Łącząc Europę : nowa bazowa sieć transportowa UE

Transkrypt

1 MEMO/11/706 Bruksela, 19 października 2011 r. Łącząc Europę : nowa bazowa sieć transportowa UE Komisja przyjęła dzisiaj wniosek dotyczący przekształcenia niespójnej obecnie struktury dróg, linii kolejowych, portów lotniczych i kanałów w Europie w jednolitą sieć transportową (TEN-T). Nowa sieć bazowa umożliwi usunięcie wąskich gardeł, modernizację infrastruktury i usprawnienie transgranicznej działalności przewozowej na potrzeby pasażerów i przedsiębiorstw w całej UE. Przyczyni się ona do poprawy połączeń między różnymi rodzajami transportu oraz do realizacji unijnych celów związanych ze zmianą klimatu poprzez zmniejszenie emisji CO 2 z sektora transportu. Wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Siim Kallas, który odpowiada za transport, powiedział: Transport ma zasadnicze znaczenie dla gospodarki UE, ale brakuje nam obecnie kluczowych połączeń. Europejskie koleje muszą korzystać z torów o 7 różnych szerokościach, a jedynie 20 głównych lotnisk i 35 głównych portów w Europie jest bezpośrednio połączonych z siecią kolejową. Bez odpowiednich połączeń Europa nie odnotuje wzrostu gospodarczego ani dobrej koniunktury. Założenia nowej polityki, będącej wynikiem dwuletnich konsultacji, określają bazową sieć transportową, która ma zostać utworzona do 2030 r. i stanowić trzon systemu transportowego w ramach jednolitego rynku. Opublikowane dzisiaj propozycje finansowe (na lata ) zakładają również skoncentrowanie finansowania unijnego w dziedzinie transportu na wspomnianej bazowej sieci transportowej, uzupełnieniu brakujących połączeń granicznych, likwidacji tzw. wąskich gardeł oraz na wspieraniu inteligentnych sieci. Nowa sieć bazowa TEN-T zostanie uzupełniona kompleksową siecią tras dołączoną do sieci bazowej na poziomie regionalnym i krajowym. Proces ten zostanie w znacznym stopniu sfinansowany przez państwa członkowskie, przy zapewnieniu możliwości wsparcia z funduszy transportowych i regionalnych UE, w tym z nowych innowacyjnych instrumentów finansowania. Celem jest zagwarantowanie, że stopniowo do 2050 r. czas potrzebny ogromnej większości europejskich obywateli i przedsiębiorców na dotarcie do sieci uzupełniającej wynosić będzie nie więcej niż 30 minut. Traktowana jako całość, nowa sieć transportowa zapewni: - podróżowanie w warunkach zwiększonego bezpieczeństwa i mniejszego zatłoczenia; - łatwiejsze i szybsze przejazdy;

2 31,7 mld euro przeznaczonych na transport dzięki instrumentowi Łącząc Europę w ramach wieloletnich ram finansowych stanowić będzie skuteczny kapitał zalążkowy pobudzający dalsze inwestycje państw członkowskich na rzecz uzupełnienia trudnych połączeń i powiązań transgranicznych, które mogłyby w innej sytuacji nie powstać. Każdy milion euro wydatkowany na poziomie europejskim pociągnie za sobą kolejne 5 milionów euro od państw członkowskich oraz 20 milionów euro z sektora prywatnego. Załączono mapy przedstawiające sieć bazową TEN-T (transeuropejskiej sieci transportowej) do roku 2030, jak również główne korytarze realizowane w okresie finansowania Kontekst Nowa polityka zakłada realizację dużo mniejszej i ściślej określonej sieci transportowej dla Europy. Jej celem jest koncentracja wydatków na mniejszej liczbie projektów, w przypadku których można uzyskać rzeczywistą wartość dodaną dla UE. Państwa członkowskie będą również musiały wypełnić bardziej rygorystyczne wymagania w zakresie wspólnych specyfikacji, które będą funkcjonować w skali transgranicznej, a także zobowiązania prawne dotyczące faktycznego ukończenia projektu. Sieć TEN-T obejmuje dwie warstwy: sieć bazową, która ma być ukończona do 2030 r., oraz stanowiącą jej rozwinięcie sieć kompleksową, która ma być ukończona do 2050 r. Sieć kompleksowa obejmie całą UE i zapewni dostępność wszystkich jej regionów. Sieć bazowa obejmie priorytetowo traktowane najważniejsze połączenia i węzły TEN-T, które mają być w pełni funkcjonalne do roku Oba poziomy obejmować będą wszystkie rodzaje transportu: drogowy, kolejowy, lotniczy, morski oraz żeglugę śródlądową, jak również platformy intermodalne. Wytyczne TEN-T ustanawiają wspólne wymogi dotyczące infrastruktury TEN-T, z uwzględnieniem bardziej rygorystycznych wymagań dla sieci bazowej. Zapewni to płynność operacji transportowych w całej sieci. W ramach tej polityki wspiera się również wdrażanie systemów zarządzania ruchem, co pozwoli na optymalizację wykorzystania infrastruktury oraz, dzięki zwiększeniu efektywności, na zmniejszenie emisji CO 2. Realizację sieci bazowej ułatwi zastosowanie podejścia korytarzowego. 10 korytarzy stanowić będzie podstawę skoordynowanego rozwoju infrastruktury w ramach sieci bazowej. Wspomniane korytarze, obejmujące co najmniej 3 rodzaje transportu, 3 państwa członkowskie i 2 odcinki transgraniczne, realizowane będą z udziałem zainteresowanych państw członkowskich, jak również odpowiednich zainteresowanych stron, np. zarządców infrastruktury i użytkowników. Europejscy koordynatorzy przewodniczyć będą platformom ds. korytarzy, które skupią wszystkie zainteresowane podmioty i staną się głównym narzędziem zapewniającym koordynację, współpracę i przejrzystość. See for core network maps, national maps, projects lists. Podstawowe fakty i dane liczbowe / Najczęściej zadawane pytania - Transport ma podstawowe znaczenie dla efektywności gospodarki europejskiej. - Przewiduje się, że transport towarowy wzrośnie o 80 proc. do roku 2050, natomiast transport pasażerski o ponad 50 proc. - Wzrost zależy od handlu, a handel potrzebuje transportu. Regiony Europy nie posiadające odpowiednich połączeń nie odnotują dobrej koniunktury. 2

3 Nowa sieć bazowa dane liczbowe Sieć bazowa obejmie: - 83 główne porty lotnicze Europy z połączeniami kolejowymi i drogowymi; - 37 kluczowych portów lotniczych z połączeniami kolejowymi do dużych miast; km linii kolejowych zmodernizowanych do dużych prędkości; - 35 dużych projektów transgranicznych mających na celu usunięcie wąskich gardeł. Stanowić to będzie siłę napędową gospodarki w ramach jednolitego rynku. Umożliwi faktycznie nieograniczony przepływ towarów i osób w Unii. Nowa sieć bazowa finansowanie Szacuje się, że koszt realizacji pierwszej fazy finansowania dla sieci bazowej na lata (zob. załączona lista projektów) wyniesie 250 mld euro. Sieć bazowa ma zostać ukończona do roku W ramach instrumentu Łącząc Europę dostępnych jest 31,7 mld euro na infrastrukturę transportową w kolejnym okresie finansowania proc. tych środków zostanie wykorzystanych na wspieranie: - projektów priorytetowych sieci bazowej obejmujących 10 korytarzy realizacyjnych dla sieci bazowej. Finansowanie będzie również dostępne dla ograniczonej liczby innych projektów odcinkowych o wysokiej europejskiej wartości dodanej dla sieci bazowej; - finansowania projektów horyzontalnych projektów w dziedzinie systemów IT np. SESAR (wymiar technologiczny europejskiego systemu zarządzania ruchem lotniczym nowej generacji) bądź ERTMS (europejski system zarządzania ruchem kolejowym), które muszą być stosowane w przypadku głównych korytarzy transportowych. Stanowi to szczególny priorytet, ponieważ kolejną nowością dotyczącą sieci bazowej jest ustanowienie większych wymogów w odniesieniu do łączenia systemów transportowych, co oznacza konieczność inwestowania w głównie już istniejące normy UE, np. dotyczące wspólnych systemów sygnalizacji kolejowej. Pozostałe środki finansowe mogą być udostępniane na rzecz projektów ad hoc, w tym dla projektów dotyczących sieci kompleksowej. Jak sprawdzić, które projekty transportowe będą finansowane w przypadku danego kraju? Podstawowa zasada jest taka, że każdy kraj korzysta na dostępie do silnej europejskiej bazowej sieci transportowej, umożliwiającej swobodny przepływ osób i towarów. Wszystkie państwa europejskie zostaną podłączone do tej sieci. Listę projektów, które zostały określone jako priorytetowe dla UE w następnym okresie finansowania ( ), określono w załączniku do rozporządzenia w sprawie instrumentu Łącząc Europę zob. załącznik do niniejszego komunikatu (link) Projekty te kwalifikują się do uzyskania środków z funduszy transportowych UE na lata , ponieważ: - spełniają kryteria określone w metodyce, jaka ma obowiązywać dla sieci bazowej (więcej informacji na temat metodyki i kryteriów znajduje się poniżej) - przedstawiają wysoką wartość dodaną dla UE - są przygotowane do wdrożenia w okresie

4 Zadaniem państw członkowskich będzie przedstawienie Komisji szczegółowych propozycji, w oparciu o które przyznawane będą środki finansowe. Proces ten powinien rozpocząć się na początku 2014 r. Dokładny poziom dostępnych funduszy UE zależy również od szczegółów zawartych w propozycjach krajowych. Ogólnie rzecz biorąc, wkład UE w rozwój głównej infrastruktury transportowej pokrywać będzie zwykle około 20proc. kosztów inwestycji dla każdego 7-letniego okresu budżetowego. Wsparcie dla poszczególnych analiz może wynosić do 50 proc., a dla analiz i robót budowlanych dotyczących projektów transgranicznych do 40 proc.). Pozostała część środków pochodzić będzie od państw członkowskich, władz regionalnych bądź ewentualnych inwestorów prywatnych. Co w przypadku nieobjęcia siecią bazową? Czym jest sieć kompleksowa? Kto ją finansuje i jak ona działa? Tzw. sieć kompleksowa będzie rozwinięciem bazowej sieci transportowej na poziomie regionalnym i krajowym. Wspomniana sieć kompleksowa stanowi integralną część polityki TEN-T. Będzie ona w znacznej mierze zarządzana przez same państwa członkowskie, a na jej realizację dostępne będą niektóre fundusze przeznaczone na transport i oczywiście politykę regionalną. Jest to w praktyce zgodne z zasadą pomocniczości. Dążymy do tego, aby stopniowo do 2050 r. zdecydowana większość europejskich obywateli i przedsiębiorców była oddalona o nie więcej niż 30 minut podróży od sieci uzupełniającej. Nowe wytyczne dotyczące TEN-T idą znacznie dalej niż dotychczas, jeśli chodzi o określenie wymagań, w tym w odniesieniu do sieci kompleksowej, tak by z biegiem czasu w perspektywie do 2050 r. duże fragmenty sieci kompleksowej zostały połączone pod względem w pełni interoperacyjnych i skutecznych norm dla transportu kolejowego, samochodów o napędzie elektrycznym itp. Co oznaczają bardziej rygorystyczne wymagania dla sieci bazowej? Określono dwa zasadnicze zestawy wymogów w odniesieniu do projektów otrzymujących finansowanie przeznaczone dla sieci bazowej: a) wymagania techniczne, które należy stosować; oraz b) nowe wymogi prawne dotyczące zakończenia projektów. Wymagania techniczne Logiczne jest, że zwłaszcza w przypadku sieci bazowej, wymagania techniczne muszą mieć interoperacyjny charakter w odniesieniu do całej sieci. Oznacza to, że wszędzie stosowany musi być na przykład ERTMS (europejski system zarządzania ruchem kolejowym) podstawowy inteligentny system transportowy w zakresie kierowania ruchem kolejowym. Podobnie normy bezpieczeństwa ruchu drogowego, jeśli chodzi o wymogi dotyczące dróg oraz tuneli, muszą obowiązywać w całej sieci, a technologia dotycząca inteligentnych systemów transportowych musi zostać połączona. Również w przypadku budowy w przyszłości infrastruktury punktów pobierania opłat od pojazdów elektrycznych, muszą one w oczywisty sposób spełniać wspólne normy, tak aby możliwe było ich wykorzystanie przez samochody w całej sieci. 4

5 Wymogi prawne W wytycznych TEN-T wprowadzono nowy rygorystyczny wymóg prawny, nakładający na państwa członkowskie, które realizują projekty z wykorzystaniem finansowania dla sieci bazowej, prawny obowiązek ich ukończenia. Chodzi o zobowiązanie do zakończenia realizacji do roku 2030, który stanowi datę ukończenia sieci bazowej. Taki wymóg prawny powinien dostarczać państwom członkowskim wyraźnej zachęty do realizacji projektów transportowych zgodnie z planem. Skąd weźmiemy 250 mld euro potrzebnych do realizacji sieci bazowej? 31,7 mld euro przeznaczonych na transport dzięki instrumentowi Łącząc Europę w ramach wieloletnich ram finansowych będzie stanowić skuteczny kapitał zalążkowy pobudzający dalsze inwestycje państw członkowskich na rzecz uzupełnienia trudnych połączeń i powiązań transgranicznych, które mogłyby w innej sytuacji nie powstać. Finansowanie TEN-T powoduje bardzo silny efekt dźwigni. Doświadczenia ostatnich lat pokazują, że każdy milion euro wydany na poziomie europejskim pociąga za sobą 5 mln euro od rządów państw członkowskich oraz 20 mln euro z sektora prywatnego. Oprócz wspomnianych wyżej dodatkowych funduszy, pojawia się obecnie możliwość pozyskania nowych środków z sektora prywatnego dzięki nowatorskim instrumentom finansowym, takim jak obligacje projektowe. Na jakiej zasadzie odbywa się współfinansowanie? Ile środków pochodzi od państw członkowskich, a ile od Unii? Infrastruktura transportowa wymaga znacznych nakładów inwestycyjnych, które dokonywane będą nadal w dużej części przez państwa członkowskie. Rolą Unii Europejskiej w zakresie inwestycji i koordynacji jest zapewnienie wartości dodanej dzięki usunięciu kłopotliwych wąskich gardeł oraz budowie brakujących powiązań i połączeń, a także wspieranie tworzenia prawdziwej europejskiej sieci transportowej. Zwykły poziom współfinansowania dla projektów TEN-T dotyczących sieci bazowej wynosić będzie: - do 50 proc. środków UE na analizy; - do 20 proc. na roboty budowlane (na przykład prace badawcze w przypadku dużego tunelu); - istnieją pewne możliwości zwiększenia współfinansowania dla projektów transgranicznych w zakresie połączeń kolejowych i żeglugi śródlądowej (do 40 proc.); - w odniesieniu do niektórych projektów dotyczących inteligentnych systemów transportowych, takich jak ERTMS, może zostać przyznane wyższe współfinansowanie (do 50 proc.) w celu wsparcia państw członkowskich dokonujących takiej transformacji. W jaki sposób zostały wybrane projekty dla sieci bazowej? Priorytetem było ukierunkowanie unijnych funduszy transportowych na stworzenie prawdziwie europejskiego systemu chodzi nie tylko o wyeliminowanie wąskich gardeł transportowych, ale o zbudowanie rzeczywistej sieci. 5

6 Aby tego dokonać, opracowano nową metodykę na podstawie szeroko zakrojonych konsultacji z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami. Celem było stworzenie sieci europejskiej, łączącej główne ośrodki społeczno-gospodarcze oraz bramy do państw trzecich (porty, porty lotnicze i połączenia lądowe), a także zapewnienie kluczowej infrastruktury niezbędnej do wzmocnienia jednolitego rynku, wspierania konkurencyjności i rozwoju gospodarczego. Metoda ta oparta jest na kilku etapach. Po pierwsze, wybór głównych węzłów spełniających określone kryteria statystyczne, np. stolice i inne ważne ośrodki społeczno-gospodarcze, główne porty (kryterium wielkości i kryterium terytorialne), jak również najważniejsze lotniska (kryterium wielkości i kryterium terytorialne) oraz bramy do państw trzecich. Po drugie, połączenie tych węzłów z poszczególnymi rodzajami transportu lądowego kolejowym, żeglugi śródlądowej i drogowym (część powiązań już istnieje, w niektórych przypadkach problemem są wąskie gardła, a w innych brakujące połączenia). Po trzecie, uwzględnienie szczegółowej analizy głównych przepływów ruchu pasażerskiego i towarowego. Jest to niezbędne dla określenia priorytetowych odcinków dla sieci bazowej oraz uwidocznienia tych priorytetowych odcinków, w przypadku których potrzebna jest modernizacja lub budowa infrastruktury bądź likwidacja wąskich gardeł. Na tej podstawie określono strategiczną sieć bazową, łączącą strategicznie istotne węzły, trasy multimodalne i uwzględniającą główne przepływy ruchu. Wszystkie projekty dotyczące sieci bazowej stanowią priorytet dla współfinansowania unijnego. Jednak w okresie finansowania szczególny nacisk położony zostanie na wspieranie projektów transgranicznych, które wykazują najwyższą wartość dodaną w skali UE. Czym dokładnie są korytarze i dlaczego są one potrzebne? Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że bardzo trudno jest koordynować realizację projektów transgranicznych i innych projektów w dziedzinie transportu w różnych państwach członkowskich. Bardzo łatwo jest natomiast tworzyć w praktyce rozbieżne systemy i połączenia oraz przyczyniać się do powstawania kolejnych wąskich gardeł. Jedną z najważniejszych innowacji w nowych wytycznych TEN-T jest wprowadzenie 10 korytarzy realizacyjnych dla sieci bazowej. Mają one służyć wspieraniu rozwoju tej sieci. Każdy z korytarzy musi obejmować trzy rodzaje transportu, trzy państwa członkowskie i dwa odcinki transgraniczne. Ustanowione zostaną platformy ds. korytarzy w celu zapewnienia współpracy wszystkich istotnych zainteresowanych stron i państw członkowskich. Platforma ds. korytarza to struktura zarządzająca, która będzie opracowywać i wdrażać plan rozwoju korytarza, tak aby w sposób skuteczny połączyć prace wzdłuż całego korytarza w poszczególnych państwach członkowskich i na poszczególnych etapach realizacji. Pracom platform ds. 10 kluczowych korytarzy sieci bazowej przewodniczyć będą koordynatorzy europejscy. 6

7 W jaki sposób nowa sieć TEN-T realizuje cele ochrony środowiska? TEN-T jest podstawowym narzędziem polityki transportowej służącym realizacji celu w zakresie zmniejszenia o 60 proc. emisji z transportu do roku 2050 (zob. opublikowana w tym roku biała księga na temat transportu do 2050 r.). Głównym założeniem TEN-T jest rozwój sieci multimodalnej poprzez ułatwienie znaczącej zmiany polegającej na rezygnowaniu z drogowego transportu pasażerów i towarów na rzecz transportu kolejowego i innych rodzajów transportu. Wszystkie projekty TEN-T muszą przejść rygorystyczną ocenę oddziaływania na środowisko przed zakwalifikowaniem ich do finansowania unijnego. W tym celu muszą one spełnić wszystkie wymogi w zakresie planowania i zrównoważonego rozwoju określone na mocy przepisów UE dotyczących ochrony środowiska. Kontekst polityki TEN-T: Celem polityki TEN-T jest stworzenie infrastruktury i połączeń transportowych stanowiących podstawę jednolitego rynku w celu zapewnienia swobodnego przepływu towarów i osób oraz wspierania wzrostu gospodarczego, zwiększania zatrudnienia i konkurencyjności UE. W przeszłości systemy transportowe w Europie rozwijane były w dużej mierze według potrzeb krajowych. Rezultatem tego jest niedostatek bądź brak wzajemnych połączeń transportowych na granicach oraz wzdłuż kluczowych korytarzy. Słaby rozwój tego rodzaju wzajemnych połączeń utrudnia wzrost gospodarczy. Od lat 80-tych w ramach polityki TEN-T środki unijne koncentrowano na wspieraniu rozwoju kluczowych europejskich projektów infrastrukturalnych. Udało się też odnieść wiele istotnych sukcesów (zob. link). Biorąc jednak pod uwagę szczególnie trudny okres finansowania, zachodzi konieczność ukierunkowania wydatków UE w dziedzinie transportu na działania przedstawiające maksymalną wartość dodaną, aby stworzyć solidną europejską sieć bazową. 7