkorzstania technologii wtwarzania energii na bazie odnawialnch źródeł i w elektrowniach jądrowch, ale przede wszstkim od popraw efektwności wkorzstania energii finalnej. Celem artkułu jest analiza energochłonności gospodarki polskiej oraz ocena perspektw rozwoju energetki odnawialnej. Przedstawiono w nim prognoz produkcji energii z odnawialnch źródeł do 2050 roku, budowane na podstawie subiektwnch modeli tendencji rozwojowej, którch parametr określano na podstawie ocen ekspertów. Wskazano ponadto cznniki sprzjające i barier rozwoju technologii zeroemisjnch w Polsce, które został zidentfikowane w oparciu o badanie ankietowe społeczeństwa. W artkule zaprezentowano wbrane metod badawcze, stosowane podczas realizacji projektu nr POIG /08 pt. Zeroemisjna gospodarka energią w warunkach zrównoważonego rozwoju Polski do 2050 roku realizowanego w Głównm Insttucie Górnictwa w Katowicach (Ośrodek Przetwarzania Informacji) oraz wnioski płnące z przeprowadzonego badania.. Energochłonność gospodarki Polski w latach Sektor paliwowo-energetczn stanowi jeden z działów gospodarki, charakterzując stopień rozwoju każdego społeczeństwa w świecie. Wzrost zapotrzebowania na energię powoduje, że pojęcie bezpieczeństwa energetcznego staje się cznnikiem kluczowm, warunkującm postęp w rozwoju obecnm i przszłch pokoleń. Nie bez wpłwu na rozwój technologii energetcznch pozostaje pakiet klimatcznoenergetczn 3 x 20, któr preczuje warunki redukcji emisji gazów cieplarnianch, zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnch w zużciu energii końcowej oraz zwiększenia efektwności wkorzstania energii. Rozpatrując bezpieczeństwo energetczne kraju należ rozróżnić dostęp do energii pierwotnej, oraz energii finalnej. Energia pierwotna jest to energia chemiczna zawarta w paliwie, w miejscu i stanie, w jakim paliwo pierwotnie się znajdowało (np.: węgiel kamienn i brunatn, ropa naftowa, gaz ziemn, drewno opałowe, paliwa odpadowe stałe

3 Perspektw rozwoju energetki zeroemisjnej w kontekście 383 roślinne i zwierzęce, energia odnawialna). Energia finalna, która jest energią użteczną, uzskaną z paliwa po uwzględnieniu strat wnikającch z konwersji, transportu itd. W Polsce głównm źródłem energii pierwotnej jest węgiel kamienn i brunatn, z którego pochodzi ponad 80% produkcji energii pierwotnej. W ogólnm bilansie zużcia energii pierwotnej (uwzględniając import, eksport oraz zmian w zapasach) nośnik ten stanowi 54%. W kontekście bezpieczeństwa energetcznego kraju ważn jest nie tlko dostęp do źródeł energii pierwotnej (krajowch i importowanch), ale także poprawa współcznnika konwersji energii pierwotnej w energię finalną oraz zmniejszenie energochłonności gospodarki. Nośniki energii wrażane są w różnch jednostkach, co często powoduje, że nie są one bezpośrednio porównwalne. W związku z tm w artkule posłużono się jednostką umowną toe (ton of oil equivalent), czli ekwiwalentu rop (paliwo o kalorczności 0 000kcal/kg). Na rsunku przedstawiono dnamikę wzrostu PKB, zużcia energii finalnej (ZEF), zużcia energii pierwotnej brutto (ZEPB), produkcji energii pierwotnej (PEP) w Polsce w latach Rsunek. Dnamika wzrostu PKB, zużcia energii finalnej (ZEF), zużcia energii pierwotnej brutto (ZEPB), produkcji energii pierwotnej (PEP) w Polsce w latach Źródło: Opracowanie własne. Zużcie energii pierwotnej brutto obliczono jako:

4 384 Konstancja Poradowska, Mirosław Wójciak ZEPB = PEP E + I + Z () gdzie: ZEPB zużcie energii pierwotnej brutto, PEP produkcja energii pierwotnej, E Eksport, I Import, Z zmiana poziomu zapasów. W badanm okresie produkcja energii pierwotnej stale malała osiągając w 20 roku poziom 70% produkcji z roku 995. W tm samm czasie zużcie energii finalnej oraz zużcie energii pierwotnej brutto, po początkowm wzroście, malało od 997 roku do 2002 roku. Począwsz od 2003 roku notowan jest wzrost zapotrzebowania na energię, co spowodowało, że w roku 20 poziom zużcia energii finalnej i pierwotnej bł nieznacznie wższ niż w 995 roku. W tm samm czasie PKB mierzone w milionach euro w cenach stałch z 20 roku zwiększło się blisko dwukrotnie. Daje to średnioroczne zmniejszenie energochłonności dla energii finalnej oraz zużcia energii pierwotnej brutto w odniesieniu do PKB o około 4,% (por. rsunek 2). Utrzmująca się podobna dnamika zużcia energii pierwotnej i finalnej skutkuje utrzmującm się współcznnikiem konwersji energii pierwotnej w finalną w granicach 6 65%. Rsunek 2. Energochłonność gospodarki polskiej w latach Źródło: Opracowanie własne.

5 Perspektw rozwoju energetki zeroemisjnej w kontekście 385 Produkcja energii pierwotnej (ze źródeł krajowch) od 997 roku maleje (por. rsunek 3) spadek wniósł 32%. W tm okresie produkcja energii z węgla zmalała o 39,7%, a dla pozostałch nośników energii wzrosła: dla rop naftowej o 82,7%; gazu ziemnego o 20,2% a dla OZE o 92,3%. Rozwój energetki z odnawialnch źródeł energii spowodował, że w ostatniej dekadzie udział pozskanej energii z tego źródła wzrósł z 4,8% do,%. Rsunek 3. Struktura produkcji energii pierwotnej w Polsce w podziale na nośniki w latach w milionach toe (Mtoe) Źródło: Opracowanie własne. Produkcja energii pierwotnej oraz jej struktura jest ściśle powiązana ze zmianą zapotrzebowania i jej struktur na energię pierwotną (por. tablica i rsunek 4). ablica. Struktura zużcia energii pierwotnej w Polsce w latach Nośnik Węgiel kamienn i brunatn 75,9% 70,3% 63,8% 59,8% 56,3% 53,8% Ropa naftowa 3,7% 6,9% 2,4% 23,% 25,5% 26,% Gaz ziemn 8,3% 9,0% 0,6% 2,4% 2,8% 2,6% OZE 2,% 3,9% 4,2% 4,7% 5,5% 7,5% średnia policzona dla czterech lat średnia policzona dla dwóch lat Źródło: Opracowanie własne na podstawie danch z Eurostatu.

6 386 Konstancja Poradowska, Mirosław Wójciak Udział zapotrzebowania na energię pozskaną z węgla maleje od początku badanego okresu. W latach udział energii otrzmanej z węgla wniósł 75,9%, a w latach już tlko 53,8%. Sstematcznie rośnie udział energii pozskanej z rop naftowej (wzrost w rozpatrwanm okresie z 3,7% do 26,%). Rośnie także udział energii wtworzonej z gazu ziemnego, lecz dnamika wzrostu jest niższa niż w przpadku rop naftowej (wzrost z 8,3% do 2,6%). Jest to stuacja niekorzstna, gdż w Polsce, ze względu na położenie geograficzne, dominującmi surowcami energetcznmi są węgiel kamienn oraz brunatn. Podobnie jak w przpadku produkcji energii pierwotnej rośnie udział zużcia energii z odnawialnch źródeł. Na początku lat 90. XX wieku kształtował się na poziomie 2,%, a w latach wnosił już 7,5%. Rsunek 4. Struktura zużcia energii pierwotnej w Polsce w podziale na nośniki w latach w milionach toe (Mtoe) Źródło: Opracowanie własne. Istotnm faktem jest, że mimo iż odnawialne źródła energii wkorzstane do produkcji energii elektrcznej (m.in. energia wod, wiatru, słońca, geotermalna itp.) stanowią niewielki odsetek wśród nośników energii pierwotnej, są źródłami niewczerpalnmi lub odnawiającmi się w krótkim czasie. Chociaż obecnie nie są w stanie zapewnić bezpieczeństwa energetcznego, niewątpliwie ich znaczenie w czasie będzie rosło [Wójciak, 2009]. Ponadto, jako jedne źródła energii wpisują się w ekologiczn aspekt definicji bezpieczeństwa energetcznego kraju. W dalszej części artkułu przedstawione zostaną perspektw rozwoju technologii, opartch na odnawialnch źródłach energii.

7 Perspektw rozwoju energetki zeroemisjnej w kontekście Prognoz wbranch zeroemisjnch technologii produkcji energii Główną przczną trudności prognozowania produkcji energii z odnawialnch źródeł jest brak dostatecznej liczb danch empircznch, pozwalającch na klasczną budowę matematcznego modelu rzeczwistości. Rutnowm podejściem jest w takiej stuacji wkorzstanie heurstcznch metod prognozowania, opartch na opiniach ekspertów, które mogą bć zebrane na przkład na drodze ankiet delfickiej. Badania pokazują jednak, że trafność prognoz formułowanch bezpośrednio przez ekspertów rzadko bwa zadowalająca, zwłaszcza w zestawieniu z prognozami otrzmanmi na podstawie formalnego modelu prognostcznego [Russo, Schoemaker, 989]. rudności te nasilają się, gd na przkład na potrzeb długookresowch scenariusz rozwoju, wmagana jest konstrukcja całej trajektorii prognoz, sięgającej wielu okresów naprzód w przpadku badań foresight nawet kilkudziesięciu lat. Alternatwą dla tradcjnch metod heurstcznch może bć wówczas budowa tzw. formalnego modelu subiektwnego (modelu formalnego II rodzaju), którego parametr ocenia się na podstawie subiektwnej informacji pozskanej od ekspertów [Poradowska, 20]. Znane z literatur przedmiotu subiektwne modele tendencji rozwojowej służą do opisu dnamiki sprzedaż nowch produktów [Gardnem, 99, s ; Shim, 2000]. Prognosta przjmuje założenie o postaci funkcjnej modelu w oparciu o spodziewan kształt krzwej żcia produktu. Ocen parametrów wznacza się na podstawie sądów eksperta lub grup ekspertów, które mogą dotczć wartości trzech zmiennch losowch: wielkości sprzedaż w pierwszm okresie istnienia produktu na rnku (Y), wielkości sprzedaż w jednm z późniejszch okresów (Yn) oraz poziomu nascenia rnku (Y ). Równanie modelu można zatem ogólnie zapisać jako: Yt = f ( t, Y, Yn, Y ), (2) której argumentami są: zmienna czasowa t oraz zmienne Y, Yn, Y którch ocen wartości oczekiwanch,, posłużł do wzna- n, czenia parametrów modelu. Dla prognoz, otrzmanej przez ekstrapolację modelu zgodnie z regułą prognozowania według wartości oczekiwanej: = f (,, n, ), (3)

8 388 Konstancja Poradowska, Mirosław Wójciak można wznaczć miernik dopuszczalności analogiczn do znanego błędu prognoz ex ante estmator odchlenia standardowego błędu prognoz, tzw. standardową niepewność prognoz u ) [Poradowska, 2006]. Jego wartość można ocenić korzstając z prawa przenoszenia odchleń standardowch, zgodnie z którm mam: u( f ) = f + 2 u( f n ) 2 u( f + n ) u( n u( n ) r( ) 2, f + n f ) + u( f ) 2 u( + ) u( ( ) r( f f 2 + u( n ) u( ) r( n, ) n gdzie: u ), u( n ), u( ) to ocen odchleń standardowch zmiennch (, Y Y, Y n, f f, n f,, ) + to pochodne cząstkowe (współcznniki wrażliwości) funkcji f względem zmiennch odpowiednio w punkcie t =, Y, = Y n = n, Y =, Y n, (4), Y Y liczone r(, n ), r(, ), r( n, ) to ocen współcznników korelacji liniowej pomiędz parami zmiennch odpowiednio Yoraz Y n, Y oraz Y, Y n oraz Y. W badaniu Zeroemisjna gospodarka energią w warunkach zrównoważonego rozwoju Polski do 2050 dla wszczególnionch technologii energetcznch, eksperci określili: wielkość produkcji energii w 200 roku, minimalną (a), maksmalną (b) i najbardziej prawdopodobną (w) wielkość produkcji energii w latach 2020 oraz 2050, spodziewan kształt krzwej żcia technologii w okresie (wbierano jedną spośród funkcji: liniowej, wkładniczej, wkładniczej odwrotnościowej, logistcznej). W procedurze wznaczenia prognoz na kolejne lata oraz ocen stopnia ich niepewności można wróżnić następujące etap: ocena parametrów modelu, ocena odchleń standardowch u ), u( n ), u( ), ( konstrukcja prognoz kombinowanch na okres ,

9 Perspektw rozwoju energetki zeroemisjnej w kontekście 389 ocena stopnia niepewności prognoz. 2.. Ocena parametrów modelu Wielkość produkcji, podaną przez ekspertów dla 200 roku uznano za deterministczną zmienną Y. Za ewentualn potencjał rnkow w okresie prognoz przjęto maksmalną wartość, określoną przez ekspertów dla 2050 roku. Założono ponadto, że wielkości produkcji energii w latach 2020 oraz 2050 to niezależne zmienne losowe Y oraz Y 4 o rozkładach trójkątnch, rozpiętch na trzech wartościach określonch przez ekspertów: minimalnej (a), maksmalnej (b) i najbardziej prawdopodobnej (w). Zatem: wartość podana przez ekspertów dla 200 roku; wartość oczekiwana rozkładu trójkątnego, określonego przez trz wartości podane przez ekspertów dla 2020 roku; 4 wartość oczekiwana rozkładu trójkątnego, określonego przez trz wartości podane przez ekspertów dla 2050 roku; maksmalna wartość określona przez ekspertów dla 2050 roku Ocena odchleń standardowch Dla deterministcznie określonej wielkości dla 200 roku przjęto u ( ) = 0. Wartości u ) oraz u ) wznaczono jako odchlenia ( ( 4 standardowe odpowiednich rozkładów trójkątnch 2. Brakowało opinii ekspertów, na podstawie którch można bło ocenić niepewność maksmalnej wielkości w 2050 roku, przjęto zatem arbitralnie jednostajn rozkład zmiennej Y na przedziale [ 0,75 ;,25 ] 3, skąd: ( ) = u, (5) Konstrukcja prognoz kombinowanch na okres Dla każdej z rozważanch technologii zbudowano wstępnie dwa modele prognostczne: ) na podstawie wielkości, (oraz ewentualnie ), 2) na podstawie wielkości, 4 (oraz ewentualnie ). a + w + b Wartość oczekiwaną rozkładu trójkątnego wznacza się jako: m = 3 2 Skorzstano ze wzoru: s = ( b w) 2 + ( b a)( w a) 8 3 Bło to następstwem założenia, że maksmaln błąd eksperta, popełnion prz określaniu tej wielkości jest rzędu 25%.

10 390 Konstancja Poradowska, Mirosław Wójciak Postać funkcjna obu modeli bła jednakowa, zgodna ze wskazaną przez ekspertów krzwą rozwoju technologii w okresie W oparciu o model i 2 wznaczono odpowiednio prognoz ) oraz ( 2) dla okresów =,,4 i oceniono ich niepewności standardowe u ( ) oraz u ( ). 2 Następnie dla każdego =,,4 wznaczono prognozę kombinowaną, jako: gdzie: ( ) () w(2) (2) ( = w +, (6) u( ) w() =, + u ( ) u ( ) 2 u2 ( ) w(2) =, (7) + u ( ) u ( ) 2.4. Ocena stopnia niepewności prognoz Dla prognoz kombinowanch (=,,4) wznaczono standardowe niepewności u ) na podstawie prawa propagacji odchleń ( standardowch, zakładając prz tm maksmalną dodatnią korelację pomiędz prognozami wchodzącmi w skład kombinacji. Korzstając ze wzoru 4 otrzmano zatem: u ) = w() u ( ) + w(2) u ( ), (8) ( 2 Wielkość z wzoru 8 można interpretować jako odchlenie standardowe błędu prognoz, wznaczonej na okres. Jako dodatkow miernik niepewności przjęto rozpiętość przedziału: [ u( ); + u( )], (9) Poniżej przedstawiono prognoz wielkości produkcji energii ze źródeł odnawialnch. Na rsunku 5 zaznaczono dla poszczególnch technologii wartości określone przez ekspertów, wstępnie zbudowane modele prognostczne (bazujące na ocenach wielkości produkcji dla lat 200, 2020 oraz 200, 2050), ostateczną prognozę na lata (otrzmaną jako kombinację prognoz wstępnch) oraz przedział niepewności prognoz [ u( ); + u( )]. Ocena wzrokowa wkre- sów zamieszczonch na rsunku 5 pozwala stwierdzić, że najmniejsz stopień niepewności wkazuje prognoza rozwoju energetki wiatrowej wielkiej skali przedział niepewności jest stosunkowo wąski, ale także otrzmane prognoz (zarówno wstępne, jak i kombinowana) są najmniej odległe od ocen ekspertów. 2

11 Perspektw rozwoju energetki zeroemisjnej w kontekście 39 Rsunek 5. Prognoz rozwoju technologii OZE wraz z przedziałem niepewności OZE_Kolektor słoneczne 2OZE_Fotowoltaika [GWh] [GWh] OZE_Energetka wodna 7OZE_Energetka wiatrowa [GWh] [GWh] OZE_Pomp ciepła i geotermia 3OZE_Mikrogeneracja na bazie biomas [GWh] [MWh] [GWh] OZE_Mikroenergetka wiatrowa Legenda: wartość najbardziej prawdopodobna wartość minimalna wartość maksmalna wstępne modele () i (2) prognoza kombinowana granice przedziału niepewności prognoz Źródło: Opracowanie własne.

12 392 Konstancja Poradowska, Mirosław Wójciak Istotnm jest również, że w tm przpadku intuicja ekspertów, dotcząca kształtu krzwej rozwoju technologii jest zbieżna z określonmi przez nich wartościami dla wbranch lat. Powodem takiej jakości wników może tu bć dobra znajomość zjawiska produkcji energii wiatrowej na tle innch technologii, dopiero wdrażanch na polskim rnku. Innm przkładem technologii, która już z powodzeniem funkcjonuje na polskim rnku jest energetka wodna. Jednak w tm przpadku, pomimo niskiej na tle innch technologii rozpiętości przedziału niepewności, negatwnm wznacznikiem jakości prognoz jest rozbieżność ocen ekspertów z trajektorią określonej przez nich krzwej rozwoju eksperci wbrali tu funkcję logistczną, natomiast ich ocen (zwłaszcza dla roku 2050) wskazują na wkładnicz wzrost wielkości produkcji energii. Sprzeczność w tm zakresie intuicji ekspertów ujawnia się w większości otrzmanch wników, dotczącch także pozostałch obszarów tematcznch całego badania foresight. Dla porównania w tablic 2 zamieszczono szczegółowe wniki dla 2050 roku, t.j. ostatniego okresu prognoz, obarczonego najwższm stopniem niepewności. ablica 2. Wniki badania dla 2050 roku: ocen ekspertów, otrzmana prognoza kombinowana, standardowa niepewność prognoz oraz jej wielkość względna (w stosunku do prognoz) echnologia OZE Kolektor słoneczne płaskie/próżniowe Fotowoltaika Energetka wodna klasczna i szcztowa Energetka wiatrowa wielkiej skali Pomp ciepła i geotermia Mikrogeneracja na bazie biomas Mikroenergetka wiatrowa Postać funkcji wkł. wkł. wkł. odw. logist. odw. wkł. wkł. logist. Ocen ekspertów a w b Prognoza Niepewność prognoz Względna niepewność 30% 42% 0% 7% 32% 40% 20% Źródło: Opracowanie własne.

13 Perspektw rozwoju energetki zeroemisjnej w kontekście 393 Zgodnie z wnioskami płnącmi z ocen wzrokowej wkresów na rsunku 5, najniższ stopień niepewności wkazują prognoz dla energetki wodnej i wiatrowej odpowiednio 0% i 7% wartości prognoz. W przpadku energetki wodnej negatwnm jest jednak fakt, że otrzmana prognoza wkracza poza przedział wznaczon przez minimalną i maksmalną ocenę ekspertów, co jest spowodowane sprzecznością ocen wielkości produkcji i postaci krzwej rozwoju. Dla pozostałch technologii prognoz wznaczone na podstawie subiektwnch modeli tendencji rozwojowej zawierają się w przedziale określonm przez ekspertów, chociaż ich stopień niepewności jest stosunkowo wsoki w przpadku fotowoltaiki (technologii będącej obecnie w początkowej fazie wdrażania) oraz mikrogeneracji na bazie biomas (technologii jeszcze nie funkcjonującej na polskim rnku) standardowe niepewności prognoz na 2050 rok wnoszą odpowiednio aż 42% i 40% wartości prognoz. 3. Determinant rozwoju nowch technologii zeroemisjnej produkcji energii Cznniki determinujące rozwój gospodarki zeroemisjnej w Polsce określono na podstawie badania ankietowego, obejmującego próbę liczącą 407 osób, dobranch losowo i reprezentatwnch dla ogółu ludności Polski w wieku lat (mieszkańc miast i wsi). Ankietowanm przedstawiono 24 tez z czterech obszarów otoczenia gospodarki zeroemisjnej: społecznego (7 tez), politczno-prawnego (5 tez), środowiskowego (6 tez) oraz ekonomicznego (6 tez). ez dotczł m.in. powstania warunków prawnch i ekonomicznch, które będą sprzjał badaniom naukowm w zakresie energetki, racjonalizacji zużcia energii w gospodarstwach domowch i w budownictwie mieszkaniowm, które zmniejsz emisje do środowiska, rozwoju małch źródeł wtwarzania (wiatraki, panele słoneczne), co przczni się do wzrostu pewności zasilania w energię. W badaniu otrzmano następujące wniki, stanowiące założenia wbranch, sformułowanch na potrzeb ankiet tez [Poradowska, Wójciak, 20, s. 5 52; Poradowska, Wójciak, 202]:. Rozwój małch źródeł wtwarzania (wiatraki, panele słoneczne) przczni się do wzrostu pewności zasilania w energię. 2. Polska stanie się atrakcjnm miejscem inwestowania w odnawialne źródła energii.

14 394 Konstancja Poradowska, Mirosław Wójciak 3. W Polsce powszechnie użtkowane będą środki i form transportu eliminujące emisję zanieczszczeń do środowiska. 4. Dobra stuacja finansowa przedsiębiorstw sprzja energooszczędnm inwestcjom. 5. Wstąpi zwiększenie zdolności i gotowości społeczeństwa oraz insttucji społecznch do tworzenia i wkorzstania nowch rozwiązań technicznch, technologicznch, organizacjnch. 6. W Polsce powstaną warunki prawne i ekonomiczne, które będą sprzjał badaniom naukowm w zakresie energetki, wprowadzaniu nowch technologii energetcznch i nowch rozwiązań w zakresie oszczędności energii. 7. Racjonalizacja zużcia energii w gospodarstwach domowch i w budownictwie mieszkaniowm zmniejsz emisje do środowiska. 8. Polac wbierają politków dbającch o oszczędzanie energii i o- chronę środowiska. 9. Rozwój wiedz i wmagań klientów wmusi zmian zachowań dostawców energii na konkurencjnm rnku. ablica 3. Stmulator i barier rozwoju obszarów gospodarki zeroemisjnej w Polsce Obszar Stmulator Barier rozwój zeroemisjnej gospodarki energią - zmian w sstemie edukacji - nowe regulacje prawne - reform sstemowe - interes grupowe - wzrost PKB na mieszkańca - wpłw norm i postaw dominującch w krajach UE - potencjał naukow - koszt ekonomiczne realizacji - nawki społeczeństwa rozwój i upowszechnienie zastosowania odnawialnch źródeł energii - zmian w sstemie edukacji - nowe regulacje prawne - reform sstemowe - interes grupowe - wzrost PKB na mieszkańca - wpłw norm i postaw dominującch w krajach UE - potencjał naukow - koszt ekonomiczne realizacji - nawki społeczeństwa

15 Perspektw rozwoju energetki zeroemisjnej w kontekście 395 rozwój i zastosowanie w Polsce energetki jądrowej oszczędność energii w przemśle - zmian w sstemie edukacji - nowe regulacje prawne - reform sstemowe - wpłw norm i postaw dominującch w krajach UE - interes grupowe - wzrost PKB na mieszkańca - potencjał naukow - zmian w sstemie edukacji - interes grupowe - wzrost PKB na mieszkańca - nowe regulacje prawne - reform sstemowe - wpłw norm i postaw dominującch w krajach UE - potencjał naukow - koszt ekonomiczne realizacji - nawki społeczeństwa - nawki społeczeństwa - koszt ekonomiczne realizacji oszczędność energii w budownictwie oszczędność energii w transporcie oszczędność energii w żciu codziennm Źródło: Opracowanie własne. - zmian w sstemie edukacji - wzrost PKB na mieszkańca - nowe regulacje prawne - reform sstemowe - interes grupowe - wpłw norm i postaw dominującch w krajach UE - potencjał naukow - zmian w sstemie edukacji - nowe regulacje prawne - reform sstemowe - interes grupowe - wpłw norm i postaw dominującch w krajach UE - wzrost PKB na mieszkańca - potencjał naukow - zmian w sstemie edukacji - nowe regulacje prawne - reform sstemowe - interes grupowe - wzrost PKB na mieszkańca - wpłw norm i postaw dominującch w krajach UE - potencjał naukow - koszt ekonomiczne realizacji - nawki społeczeństwa - koszt ekonomiczne realizacji - nawki społeczeństwa - nawki społeczeństwa - koszt ekonomiczne realizacji

16 396 Konstancja Poradowska, Mirosław Wójciak Na rozwój gospodarki zeroemisjnej największ wpłw mają tez z obszaru ekonomicznego (4 tez), a najmniejsz z obszaru politcznego (jedna teza). Zidentfikowane na podstawie badania stmulator i barier rozwoju gospodarki zeroemisjnej w Polsce przedstawiono w tablic 3. Analiza powższch wników pozwala stwierdzić, że najsilniejszmi stmulatorami rozwoju gospodarki zeroemisjnej w Polsce błb: odpowiednia edukacja społeczeństwa oraz nowe regulacje prawne, ułatwiające wdrażanie technologii zeroemisjnch. Barier to natomiast nawki społeczeństwa mocno zakorzenionego w gospodarce węglowej oraz ekonomiczne koszt realizacji politki zeroemisjnej. Zakończenie Odpowiedź na ptanie, jak prz szbko wzrastającm zużciu energii zapewnić jej dostępność, nie niszcząc prz tm środowiska naturalnego, należ do naczelnch dlematów naszch czasów. Stąd jednm z głównch priortetów rozwoju energetki w Polsce i na świecie jest rozwój odnawialnch źródeł energii (energii wod, wiatru, promieniowania słonecznego, energii geotermalnej oraz biomas). Racjonalne ich wkorzstanie jest jednm z istotnch komponentów zrównoważonego rozwoju prznoszącm wmierne efekt ekologiczno-energetczne. Wzrost udziału odnawialnch źródeł energii w bilansie paliwowoenergetcznm przcznia się do popraw efektwności wkorzstania i oszczędzania zasobów surowców energetcznch. Odnawialne źródła energii mogą przcznić się do zwiększenia bezpieczeństwa energetcznego poprzez zmniejszenie zależności od importowanch paliw kopalnch oraz do popraw zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetcznej. Cennm narzędziem w konstrukcji długookresowch prognoz rozwoju nowch technologii zeroemisjnch są subiektwne modele prognostczne. Jednak koniecznm warunkiem efektwności prognozowania jest w takiej stuacji dobra jakość danch eksperckich, wmagającch dogłębnej w danej dziedzinie wiedz eksperta oraz rzetelności prognost w procesie pozskiwania opinii. Przeprowadzone badanie wskazało, że w opinii społeczeństwa polskiego barierami rozwoju technologii zeroemisjnch są wsokie koszt wdrożenia oraz przzwczajenia i tradcje społeczeństwa. Do cznników sprzjającch należ zaliczć: edukację, regulacje sprzjające OZE

17 Perspektw rozwoju energetki zeroemisjnej w kontekście 397 oraz technologiom energooszczędnm, a także wzrost PKB na jednego mieszkańca. Należ zwrócić uwagę na istnienie silnej potrzeb badania opinii ludności na temat gospodarki zeroemisjnej. Badania takie prowadzą do wzrostu świadomości społecznej w zakresie racjonalnego wkorzstwania energii oraz pozskiwania jej z alternatwnch źródeł, a pośrednio także do wzrostu bezpieczeństwa energetcznego. Literatura. Gardner Jr. E. (99), Forecast with No Data, Lotus Vol. 7, No Poradowska K. (20), Subjective Growth Models in Long-erm Forecasting he Development echnologies, Research Papers UE Wrocław, Ekonometria. Econometrics Iss Poradowska K. (2009), Prawo propagacji niepewności w ocenie dopuszczalności prognoz, Prace Naukowe Uniwerstetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 38, Ekonometria nr Poradowska K., Wójciak M (20 ), Stmulator i barier rozwoju gospodarki zeroemisjnej w opinii społeczeństwa, Modelowanie i prognozowanie gospodarki narodowej, Prace i Materiał Wdziału Zarządzania Uniwerstetu Gdańskiego nr 4/8. 5. Poradowska K., Wójciak M. (20), Opis metod badań w projekcie z podkreśleniem wkorzstanch technik foresightowch, w: Scenariusze rozwoju zeroemisjnej gospodarki energią w Polsce w perspektwie 2050 roku, Pka I., Czaplicka-Kolarz K. (red.), Główn Insttut Górnictwa, Katowice. 6. Poradowska K., Wójciak M. (202), Development Determinants of CO2 Emissions Reducing echnologies, w: Innovation Vision 2020: Sustainable Growth, Entrepreneurship, and Economic Development, Soliman K.S. (ed.), e book. 7. Ustawa z dnia 0 kwietnia 997 r. Prawo energetczne, Dz.U. Nr 54, poz. 348 z późn. zm. 8. Russo E.J., Schoemaker P.J. (989), Decision raps: he en Barriers to Brilliant Decision-Making and How to Overcome hem, Fireside, New York, NY. 9. Shim J.K. (2000), Strategic Bussines Forecasting, St. Lucie Press, New York, NY. 0. Statistical Review of World Energ (202), dostępn na stronie:

18 398 Konstancja Poradowska, Mirosław Wójciak sh/reports_and_publications/statistical_energ_review_20/sagi NG/local_assets/pdf/statistical_review_of_world_energ_full_repor t_202.pdf, dostęp dnia Wójciak M. (2009), Prognoz rozwoju sektora energetcznego w Polsce, Modelowanie i prognozowanie gospodarki narodowej, Prace i Materiał Wdziału Zarządzania Uniwerstetu Gdańskiego nr 4/2. Streszczenie Bezpieczeństwo energetczne kraju polega na zrównoważonm dostosowaniu podaż, w perspektwie wieloletniej, do prognozowanego zapotrzebowania na energię z uwzględnieniem aspektów ekonomicznch i ekologicznch. Istotnm cznnikiem ograniczającm rzko obniżenia bezpieczeństwa energetcznego kraju jest zróżnicowanie struktur użwanch paliw i energii, a także związan z powższm rozwój odnawialnch źródeł energii (OZE). Efektwne wkorzstanie technologii OZE nie tlko zmniejsza zależność od importowanch paliw kopalnch, takich jak ropa naftowa, gaz ziemn i węgiel, ale także prowadzi do redukcji gazów cieplarnianch, co jest zbieżne z podstawowmi założeniami politki energetcznej Unii Europejskiej. Artkuł obejmuje analizę energochłonności gospodarki polskiej oraz perspektw rozwoju energetki odnawialnej. Przedstawiono w nim prognoz produkcji energii z odnawialnch źródeł do 2050 roku, a następnie wskazano cznniki sprzjające i barier rozwoju technologii zeroemisjnch w Polsce. Zaprezentowano także wbrane metod badawcze, stosowane podczas realizacji projektu Zeroemisjna gospodarka energią w warunkach zrównoważonego rozwoju Polski do 2050 roku realizowanego w Głównm Insttucie Górnictwa w Katowicach oraz wnioski płnące z przeprowadzonego badania. Słowa kluczowe prognozowanie eksperckie, modele subiektwne, foresight Prospects for he Development of Carbonfree Energ in he Context of Polish Energ Securit (Summar) Energ securit of the countr relies on a long term sustainable adjustment of energ suppl, to the projected energ demand while taking into account economic and environmental factors. Important factor in reducing the countr's energ securit risk is diversification of the used fuel and energ structure and thus the development of renewable energ sources (RES). he effective use of RES technologies not onl reduces the dependence on imported fossil fuels, such as oil, natural gas, and coal, but also leads to reduction in greenhouse emission, which is consistent with the basic principles of European Union's energ polic.

19 Perspektw rozwoju energetki zeroemisjnej w kontekście 399 he article includes an analsis of the energ consumption of Polish econom and the prospects for the development of renewable energ. It shows the forecast of the energ production from renewable sources b 2050 and then identifies the promoting factors and barriers in the development of carbon free technologies. he paper also presents selective research methods used during the implementation of the project 'the carbon free energ utilization during the sustainable development of Poland b 2050' carried out at the Central Institute of Mining in Katowice and the research findings. Kewords judgment forecasting, subjective models, foresight

20