PRZEMIANY DEMOGRAFICZNE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W LATACH

Transkrypt

1 URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH PRZEMIANY DEMOGRAFICZNE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W LATACH ISBN Katowice, lipiec 2007

2 Opracowanie Helena Zatońska Projekt okładki Andrzej Marks Skład komputerowy, wykresy Andrzej Marks, Daniela Ziętek

3 SPIS TREŚCI Strona UWAGI METODYCZNE... 5 WYNIKI BADAŃ SYNTEZA Zmiany w liczbie ludności Migracje ludności Tworzenie i rozpad rodzin Małżeństwa Rozpad małżeństw Rozwody Rodziny Urodzenia i dzietność kobiet Urodzenia Dzietność kobiet Umieralność i stan zdrowia ludności. Niepełnosprawność Umieralność Zbiorowość niepełnosprawnych Przeciętne trwanie życia Stan zdrowia ludności Struktura demograficzno społeczna Ludność według płci i wieku Stan cywilny ludności Wykształcenie ludności Prognoza ludności do 2030 r Podsumowanie SPIS TABLIC Tablica Strona Stan i struktura ludności według wieku (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Stan i ruch naturalny ludności (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Ruch migracyjny ludności (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Małżeństwa zawarte i rozwiązane (2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Urodzenia (2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Urodzenia żywe według kolejności urodzenia dziecka u matki (2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Płodność kobiet (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Zgony według przyczyn (2002, 2003, 2004, 2005) Przeciętne trwanie życia ludności (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Przyjazdy z zagranicy na pobyt stały i wyjazdy za granicę Polski (2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Rozwój i zmiany w strukturze ludności (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Prognoza ludności według grup wieku i płci do 2030 r. (2005, 2010, 2015, 2020, 2025, 2030) Prognoza ludności według grup wieku i płci do 2030 r. przyrosty/ubytki ( , , , , ) Ludność według płci w podregionach i powiatach (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Ludność według płci w gminach (2004, 2005, 2006) Ludność według grup wieku w podregionach i powiatach (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w podregionach i powiatach (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w gminach (2004, 2005, 2006) Ruch naturalny ludności w podregionach i powiatach (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006)

4 SPIS TABLIC (dok.) Tablica Strona Ruch naturalny ludności w gminach (2004, 2005, 2006) Małżeństwa, rozwody, separacje w podregionach i powiatach (2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Migracje wewnętrzne i zagraniczne na pobyt stały w podregionach i powiatach (2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Migracje wewnętrzne ludności na pobyt stały według podregionów i powiatów (2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Emigranci przebywający za granica czasowo powyżej 2 miesięcy według płci oraz podregionów i powiatów w 2002 r. (NSP 2002) Niepełnosprawni według płci, miejsca zamieszkania i kategorii niepełnosprawności oraz podregionów i powiatów w 2002 r. (NSP 2002) Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia oraz podregionów, powiatów i rodzajów gmin w 2002 r. (NSP 2002) Prognoza ludności w podregionach i powiatach (2010, 2015, 2020, 2025,2030) SPIS WYKRESÓW Przyrost naturalny ludności (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006)... 9 Napływ ludności do miast oraz odpływ ludności z miast w latach Główne kierunki emigracji mieszkańców w latach Struktura emigrantów według poziomu wykształcenia w 2005 r Migracje zagraniczne ludności (na pobyt stały) [2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006] Nowożeńcy według wieku (2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Rozpad małżeństw według przyczyn (2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Liczba rozwodów (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Rozwody na 1000 ludności w województwie śląskim na tle kraju (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Rozwody według przyczyn rozkładów pożycia małżeńskiego w 2006 r Struktura rodzin według typów rodzin w 2002 r Struktura rodzin z dziećmi do lat 24 na utrzymaniu w 2002 r Struktura rodzin z dziećmi do lat 24 na utrzymaniu według wieku matki (lub ojca w rodzinach niepełnych) w 2002 r Struktura urodzeń żywych według wieku matki (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Struktura zgonów według wybranych przyczyn i płci (2002, 2005) Niepełnosprawni na 1000 ludności według powiatów w 2002 r Przeciętne trwanie życia (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006) Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego w 2002 r Wykształcenie ludności w wieku 13 lat i więcej w 2002 r Prognoza ruchu naturalnego ludności do 2030 r. (2002, 2005, 2010, 2015, 2020, 2025, 2030) Strona Ludność według płci i grup wieku (2002, 2006) Ludność według płci i grup wieku w 2006 r Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku i podregionów (2002, 2006) Obciążenie ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym według podregionów (2002, 2006) Ruch naturalny na 1000 ludności według podregionów (2002, 2006) Małżeństwa i rozwody na 1000 ludności według powiatów w 2006 r Współczynniki dzietności ogólnej i reprodukcji brutto według powiatów w 2006 r Struktura zgonów według przyczyn i podregionów (2002, 2005) Ruch wędrówkowy na 1000 ludności według podregionów (2002, 2006) Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia i podregionów w 2002 r Rodziny z dziećmi według liczby dzieci do lat 24 na utrzymaniu i podregionów w 2002 r Niepełnosprawni w podregionach w 2002 r

5 UWAGI METODYCZNE 1. Dane o ludności opracowano na podstawie: 1) bilansów stanu i struktury ludności faktycznie zamieszkałej na terenie gminy. Bilanse ludności sporządza się dla okresów międzyspisowych w oparciu o wyniki ostatniego spisu powszechnego przy uwzględnieniu: a) zmian w danym okresie spowodowanych ruchem naturalnym (urodzenia, zgony) i migracjami ludności (zameldowania i wymeldowania na pobyt stały z innych gmin i z zagranicy), a także przesunięciami adresowymi ludności z tytułu zmian administracyjnych; b) różnicy między liczbą osób zameldowanych na pobyt czasowy ponad 3 miesiące 1 na terenie gminy a liczbą osób czasowo nieobecnych uzyskiwanej z cyklicznie przeprowadzonych badań, która stanowi jednocześnie różnicę między liczbą osób zameldowanych na pobyt stały w gminie a liczbą osób faktycznie mieszkających na terenie gminy; 2) rejestrów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji o migracjach wewnętrznych i zagranicznych ludności na pobyt stały; 3) sprawozdawczości urzędów stanu cywilnego o zarejestrowanych małżeństwach, urodzeniach i zgonach; 4) sprawozdawczości sądów okręgowych o prawomocnie orzeczonych separacjach i rozwodach. U w a g a. Bilans stanu i struktury ludności oraz wszystkie współczynniki demograficzne dla lat zostały opracowane przy uwzględnieniu wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań Liczbę ludności dla tych lat obliczono zgodnie z podziałem administracyjnym obowiązującym w dniu 31 XII 2002 r. Ludność na 1 km 2 w przekroju jednostek podziału terytorialnego obliczono, w celu uzyskania dokładniejszego wyniku, na podstawie danych o powierzchni wyrażonej w hektarach. 2. Określa się trzy podstawowe ekonomiczne grupy wieku ludności: wiek przedprodukcyjny obejmuje ludność, która nie osiągnęła wieku zdolności do pracy, tj. w wieku 0-17 lat; wiek produkcyjny obejmuje ludność w wieku zdolności do pracy, mężczyźni w wieku lata oraz w wieku lat. W grupie wiek produkcyjny wyróżnia się wiek produkcyjny mobilny ludność w wieku lata, wiek produkcyjny niemobilny mężczyźni w wieku lata, w wieku lat, 1 Bilans ludności faktyczne zamieszkałej opracowywany do r. uwzględniał ludność zameldowaną na pobyt czasowy ponad 2 miesiące. Zmiana kryterium długości pobytu czasowego z 2 na 3 miesiące wynika z nowelizacji Ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych (tekst jednolity Dz. U. z 2006 Nr 139, poz. 993, z późniejszymi zmianami).

6 wiek poprodukcyjny obejmuje ludność w wieku emerytalnym (ustawowo), tj. mężczyzn w wieku 65 lat i więcej, w wieku 60 lat i więcej. 3. Dane o ruchu naturalnym ludności w podziale terytorialnym opracowano: małżeństwa według miejsca zameldowania męża przed ślubem (w przypadku gdy mąż przed ślubem mieszkał za granicą przyjmuje się miejsce zameldowania żony przed ślubem), urodzenia według miejsca zameldowania na pobyt stały matki noworodka, zgony według miejsca zameldowania na pobyt stały osoby zmarłej, rozwody według miejsca zamieszkania osoby wnoszącej powództwo (w przypadku gdy osoba wnosząca powództwo mieszka za granicą, przyjmuje się miejsce zamieszkania współmałżonka). Dane o małżeństwach uwzględniają związki małżeńskie zawarte w formie przewidzianej prawem w urzędach stanu cywilnego. Na mocy ustawy z dnia 24 VII 1998 r. (Dz. U. Nr 117, poz. 757) w urzędach stanu cywilnego rejestrowane są także małżeństwa podlegające prawu wewnętrznemu Kościoła lub Związku Wyznaniowego zawarte w obecności duchownego. Małżeństwo zawarte w tej formie podlega prawu polskiemu i pociąga za sobą takie same skutki cywilnoprawne, jak małżeństwo zawarte przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Małżeństwa wyznaniowe mogą być zawierane jedynie w dziesięciu Kościołach i Związku Wyznaniowym: Kościół Katolicki, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Ewangelicko-Reformowany, Kościół Ewangelicko- Metodystyczny, Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Polskokatolicki, Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich, Kościół Starokatolicki Mariawitów, Kościół Zielonoświątkowy. Małżeństwa pierwsze to pierwsze związki małżeńskie odnoszone wyłącznie w stosunku do osób, których stan cywilny w momencie zawierania małżeństwa określony był jako kawaler oraz panna. Płodność kobiet mierzy się współczynnikiem obliczonym jako iloraz liczby urodzeń żywych i liczby kobiet w wieku rozrodczym (15-49 lat). Oprócz ogólnych współczynników płodności podaje się również współczynniki grupowe (cząstkowe), obliczone jako ilorazy liczby urodzeń żywych z kobiet w danej grupie wieku i liczby kobiet w tej samej grupie wieku. Urodzenia z matek w wieku poniżej 15 lat zalicza się do grupy lat; urodzenia z matek w wieku 50 lat i więcej zalicza się do grupy lat. Współczynniki reprodukcji ludności: współczynnik dzietności oznacza liczbę dzieci, które urodziłaby przeciętnie kobieta w ciągu całego okresu rozrodczego (15-49 lat) przy założeniu, że w poszczególnych fazach tego okresu rodziłaby z intensywnością obserwowaną w badanym roku, tzn. przy przyjęciu cząstkowych współczynników płodności z tego okresu za niezmienne, 6

7 współczynnik reprodukcji brutto przedstawia liczbę córek urodzonych przeciętnie przez kobietę przy założeniu, że kobieta w wieku rozrodczym będzie rodzić z częstością, jaką charakteryzują się wszystkie rodzące w roku, dla którego oblicza się współczynnik reprodukcji (niezmienne współczynniki płodności), współczynnik dynamiki demograficznej jest to stosunek liczby urodzeń żywych do liczby zgonów w danym okresie. Przyrost naturalny ludności stanowi różnicę między liczbą urodzeń żywych i zgonów w danym okresie. Przez niemowlęta rozumie się dzieci w wieku poniżej 1 roku. Informacje o urodzeniach i zgonach ( zgonach niemowląt) prezentowane są według kryteriów definicji urodzenia i zgonu noworodka rekomendowanej przez Światową Organizację Zdrowia. Przyrost rzeczywisty ludności to wyrażona w liczbach absolutnych różnica między dwoma stanami ludności na początek i koniec badanego okresu, a także różnica między przyrostem naturalnym ludności a saldem migracji wewnętrznych i zagranicznych (stałych i czasowych) w danym okresie. W przypadku jednostek podziału terytorialnego (miasto/wieś) uwzględnia się także saldo przesunięć ludności w wyniku zmian administracyjnych. 4. Przeciętne dalsze trwanie życia wyraża średnią liczbę lat, jaką ma jeszcze do przeżycia osoba w wieku x lat, przy założeniu stałego poziomu umieralności z okresu, dla którego opracowano tablice trwania życia. 5. Dane o migracjach wewnętrznych ludności opracowano na podstawie informacji ewidencyjnych gmin o zameldowaniach osób na pobyt stały. Informacje te nie uwzględniają zmian adresu w obrębie tej samej gminy (miasta), z wyjątkiem gmin miejsko-wiejskich, dla których został zachowany podział na tereny miejskie i wiejskie. 6. Dane o migracjach zagranicznych opracowano na podstawie informacji ewidencyjnych gmin o zameldowaniu osób przyjeżdżających do Polski na pobyt stały (imigracja) oraz o wymeldowaniach osób wyjeżdżających z Polski za granicę na stałe (emigracja). 7. Mediana (wiek środkowy ludności) wskazuje, w jakim wieku jest statystyczny człowiek zamieszkujący określone terytorium i oznacza, że połowa populacji tego wieku jeszcze nie osiągnęła, a druga połowa wiek ten przekroczyła. 8. Przez rodzinę rozumie się zespół osób wyodrębniony w ramach gospodarstwa domowego na podstawie kryteriów biologicznych. Rozróżnia się następujące typy rodzin: małżeństwa bez dzieci, małżeństwa z dziećmi, partnerzy bez dzieci, partnerzy z dziećmi, samotne matki z dziećmi i samotni ojcowie z dziećmi. 7

8 9. Osobą niepełnosprawną jest taka osoba, która posiada odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony (osoba niepełnosprawna prawnie) lub osoba, która takiego orzeczenia nie posiada, lecz odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku (osoba niepełnosprawna biologicznie). 10. Współczynniki dotyczące ruchu naturalnego i migracji ludności w podziale terytorialnym obliczono jako iloraz liczby faktów określonego rodzaju i liczby ludności zameldowanej na pobyt stały (według stanu w dniu 30 VI). 11. Liczby względne (wskaźniki, odsetki) obliczono z reguły na podstawie danych bezwzględnych wyrażonych z większą dokładnością niż podano w tablicach. 12. Ze względu na elektroniczną technikę przetwarzania danych w niektórych przypadkach sumy składników mogą się różnić od podanych wielkości ogółem. 13. W publikacji zastosowano skróty nazw niektórych poziomów klasyfikacyjnych; zestawienie zastosowanych skrótów i pełnych nazw podaje się poniżej: skrót pełna nazwa MIĘDZYNARODOWA STATYSTYCZNA KLASYFIKACJA CHORÓB I PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH (X Rewizja) Choroby krwi i narządów krwiotwórczych Wady rozwojowe wrodzone Objawy i stany niedokładnie określone Choroby krwi i narządów krwiotwórczych oraz niektóre choroby przebiegające z udziałem mechanizmów autoimmunologicznych Wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje chromosomowe Objawy, cechy chorobowe oraz nieprawidłowe wyniki badań klinicznych i laboratoryjnych jednostek chorobowych, gdzie indziej niesklasyfikowane 8

9 WYNIKI BADAŃ SYNTEZA 1. ZMIANY W LICZBIE LUDNOŚCI Liczba ludności w województwie śląskim w latach wykazywała tendencję malejącą. Według danych w końcu grudnia 2006 r. w województwie mieszkało 4669,1 tys. osób (ponad 12% ludności kraju), 3666,1 tys. w miastach i 1003,1 tys. na wsi. W porównaniu do 2000 r. liczba ludności województwa zmniejszyła się o 96,5 tys. osób. W kolejnych latach omawianego okresu rzeczywisty ubytek ludności wynosił przeciętnie 0,34%. Do zmniejszenia się przyrostu rzeczywistego ludności przyczyniły się zarówno ujemny przyrost naturalny jak i ujemne saldo migracji. O stanie i zmianach liczby ludności kraju decydują trzy podstawowe zjawiska demograficzne: urodzenia, zgony oraz migracje zagraniczne. O liczbie ludności województwa decydują: urodzenia, zgony oraz migracje wewnętrzne (międzywojewódzkie) i zagraniczne. Występowanie ujemnego salda przyrostu naturalnego, tj. nadwyżki liczby zgonów nad urodzeniami miało znaczący wpływ na zmniejszanie się liczby ludności województwa śląskiego. Najniższy przyrost naturalny odnotowano w 2003 r. i wynosił on minus 6,4 tys. Natomiast w 2000 r. i 2006 r. przyrost naturalny kształtował się na zbliżonym poziomie, tj. odpowiednio: minus 3,8 tys. i minus 3,9 tys. Z kolei w 2006 r. liczba urodzeń była najwyższa. Przyrost naturalny na 1000 ludności wyniósł w 2006 r. minus 0,8 co oznacza, że średnio na każde 1000 osób ubyła w wyniku ruchu naturalnego mniej niż 1 osoba. Przyrost naturalny ludności zgony urodzenia Kolejną przyczyną kształtowania się tendencji spadkowej liczby ludności w województwie było ujemne saldo migracji ludności. W 2006 r. saldo to wyniosło minus 12,2 tys. osób i było wyznaczone przez migracje wewnętrzne (saldo: minus 3,7 tys.) oraz migracje zagraniczne (saldo: minus 8,5 tys.). Poszczególne składniki ubytku rzeczywistego ludności w województwie śląskim inaczej kształtowały się w mieście i na wsi. W miastach zmniejszenie liczby mieszkańców było wynikiem zarówno ubytku migracyjnego wewnętrznego oraz zagranicznego, jak i ubytku naturalnego ludności. Natomiast na wsi odnotowano wzrost liczby mieszkańców, który był 9

10 wynikiem znaczącego salda migracji wewnętrznych. Od 2000 r. obserwuje się zmiany w strukturze ludności województwa śląskiego i kraju według miejsca zamieszkania na korzyść mieszkańców wsi. Udział ludności miast w ludności ogółem zarówno w kraju jak i w województwie, co roku malał średnio o 0,1 pkt procentowego, natomiast wzrastał o 0,1 pkt procentowego na wsi. Gęstość zaludnienia w województwie śląskim w 2000 r. wyniosła 386 osób na 1 km 2, i zmalała w 2006 r. do 379 osób na 1 km 2. Pod względem gęstości zaludnienia województwo śląskie zajmuje pierwsze miejsce wśród innych województw. Podstawowe dane demograficzne WYSZCZEGÓLNIENIE Ludność ogółem (stan w dniu 31 XII) mężczyźni Ludność miejska w % ogółu... 79,2 79,1 79,0 78,9 78,8 78,6 78,5 Przyrost naturalny na 1000 ludności... -0,8-1,1-1,2-1,4-1,2-1,2-0,8 Przyrost/ubytek roczny rzeczywisty: w liczbach bezwzględnych... x w %... x -0,36-0,36-0,35-0,30-0,32-0,36 Migracje zagraniczne ludności na pobyt stały: napływ odpływ saldo Małżeństwa na 1000 ludności... 5,3 4,9 4,9 5,0 5,0 5,4 6,0 Rozwody na 1000 ludności... 1,1 1,4 1,2 1,5 1,7 2,0 2,3 Urodzenia żywe na 1000 ludności... 8,9 8,6 8,3 8,3 8,5 8,7 9,1 Dzietność kobiet... 1,219 1,166 1,116 1,100 1,119 1,130 1,173 Zgony ogółem na 1000 ludności... 9,7 9,7 9,5 9,7 9,7 9,9 9,9 Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych 10,2 9,0 9,3 7,8 8,0 7,4 7,3 Przeciętne dalsze trwanie życia (w latach) mężczyźni... 69,6 69,9 70,1 70,3 70,2 70,5 70, ,2 77,5 78,1 78,0 78,4 78,5 78,8 10

11 1.1. MIGRACJE LUDNOŚCI Obok przyrostu naturalnego migracje ludności są czynnikiem kształtującym stan ludności. Migracje ludności w okresie związane były z poszukiwaniem pracy przez osoby bezrobotne i poszukiwaniem przez młode pokolenie szans na lepsze życie. Migracje wewnętrzne wymuszane były również sytuacją na rynku mieszkaniowym i ceną mieszkań. Migracje ludności w województwie śląskim (na pobyt stały) WYSZCZEGÓLNIENIE w tysiącach Ogólne saldo migracji ,2-10,2-9,8-9,4-8,6-8,7-12,2 zagranicznych ,6-7,8-8,2-6,5-5,0-5,6-8,5 wewnętrznych... -1,6-2,4-1,6-2,9-3,6-3,1-3,7 Saldo migracji wewnętrznych w latach było ujemne. Odpływ ludności wymeldowania z pobytu stałego przewyższał napływ ludności zameldowania na pobyt stały powodując ubytek ludności. Napływ ludności w latach z innych województw na teren województwa śląskiego wyniósł łącznie 46,2 tys. osób. Napływ ludności do województwa śląskiego WOJEWÓDZTWA O G Ó Ł E M : Dolnośląskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Świętokrzyskie Odpływ ludności w analizowanym okresie z województwa śląskiego do innych województw wynosił łącznie 61,1 tys. osób. Odpływ ludności z województwa śląskiego do innych województw WOJEWÓDZTWA O G Ó Ł E M : Dolnośląskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Świętokrzyskie

12 Biorąc pod uwagę migracje międzywojewódzkie odpływ około 70% osób w każdym kolejnym roku nastąpił głównie do województw: małopolskiego, mazowieckiego, dolnośląskiego, łódzkiego, opolskiego i świętokrzyskiego, natomiast napływ osób z tych województw wynosił około 67%. Odnotowano ujemne saldo migracji w miastach (minus 8,0 tys. w 2006 r. wobec minus 4,8 tys. w 2000 r.) a dodatnie saldo migracji na wsi (4,4 tys. w 2006 r. wobec 3,2 tys. w 2000 r.). Napływ ludności do miast oraz odpływ ludności z miast w latach odpływ z miast napływ ze wsi na wieś do miast Zaobserwowano zjawisko wzrostu napływu osób migrujących na tereny wiejskie oraz zwiększenie odpływu z miast. Obok migracji wewnętrznych równie ważnym elementem informacji o ruchu ludności są migracje zagraniczne. W latach saldo migracji zagranicznych na pobyt stały było kształtowane głównie przez liczbę emigrantów. Migracje zagraniczne były kolejnym, niezwykle istotnym czynnikiem spadku liczby ludności. W omawianym okresie z województwa śląskiego wyemigrowało na stałe łącznie 59,3 tys. osób, (co stanowiło 32,3% wszystkich osób, które wyemigrowały czasie z Polski). Głównym kierunkiem emigracji w latach mieszkańców województwa śląskiego na stałe były Niemcy 49,7 tys. osób (83,8% ogółu). Główne kierunki emigracji mieszkańców w latach Stany Zjednoczone Ameryki 2,5% Kanada 1,2% pozostałe 6,4% Wielka Brytania 6,1% Niemcy 83,8% 12

13 Spośród osób, które wyjechały za granicę na stałe 95,7% zamieszkało w krajach europejskich. W 2004 r. w krajach Unii Europejskiej osiedliło się 5,9 tys. osób z województwa śląskiego, tj. 94,8% ogólnej liczby emigrantów (w 2005 r. 93,6%, w 2006 r. 95,0%). W większości emigrowały osoby młode w wieku lat, zarówno mężczyźni jak i. Struktura emigrantów według poziomu wykształcenia w 2005 r. 2,1% 5,7% 3,9% 22,6% 20,6% 13,1% 27,1% 4,9% wyższe policealne średnie zasadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe niepełne podstawowe nieustalone Liczba imigrantów (cudzoziemców i Polaków) przybywających do województwa śląskiego w celu osiedlenia się w latach wyniosła 7,1 tys. osób i była znacznie niższa w porównaniu do liczby emigrantów (ponad 8-krotnie). W roku 2000 liczba ta wynosiła 0,9 tys. osób, co stanowiło 7,9% liczby emigrantów. W kolejnych latach odnotowano przyrost liczby imigrantów w 2006 r. do województwa przybyło 1,3 tys. osób (13,6% liczby emigrantów). W województwie śląskim osiedlały się głównie osoby z Niemiec (55,6%), Stanów Zjednoczonych (6,2%), Ukrainy i Wielkiej Brytanii (po 5,8%). Saldo migracji zagranicznych w latach było ujemne. W 2006 r. saldo to wyniosło minus 8,5 tys. osób, : minus 7,0 tys. osób w miastach oraz minus 1,6 tys. osób na wsi. Migracje zagraniczne ludności (na pobyt stały) emigracja imigracja TWORZENIE I ROZPAD RODZIN 2.1. MAŁŻEŃSTWA W 2006 r. w województwie śląskim zostało zawartych 27,8 tys. małżeństw ( 79,6% w miastach), o 9,6% więcej niż w roku poprzednim i o 21,3% więcej niż w 2002 r. 13

14 Rok 2006 był drugim, w którym wystąpił zauważalny wzrost liczby nowych par małżeńskich. Można przypuszczać, że faza wzrostu zawieranych małżeństw miała związek z małżeństwami, które były odkładane przez młodych na nieco późniejszy okres. Małżeństwa wyznaniowe, tj. zawarte w kościołach i jednocześnie zarejestrowane w urzędach stanu cywilnego w latach stanowiły zdecydowaną większość zawieranych prawnie małżeństw. Najniższy udział małżeństw wyznaniowych w ogólnej liczbie zawartych małżeństw odnotowano w 2006 r. 64,1% a najwyższy w 2004 r. 68,5%. W latach pomimo, że utrzymywał się niski poziom zawierania małżeństw, to obserwowano jego stopniowy wzrost. W latach średnio na każde 1000 ludności w wieku 15 lat i więcej przypadało 6 zawartych małżeństw, w roku 2005 ponad 6 a w 2006 r. 7. Wśród nowo zawartych związków w latach około 85% stanowiły małżeństwa pierwsze, tj. panien z kawalerami a w 2006 r. blisko 83%. W latach zwiększyła się intensywność zawierania pierwszych małżeństw wśród kobiet będących w wieku lat (z 27,2% 2002 r. do 37,5% w 2006 r.) i lata (z 3,8% w 2002 r. do 6,4% w 2006 r.). Obniżyła się natomiast intensywność zawierania pierwszych małżeństw w wieku 19 lat i mniej (z 11,6% w 2002 r. do 6,5% w 2006 r.) oraz w wieku lata (z 56,0% w 2002 r. do 48,0% w 2006 r.). Mężczyźni najczęściej żenili się w wieku lat, natomiast najczęściej zawierały związek małżeński w wieku lata, tj. w wieku powszechnie uznawanym za wiek matrymonialny. Nowożeńcy według wieku MĘŻCZYŹNI KOBIETY % % lat i mniej lat i więcej Wśród nowożeńców przeciętny wiek kobiet był zdecydowanie niższy niż mężczyzn. W 2002 r. 58,7% kobiet zawierających związek małżeński miała poniżej 25 lat, natomiast w 2006 r. już tylko 46,6%. Mężczyzn, którzy żenili się poniżej 25 roku życia było mniej: 37,3% w 2002 r. i 26,8% w 2006 r. W latach odnotowano wzrost przeciętnego wieku nowożeńców. Notowane zjawisko prawdopodobnie wynika po części z opóźnienia decyzji o zawarciu małżeństwa m.in. z powodu rosnącej skłonności młodych do pozostawania w związkach bez ślubu, a po części z faktu rezygnacji z życia w małżeństwie w ogóle. 14

15 Średni wiek kobiet zawierających związek małżeński (mediana wieku) wynosił w 2006 r. 25,3 lat, a średni wiek mężczyzn 27,3 lat i wzrósł o ponad rok w stosunku do 2002 r. zarówno dla kobiet i mężczyzn. Stopniowy wzrost zaobserwowano w kolejnych latach. Mediana wieku a nowożeńców WYSZCZEGÓLNIENIE Mężczyźni... 26,1 26,5 26,7 27,0 27,3 Kobiety... 24,2 24,5 24,7 25,0 25,3 a Wiek w momencie zawarcia małżeństwa, który połowa nowożeńców już przekroczyła, a druga połowa jeszcze nie osiągnęła. Na wsi związki małżeńskie zawierali przeciętnie młodsi nowożeńcy niż w miastach. W 2006 r. wiek środkowy nowożeńców na wsi wynosił dla mężczyzn 26,3 lat, a dla kobiet 24,2 lat, gdy w miastach odpowiednio 27,5 i 25,7 lat ROZPAD MAŁŻEŃSTW W 2006 r. z powodu zgonu współmałżonka lub rozwodu rozwiązanych zostało 31,1 tys. małżeństw, tj. o 5,0 tys. więcej niż w roku W okresie liczba małżeństw rozwiązanych była wyższa od liczby małżeństw nowo zawieranych. Taka przewaga występowała głównie wśród osób zamieszkałych w miastach. Rozpad małżeństw według przyczyn śmierć żony śmierć męża rozwód nadwyżka małżeństw zawartych nad rozwiązanymi Rozpad związków małżeńskich powoduje zmniejszenie liczby istniejących małżeństw. Podstawową przyczynę rozpadu małżeństw stanowił zgon jednego ze współmałżonków (w 2006 r. 65,6% przypadków). W 2006 r. na każde 1000 małżeństw istniejących 18 uległo rozpadowi przez owdowienie. Szacuje się, że według stanu na koniec 2006 r. w województwie śląskim było 1140,1 tys. małżeństw ROZWODY Rozwód jest kolejną przyczyną rozpadu związków małżeńskich. W analizowanym okresie lat ich łączna liczba wynosiła 52,6 tys., z tego 90,6% przypadało na rozwody w miastach (47,7 tys.). Od 2003 r. odnotowano stopniowy wzrost liczby rozwodów. 15

16 W 2000 r. na 1000 nowo zawartych małżeństw 198 rozwiodło się, w 2002 r. relacja ta wyniosła 254, natomiast w 2006 r. wzrosła do 385. W 2002 r. na każde 1000 małżeństw istniejących 5 zostało rozwiązanych na drodze sądowej, w 2005 r. aż 8 a w 2006 r. ponad 9. Liczba rozwodów W 2006 r. rozwiodło się 10,7 tys. par małżeńskich, więcej o 16,9% niż przed rokiem. Współczynnik rozwodów liczony liczbą rozwodów na 1000 ludności w 2006 r. wyniósł 2,3 (w miastach 2,6, na wsi 1,2). Rozwody na 1000 ludności w województwie śląskim na tle kraju 2,3 2,0 1,1 1,1 1,4 1,2 1,2 1,2 1,5 1,3 1,7 1,5 1,8 1,9 województwo kraj W latach sądy udzielały rozwodów najczęściej bez orzekania o winie żadnej ze stron i miało to miejsce średnio w 2/3 przypadków. Orzeczenie rozwodu z winy żony następowało przeciętnie w 3,2% wszystkich przypadków, natomiast z winy męża średnio w 24,2% przypadków. Prawie 62% rozwiedzionych małżeństw posiadało małoletnie dzieci na utrzymaniu (będące w wieku poniżej 18 lat). Najczęściej sąd przyznawał dzieci matce (około 90% rozwiedzionych małżeństw posiadających wspólnie małoletnie dzieci). Niezwykle rzadko sąd przyznawał dzieci ojcu w około 5% przypadków. Można sądzić, że obecnie rozwody stały się utrwalonym zjawiskiem życia społecznego, jedną z form rozwiązywania kryzysów małżeńskich. Rozwody i towarzyszące im okoliczności mają również znaczenie demograficzne. Hamują prokreację i przyczyniają się do zmniejszenia przyrostu naturalnego. Jako główne przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego od lat niezmiennie wymienia się niezgodność charakterów, niedochowanie wierności małżeńskiej, nadużywanie alkoholu, naganny stosunek do członków rodziny. Rozbicie wspólnoty małżeńskiej w zasadzie uniemożliwia zrealizowanie podstawowych funkcji rodziny i naraża dobro i interesy nieletnich dzieci. 16

17 Obserwuje się coraz częstsze przypadki małżeństw rozwiedzionych posiadających dzieci (w 2002 r. 3640, w 2006 r. 6611). W latach r. na jedno rozwodzące się małżeństwo w województwie śląskim przypadało średnio 1,4 dziecka. Skala problemu nieletnich dzieci w rozwiedzionych małżeństwach wzrasta. W 2002 r. 53 dzieci na 10 tys. w wieku poniżej 18 lat było dotkniętych rozwodem rodziców, natomiast w 2006 r. aż 109 dzieci, co oznacza 100% wzrost. Małoletnie dzieci z rozwiedzionych małżeństw pozostające na utrzymaniu Wiek dzieci w latach ukończonych LATA Ogółem 0 2 lata lat Dzieci dotknięte rozwodem na 10 tys. w wieku poniżej 18 lat Rozwody według przyczyn rozkładów pożycia małżeńskiego w 2006 r. 0,5% 1,0% 1,0% 2.4. RODZINY 29,7% 8,3% 9,6% 0,6% 25,7% 23,6% niedochowanie wierności małżeńskiej nadużywanie alkoholu naganny stosunek do członków rodziny trudności mieszkaniowe nieporozumienia na tle finansowym niezgodność charakterów niedobór seksualny dłuższa nieobecność inne Liczba rodzin w województwie śląskim według danych NSP 2002 wynosiła 1329,4 tys. (12,7% rodzin w kraju), 74,6% stanowiły rodziny z dziećmi. W miastach mieszkało 1056,7 tys. rodzin (79,5%) a na terenach wiejskich 272,6 tys. (20,5%). Struktura rodzin według typów rodzin w 2002 r. Stan w dniu 20 V MIASTA WIEŚ 2,3% 1,8% 0,6% 12,2% 1,2% 16,1% 24,8% 0,4% 23,5% 1,0% 61,5% 54,6% małżeństwa bez dzieci małżeństwa z dziećmi partnerzy bez dzieci partnerzy z dziećmi samotne matki samotni ojcowie 17

18 Dominujacym typem rodziny były małżeństwa z dziećmi (744,8 tys.), prawie 83% małżeństw posiadało przynajmniej 1 dziecko w wieku do lat 24 na utrzymaniu. Kolejnym pod względem liczebności typem rodziny były małżeństwa bez dzieci 325,9 tys., które stanowiły 24,5% wszystkich rodzin. Związki partnerskie tworzyło 25,3 tys. par (1,9% ogółu rodzin), a 49,2% rodzin partnerów posiadało przynajmniej 1 dziecko w wieku do 24 lat na utrzymaniu. Związek partnerski jako typ rodziny zdecydowanie częściej występował w miastach niż na wsi. W maju 2002 r. odnotowano 233,4 tys. rodzin niepełnych, co stanowiło 17,6% ogółu rodzin. Samotnych matek było prawie 7 krotnie więcej niż samotnych ojców. Spośród wszystkich rodzin niepełnych około 55% miało przynajmniej 1 dziecko w wieku do lat 24 na utrzymaniu. Struktura rodzin z dziećmi do lat 24 na utrzymaniu w 2002 r. Stan w dniu 20 V MIASTA 52,7% WIEŚ 42,7% 38,5% 36,0% 8,6% 13,4% 1,9% 3,7% 0,8% 1,7% liczba dzieci do lat 24 na utrzymaniu: i więcej dzieci Wyniki NSP 2002 wykazały, że w województwie śląskim liczba rodzin z dziećmi do lat 24 na utrzymaniu wyniosła 754,8 tys., z tego 50,6% stanowiły rodziny z 1 dzieckiem. W tej grupie 17,4% stanowiły młode rodziny, w których matka nie ukończyła 30 lat, a ojciec 35 lat. Wśród młodych rodzin zdecydowanie przeważały małżeństwa 73,0%, a samotne matki stanowiły 23,3%. Większość (70,1%) młodych rodzin posiadało 1 dziecko, najczęściej w wieku 0-2 lat. Struktura rodzin z dziećmi do lat 24 na utrzymaniu według wieku matki (lub ojca w rodzinach niepełnych) w 2002 r. Stan w dniu 20 V 5,4% 12,9% 16,0% 17,9% 37,0% wiek: 24 lata i mniej lat i więcej 10,8% 18

19 3. URODZENIA I DZIETNOŚĆ KOBIET 3.1. URODZENIA Rok 2006 w województwie śląskim był trzecim z kolei, w którym odnotowano większą liczbę urodzeń w stosunku do 2003 r. najbardziej niekorzystnego dla rozwoju demograficznego. W 2006 r. odnotowano 42,5 tys. urodzeń żywych i było to o blisko 1,7 tys. więcej niż w 2005 r. i o 3,3 tys. więcej w porównaniu do 2003 r. Współczynnik urodzeń w 2006 r. wynosił 9,1 i był o 0,8 pkt wyższy niż w 2003 r. Lata charakteryzowały się wyższym natężeniem urodzeń na wsi niż w miastach. Natomiast w 2006 r. większą wartość wskaźnika urodzeń zaobserwowano w miastach (9,1 ) niż na wsi (9,0 ). Oznaką przemian wzorca płodności są m.in. zmiany struktury urodzeń żywych według kolejności urodzenia u matki, zmiana udziału płodności każdej z grup wieku rozrodczego kobiet w ogólnym współczynniku dzietności. Biorąc pod uwagę strukturę urodzeń żywych według kolejności urodzenia dziecka u matki, w latach zaobserwowano malejący odsetek dzieci dalszych niż pierwsze i drugie dziecko w urodzeniach ogółem. Dzieci dalsze w 2002 r. stanowiły 17,3% ogółu urodzeń, a w 2006 r. 13,7%. Można wnioskować, że maleje na terenie województwa śląskiego (podobnie jak w kraju) odsetek kobiet, które były skłonne urodzić więcej niż dwoje dzieci. Biorąc pod uwagę poziom wykształcenia matek, w okresie odnotowano wzrost odsetka matek z wykształceniem wyższym oraz spadek odsetka kobiet z wykształceniem podstawowym. Struktura urodzeń żywych według wieku matki 100% 80% 60% 40% 20% 0% lat i mniej lat i więcej Występujący w ostatnich latach ( ) wzrost liczby urodzeń może być m.in. spowodowany realizacją tzw. urodzeń odłożonych. Stopniowy wzrost urodzeń dzieci przez w wieku lat był związany z przesunięciem urodzeń przez z grupy do grupy lat i grup wyższych DZIETNOŚĆ KOBIET W analizowanym okresie lat zaobserwowano w województwie śląskim tendencje do obniżania się dzietności kobiet. Współczynnik dzietności obniżył się z 1,219 w 2000 r. do 1,173 w 2006 r. 19

20 Mając na uwadze fakt, że do zagwarantowania co najmniej prostej zastępowalności pokoleń wymagane jest utrzymywanie się współczynnika dzietności na poziomie zbliżonym do 2,13, liczba dzieci urodzonych przez w kolejnych latach nie jest w stanie zapewnić prostej wymienialności pokoleń. Przemiany demograficzne, jakie miały miejsce w latach 90-tych wpłynęły na przesunięcie najwyższej płodności kobiet z grupy wieku lata do grupy lat oraz zmianę w modelu dzietności. W województwie śląskim w latach najwyższa płodność kobiet utrzymywała się w grupie wieku lat. W 2006 r. wskaźnik urodzeń żywych na 1000 kobiet w wieku lat wynosił 86,5 i systematycznie wzrastał od 2003 r. Dla porównania odnotowano tendencję spadkową liczby urodzeń żywych na 1000 kobiet w grupie wieku lata. W 2000 r. wskaźnik ten wyniósł 75,8 i systematycznie obniżał się w kolejnych latach osiągając wartość 54,1 w 2006 r. Można przypuszczać, że styl życia młodzieży upodabnia się do tego, który występuje w krajach, gdzie mamy do czynienia z wysoką stopą życiową. Młodzi ludzie dążą do osiągnięcia wyższego poziomu wykształcenia i uzyskania określonej stabilizacji ekonomicznej. To z kolei zakłóca proces powstawania rodzin, chociaż zdecydowana większość dzieci rodziła się w rodzinach tworzonych przez prawnie zawarte związki małżeńskie (w 2006 r. 82,2%), wzrastał jednak odsetek urodzeń pozamałżeńskich. W roku 2002 ze związków pozamałżeńskich urodziło się 13,8% dzieci, natomiast w 2006 r. już 17,8%. Odsetek ten był zdecydowanie wyższy w miastach w 2006 r. wyniósł 20,5% niż na wsi 7,9%. Systematycznie z roku na rok wzrastał współczynnik dzietności pozamałżeńskiej; w 2000 r. wynosił on 0,133 a w 2006 r. 0,209. Natomiast współczynnik dzietności małżeńskiej w 2000 r. wynosił 1,087 a w 2006 r. obniżył się do poziomu 0,964. Można sądzić, że zwiększa się liczba rodzin tworzonych przez związki partnerskie lub zwiększa się liczba matek samotnie wychowujących dzieci tworzących rodziny niepełne. 4. UMIERALNOŚĆ I STAN ZDROWIA LUDNOŚCI. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ 4.1. UMIERALNOŚĆ W 2006 r. w województwie śląskim zmarło 46,3 tys. osób (53,5% to mężczyźni). Zarówno liczba zgonów jak i współczynnik, który wyniósł 9,9 kształtowały się na poziomie 2005 r. Zgony na 1000 ludności w województwie śląskim na tle kraju WYSZCZEGÓLNIENIE Województwo... 9,7 9,7 9,5 9,7 9,7 9,9 9,9 Kraj... 9,6 9,5 9,4 9,6 9,5 9,7 9,7 20

21 Głównymi przyczynami zgonów były choroby układu krążenia i choroby nowotworowe, urazy i zatrucia (tzw. choroby cywilizacyjne), stanowiły one około 80% wszystkich zgonów. Wśród kobiet umieralność w wyniku chorób krążenia była zdecydowanie wyższa niż wśród mężczyzn. Na nowotwory częściej umierali mężczyźni. Przyczyną kolejnych blisko 7% zgonów były urazy i zatrucia, którym również ulegali w przeważającej części mężczyźni. Struktura zgonów według wybranych przyczyn i płci ,8% 43,7% 27,8% 23,1% 9,4% 4,3% 5,2% 4,2% 4,5% 3,9% 3,6% 2,6% 5,8% 7,1% choroby układu krążenia nowotwory urazy i zatrucia choroby układu trawiennego choroby układu oddechowego objawy i stany niedokładnie określone pozostałe 9,2% 4,0% 5,9% 4,7% 6,3% 6,7% 5,4% 4,5% 4,0% 2,9% 27,2% 24,0% 42,0% 53,2% mężczyźni W okresie liczba zgonów niemowląt systematycznie zmniejszała się. W 2006 r. zmarło 309 dzieci poniżej 1 roku życia, o 6 więcej niż w roku poprzednim, ale o 120 mniej niż w roku Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych w województwie śląskim na tle kraju WYSZCZEGÓLNIENIE Województwo... 10,2 9,0 9,3 7,8 8,0 7,4 7,3 Kraj... 8,1 7,7 7,5 7,0 6,8 6,4 6,0 W latach z ogólnej liczby zmarłych niemowląt ponad 42% dzieci umierało w okresie pierwszego tygodnia życia (w 2006 r. 54,4%), kolejne ponad 20% przed ukończeniem pierwszego miesiąca życia (w 2006 r. 18,8%). Główną przyczyną zgonów niemowląt były choroby i stany okresu okołoporodowego, czyli powstające w trakcie trwania ciąży i w okresie pierwszych 6 dni życia noworodka (w 2005 r. 46,9%, w 2002 r. 45,2%). Kolejną przyczynę zgonów niemowląt, stanowiły wady wrodzone (w 2005 r. 32,3%, w 2002 r. 28,9%). Pozostałe zgony niemowląt spowodowane były chorobami nabytymi w okresie niemowlęcym lub urazami. W 2006 r. współczynnik umieralności okołoporodowej (urodzenia martwe i zgony niemowląt w wieku 0-6 dni na 1000 urodzeń żywych i martwych) ukształtował się na poziomie 9,2 (w 2002 r. i 2004 r. wynosił 9,6, w 2005 r. 8,6 ). 21

22 4.2. ZBIOROWOŚĆ NIEPEŁNOSPRAWNYCH Liczba osób niepełnosprawnych według danych NSP 2002 w województwie śląskim wynosiła 560,7 tys. osób, co stanowiło 11,8% ogółu ludności województwa oraz 10,3% wszystkich niepełnosprawnych w kraju. Co ósmy mieszkaniec województwa był osobą niepełnosprawną (w kraju co siódmy). W ogólnej zbiorowości niepełnosprawnych przeważały (51,5%) oraz mieszkańcy miast (79,0%). Osoby niepełnosprawne prawnie w 2002 r. stanowiły 78,2% ogólnej zbiorowości niepełnosprawnych, natomiast niepełnosprawne tylko biologicznie 21,8%. Wśród niepełnosprawnych prawnie przeważali mężczyźni (51,6%), a wśród niepełnosprawnych biologicznie (62,7%). Niepełnosprawni według miejsca zamieszkania i płci oraz kategorii niepełnosprawności w 2002 r. Stan w dniu 20 V Ogółem Miasta Wieś KATEGORIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI ogółem mężczyźni ogółem mężczyźni w tysiącach ogółem mężczyźni O G Ó Ł E M ,7 271,8 288,9 443,1 212,6 230,5 117,6 59,2 58,4 Niepełnosprawni prawnie ,3 226,2 212,1 348,4 177,5 170,9 89,9 48,7 41,3 w wieku 0 15 lat z uprawnieniem do zasiłku pielęgnacyjnego.. 10,9 6,1 4,7 8,6 4,8 3,8 2,3 1,3 1,0 w wieku 16 lat i więcej ,4 220,0 207,4 339,8 172,6 167,1 87,7 47,4 40,3 o stopniu niepełnosprawności: znacznym... 79,6 35,9 43,7 62,7 28,1 34,6 16,9 7,8 9,1 umiarkowanym ,1 69,4 68,7 111,9 55,1 56,9 26,1 14,3 11,8 lekkim ,8 101,5 82,3 147,3 80,4 66,9 36,5 21,1 15,4 nie ustalono... 26,0 13,3 12,7 17,8 9,1 8,7 8,2 4,2 4,0 Niepełnosprawni tylko biologicznie ,4 45,7 76,7 94,8 35,2 59,6 27,6 10,5 17,1 odczuwający ograniczenie sprawności: całkowite... 15,5 5,4 10,1 12,2 4,3 7,9 3,3 1,1 2,2 poważne ,9 40,2 66,7 82,5 30,8 51,7 24,3 9,4 15,0 Najliczniejszą grupę wśród osób niepełnosprawnych prawnie stanowiły osoby posiadające orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności (41,9%) oraz osoby z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (31,5%). Osoby w wieku 0-15 lat z uprawnieniem do pobierania zasiłku pielęgnacyjnego stanowiły 2,5% ogółu osób niepełnosprawnych prawnie. Wśród osób niepełnosprawnych tylko biologicznie, osoby odczuwające poważne ograniczenia sprawności stanowiły 87,3%, przeważały (62,4%). Osoby w wieku 0-15 lat odczuwające ograniczenie sprawności stanowiły 5,9% ogółu niepełnosprawnych biologicznie. W 2002 r. liczba niepełnosprawnych na 1000 mieszkańców w województwie śląskim wynosiła 118 osób i była niższa niż przeciętna w kraju 143 osoby. Częstość występowania tego zjawiska dla mężczyzn i dla kobiet była taka sama (118). 22

23 Niepełnosprawni na 1000 ludności według powiatów w 2002 r. Stan w dniu 20 V śląskie 118 osób m. Sosnowiec będziński m. Bielsko-Biała zawierciański żywiecki m. Jaworzno m. Dąbrowa Górnicza cieszyński m. Chorzów m. Częstochowa myszkowski bielski częstochowski m. Katowice m. Gliwice m. Siemianowice Śląskie m. Świętochłowice kłobucki m. Mysłowice raciborski lubliniecki m. Zabrze gliwicki m. Ruda Śląska mikołowski m. Jastrzębie-Zdrój pszczyński m. Tychy wodzisławski tarnogórski m. Bytom m. Rybnik m. Piekary Śląskie rybnicki bieruńsko-lędziński m. Żory Rozmiary zjawiska niepełnosprawności w dużym stopniu odzwierciedlają kondycję zdrowotną społeczeństwa. Natężenie niepełnosprawności nasila się z wiekiem. Niepełnosprawni według grup wieku w 2002 r. Stan w dniu 20 V PŁEĆ Ogółem 0 15 lat W wieku lat i więcej w odsetkach ludności dane grupy wieku i płci O G Ó Ł E M... 11,8 2,1 2,7 3,1 7,0 18,0 27,0 29,6 39,4 Mężczyźni... 11,8 2,3 3,1 3,6 8,1 19,1 31,3 29,7 37,9 Kobiety... 11,8 1,9 2,3 2,6 5,8 17,0 23,2 29,5 40, PRZECIĘTNE TRWANIE ŻYCIA W latach utrzymywało się trwające od początku lat 90-tych systematyczne wydłużanie się życia mieszkańców w województwie śląskim. Przeciętna długość trwania życia wydłużyła się na przestrzeni analizowanego okresu dla mężczyzn o prawie rok, a dla kobiet o 1,6 lat. Nadal utrzymywała się różnica (przeciętnie 8 lat) pomiędzy przeciętnym trwaniem życia mężczyzn i kobiet na korzyść kobiet. Przeciętne trwanie życia w latach 77,2 77,5 78,1 78,0 78,4 78,5 78,8 70,1 70,3 70,2 70,5 70,5 mężczyźni 69,6 69,

24 Zarówno w kraju jak i w województwie śląskim występuje zjawisko nadumieralności mężczyzn ponad poziom umieralności kobiet. Obserwowane jest ono prawie we wszystkich grupach wieku. Wskaźniki wojewódzkie przeciętnego trwania życia w latach były niższe od krajowych, które wyniosły w 2000 r. i 2006 r. odpowiednio: dla mężczyzn 69,7 i 70,9, natomiast dla kobiet 78,0 i 79, STAN ZDROWIA LUDNOŚCI W 2004 r. zostało przeprowadzone drugie, po zrealizowanym w 1996 r. reprezentacyjne badanie stanu zdrowia ludności. Wyniki badania z 2004 r. wykazały, że dorośli mieszkańcy województwa śląskiego byli bardziej zadowoleni ze stanu swojego zdrowia. W porównaniu do poprzedniego badania subiektywna ocena stanu zdrowia mieszkańców województwa wyraźnie się poprawiła, ponad 62% ogółu ludności oceniło swoje zdrowie jako bardzo dobre i dobre (w kraju 61,0%). Mężczyźni (66,2%) generalnie oceniali swoje zdrowie lepiej niż (59,2%). Bardziej zadowoleni ze swojego stanu zdrowia byli mieszkańcy miast (62,9%) niż wsi (59,8%). Ponad 37% osób (w kraju 38,5%) oceniło swój stan zdrowia poniżej oceny dobrej 33,2% mężczyzn i 40,7% kobiet. W najstarszej grupie wieku (70 lat i więcej) udział osób oceniających swoje zdrowie poniżej oceny dobrej był bardzo wysoki 82,0% mężczyzn i 90,0% kobiet. W grupie wieku lat blisko 70% kobiet i blisko 60% mężczyzn określiło swój stan zdrowia jako gorszy niż dobry. Wyniki badania wykazały również, że na długotrwałe problemy zdrowotne uskarżało się 33,6% mieszkańców województwa śląskiego (w kraju 36,4%) 29,9% mężczyzn i 37,2% kobiet. Ponad 46% mieszkańców chorowało przewlekle (40,8% mężczyzn, 51,2% kobiet). Częstość występowania problemów zdrowotnych rośnie wraz z wiekiem. Wśród osób dorosłych (w wieku 15 lat i więcej) najczęstsze stwierdzone choroby to choroby związane z: nadciśnieniem tętniczym (15,3%), chorobami kręgosłupa lub dyskopatią (15,0%), migreną i częstymi bólami głowy (8,9%), przewlekłym zapaleniem stawów (8,5%) oraz nerwicą lub depresją (6,2%). Trzy ostatnie grupy dotyczyły w większości kobiet. Dominującym schorzeniem mężczyzn było nadciśnienie tętnicze (13,9%), natomiast kobiet choroby kręgosłupa lub dyskopatia (17,7%). W porównaniu do badania przeprowadzonego w 1996 r. obliczone mierniki masy ciała (BMI) wskazały, że problem częstości występowania zbyt dużej wagi ciała u dorosłych mieszkańców zarówno kraju jak i województwa nie został jeszcze zażegnany. Co trzeci mieszkaniec województwa śląskiego ważył zbyt dużo, a blisko co dziewiąty był otyły. Presja utrzymania właściwej wagi ciała dominuje wśród kobiet (zwłaszcza młodych), w efekcie relatywnie mniej kobiet ma nadwagę. Wzrasta udział kobiet zbyt szczupłych (z niedowagą). Ponad 42% kobiet w wieku lat ważyło zbyt mało (miało niedowagę), a tylko co czternasta przedziale wiekowym miała zbyt wysoką wagę. Problem nadwagi wzrasta wraz z wiekiem. 24

25 Wśród kobiet w wieku lat co czwarta ważyła zbyt dużo, natomiast w zbiorowości mężczyzn co trzeci. Najwyższą częstotliwość występowania zbyt wysokiej masy ciała odnotowano wśród osób w wieku lat i dotyczyło to zarówno mężczyzn jak i kobiet. W tym przedziale wieku co druga osoba ważyła zbyt dużo. W najstarszej grupie (70 lat i więcej) problem zbyt dużej wagi ciała nie występował już tak często. Waga ciała osób w wieku 15 lat i więcej według płci w 2004 r. PŁEĆ Niedowaga Waga Nadwaga w normie ogółem otyłość w odsetkach Mężczyźni... 6,2 62,8 30,6 11,4 Kobiety... 16,5 54,7 28,2 11,6 Z porównania wyników badania stanu zdrowia w 1996 r. i 2004 r. wynika, że zmniejszyła się powszechność palenia tytoniu wśród osób w wieku 15 lat i więcej. Jednak w województwie śląskim wzrósł odsetek kobiet palących codziennie o 4,4 pkt procentowego. Pod koniec 2004 r. paliło (codziennie lub okazjonalnie) 40,2% mężczyzn i 24,7% kobiet. Spośród palących codziennie ponad połowa (54,2%) to osoby silnie uzależnione, czyli wypalające 20 i więcej papierosów dziennie. Wśród osób w wieku lat codziennie paliła co czwarta osoba (25,3%), natomiast w wieku lat 35,6%. Palenie tytoniu dotyczyło ponad połowy, tj. 51,2% dorosłych mieszkańców województwa śląskiego (w kraju 60,4%), tzn., palących obecnie i palących w przeszłości (39,5% kobiet i 64,0% mężczyzn). Ostatnie badanie dotyczące stanu zdrowia wykazało, że coraz więcej osób dorosłych sięga po alkohol. W ostatnich 12 miesiącach alkohol piło 83,4% mężczyzn i 70,8% kobiet (w kraju odpowiednio 83,3% i 67,2%). Do całkowitej abstynencji w okresie 12 miesięcy przed badaniem przyznało się 15,8% mężczyzn i 28,2% kobiet (w kraju odpowiednio: 16,4% i 28,2%). Mieszkańcy województwa śląskiego obok mieszkańców województwa łódzkiego spożywali największą ilość trunków w ciągu roku. W województwie śląskim przeciętna roczna konsumpcja alkoholu przypadająca na 1 mieszkańca w wieku 15 lat i więcej wyniosła 2,94 litra i była wyższa niż średnia w kraju (2,56 litra). Jak wykazało badanie szczepienia przeciw grypie w województwie nie są jeszcze powszechne. Tylko co piąty mieszkaniec województwa śląskiego kiedykolwiek miał wykonane takie szczepienie (co szósty w Polsce). Szczepieniom poddawały się przede wszystkim osoby dorosłe, znacznie rzadziej szczepione były dzieci. Co piąty dorosły Polak i co piąty mieszkaniec województwa śląskiego (20,9%) został kiedykolwiek zaszczepiony przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, z tego blisko 3/4 osób zaszczepionych zostało w ciągu ostatnich 5 lat. Ponad 91% mieszkańców województwa korzystało z pomiaru ciśnienia krwi. Najrzadziej badania ciśnienia krwi były wykonywane u młodych osób (do 30 roku życia), prawie 25