odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I

Transkrypt

1 Niedźwiedzka-Stadnik Probl Hig Epidemiol 2013, M i wsp. 94(4): Zawartość składników odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I 773 Zawartość składników odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I Content of nutrients in the diets of a selected subpopulation of physicians. Part I Marta Niedźwiedzka-Stadnik 1,2/, Elżbieta Trafalska 1,3/, Andrzej Grzybowski 1,3/ 1/ Zakład Higieny Żywienia i Epidemiologii Katedry Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 2/ Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie 3/ Wyższa Szkoła Biznesu i Nauk o Zdrowiu w Łodzi Wprowadzenie. Wśród czynników ryzyka determinujących stan zdrowia można wyróżnić nieprawidłowe żywienie, prowadzące w konsekwencji do zaburzeń w żywieniu, w tym niedożywienia lub przekarmienia organizmu. Stresogenny charakter pracy lekarzy może być czynnikiem predysponującym do niewłaściwego odżywiania się lekarzy i obarcza tę grupę zawodową zwiększonym ryzykiem zagrożenia chorobami cywilizacyjnymi. Cel badania. Ocena spożycia energii i składników odżywczych z dietą w wybranej subpopulacji lekarzy. Ocenę spożycia przeprowadzono za pomocą metody indywidualnego wywiadu żywieniowego o spożyciu żywności w trakcie 24 godzin poprzedzających badanie. Wyniki i wnioski. Analiza wyników wykazała liczne nieprawidłowości pod względem jakości i zbilansowania diety badanych lekarzy. Wykazano zbyt duży udział energii z tłuszczów, przy niskim udziale węglowodanów w całkowitej energii dostarczonej do organizmu. W średniej racji pokarmowej udział energii pochodzącej z tłuszczu, białka i węglowodanów u kobiet wynosił odpowiednio: 33%, 16% i 50%, u mężczyzn natomiast odpowiednio: 34%, 17% i 47%. Introduction. From among the risk factors that determine health status we can indicate the inadequate nutrition which can lead to malnutrition or overfeeding. The stressful nature of the physician s work may be a risk factor in improper nutrition among doctors and put this profession group at risk of the civilization diseases. Aim. The assessment of energy and nutrient content in the diet of a selected sub-population of physicians. To assess the nutritional status of physicians a questionnaire interview was conducted regarding food intake during the 24 hours prior to the survey. Results & conclusions. The result analysis revealed a number of deviations from the proper quality of diet among the surveyed doctors. It showed a very high proportion of energy from fat, and a low proportion of energy from carbohydrates. The average proportion of energy from fat, protein and carbohydrates in women was respectively 33%, 16% and 50%, while in men, respectively 34%, 17% and 47%. Keywords: physician, energy, nutrients, nutrition Słowa kluczowe: lekarze, energia, składniki odżywcze Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence mgr Marta Niedźwiedzka-Stadnik Katedra Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi ul. Jaracza 63, Łódź; marta.niedzwiedzka@interia.pl Wprowadzenie Wśród istotnych czynników ryzyka determinujących stan zdrowia człowieka należy wyróżnić nieprawidłowe żywienie, niedoborowe lub nadmiarowe, najczęściej pod względem jakości i ilości spożywanej żywności, a także nieprawidłowego trybu żywienia, prowadzące w konsekwencji do zaburzeń w stanie odżywienia [1]. Analiza całodziennych racji pokarmowych pozwala na ocenę spożycia składników odżywczych dostarczanych wraz z pokarmem do organizmu Praca finansowana przez UM w Łodzi z zadania badawczego Nr / / człowieka. Prawidłowo zbilansowana racja pokarmowa powinna być tak zestawiona, aby dostarczała wszystkich niezbędnych składników odżywczych w ilościach pokrywających zapotrzebowanie organizmu człowieka, zgodnie z zalecanymi normami żywienia ustalonymi zależnie od wieku, płci i rodzaju aktywności fizycznej. Ze względu na specyficzny i stresogenny charakter pracy, a także zakres pracy, jaka musi być wykonywana w ciągu całej doby i przy poczuciu długu czasowego, jedną z grup zawodowych, która może nie doceniać znaczenia odżywiania się zgodnie z zasadami racjonalnego żywienia, są lekarze.

2 774 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): Cel badań Ocena spożycia energii i składników odżywczych z dietą w wybranej subpopulacji lekarzy. Materiał i metody Analizie poddano całodzienne racje pokarmowe 150 lekarzy (66 kobiet i 84 mężczyzn) różnych specjalności, zatrudnionych w szpitalach uniwersyteckich na terenie Łodzi. Badanie było prowadzone w latach Dobór do badania miał charakter losowy, w badaniu wzięli udział lekarze, którzy przystąpili do wszystkich etapów badania, w tym wypełnienia ankiety, wywiadu żywieniowego i badań biochemicznych. Do oszacowania zawartości składników odżywczych w diecie badanych lekarzy posłużono się metodą indywidualnego wywiadu żywieniowego o spożyciu żywności w trakcie 24 godzin poprzedzających badanie. Wywiad został przeprowadzony zgodnie z wytycznymi zespołu specjalistów z Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie. W celu oszacowania wielkości porcji wykorzystano Album fotografii produktów i potraw [2]. Wartość energetyczna i odżywcza całodziennych racji pokarmowych uczestników badania została oszacowana za pomocą programu komputerowego Dieta 5.0., opracowanego w oparciu o bazę danych Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie [3]. W badaniu otrzymano wyniki spożycia: energii, białka, tłuszczu, węglowodanów, cholesterolu i błonnika pokarmowego zawartych w całodziennej racji pokarmowej lekarzy. Uzyskane wartości, odniesiono do nowych norm żywienia człowieka wydanych przez IŻŻ [4] oraz rekomendacji WHO [5]. Obliczono procentowy udział energii pochodzącej z białka, tłuszczy i węglowodanów w dietach badanych lekarzy. Wyniki Najliczniejszą grupę respondentów stanowili badani w wieku lat (46,7%) i lat (25,3%). Najwięcej osób pochodziło z miast powyżej 200 tys. mieszkańców (88,7%). Ponad połowę grupy stanowili lekarze, których staż pracy był mniejszy niż 10 lat (56,0%). U ponad 20% badanych staż w zawodzie przekraczał 20 lat pracy. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby będące w stałych związkach małżeńskich, ponad 60% badanych (tab. I). Analiza wartości odżywczej dziennych racji pokarmowych dostarczyła danych na temat zawartości energii i składników odżywczych w diecie badanych lekarzy. Dane analizowano w zależności od zapotrzebowania wyznaczonego z uwzględnieniem płci, wieku oraz poziomu aktywności fizycznej respondentów i porównano z normami żywienia, indywidualnie dla każdej badanej osoby [4]. Analizę przeprowadzono Tabela I. Charakterystyka badanych Table I. Characteristics of the study population n % Płeć /Gender Kobiety /Female 66 44,0 Mężczyźni /Male 84 56,0 Stan cywilny /Marital status Panna /Kawaler/Single 30 20,0 Zamężna/Żonaty /Married ,3 Rozwiedziona/Rozwiedziony /W separacji/divorced/separated 13 8,7 Wdowa/Wdowiec /Widowed 2 1,3 Konkubinat /Concubinage 4 2,7 Miejsce zamieszkania /Place of residence miasto >200 tys. mieszkańców /city > inhabitants ,7 miasto tys. mieszkańców /city of ,0 inhabitants miasto 5-50 tys. mieszkańców /town of inhabitants 7 4,7 Wieś lub miasto <5 tys. mieszkańców /village or town 10 6,7 <5 000 inhabitants Wiek /Age lat /years 70 46, lat /years 38 25, lat /years 22 14,7 powyżej 56 lat /over 56 years 20 13,3 Staż pracy w zawodzie lekarza /Job seniority as doctors 1-10 lat /years 84 56, lat /years 33 22, lat /years 17 11,3 powyżej 31 lat /over 31 years 15 10,0 w grupach wiekowych zgodnie z podziałem wieku zastosowanym we wspomnianych normach żywienia. Ze względu na różnice wartości zalecanych dla różnej aktywności fizycznej i masy ciała, przyjęte normy dla wartości średniego spożycia danego składnika odżywczego określono na podstawie wyliczenia średniej ważonej w danej grupie wiekowej. Analiza sposobu żywienia w grupie kobiet Średnie spożycie energii, niezależnie od wieku i aktywności badanych kobiet, było poniżej normy. Najniższe spożycie energii w szczególności zaobserwowano w grupie kobiet w wieku lat o umiarkowanym poziomie aktywności fizycznej (1505 kcal, co pokrywało 64,3% normy EAR na energię) (tab. II b). Analiza indywidualnego spożycia i realizacji norm wykazała, że w całej badanej grupie kobiet, tylko u 7,6% badanych spożycie energii było zgodne z normą EAR. Ponad 90,6% badanych jadłospisów kobiet nie zapewniało realizacji normy na energię (norma EAR). Zgodnie z zaleceniami żywieniowymi udział energii z tłuszczy nie powinien być większy niż 25-30%. Średni udział energii z tłuszczy w dietach badanych kobiet wynosił 33%, w tym u ponad połowy badanych kobiet zalecenia te zostały przekroczone (tab. II a). Średnie spożycie tłuszczy w każdej z badanych grup kobiet mieściło się głównie w dolnej granicy ich zale-

3 Niedźwiedzka-Stadnik M i wsp. Zawartość składników odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I 775 canego spożycia (tab. II b). Indywidualna ocena diety każdej z kobiet wykazała, że u 28,7% spożycie tłuszczy znacznie przekraczało górną granicę jego zalecanego spożycia (ponad 30% energii). U pozostałych kobiet spożycie tłuszczy ogółem [g] było zgodne z zaleceniami, w tym u 16,7% kobiet ich spożycie odpowiadało 25-30% energii. Wysoki odsetek kobiet (50,0%), u których tłuszcze dostarczały ponad 30% energii, związany był głównie z wysokim spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych. Średnie spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych [g] było najwyższe w grupie kobiet w wieku lat o małej aktywności fizycznej i wynosiło ponad 112,5% wartości zalecanej (<10% energii). Spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych poniżej 10% energii odnotowano tylko w grupie kobiet w wieku lat o umiarkowanej aktywności fizycznej. W całej badanej grupie kobiet zwiększone spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych, przekraczające zalecane wartości 10% energii, odnotowano u 40,9% badanych kobiet. Natomiast spożycie kwasów nienasyconych było niewystarczające we wszystkich grupach wiekowych kobiet. Średnie spożycie kwasów tłuszczowych jednonienasyconych wśród kobiet mieściło się w granicach g, co stanowiło tylko 55,9 71,0% zalecanego spożycia tych kwasów w ilościach odpowiadających 13-15% energii całkowitej. U ponad 82% kobiet spożycie tych kwasów było niższe niż minimalna wartość zalecana 13% całkowitej energii. Średnie spożycie kwasów tłuszczowych wielonienasyconych w grupach kobiet mieściło się w granicach 6-10 g, co stanowiło tylko 37,5-66,7% zalecanego spożycia tych kwasów w ilościach odpowiadających 6-10% energii całkowitej. U ponad 89% kobiet spożycie tych kwasów było niższe niż minimalna wartość zalecana 6% całkowitej energii. Spożycie węglowodanów ogółem w badanych jadłospisach kobiet pokrywało minimalne zapotrzebowanie organizmu na węglowodany, zgodnie z normą EAR (tab. II b). Tylko u jednej z kobiet spożycie węglowodanów było niższe 77 g (norma EAR dla węglowodanów wynosi 100 g). Średnie spożycie węglowodanów [g] w każdej z badanych grup kobiet było poniżej wartości, odpowiadających zalecanym 55-75% energii z węglowodanów i pokrywało średnio 65,7% zalecanego poziomu spożycia tych składników odżywczych. Najniższe spożycie węglowodanów w stosunku do zalecanych wartości występowało u kobiet w wieku lat o umiarkowanej aktywności fizycznej (średnie spożycie 190 g, realizujące w 59% zalecane spożycie węglowodanów w ilości 55% energii całkowitej) (tab. II b). W całej grupie badanych kobiet, u 84,8% spożycie węglowodanów [g] było poniżej zalecanych wartości, u pozostałych kobiet było zgodne z zaleceniami. Również procentowy udział węglowodanów w całkowitej energii dostarczanej do organizmu nie osiągał zalecanych 55-75% energii w dietach 77,3% badanych kobiet. Zgodnie z zaleceniami żywieniowymi udział energii z białka powinien wynosić 10-15%. U badanych kobiet średni udział białka w diecie wynosił 16% (tab. II a). U prawie 38% kobiet udział procentowy białka w diecie przekraczał zalecane 10 15%, natomiast u pozostałych kobiet był prawidłowy. Średnie spożycie białka [g] było prawidłowe lub zbliżone do prawidłowego w każdej z badanych grup wiekowych kobiet (tab. II b). Indywidualna ocena spożycia białka w grupie kobiet, wykazała, że u ponad 62% kobiet spożycie białka przekroczyło normę EAR, a u 12% kobiet spożycie białka było poniżej normy EAR. Ustalono także, że w dietach badanych kobiet występuje niedobór produktów bogatych w błonnik. Średnie spożycie błonnika wynosiło 15 g, w tym tylko u 22,7% badanych kobiet spożycie błonnika mieściło się w zalecanych g dziennego spożycia. U pozostałych kobiet (77,3%) spożycie błonnika było niewystarczające. Natomiast u ponad 25% badanych kobiet zaobserwowano nadmiar produktów zawierających sacharozę. Średnie spożycie sacharozy było największe w najmłodszej grupie kobiet o małej aktywności fizycznej oraz w grupie kobiet najstarszych. Tabela II a. Procentowy udział energii z poszczególnych składników odżywczych oraz ilość błonnika i cholesterolu w codziennej diecie kobiet Table II a. Percentage of energy and nutrients and the amount of dietary fiber and cholesterol in the daily diet of women Składniki /Nutrients Średnia±SD Mediana /Mean±SD /Median Min Max Norma/zalecenie /Norm/recommendation % normy /% of norm Błonnik /dietary 15± fibre [g] Cholesterol /cholesterol 240± <300 w normie [mg] Białko/protein [%] 16± Węglowodany 50± /carbohydrates [%] Tłuszcz /fats [%] 33± Analiza sposobu żywienia w grupie mężczyzn Średnie spożycie energii, niezależnie od wieku i aktywności badanych mężczyzn, było poniżej normy. Najniższe spożycie energii w szczególności zaobserwowano u najstarszych mężczyzn o umiarkowanym poziomie aktywności fizycznej (1360 kcal, co pokrywało 51,1% normy EAR na energię) (tab. III b). Analiza indywidualnego spożycia i realizacji norm wykazała, że w całej badanej grupie mężczyzn, podobnie jak u kobiet, tylko u 7,1% badanych spożycie energii było zgodne z normą EAR. Ponad 89% badanych jadłospisów mężczyzn nie zapewniało realizacji normy na energię (norma EAR), a u prawie 4% zaobserwowano przekroczenie zalecanych norm.

4 776 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): Tabela II b. Przeciętna wartość energetyczna i zawartość składników pokarmowych w codziennej diecie kobiet Table II b. Average content of energy and nutrients in the daily diet of women Składniki /nutrients Średnia±SD /Mean±SD Mediana /Median Min Max lat, mała aktywność fizyczna /19-30 years, low physical activity Norma*/zalecenie /Norm/recommendation Realizacja normy /% of norm Energia /energy [kcal] 1660± ,8 Tłuszcze ogółem /fats [g] 65± w normie SFA [g] 26± <25 MUFA[g] 23± PUFA [g] 10± Białko /protein [g] 54± normy Węglowodany /carbohydrates[g] 200± ** Sacharoza /saccharose [g] 41± <57 w normie lat, umiarkowana aktywność fizyczna /19-30 years, medium physical activity Energia/energy [kcal] 1893± ,0 Tłuszcze ogółem/fats [g] 57± normy SFA [g] 26± <27 w normie MUFA[g] 21± PUFA [g] 6± Białko/protein [g] 61± w normie Węglowodany /carbohydrates [g] 231± ** Sacharoza /saccharose [g] 55± <62 w normie lat, mała aktywność fizyczna /31-50 years, low physical activity Energia /energy [kcal] 1583± ,7 Tłuszcze ogółem /fats [g] 61± w normie SFA [g] 27± <24 MUFA[g] 22± PUFA [g] 8± Białko /protein [g] 62± w normie Węglowodany /carbohydrates [g] 200± ** Sacharoza /saccharose [g] 45± <54 w normie lat, umiarkowana aktywność fizyczna /31-50 years, medium physical activity Energia /energy [kcal] 1505± ,3 Tłuszcze ogółem /fats [g] 51± normy SFA [g] 21± <26 w normie MUFA[g] 19± PUFA [g] 7± Białko /protein [g] 59± w normie Węglowodany /carbohydrates [g] 190± ** Sacharoza /saccharose [g] 49± <59 w normie > 51 lat, mała aktywność fizyczna />51 years, low physical activity Energia /energy [kcal] 1531± ,4 Tłuszcze ogółem /fats [g] 56± w normie SFA [g] 25± <23 MUFA[g] 19± PUFA [g] 7± Białko /protein [g] 57± w normie Węglowodany /carbohydrates [g] 195± ** Sacharoza /saccharose [g] 51± <51 *norma dla tłuszczy, białka, węglowodanów, wyrażona jako ilość zalecana, czyli odpowiadająca ilości energii jak jest dostarczana w postaci tych składników, odpowiednio: tłuszcze 25-30%, białko 10-15%, węglowodany 55-75% /fats, proteins, carbohydrates corresponding to the amount of energy form these compounds, respectively 25-30% fat, 10-15% protein, 55-75% carbohydrates ** sacharoza wyrażona w [g], wartość zalecana odpowiadająca za dostarczanie <10% energii /saccharose show in [g] corresponding to the recommended value for <10% of the energy

5 Niedźwiedzka-Stadnik M i wsp. Zawartość składników odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I 777 Zgodnie z zaleceniami żywieniowymi udział energii z tłuszczy nie powinien być większy niż 25-30%. Średni udział energii z tłuszczy w dietach badanych mężczyzn był nieznacznie wyższy w porównaniu z kobietami i wynosił 34%. U ponad połowy badanych mężczyzn ilość energii pochodząca z tłuszczy przekraczała 30% całkowitej energii (tab. III a). Średnie spożycie tłuszczy ogółem [g] w każdej z badanych grup wiekowych mężczyzn mieściło się w granicach zalecanych. Tylko wśród najstarszych mężczyzn z małą aktywnością fizyczną średnie spożycie tłuszczy ogółem zbliżone jest do górnej granicy ich zalecanej wartości (tab. III b). Indywidualna ocena diety u każdego badanego mężczyzny wykazała, że tylko u 16,6% spożycie tłuszczy znacznie przekraczało górną granicę zalecanego spożycia (ponad 30% energii). U pozostałych mężczyzn spożycie tłuszczy ogółem było zgodne z zaleceniami. Średnie spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych [g] było najwyższe w grupie mężczyzn w wieku powyżej 50 r.ż. o małej aktywności fizycznej i wynosiło ponad 133,3% wartości zalecanej (<10% energii). W całej badanej grupie mężczyzn zwiększone spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych, odnotowano u 38,1% badanych mężczyzn. W porównaniu z kobietami, u około 3% mężczyzn spożycie tłuszczy nasyconych było zgodne z zaleceniami. Podobnie jak w grupie kobiet, u wszystkich mężczyzn średnie spożycie kwasów nienasyconych było niewystarczające. Średnie spożycie kwasów tłuszczowych jednonienasyconych u mężczyzn mieściło się w granicach g, co stanowiło tylko 50,9-80,0% zalecanego spożycia tych kwasów w ilościach odpowiadających 13-15% energii całkowitej. U ponad 82% mężczyzn spożycie tych kwasów było niższe niż minimalna wartość zalecana 13% całkowitej energii Natomiast średnie spożycie kwasów tłuszczowych wielonienasyconych mieściło się w granicach 5-11 g, (realizacja zaleceń na poziomie 27,8-62,5%). Prawie u wszystkich mężczyzn (95,2%) spożycie tych kwasów było niższe niż minimalna wartość zalecana 6% całkowitej energii. Spożycie węglowodanów ogółem [g] w badanych jadłospisach mężczyzn pokrywało minimalne zapotrzebowanie organizmu na węglowodany, zgodnie z normą EAR (tab. III b). Tylko u dwóch osób spożycie węglowodanów było niższe niż norma EAR (mniejsze niż 100 g). Średnie spożycie węglowodanów w każdej z badanych grup wiekowych mężczyzn było poniżej wartości, odpowiadających zalecanym 55-75% energii z węglowodanów i pokrywało od 43,2% do 74,6% zalecanego poziomu ich spożycia. Najniższe spożycie węglowodanów w stosunku do zalecanych wartości występowało u mężczyzn po 50 r.ż. o umiarkowanej aktywności fizycznej i mężczyzn w wieku lat o dużej aktywności (odpowiednio średnie spożycie 158 g vs 243 g, realizujące w 43,2% i 48,0% zalecane spożycie węglowodanów w ilości 55% energii całkowitej) (tab. III b). Prawie u wszystkich badanych mężczyzn (95,2%) spożycie węglowodanów [g] było poniżej zalecanych wartości, u 2,4% spożycie węglowodanów przekraczało 75% energii, jaka powinna być z nich dostarczona. Również procentowy udział węglowodanów w całkowitej energii dostarczanej do organizmu nie osiągał zalecanych 55-75% energii w dietach 77,4% badanych mężczyzn. Zgodnie z zaleceniami żywieniowymi udział energii z białka powinien wynosić 10-15%. Średni udział energii z białka w dietach badanych mężczyzn wynosił 17% (tab. III a). U prawie 63,1% mężczyzn udział procentowy białka w diecie przekraczał zalecane 10 15%, natomiast u pozostałych mężczyzn był prawidłowy. Średnie spożycie białka [g] było prawidłowe lub zbliżone do prawidłowego prawie w każdej z badanych grup wiekowych mężczyzn (tab. III b). Tylko w grupie mężczyzn w wieku lat o dużej aktywności fizycznej średnie spożycie białka wynosiło 68 g (realizacja 73,9% zalecanych 10% energii z białka). Indywidualna ocena spożycia białka wykazała, że u 56% mężczyzn spożycie białka przekroczyło normę EAR, jednak u ponad 26% spożycie białka było poniżej normy EAR. W dietach badanych mężczyzn występuje niedobór produktów bogatych w błonnik. Średnie spożycie błonnika wynosiło 17 g, u prawie 68% badanych mężczyzn spożycie błonnika było poniżej zalecanych g dziennego spożycia. U prawie 17% badanych mężczyzn spożycie sacharozy przekraczało wartości odpowiadające 10% energii pochodzącej ze spożycia sacharozy. Tabela III a. Procentowy udział energii z poszczególnych składników odżywczych oraz ilość błonnika i cholesterolu w codziennej diecie mężczyzn. Table III a. Percentage of energy and nutrients and the amount of dietary fiber and cholesterol in the daily diet of men Składniki /nutrients Błonnik /dietary fibre [g] Cholesterol /cholesterol [mg] Białko /protein [%] Węglowodany /carbohydrates [%] Tłuszcz /fats [%] Średnia±SD /Mean±SD Mediana /Median Min Max Norma/zalecenie /Norm /recommendation % normy /% of norm 17± ± <300 17± ± ±

6 778 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): Tabela III b. Przeciętna wartość energetyczna i zawartość składników pokarmowych w codziennej diecie mężczyzn Table III b. Average content of energy and nutrients in the daily diet of men Składniki /nutrients Średnia±SD Norma*/zalecenie Realizacja normy Mediana /Median Min Max /Mean±SD /Norm/recommendation /% of norm lat, mała aktywność fizyczna /19-30 years, low physical activity Energia /energy [kcal] 2055± ,9 Tłuszcze ogółem /fats [g] 76± w normie SFA [g] 33± <31 MUFA[g] 28± PUFA [g] 9± Białko /protein [g] 83± w normie Węglowodany /carbohydrates [g] 265± ** Sacharoza /saccharose [g] 57± <71 w normie lat, mała aktywność fizyczna /31-50 years, low physical activity Energia /energy [kcal] 1997± ,1 Tłuszcze ogółem /fats [g] 77± w normie SFA [g] 32± <30 MUFA[g] 27± PUFA [g] 11± Białko /protein [g] 85± w normie Węglowodany /carbohydrates [g] 247± ** Sacharoza /saccharose [g] 48± <67 w normie lat, umiarkowana aktywność fizyczna /31-50 years, medium physical activity Energia /energy [kcal] 1954± ,7 Tłuszcze ogółem /fats [g] 73± normy SFA [g] 29± <33 w normie MUFA[g] 27± PUFA [g] 11± Białko /protein [g] 81± w normie Węglowodany /carbohydrates [g] 233± ** Sacharoza /saccharose [g] 44± <73 w normie lat, duża aktywność fizyczna /31-50 years, high physical activity Energia /energy [kcal] 2047± ,6 Tłuszcze ogółem /fats [g] 72± normy SFA [g] 32± <41 w normie MUFA[g] 27± PUFA [g] 7± Białko/protein [g] 68± Węglowodany /carbohydrates [g] 243± ** Sacharoza /saccharose [g] 37± <92 w normie > 51 lat, mała aktywność fizyczna />51 years, low physical activity Energia/energy [kcal] 2069± ,1 Tłuszcze ogółem/fats [g] 80± SFA [g] 36± <27 MUFA[g] 28± PUFA [g] 10± Białko/protein [g] 76± w normie Węglowodany /carbohydrates [g] 249± ** Sacharoza /saccharose [g] 52± < 61 w normie > 51 lat, umiarkowana aktywność fizyczna />51 years,medium physical activity Energia /energy [kcal] 1360± ,1 Tłuszcze ogółem /fats [g] 51± normy SFA [g] 20± < 30 w normie MUFA[g] 20± PUFA [g] 5± Białko/protein [g] 62± normy Węglowodany /carbohydrates [g] 158± ** Sacharoza /saccharose [g] 26± < 67 w normie *norma dla tłuszczy, białka, węglowodanów, wyrażona jako ilość zalecana, czyli odpowiadająca ilości energii jak jest dostarczana w postaci tych składników, odpowiednio: tłuszcze 25-30%, białko 10-15%, węglowodany 55-75% /fats, proteins, carbohydrates corresponding to the amount of energy form these compounds, respectively 25-30% fat, 10-15% protein, 55-75% carbohydrates ** sacharoza wyrażona w [g], wartość zalecana odpowiadająca za dostarczanie <10% energii /saccharose show in [g] corresponding to the recommended value for <10% of the energy

7 Niedźwiedzka-Stadnik M i wsp. Zawartość składników odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I 779 Dyskusja Stan zdrowia człowieka uwarunkowany jest w znacznym stopniu od sposobu żywienia, czyli ilości i jakości spożywanej żywności i rodzaju dostarczanych do organizmu składników odżywczych. Badania nad jakością żywienia populacji Polski wskazują na poprawę liczby spożywanych posiłków w ciągu dnia, przy jednoczesnym pogorszeniu jakości tych posiłków, regularności ich spożywania i wzrostu odsetka osób (do 70%), które spożywają mało wartościowe produkty między głównymi posiłkami tzw. pojadanie [6]. W większości badań przeprowadzonych w populacji Polski odsetek energii dostarczanej przez tłuszcze jest za wysoki, np. w badaniach studentów z uniwersytetów medycznych we Wrocławiu [7], Białymstoku [8] czy w Łodzi [9] wahał się od 30% do 39%. W badanej populacji lekarzy zarówno w grupie kobiet, jak i mężczyzn energia pochodząca z tłuszczy u ponad połowy przekracza rekomendowaną wartość spożycia poniżej 30%. Korzystnie przedstawia się sytuacja spożycia produktów bogatych w cholesterol. W badaniach studentek medycyny średnie spożycie tego składnika wraz z dietą kształtowało się w zakresie mg/dzień [7, 8]. W badanej populacji lekarzy, spożycie cholesterolu w grupie kobiet wynosiło średnio 240 mg, nie przekraczając rekomendowanej wartość 300 mg dziennego spożycia cholesterolu. Natomiast u mężczyzn średnie spożycie wynosiło 324 mg, u niektórych mężczyzn znacznie przekraczało wartość dziennego spożycia, wzrastając nawet do 765 mg cholesterolu w codziennej diecie. Jest to dość niepokojące zjawisko, potwierdzone badaniami WO- BASZ, w których przeciętna racja pokarmowa Polaków charakteryzowała się wysoką aterogennością wynikającą z wysokiego spożycia tłuszczów i nasyconych kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu [10]. Spożycie błonnika w badanej grupie lekarzy było poniżej zalecanej minimalnej ilości błonnika w diecie 20 mg. Niską zawartość błonnika pokarmowego odnotowano również wśród kobiet badanych przez Piórecką i wsp. [11], gdzie wykazano, że normy spożycia błonnika realizowane były tylko w 53,6%. Wielokierunkowy wpływ błonnika pokarmowego na funkcje przewodu pokarmowego oraz na procesy trawienia i wchłaniania (m.in. zmniejszanie stężenia cholesterolu we krwi) powoduje, że niedoborom błonnika w diecie przypisuje się powstawanie i rozwój wielu chorób przewodu pokarmowego i chorób metabolicznych [5]. Wyniki badań w populacji lekarzy wykazały nieprawidłowości pod względem jakości i ilości spożywanej żywności, co może prowadzić do nasilenia częstości występowania chorób dietozależnych w badanej grupie między innymi choroby niedokrwiennej serca, otyłości, cukrzycy oraz nowotworów. Wnioski 1. Dietę badanych lekarzy cechuje niskie spożycie energii i niska zawartość błonnika pokarmowego. 2. Całodzienne diety były prawidłowo zbilansowane pod względem zawartości białka u 2/3 kobiet i 1/3 mężczyzn. Niedobór białka w dietach badanych lekarzy zwiększa ryzyko niedoboru odporności organizmu i zwiększa prawdopodobieństwo występowania zaburzeń w procesach regeneracyjnych materiału genetycznego, w tym także regeneracji komórek, tkanek i narządów w organizmie. 3. Wykazano zbyt duży udział energii z tłuszczów, zwłaszcza kwasów tłuszczowych nasyconych, przy małym udziale energii pochodzącej ze spożycia węglowodanów. Zwiększa to ryzyko wystąpienia chorób cywilizacyjnych, w tym otyłości i chorób układu krążenia. Piśmiennictwo / References 1. Strong K, Bonita R. The SuRF Report 1. Surveillance of Risk Factors related to Noncommunicable Diseases: Current status of global data. WHO, Geneva Szponar L, Wolnicka K, Rychlik E. Album fotografii produktów i potraw. IŻŻ, Warszawa Kunachowicz H, Nadolna I, Przygoda B i wsp. Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych. IŻŻ, Warszawa Jarosz M, Bułhak-Jachymczyk B. Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. IŻŻ, PZWL, Warszawa Report of the Joint WHO/FAO Expert Consultation: Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases. WHO Technical Report Series 916. WHO, Geneva Sygnowska E, Waśkiewicz A, Pardo B. Zmiany zwyczajowego sposobu żywienia populacji Warszawy objętej programem Pol-Monica w latach Żyw Człow Metab 1997, 24, 3: Ilow R. Ocena sposobu żywienia wybranych grup populacji dolnośląskiej studenci. Żyw Człow Metab 2007, 34 (1/2): Charkiewicz WJ, Markiewicz R, Borowska MH. Ocena spożycia podstawowych składników odżywczych w dietach studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Chem Toksykol 2008, 41(3): Trafalska E, Figwer M, Grzybowski A. Tryb żywienia i wartość odżywcza posiłków w dietach młodzieży akademickiej. Żyw Człow Metab 2005; 32(1): Waśkiewicz A. Jakość żywienia i poziom wiedzy zdrowotnej u młodych dorosłych Polaków badanie WOBASZ. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): Piórecka B, Jagielski P i wsp. Wpływ żywienia na występowanie wybranych metabolicznych czynników ryzyka chorób układu krążenia wśród mieszkanek Krakowa. Rocz PZH 2007, 58(1):