Stan odżywienia ludzi starszych mieszkających w małym mieście Twardogórze

Transkrypt

1 Różańska Probl Hig Epidemiol D, Wyka J, Bierat 2013, 94(3): J. Sta odżywieia ludzi starszych mieszkających w małym mieście Twardogórze 503 Sta odżywieia ludzi starszych mieszkających w małym mieście Twardogórze Nutritioal status of elderly ihabitats of a small tow Twardogora Dorota Różańska 1/, Joaa Wyka 2/, Jadwiga Bierat 2/ 1/ Zakład Dietetyki, Uiwersytet Medyczy we Wrocławiu 2/ Katedra Żywieia Człowieka, Uiwersytet Przyrodiczy we Wrocławiu Wprowadzeie. Wyzwaiem współczesej medycyy geriatryczej jest prewecja i leczeie chorób metaboliczych, które związae są główie z ieprawidłowym sposobem żywieia i stylem życia we wcześiejszych dekadach. Cel badań. Ocea stau odżywieia ludzi starszych mieszkających w małym mieście Twardogórze. Materiał i metody. Grupę badaą staowiło 268 mieszkańców Twardogóry (198 kobiet i 70 mężczyz) w wieku powyżej 60 roku życia. Wyiki. Nadwagę stwierdzoo u 35,4% kobiet i 47,1% mężczyz, a otyłość odpowiedio u 45,5% i 34,3% badaych. Spośród badaych seiorów 1,5% kobiet i 1,4% mężczyz posiadało BMI <18,5 kg/m 2. Około 81% kobiet posiadało obwód talii powyżej 88 cm, a poad 64% mężczyz powyżej 102 cm. Stężeie cholesterolu całkowitego 190 mg/dl stwierdzoo u 22,7% kobiet i 21,4% mężczyz, a stężeie cholesterolu LDL 100 mg/dl odpowiedio u 24,2% i 18,6% badaych. Stężeie triglicerydów we krwi 150 mg/dl stwierdzoo tylko u 2,5% kobiet i 5,8% mężczyz. Podwyższoe stężeie glukozy we krwi ( 100 mg/dl) stwierdzoo u 17,2% kobiet i 21,5% mężczyz. Stężeie hemoglobiy poiżej ormy posiadało 1,5% kobiet i 8,6% mężczyz. U większości badaych osób z Twardogóry (93,9% kobiet i 95,7% mężczyz) stwierdzoo prawidłowe wartości wskaźika CLL (całkowita liczba limfocytów). Lekkie iedożywieie wykazao u 5,1% kobiet i 4,3% mężczyz, a umiarkowae u 1% kobiet. Wioski. U poad 80% badaych seiorów stwierdzoo admierą masę ciała, co wskazuje a koieczość prowadzeia działań prewecyjych w celu redukcji masy ciała oraz prowadzeia edukacji o kosekwecjach zdrowotych adwagi i otyłości. Słowa kluczowe: ludzie starsi, sta odżywieia, parametry biochemicze i atropometrycze, cholesterol, glukoza Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Nadesłao: Zakwalifikowao do druku: Itroductio. Prevetio ad treatmet of metabolic diseases, which are maily related to uhealthy utritio ad lifestyle i the earlier decades of life, is the challege of preset geriatric medicie. Aim. The assessmet of utritioal status of elderly ihabitats of a smalltow eviromet. Material ad methods. The study group cosisted of 268 ihabitats of Twardogora (198 wome, 70 me) aged over 60 years. Results. Overweight was observed i 35.4% of the wome ad 47.1% of the me, while obesity i 45.5% ad 34.3%, respectively. I the study group 1.5% of the wome ad 1.4% of me had BMI <18.5 kg/m 2. About 81% of the wome had waist circumferece of over 88 cm ad more tha 64% of me of over 102 cm. Total cholesterol level 190 mg/dl was observed i 22.7% of the wome ad 21.4% of the me, while LDL-cholesterol level 100 mg/dl i 24.2% ad 18.6%, respectively. The triglyceride level 150 mg/dl was observed oly i 2.5% of the wome ad 5.8% of the me. Elevated blood glucose level ( 100 mg/dl) was foud i 17.2% of the wome ad 21.5% of the me. A too low hemoglobi level was revealed i 1.5% of the wome ad 8.6% of the me. The majority of the study group (93.9% of the wome, 95.7% of the me) had proper total lymphocyte cout. Light malutritio was foud i 5.1% of the wome ad 4.3% of the me, while moderate i 1% of the wome. Coclusios. More tha 80% of the studied seiors maifested excessive body weight, which idicates the eed for prevetive activities ad educatio about the cosequeces of overweight ad obesity. Key words: elderly people, utritioal status, biochemical ad athropometric parameters, cholesterol, glucose Adres do korespodecji / Address for correspodece Mgr Dorota Różańska ul. Parkowa 34, Wrocław tel , dorota.rozaska@umed.wroc.pl Wykaz skrótów CLL całkowita liczba limfocytów BMI wskaźik masy ciała (body mass idex) WHR wskaźik talia-biodra (waist to hip ratio) Wstęp Sta odżywieia jest przede wszystkim odpowiedzią orgaizmu a zwyczajowy sposób żywieia. Jest wyikiem wchłaiaia oraz wykorzystaia wchodzących w skład żywości składików odżywczych, a także oddziaływaia a te procesy czyików patologiczych. Pozostałe determiaty, jak m.i.: płeć,

2 504 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): wiek, wykształceie, miejsce zamieszkaia, sytuacja ekoomicza, długotrwałe przyjmowaie leków pośredio warukują pobieraie żywości, a przez to sta odżywieia człowieka [1]. Wyzwaiem współczesej medycyy geriatryczej jest leczeie i prewecja chorób metaboliczych (m.i. otyłości, chorób układu sercowo-aczyiowego, chorób eurozwyrodieiowych, adciśieia tęticzego krwi, cukrzycy typu 2, osteoporozy) czy owotworów, których ajwiększą liczbę diagozuje się w grupie osób starszych [2, 3]. Należy jedak podkreślić, że etiologia tych schorzeń kojarzoa jest główie z ieprawidłowym sposobem żywieia i stylem życia we wcześiejszych dekadach. Otyłość, zwłaszcza brzusza, stwarza iebezpieczeństwo rozwoju chorób układu sercowo-aczyiowego [4, 5]. Staowi ryzyko schorzeń, takich jak: cukrzyca typu 2, adciśieie tęticze, choroba iedokrwiea serca czy iektóre owotwory p. jelita grubego [4-8]. Otyłość zwiększa rówież prawdopodobieństwo powstawaia zaburzeń oddychaia, kamicy żółciowej i zwyrodieiowych zmia w układzie ruchu [5, 6]. Podczas starzeia się orgaizmu astępuje wiele zmia w układzie pokarmowym człowieka, co może wpływać a jego sta odżywieia. Do pogorszeia pracy układu pokarmowego prowadzi m.i. zaikaie błoy śluzowej żołądka i jelit, spadek wydzielaia śliy oraz osłabieie perystaltyki jelit, skutkiem czego mogą występować zaparcia lub ietrzymaie stolca. Następuje także zmiejszeie aktywości ezymów wydzielaych przez trzustkę, co utrudia trawieie spożywaych pokarmów [9-12]. Wyikiem zmia w przewodzie pokarmowym są także uchyłki jelita grubego. W krajach zachodich choroba ta dotyka około 40% osób powyżej 65 roku życia (r.ż). Choroba uchyłkowa okrężicy może prowadzić do powikłań, m.i. takich jak: iedrożość jelita, krwawieia z przewodu pokarmowego, perforacja z zapaleiem otrzewej oraz przetok zazwyczaj do pęcherza moczowego [13]. Wraz z wiekiem wątroba ulega zmiejszeiu o 20 30% (37% do 90 r.ż.). Ograiczoy staje się rówież przepływ krwi przez te arząd. Zachodzące zmiay powodują zaburzaia iektórych procesów metaboliczych, takich jak wytwarzaie albumi czy cholesterolu. Zmiejsza się poadto zdolość wątroby do eutralizacji toksy, alkoholu, leków [9, 11, 12]. Cel pracy Ocea stau odżywieia ludzi starszych mieszkających w małym mieście w oparciu o wskaźiki atropometrycze i biochemicze. Materiał i metody Piseme i uste iformacje o plaowaym badaiu Zdrowie Seiora otrzymały wszystkie osoby po 60 r.ż. mieszkające w Twardogórze w województwie dolośląskim (=1018), jedak do badań zgłosiło się 268 osób (26,3%). Wśród badaych było 198 kobiet i 70 mężczyz. W badaej grupie kobiet 46,0% było w wieku lat, 35,4% w wieku lat i 18,7% w wieku >75 lat. Wśród mężczyz w poszczególych grupach wiekowych było odpowiedio 40%, 37,1% i 22,9% badaych. Badaia prowadzoo w 2008 r. Do ocey ich stau odżywieia wykorzystao parametry atropometrycze, takie jak: masa ciała (atestowaa waga lekarska) i wysokość ciała (miara atropometrycza), które pozwoliły a obliczeie wskaźika BMI. Iterpretacja wskaźika BMI u osób starszych może budzić kotrowersje ze względu a zmiay w postawie ciała [14], dlatego w oceie stau odżywieia seiorów, za pomocą fałdomierza, dodatkowo wykoao pomiar grubości 4 fałdów skórotłuszczowych: ad mięśiem trójgłowym i dwugłowym ramieia, podłopatkowym oraz ad talerzem biodrowym. Następie wykorzystując rówaie Duri a- Womersley a obliczoo zawartość tkaki tłuszczowej w orgaizmie [15]. Za pomocą taśmy krawieckiej zmierzoo obwody talii i bioder, a astępie a tej podstawie obliczoo wskaźik WHR (waist to hip ratio). Badaia biochemicze obejmowały: morfologię krwi, stężeie glukozy oraz profil lipidowy (stężeie cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, cholesterolu HDL i triglicerydów). Ozaczeie morfologii przeprowadzoo za pomocą automatyczego aalizatora hematologiczego Sysmex K-4500 (SYSMEX Corporatio, Japa). Stężeie glukozy we krwi ozaczoe zostało metodą ezymatyczą, przy użyciu aalizatora Olympus. Stężeie cholesterolu całkowitego w surowicy krwi ozaczoo metodą ezymatyczą z wykorzystaiem odczyików firmy Olympus Cholesterol, a frakcji HDL spektrofotometryczą metodą ezymatyczą przy użyciu odczyików OSR6587 oraz aalizatora firmy Olympus. Ozaczeie stężeie triglicerydów przeprowadzoo metodą kolorymetryczą, za pomocą testu ezymatyczego Olympus. Stężeie cholesterolu LDL w surowicy krwi zostało obliczoe według wzoru Friedewalda [16]. Ozaczeia wykoae były w specjalistyczym laboratorium. Na podstawie ozaczoych parametrów morfologiczych obliczoa została całkowita liczba limfocytów (CLL), według wzoru [17]: % limfocytów liczba leukocytów CLL [mm 3 ]= 100 Wyiki Badai seiorzy w większości charakteryzowali się admierą masą ciała, o czym świadczyły wartości wskaźika BMI (ryc. 1). Zaledwie u 17,7% kobiet i 17,1% mężczyz BMI było prawidłowe w graicach

3 Różańska D, Wyka J, Bierat J. Sta odżywieia ludzi starszych mieszkających w małym mieście Twardogórze ,5-24,9 kg/m 2. Nadwagę stwierdzoo u 35,4% kobiet i 47,1% mężczyz, a otyłość odpowiedio u 45,5% i 34,3% badaych. U 1,5% kobiet i 1,4% mężczyz wartości BMI wskazywały a iedożywieie. Pomiar obwodu talii wykazał a występowaie otyłości brzuszej u zaczego odsetka badaych seiorów (tab. I). Obwód talii powyżej 88 cm stwierdzoo u 81,8% kobiet, a powyżej 80 cm wśród 93,4% kobiet. U poad 64% mężczyz stwierdzoo obwód talii powyżej 102 cm, a u poad 87% powyżej 94 cm. Na podstawie wartości wskaźika WHR stwierdzoo, że wśród kobiet domiowała otyłość adroidala (91,4%), a u mężczyz gyoidala (65,7%). Dla potwierdzeia daych o admierej masie ciała obliczoo rówież zawartość tkaki tłuszczowej % kobiety mężczyźi 1,5 1,4 17,7 17,1 BMI [kg/m 2 ] 35,4 47,1 45,5 <18,5 18,5-24,9 25,0-29, ,3 Ryc. 1. Występowaie adwagi i otyłości w grupie badaych mieszkańców Twardogóry Fig. 1. Prevalece of overweight ad obesity amog the studied ihabitats of Twardogora Tabela I. Występowaie otyłości brzuszej w grupie badaych osób starszych Table I. Prevalece of abdomial obesity i the study group Parametr Kobiety (=198) Mężczyźi (=70) % % Obwód talii Kobiety 80 cm Mężczyźi 94 cm , ,1 Obwód talii Kobiety 88 cm Mężczyźi 102 cm , ,3 WHR Kobiety 0,8 Mężczyźi 1, , ,3 Tabela II. Procetowa zawartość tkaki tłuszczowej w orgaizmie w grupie badaych osób starszych Table II. Body fat percetage i the study group Kobiety (=198) Mężczyźi (=70) Zawartość tkaki tłuszczowej Odsetek w orgaizmie [%] Odsetek 1 0,5 < 22 Niska < ,9 9 4, Prawidłowa , ,9 > 33 Wysoka > ,0 w orgaizmach badaych seiorów (tab. II). Prawidłową wartość tego parametru posiadało zaledwie 4,5% kobiet i 17,1% mężczyz. Nadmiera zawartość tkaki tłuszczowej charakteryzowała 94,9% seiorek i 80% seiorów. W celu ocey stau odżywieia wykoao pomiar grubości fałdu skóro-tłuszczowego ad mięśiem trójgłowym iedomiującego ramieia (tab. III). U większości badaych osób (88,9% kobiet i 57,1% mężczyz) wykazao optymalą wartość tego wskaźika. Grubość fałdu skóro-tłuszczowego, świadczącą o ciężkim iedoborze eergetyczym stwierdzoo u 1,5% kobiet i 22,9% mężczyz. Cieńszy fałd skóro-tłuszczowy ad mięśiem trójgłowym ramieia u mężczyz, może wyikać z bardziej rozwiiętej tkaki mięśiowej, ze względu a pracę fizyczą wykoywaą przez ich w młodości. Pomimo, iż u zaczego odsetka badaych stwierdzoo występowaie adwagi lub otyłości większość badaej grupy określiła swój tryb życia pod względem aktywości ruchowej jako przeciętie aktywy (51% kobiet i 62,9% mężczyz). Nieaktywy tryb życia prowadziło 17,7% kobiet i 4,3% mężczyz. Poad 74 % seiorów deklarowało, że jako formę spędzaia wolego czasu preferuje spacery, jazdę a rowerze, zajmowaie się działką lub ogródkiem. Telewizję w wolym czasie oglądało 34,8% kobiet oraz 42,9% mężczyz. Niewielka część osób (15,2% kobiet i 18,6% mężczyz) czytała czasopisma, książki lub rozwiązywała krzyżówki. Około 26% kobiet i 11% mężczyz w wolym czasie zajmowała się pracami domowymi, opiekowała wukami. Wśród iych form spędzaia wolego czasu kobiety (19,2%) wymieiały: spotkaia Klubu Seiora, spotkaia ze zajomymi, prace ręcze (p. robieie a drutach, wyszywaie). Mężczyźi (27,1%) także uczęszczali a spotkaia Klubu Seiora, ale poadto łowili ryby lub jeździli a grzyby. Tabela III. Grubość fałdu skóro-tłuszczowego ad mięśiem trójgłowym iedomiującego ramieia w grupie badaych osób starszych Table III. Ski-fold thickess of fat over the triceps muscle i the study group Kobiety (=198) Grubość fałdu skóro-tłuszczowego ad Mężczyźi (=70) Odsetek mięśiem trójgłowym iedomiującego Odsetek ramieia [mm] ,9 > 13,8 Optymala > 11, ,1 7 3,5 13,8-12,4 Prawidłowa 11,7-10,5 6 8,6 (100-90% ormy) 8 4,0 12,3-11,0 Lekki iedobór 10,4-9,4 5 7,1 (<90-80% ormy) 4 2,0 10,9-9,7 Umiarkoway 9,3-8,2 3 4,3 iedobór (<80-70% ormy) 3 1,5 < 9,7 Ciężki iedobór (<70% ormy) < 8, ,9

4 506 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Tabela IV. Parametry biochemicze w grupie badaych osób starszych Table IV. Biochemical parameters i the study group Parametr Kobiety (=198) Mężczyźi (=70) % % Cholesterol całkowity < , ,6 [mg/dl] , ,4 Cholesterol HDL [mg/dl] Cholesterol LDL [mg/dl] Triglicerydy [mg/dl] Prawidłowy* , ,1 Nieprawidłowy** 6 3,0 2 2,9 < , , , , ,1 3 4, ,5 0 0, ,0 0 0,0 < , , ,5 2 2, ,0 2 2,9 Glukoza [mg/dl] < , , , , ,1 2 2,9 Hemoglobia [g/dl] Poiżej ormy a 3 1,5 6 8,6 Norma , ,6 Powyżej ormy 5 2,5 2 2,9 Hematokryt [%] Poiżej ormy b 87 43, ,0 Norma , ,0 Powyżej ormy Erytrocyty [ 10 6 /mm 3 ] Leukocyty [ 10 3 /mm 3 ] Poiżej ormy c 62 31, ,0 Norma , ,0 Powyżej ormy <4 8 4,0 1 1, , ,1 >10 3 1,5 1 1,4 * kobiety 50 mg/dl, mężczyźi 40 mg/dl; ** kobiety <50 mg/dl, mężczyźi <40 mg/dl; a orma dla kobiet g/dl, orma dla mężczyz g/dl; b orma dla kobiet 37-47%, orma dla mężczyz 42-52%; c orma dla kobiet 4,2-5,4 [ 10 6 /mm 3 ], orma dla mężczyz 4,7-6,2 [ 10 6 /mm 3 ] Wartości parametrów, które charakteryzowały profil lipidowy badaych seiorów z Twardogóry przedstawioe zostały w tabeli IV. Prawidłowe stężeie cholesterolu całkowitego stwierdzoo u 77,3% kobiet i 78,6% mężczyz. U poad 20% badaych seiorów stężeie cholesterolu całkowitego przekraczało 190 mg/dl. Prawidłowe stężeie cholesterolu HDL stwierdzoo u 97% kobiet i 97,1% mężczyz, a cholesterolu LDL odpowiedio u 75,8% i 81,4% badaych. Większość badaych osób starszych posiadała rówież zgode z ormą stężeie triglicerydów we krwi (97,5% kobiet i 94,3% mężczyz). Zaburzeia gospodarki węglowodaowej w iiejszej pracy stwierdzoo u ok. 17% kobiet i 21% mężczyz, o czym świadczyło podwyższoe stężeie glukozy we krwi seiorów (tab. IV). Sta przedcukrzycowy stwierdzoo u 10,1% kobiet i 18,6% mężczyz, a cukrzycę odpowiedio u 7,1% i 2,9% badaych. Prawidłowe stężeie hemoglobiy we krwi stwierdzoo u 96% kobiet i 88,6% mężczyz z Twardogóry (tab. IV). Stężeie hemoglobiy poiżej ormy wykazao u 1,5% kobiet i 8,6% mężczyz, a powyżej ormy odpowiedio 2,5% i 2,9% badaych. Zbyt iskie wartości hematokrytu stwierdzoo atomiast aż u 80% mężczyz i 43,9% kobiet. Stężeie erytrocytów poiżej wartości referecyjych miało odpowiedio 60% i 31,3% badaych. Stężeie leukocytów u około 95% seiorów z Twardogóry mieściło się w graicach ormy. U większości badaych osób z Twardogóry (93,9% kobiet i 95,7% mężczyz) stwierdzoo prawidłowe wartości wskaźika CLL (tab. V). Lekkie iedożywieie wykazao u 5,1% kobiet i 4,3% mężczyz, a umiarkowae u 1% kobiet. Żade z seiorów ie został sklasyfikoway jako osoba z ciężkim iedożywieiem według wskaźika CLL. Tabela V. Całkowita liczba limfocytów (CLL) w grupie badaych osób starszych Table V. Total lymphocyte cout i the study group Kobiety (=198) Mężczyźi (=70) CLL (mm 3 ) % % Prawidłowe odżywieie > , ,7 Lekkie iedożywieie ,1 3 4,3 Umiarkowae iedożywieie ,0 0 0,0 Ciężkie iedożywieie < ,0 0 0,0 Dyskusja Otyłość w zaczym stopiu wpływa a pogorszeie jakości życia. Jest jedą z główych przyczy chorób układu sercowo-aczyiowego, cukrzycy typu 2, a także przyspiesza rozwój iektórych owotworów [3, 5, 6]. Nadmierą masę ciała stwierdzoo u poad 80% badaych osób z Twardogóry. Osoby starsze objęte iymi badaiami, zarówo w kraju jak i a świecie, rówież charakteryzowały się admierą masą ciała. Średie BMI w grupie 40 osób z Pozaia wyosiło 30,1 kg/m 2 u kobiet i 28,3 kg/m 2 u mężczyz [18]. Nadmierą masę ciała stwierdzoo u większości osób powyżej 50 r.ż. ze Szczecia, których badaiami objęła Rębacz [19]. Spośród 108 osób uczesticzących w tych badaiach BMI powyżej ormy stwierdzoo u 82,5% kobiet i 80% mężczyz. W grupie mieszkańców województwa świętokrzyskiego w wieku lata adwagę stwierdzoo u 42% kobiet i 52% mężczyz, a otyłość odpowiedio u 40% i 37% osób [20]. Wśród mieszkańców państw z projektu SENE- CA tylko kobiety z Włoch posiadały prawidłowe BMI, które wyosiło 24,9 kg/m 2 [21]. Najwyższe BMI wśród osób starszych z programu SENECA stwierdzoo w Hiszpaii (kobiety 28,6 kg/m 2, mężczyźi 27,7 kg/m 2 ) [21]. Perissiotto i wsp. [22] wykazali zbyt wysokie BMI w grupie osób z Włoch w wieku lata, które u kobiet wyiosło 27,6 kg/m 2, a u mężczyz 26,4 kg/m 2. Średie BMI świadczące o adwadze zaobserwowao rówież wśród mieszkańców Węgier

5 Różańska D, Wyka J, Bierat J. Sta odżywieia ludzi starszych mieszkających w małym mieście Twardogórze 507 powyżej 50 r.ż., przy czym wyższym BMI charakteryzowały się osoby w wieku lata w porówaiu z osobami starszymi (mężczyźi 27,2 vs 26,7 kg/m 2 ; kobiety 26,7 vs 25,4 kg/m 2 ) [23]. W grupie mężczyz z Wielkiej Brytaii w wieku powyżej 65 lat stwierdzoo średie BMI świadczące o adwadze (25,5 kg/m 2 ), atomiast w grupie kobiet odotowao prawidłowe wartości tego wskaźika (24,4 kg/m 2 ) [24]. W badaiu Słowińskiej i wsp. [18] u większości osób, podobie jak wśród seiorów z Twardogóry, rówież występowała otyłość adroidala. Nadmierą masę ciała wśród osób starszych, z domiującym typem adroidalym, wykazała także Duda [25]. Średia wartość wskaźika WHR wśród mieszkańców Włoch w wieku lata wyosiła u mężczyz 0,97, atomiast u kobiet 0,94 [22]. W badaej grupie osób starszych z Twardogóry stwierdzoo zbyt wysoką zawartość tkaki tłuszczowej w orgaizmie. Średi odsetek tkaki tłuszczowej w orgaizmie (36,7% u kobiet i 26,7% u mężczyz) przekraczał wartości prawidłowe także wśród seiorów z badaia Słowińskiej i wsp. [18]. Nadmierą ilość tkaki tłuszczowej (29,4%) posiadali także mężczyźi z Grecji [26]. Wysokie stężeie cholesterolu we krwi jest jedym z kluczowych czyików rozwoju miażdżycy, a przez to zwiększa ryzyko wystąpieia choroby iedokrwieej serca i udaru [3]. W badaiu własym poad 3/4 seiorów charakteryzowała się prawidłowym stężeiem cholesterolu całkowitego we krwi. Słowińska i Wądołowska [27] stwierdziły prawidłowe stężeie cholesterolu całkowitego tylko wśród 23,2% kobiet oraz 46,3% mężczyz w starszym wieku z okolic Olsztya. U miejszego odsetka osób, w porówaiu do seiorów z Twardogóry, stwierdzoo atomiast prawidłowe stężeie cholesterolu frakcji HDL (55% kobiet i 34,9% mężczyz). Większość osób z okolic Olsztya (85,9% kobiet i 95,8% mężczyz) miała jedak właściwe stężeie triglicerydów we krwi. Średie stężeie cholesterolu całkowitego we krwi wśród kobiet z Włoch w wieku lat wyosiło 189,8 mg/dl, a wśród mężczyz 192,2 mg/dl [28]. Średie stężeie cholesterolu HDL i triglicerydów we krwi w grupie mieszkańców Włoch było prawidłowe [28]. Podwyższoe stężeie cholesterolu całkowitego stwierdzoo w grupie kobiet w średim wieku 81 lat (225 mg/dl) i mężczyz w średim wieku 76,5 lat (211 mg/dl) mieszkających w półocej Hiszpaii [29]. Wysokie stężeie glukozy we krwi zwiększa ryzyko schorzeń sercowo-aczyiowych. Chorzy a cukrzycę są arażei także a ie powikłaia, m.i. iewydolość erek i utratę wzroku [30]. Zaburzeia gospodarki węglowodaowej stwierdzoo u ok. 1/5 seiorów z Twardogóry. Prawidłowym stężeiem glukozy we krwi charakteryzowało się 73,4% kobiet i 83,3% mężczyz z badaia Słowińskiej i Wądołowskiej [27]. Średie stężeie glukozy we krwi wśród mieszkańców Włoch wyosiło 99,6 mg/dl w grupie kobiet i 102 mg/dl w grupie mężczyz [28]. Podwyższoą glikemię odotowao u osób starszych z Hiszpaii (kobiety 107 mg/dl, mężczyźi 109 mg/dl) [29]. Większość seiorów (97,9% kobiet i 86,8% mężczyz) z badaia Słowińskiej i Wądołowskiej [27], podobie jak w iiejszej pracy, posiadało prawidłowe stężeie hemoglobiy we krwi. Średie stężeie hemoglobiy u kobiet z Włoch wyosiło 13,9 g/dl, a u mężczyz 14,5 g/dl [28]. W grupie kobiet z Hiszpaii stężeie to wyosiło 14,2 g/dl, a w grupie mężczyz 14,8 g/dl [29]. Wioski 1. Główym problemem zdrowotym stwierdzoym w badaej grupie seiorów z Twardogóry była admiera masa ciała, a u większości badaych wykazao otyłość brzuszą. Uzasadioe jest zatem prowadzeie działań prewecyjych w celu skuteczego zmiejszeia występowaia adwagi i otyłości w grupie seiorów mieszkających w małym mieście oraz edukacji a temat ich kosekwecji zdrowotych. 2. Wskazaa jest poprawa leczeia i kotroli zaburzeń gospodarki lipidowej i węglowodaowej wśród badaych seiorów, poieważ u około 20% z ich stwierdzoo ieprawidłowy profil lipidowy oraz zbyt wysokie stężeie glukozy we krwi. 3. Większość badaych mieszkańców Twardogóry odzaczało się prawidłowym staem odżywieia stwierdzoym a podstawie całkowitej liczby limfocytów. Lekkie iedożywieie wykazao u 5,1% kobiet i 4,3% mężczyz, a umiarkowae u 1,0% kobiet. Żade z seiorów ie miał atomiast ciężkiego iedożywieia. 4. U zaczego odsetka badaych seiorów, pomimo prawidłowego stężeia hemoglobiy we krwi, stwierdzoo zbyt iski poziom hematokrytu i erytrocytów, co może wskazywać a ryzyko występowaia aemii w tej grupie osób i wymaga pogłębioej diagostyki medyczej.

6 508 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Piśmieictwo / Refereces 1. Charzewska J, Chabros E, Pachocka L. Ocea stau odżywieia. [w:] Praktyczy podręczik dietetyki. Jarosz M (red). IŻŻ, Warszawa 2010: Karasek M. Aspekty medycze starzeia się człowieka. Łódzkie Tow Nauk, Łódź The Word Health Report 2002: reducig risk, promotig healthy life. World Health Orgaizatio. Geeva www. who.it/whr/2002/e [Dostępy ] 4. Ielme EM, Sergi G, Coi A i wsp. Ca obesity be a risk factor i elderly people? Obes Rev 2003, 4: Pupek-Musialik D, Kujawska-Łuczak M, Bogdański P. Otyłość i adwaga epidemia XXI wieku. Przew Lek 2008, 1: Buksiska-Lisik M, Lisik W, Zaleska T. Otyłość choroba iterdyscypliara. Przew Lek 2006, 1: Kapla MS, Huguet N, Newsom JT i wsp. Prevalece ad correlates of overweight ad obesity amog older adults: Fidigs from the Caadia Natioal Populatio Health Survey. J Gerotol A Biol Sci Med Sci 2003, 58: Szczygieł B, Boiecka I, Ukleja A. Metody ocey stau odżywieia. Zapotrzebowaia a składiki odżywcze u chorych z otyłością. Żyw Człow Metab 2008, 35: Bień B. Zmiay arządowe towarzyszące procesowi starzeia. [w:] Geriatria i pielęgiarstwo geriatrycze. Podręczik dla studiów medyczych. Wieczorowska-Tobis K, Talarska D (red). PZWL, Warszawa 2008: Gabrowska E, Spodaryk M. Zasady żywieia osób w starszym wieku. Gerotol Pol 2006, 14: Filip R, Huk J. Starzeie się układu pokarmowego. Część II: Zaburzeia fukcji wydzieliczych, trawieia i wchłaiaia. Geriatria 2008, 2: Wieczorowska-Tobis K. Zmiay arządowe w procesie starzeia. Pol Arch Med Wew 2008, 118 (Suppl): Lipiński M, Rydzewska G. Problemy gastroeterologicze w geriatrii. Przew Lek 2007, 3: Roszkowski W, Chmara-Pawlińska R. Somatometria osób starszych jako wskaźik stau odżywieia. Rocz Pastw Zakl Hig 2003, 54: Duri JVGA, Womersley J. Body fat assessed from total body desity ad its estimatio from skifold thickess: measuremets o 481 me ad wome from 16 to 72 years. Br J Nutr 1974, 32: Friedewald WT, Levy RI, Fredrickso DS. Estimatio of the cocetratio of low-desity lipoprotei cholesterol i plasma, without use of the preparative ultracetrifuge. Cli Chem 1972, 18: Szczygieł B. Niedożywieie: występowaie, przyczyy, astępstwa, rozpozaie i leczeie. I Vitro Explorer Przegl Med Lab 2007, 2(7): Słowińska MA, Wądołowska L, Daowska-Oziewicz M i wsp. Ocea wskaźików somatyczych i desytometryczych osób starszych w aspekcie stopia iezależości w przygotowywaiu posiłków. Badaia pilotowe. Projekt SENIOR FOOD QOL. Bromat Chem Toksykol 2005, Supl: Rębacz E. Wskaźiki BMI i WHR u mieszkańców Szczecia w wieku powyżej 50 lat. Gerotol Pol 2008, 16: Zatońska K, Jaik-Kocewicz K, Ilow R i wsp. Prevalece of obesity baselie assessmet i the prospective cohort PONS study. A Agric Eviro Med 2011, 18: De Groot LCPMG, Verheijde MW, De Heauw S i wsp. Lifestyle, utritioal status, health ad mortality i elderly people across Europe: A review of the logitudial results of the SENECA study. J Gerotol A Biol Sci Med Sci 2004, 59: Perissiotto E, Piset C, Sergi G i wsp. Athropometric measuremets i the elderly: age ad geder differeces. Br J Nutr 2002, 87: Kiss C, Poór G, Doáth J i wsp. Prevalece of obesity i a elderly Hugaria populatio. Eur J Epidemiol 2003, 18: Gao RHT, Millward DJ, Brow JE i wsp. Estimates of daily et edogeous acid productio i the elderly UK populatio: aalysis of the Natioal Diet ad Nutritio Survey (NDNS) of British adults aged 65 years ad over. Br J Nutr 2008, 100: Duda G. Zwyczaje żywieiowe a sta zdrowia i odżywieia osób w wieku podeszłym. Bromat Chem Toksykol 2003, Supl: Papadopoulou SK, Laparidis K, Hassapidou M. Relatio of smokig, physical activity ad livig residece to body fat ad fat distributio i elderly me i Greece. It J Food Sci Nutr 2005, 56: Słowińska MA, Wądołowska L. Wskaźiki biochemicze krwi a model żywieia osób starszych. Przeg Lek 2003, 60 (Supl 6): Pasii E, Corsetti G, Badera F i wsp. Nutritioal status ad physical activity of a selected sample of elderly health Italia people. Mediterr J Nutr Metab 2008, 1: Vaquero MP, Sáchez-Muiz FJ, Carbajal A i wsp. Mieral ad vitami status i elderly persos from orthwest Spai cosumig a Atlatic variat of the Mediterraea diet. A Nutr Metab 2004, 48: Alwa A (red). Global status report o ocommuicable diseases World Health Orgaizatio, Geeva 2011.