WYBRANE WSKAŹNIKI GOSPODARKI LIPIDOWEJ U CHORYCH Z PRZEWLEKŁYM SERCEM PŁUCNYM W PRZEBIEGU PRZEWLEKŁEJ OBTURACYJNEJ CHOROBY PŁUC część II

Transkrypt

1 Nowiy Lekarskie 2007, 76, 5, DOROTA NOWAK, JANUSZ PALUSZAK WYBRANE WSKAŹNIKI GOSPODARKI LIPIDOWEJ U CHORYCH Z PRZEWLEKŁYM SERCEM PŁUCNYM W PRZEBIEGU PRZEWLEKŁEJ OBTURACYJNEJ CHOROBY PŁUC część II SOME PARAMETERS OF LIPID METABOLISM IN PATIENTS WITH CHRONIC COR PULMONALE IN COURSE OF CHRONIC OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE part II Katedra i Zakład Fizjologii Uiwersytet Medyczy im. Karola Marcikowskiego w Pozaiu Kierowik: prof. dr hab. med. Jausz Paluszak Streszczeie Wstęp. W aszej obecej pracy kotyuowaliśmy oceę metabolizmu lipidów u chorych z PSP w przebiegu POChP. Cel. Celem badaia było ozaczeie lipolityczej aktywości surowicy, która jest związaa z aktywością ezymu lipazy lipoproteiowej, ozaczeie aktywości mobilizującej lipidy, która jest główie zależa od aktywości lipazy adipokietyczej. Poadto badao stężeia wolych kwasów tłuszczowych, orepiefryy, epiefryy, dopamiy i isuliy we krwi oraz dobowe wydalaie z moczem kwasu wailiomigdałowego. Metodyka. W grupie badaej było 48 chorych. U wszystkich badaych zebrao wywiad, przeprowadzoo badaie kliicze, wykoao badaie ekg oraz badaie rtg klatki piersiowej. Wykoao badaia laboratoryje celem ozaczeia wymieioych powyżej parametrów biochemiczych. Wyiki. Wyiki wskazują, że aktywość lipazy lipoproteiowej we krwi chorych z PSP jest taka sama, jak w grupie kotrolej, atomiast aktywość lipazy adipokietyczej jest wyższa we krwi chorych. Stężeia orepiefryy i wolych kwasów tłuszczowych są wyższe, stężeia isuliy są iższe we krwi chorych z PSP w porówaiu z grupą kotrolą. Niedotleieie, które jest stwierdzae u chorych z PSP w przebiegu POChP powoduje wzrost apięcia układu współczulego. Katecholamiy są ajważiejszym czyikiem, który aktywuje lipazę adipokietyczą. Ezym te hydrolizuje także estry cholesterolu. Jego obecość stwierdzoo w makrofagach. Istieje hipoteza, która zakłada, że lipaza adipokietycza hydrolizuje estry cholesterolu obece w makrofagach i w te sposób przyczyia się do spowolieia rozwoju miażdżycy tętic. Być może, między iymi te mechaizm sprawia, że u chorych z PSP objawy choroby wieńcowej występują rzadziej iż w pozostałej populacji. SŁOWA KLUCZOWE: przewlekłe serce płuce, przewlekła obturacyja choroba płuc, lipaza lipoproteiowa, lipaza adipokietycza, isulia, katecholamiy. Summary Itroductio. I our preset study we cotiue estimatio of lipid metabolism i patiets with chroic cor pulmoale /ChCP/ i course of chroic obstructive pulmoary disease /ChOPD/. Aim. The purpose of our study was to estimate the lipolitic activity of serum, which is related to activity of a ezyme lipoprotei lipase /LPL/, the activity of lipid mobilizatio, which is related to activity of hormoe-sesitive lipase /HSL/, the cocetratio of free fatty acids, oepiephrie, epiephrie, dopamie ad isuli i blood of patiets as well as twety four hour excretio of vailomadelic acid with urie. Methods. Study populatio cosisted of 48 me. The cotrol group cosisted of 18 me. Cliical aalysis of patiets icluded: history takig, bedside examiatio, stadard 12 lead ECG, X-ray examiatio of the chest ad laboratory tests. Results. Results shows that activity of LPL i the blood of patiets with ChCP is the same as i the blood of me from cotrol group, but activity of HSL is higher i the blood of patiets with ChCP. Cocetratio of free fatty acids ad orepiephrie is higher ad cocetratio of isuli is lower i the blood of patiets with ChCP. Hypoxia which is oted i patiets with ChCP i course of ChOPD leads to stimulatio of sympathetic ervous system. Catecholamies are the mai factor which activates hormoe-sesitive lipase. Hormoe-sesitive lipase hydrolizes also cholesterol esters. This ezyme is preset i macrophages. The hypothesis exists that hormoe-sesitive lipase hydrolizes cholesterol esters i macrophages ad i this way has a positive effect o progress of atherosclerosis. Maybe it is oe of the mechaisms due to which the patiets with ChCP do ot have such frequet symptoms of coroary artery disease as have the rest of populatio. KEY WORDS: chroic cor pulmoale, chroic obstructive pulmoary disease, lipoprotei lipase, hormoe-sesitive lipase, isuli, catecholamies. Wstęp Chorzy z przewlekłym sercem płucym /PSP/ do rozwoju którego doszło w przebiegu przewlekłej obturacyjej choroby płuc /POChP/ są poddai przewlekłemu iedotleieiu orgaizmu, które jest kosekwecją iedotleieia pęcherzków płucych [1]. Obiżeie prężości tleu we krwi tęticzej poiżej 60 awet iewielkie, powoduje wyraźe obiżeie

2 380 Dorota Nowak i ii wysyceia hemoglobiy tleem i asila hipoksję tkaek. Niedotleieie tkaek zaburza ich fukcję. Niedotleieie może uszkadzać błoy komórkowe [2]. Zaburza oo homeostazę w komórkach, zmieia aktywość ezymów [3, 4]. Obiżeie prężości gazów oddechowych pobudza receptory obwodowe i ośrodkowe [5]. Istieją badaia wskazujące, że ośrodek aczyioruchowy w rdzeiu przedłużoym posiada także iewielką grupę euroów fukcjoujących jako detektory tleu. Neuroy te miałyby zapoczątkowywać właściwą odpowiedź ośrodkowego układu erwowego jako całości a zaistiałe iedotleieie [6]. Pobudzeie chemoreceptorów obwodowych i ośrodkowych zwiększa apięcie układu współczulego i doprowadza do złożoej odpowiedzi ze stroy układów oddechowego, krążeia i dokrewego. Niedotleieie wywiera wpływ a przebieg metabolizmu. Wpływ te jest złożoy i zależy zarówo od miejscowych wpływów iedotleieia a poszczególe komórki i arządy, jak rówież od wpływów a poszczególe układy, które poprzez redystrybucję przepływu krwi oraz uwaliae hormoy modulują metabolizm. W dostępej literaturze jest zaledwie kilka prac dotyczących przebiegu metabolizmu lipidów u pacjetów pozostających pod wpływem przewlekłego iedotleieia. W roku 1970 Gacs i Ku badając chorych z wrodzoymi siiczymi wadami serca wykazali wzrost stężeń wolych kwasów tłuszczowych we krwi [7]. W badaiu Paluszaka i wsp. stwierdzoo wzrost stężeń wolych kwasów tłuszczowych we krwi dzieci z siiczymi wadami serca z towarzyszącym wzrostem aktywości lipazy lipoproteiowej i lipazy adipokietyczej [8, 9, 10]. Materiał i metody Materiał kliiczy Do badań zakwalifikowao 48 mężczyz w wieku od lat spośród chorych leczoych w Kliice Peumoologii i w I Kliice Kardiologii Akademii Medyczej w Pozaiu w latach , u których rozpozao przewlekłe serce płuce powstałe w przebiegu przewlekłej obturacyjej choroby płuc. Do grupy kotrolej zakwalifikowao ochotików w wieku od lat. U osób tych ie rozpozawao przewlekłych chorób układu oddechowego, jak też chorób metaboliczych i edokryologiczych. Na przeprowadzeie badań wyraziła zgodę Komisja Etyki Badań Naukowych przy AM w Pozaiu decyzją z dia 6 paździerika 1995 roku. Pacjeci zostali poiformowai o celu badaia i wyrazili a ie pisemą zgodę. Metody potwierdzające rozpozaie przewlekłego serca płucego: 1. Wywiady 2. Badaie przedmiotowe 3. Badaie retgeowskie klatki piersiowej w płaszczyźie tylo-przediej i boczej-lewej 4. Badaie elektrokardiograficze 5. Gazometria arterializowaej krwi włośiczkowej przy użyciu aparatu Radiometr ABL Stężeia glukozy metodą ezymatyczo-amperometryczą 7. Stężeia wolych kwasów tłuszczowych metodą miareczkową według Dole, a 8. Lipolitycza aktywość krwi (LAS) /związaa z aktywością lipazy lipoproteiowej/ metodą opracowaą w aszej pracowi 9. Aktywość mobilizująca lipidy (AML) /związaa z aktywością lipazy adipokietyczej/ metodą Buckle a w modyfikacji Paluszaka 10. Dobowe wydalaie kwasu wailio-migdałowego w moczu metodą chromatograficzą przy użyciu odczyików firmy BIO-RAD 11. Stężeia orepiefryy, epiefryy i dopamiy w osoczu krwi metodą wysokosprawej chromatografii cieczowej /HPLC/ 12. Stężeia isuliy ozaczao przy użyciu zestawu INSULINA-IRMA produkowaego przez Polatom-Otwock. Metody aalizy statystyczej Wyiki przedstawioo jako średią arytmetyczą ± odchyleie stadardowe /x ± SD/. Istotość różic pomiędzy mi określoo przy pomocy testu t Studeta dla prób iezależych, przyjmując zamieość różic dla p < 0,05. Wyiki Charakterystyka badaych grup Otrzymae wyiki ozaczeń gazometryczych w arterializowaej krwi włośiczkowej u chorych z przewlekłym sercem płucym potwierdzają istieie zaburzeń charakterystyczych dla stau przewlekłego iedotleieia orgaizmu (tab. 1). Oceiając stężeia wolych kwasów tłuszczowych we krwi osób chorych stwierdzoo, że jest oo o 25% wyższe iż we krwi osób grupy kotrolej. Wartość lipolityczej aktywości surowicy krwi ie różiła się statystyczie u osób z badaych grup. Aktywość mobilizująca lipidy była prawie 7-krotie wyższa w surowicy krwi osób chorych w porówaiu z grupą odiesieia. Wyiki przedstawioo w tabeli 2. Spośród chorych wyodrębioo podgrupę osób palących papierosy. Stężeia w surowicy krwi wolych kwasów tłuszczowych były wyższe u chorych iepalących papierosów w porówaiu z grupą odiesieia. Lipolitycza aktywość surowicy krwi była istotie statystyczie iższa u osób z grupy chorych palących papierosy w porówaiu z grupą odiesieia. Aktywość mobilizująca lipidy ozaczaa w surowicy krwi chorych palących papierosy, jak i chorych iepalących była zamieie statystyczie wyższa w porówaiu z grupą

3 Wybrae wskaźiki gospodarki lipidowej u chorych z przewlekłym sercem płucym odiesieia. Wyiki przedstawioo w tabeli 3. Glikemia oceiaa a czczo w surowicy krwi badaych osób była zamieie wyższa u chorych w porówaiu z grupą odiesieia. Stężeia isuliy w surowicy krwi chorych były iższe w porówaiu z grupą odiesieia. Wyiki przedstawioo w tabeli 4. Stężeie orepiefryy we krwi chorych było wyższe w odiesieiu do grupy porówawczej. Stężeia epiefryy i dopamiy we krwi badaych osób ie różiły się zamieie pomiędzy obu mi. Dobowe wydalaie kwasu wailio-migdałowego z moczem ie różiło się istotie pomiędzy osobami z badaych grup. Powyższe wyiki przedstawioo w tabeli 5. Tab. 1. Wyiki badaia gazometrii w arterializowaej krwi włośiczkowej badaych osób Table 1. Results of capillary blood gasometric aalysis i patiets with chroic cor pulmoale ad cotrol group kotrola chorych zamieość różic ph pco 2 po 2 HCO 3 t CO 2 BE SaO 2 % 18 7,41 ± 0,03 35,5 ± 3,3 77,7 ± 6,4 23,7 ± 1,4 23,6 ± 1,9-0,8 ± 1,7 92 ± 2,5 48 7,42 ± 0,04 43,9 ± 7,4 53,5 ± 8,6 27,4 ± 3,3 29,0 ± 4,3 3,7 ± 3,6 85,8 ± 5,1 NZ p < 0,05 p < 0,01 p < 0,001 p < 0,001 NZ P < 0,001 Tab. 2. Lipolitycza aktywość surowicy, aktywość mobilizująca lipidy i stężeia wolych kwasów tłuszczowych w surowicy badaych osób Table 2. Lipolitic activity of serum /LAS/ ad lipid mobilizatio activity /AML/ i blood of patiets with chroic cor pulmoale ad cotrol group kotrola chorych zamieość różic LAS µmol/ml/godz. AML WKT 18 0,70 ± 0,06-0,02 ± 0,08 0,64 ± 0, ,60 ± 0,06 0,14 ± 0,17 0,80 ± 0,31 NZ p < 0,001 p < 0,05 Tab. 3. Lipolitycza aktywość surowicy i aktywość mobilizująca lipidy surowicy krwi grupy kotrolej oraz chorych palących papierosy Table 3. Lipolitic activity of serum /LAS/ ad lipid mobilizatio activity /AML/ i blood of patiets smokers, o-smokers ad cotrol group LAS AML WKT kotrola A 18 0,70 ± 0,60-0,016 ± 0,080 0,64 ± 0,26 chorych palących B 6 0,31 ± 0,45 0,150 ± 0,060 0,69 ± 0,2 chorych iepalących C 42 0,60 ± 0,60 0,133 ± 0,160 0,81 ± 39,6 zamieość różic A-B p < 0,001 p < 0,001 NZ zamieość różic A-C NZ p < 0,001 p < 0,05 zamieość różic B-C NZ NZ NZ Tab. 4. Stężeia glukozy oraz isuliy w surowicy krwi badaych grup Table 4. Cocetratio of glucose ad isuli i blood of patiets with chroic cor pulmoale ad cotrol group poziom glukozy poziom isuliy U/l kotrola 18 4,3 ± 0,4 12,3 ± 10,9 chorych 48 5,0 ± 0,6 6,3 ± 4,8 zamieość różic p < 0,001 p < 0,001

4 382 Dorota Nowak i ii Tab. 5. Stężeia orepiefryy, epiefryy i dopamiy w surowicy krwi osób grupy kotrolej i chorych oraz dobowe wydalaie kwasu wailio-migdałowego w moczu badaych osób Table 5. Cocetratio of orepiephrie /NE/, epiephrie /E/ ad dopamie /D/ i blood of ivestigated patiets ad 24-hour excretio of vailylmadelic acid with urie NE mol/l E mol/l D mol/l dobowe wydalaie kwasu wailio-migdałowego µmol/l kotrola 10 0,269 ± 0,133 0,205 ± 0,101 0,195 ± 0,095 16,1 ± 6,1 chorych 10 0,613 ± 0,028 0,344 ± 0,150 0,325 ± 0,222 15,5 ± 5,1 zamieość różic p < 0,02 NZ NZ NZ Dyskusja Lipaza lipoproteiowa jest ezymem, który hydrolizuje trójglicerydy obece w krążących we krwi lipoproteiach, szczególie w chylomikroach i lipoproteiach o bardzo małej gęstości [11]. W badaiu Miłkowskiego stwierdzoo, że aktywość ezymu wzrasta we krwi chorych a przewlekłą obturacyją chorobę płuc [12, 13]. W aszym badaiu aktywość lipazy lipoproteiowej we krwi chorych jest podoba jak we krwi osób grupy kotrolej. Lipaza lipoproteiowa jest sytetyzowaa w: adipocytach, komórkach mięśia szkieletowego, sercowego a także w makrofagach płuc i śledzioy [14, 15]. Hormoy takie, jak katecholamiy i isulia regulują aktywość ezymu. Isulia zwiększa aktywość ezymu oraz przyspiesza jego sytezę [16, 17]. Katecholamiy hamują aktywość lipazy lipoproteiowej pośredio poprzez hamowaie uwaliaia isuliy, ale także bezpośredio hamując sytezę i przyspieszając degradację ezymu [18, 19]. Wole kwasy tłuszczowe zwiększają aktywość ezymu [20]. Stężeia wolych kwasów tłuszczowych i orepiefryy we krwi badaych chorych z PSP są wyższe w porówaiu z grupą kotrolą. Odwrotie zachowują się stężeia isuliy. Aktywość lipazy lipoproteiowej u badaych chorych z PSP jest podoba do stwierdzaej w grupie kotrolej. Być może oddziaływaie a aktywość ezymu wspomiaych czyików: orepiefryy, isuliy i wolych kwasów tłuszczowych powoduje w efekcie taką właśie ie zmieioą aktywość ezymu. Lipaza adipokietycza hydrolizuje lipidy tkaki tłuszczowej [21, 22]. W badaiu Jakobsoa stwierdzoo, że aktywość lipazy adipokietyczej we krwi chorych z POChP jest zwiększoa [23]. Rówież w aszym badaiu u chorych z PSP w przebiegu POChP zwiększoa jest aktywość ezymu. Wzrost aktywości lipazy adipokietyczej został wykazay także w badaiach pacjetów pozostających pod wpływem przewlekłego iedotleieia wyikającego z iych przyczy iż POChP. W badaiu Paluszaka i wsp. zwiększoą aktywość ezymu wykazao u dzieci z siiczymi wadami serca [9, 10, 11]. Dlaczego podczas przewlekłego iedotleieia aktywość lipazy adipokietyczej wzrasta? Odpowiedź orgaizmu a przewlekłe iedotleieie jest złożoa. Jedym z astępstw iedotleieia jest wzmożeie apięcia układu współczulego. Stężeia orepiefryy we krwi badaych chorych były wyższe iż u osób z grupy kotrolej. Także Wataabe stwierdził podwyższoe stężeia orepiefryy we krwi chorych z PSP [24]. To potwierdza przypuszczeie, że obserwowae zwiększeie aktywości lipazy adipokietyczej u chorych z PSP astępuje poprzez stymulowae iedotleieiem większe uwaliaie orepiefryy. Katecholamiy są główym czyikiem, który zwiększa aktywość lipazy adipokietyczej [11, 25, 26]. W aszym badaiu oceialiśmy także dobowe wydalaie z moczem kwasu wailiomigdałowego, będącego metabolitem katecholami. Otrzymae wyiki ie różiły się od uzyskaych w grupie kotrolej. Badaia Wojdy i wsp. przeprowadzoe w grupie chorych z PSP wskazują, że stężeia katecholami i ich metabolitów wydalaych z moczem u tych chorych zależą od stopia iewydolości krążeia. Wydalaie z moczem epiefryy i orepiefryy wzrasta u chorych w II IV iewydolości krążeia wg NYHA, atomiast podwyższoe wydalaie kwasu wailio-migdałowego stwierdzao jedyie u chorych z IV iewydolości [27]. Jak widać a podstawie przedstawioego badaia ozaczae wydalaie z moczem epiefryy i orepiefryy jest parametrem bardziej czułym dla ocey katecholamiemii iż wydalaie kwasu wailiomigdałowego. Tym tłumaczyć moża oceiae w aszym badaiu prawidłowe wydalaie z moczem kwasu wailiomigdałowego u chorych z PSP. Lipaza adipokietycza hydrolizuje rówież estry cholesterolu [28, 29]. Ezym jest obecy także w makrofagach. Istieje hipoteza, która zakłada, że ezym hydrolizuje estry cholesterolu w makrofagach i w te sposób spowalia rozwój procesu miażdżycowego [30]. Być może jest to jede z mechaizmów, który sprawia, że dolegliwości wyikające z rozwoju procesu miażdżycowego a w tym choroba wieńcowa występują rzadko u chorych z PSP.

5 Wybrae wskaźiki gospodarki lipidowej u chorych z przewlekłym sercem płucym Piśmieictwo 1. Budey M.M., Arroliga A.C., Wiedema H.P., Wiedema H.P., Matthay R.A.: Cor pulmoale: a overview. Semi. Respir. Crit. Care Med., 2003, 24, 3, Block E.R., Patel J.M., Edwards D.: Mechaism of hypoxic ijury to pulmoary artery edothelial cell plasma membras. Am. J. Physiol., 1989, 257, C223-C Kozłowski S., Nazar K.: Wprowadzeie do fizjologii kliiczej. WL PZWL, Warszawa 1995, Peters T.: Calcium i physiological ad pathological cell fuctio. Eur. Neurol., 1986, 25, suppl., Baciu I., Albu I., Chris I.: The sympatho-adreal respose ad erytropoeti productio i adaptatio to hypoxia. Rom. J. Physiol., , 39-40, Su M.K.: Cetral eural orgaizatio ad cotrol of sympathetic ervous system i mammals. Prog. Neurobiol., 1995, 47, Gacs P., Ku E.: Fastig ad epiephrie iduced level of free fatty acids i patiets With cogeital heart failure. Kli. Chem. Kli. Biochem., 1970, 8, Paluszak J., Paluszak W., Rachocka J.: Aktywość mobilizująca lipidy we wrodzoych siiczych wadach serca. Pol. Arch. Med. Wew., 1974, 51, Paluszak W., Paluszak J.: Gospodarka lipidowa u dzieci z wrodzoymi siiczymi wadami serca. Prz. Pediat., 1984, 14, Paluszak W., Paluszak J.: Gospodarka lipidowa u dzieci z wrodzoymi siiczymi wadami serca cz. II. Prz. Pediat., 1984, 14, Otarod J.K., Goldberg I.J.: Lipoprotei lipase ad its role i regulatio of plasma lipoproteis ad cardiac risk. Curr. Atheroscler. Rep., 2004 Sep. 6, 5, Miłkowski A., Miłkowska E., Kieć E., Spelt K.: Badaia ad związkiem między rozedmą płuc a wskażikami gospodarki tłuszczowej we krwi. Część I. Prz. Lek., 1983, 40, Miłkowski A., Miłkowska E., Kieć E. Spelt K.: Badaia ad związkiem między rozedmą płuc /oceiaa pośredio iektórymi parametrami spirometryczymi/ a wskażikami gospodarki tłuszczowej we krwi. Część II. Prz. Lek., 1983, 40, Brau E.A., Seveso L.: Regulatio of the sythesis, processig ad traslocatio of lipoprotei lipase. Biochem. J., 1992, 287, Mersma H.J.: Lipoprotei ad hormoe sesitive lipases i porcie adipose tissue. J. Aim. Sci., 1998, 76, Ramis J.M., Bibiloi B., Moreiro J., Garcia-Saz J.M.: Tissue lepti ad plasma isuli are associated with lipoprotei lipase activity I severely obese patiets. J. Nutr. Biochem., 2005 May, 16, 5, Ramos P., Marti-Hidalgo A., Herrera E.: Isuli-iduced upregulatio of lipoprotei lipase messeger riboucleic acid ad activity i mammary glads. Edocriology, 1999, 140, Chiappe de Cigalai G.E., Goers J.W., Giaotti M., Caldiz C.L.: Comparative effects of isuli ad isoprotereol o lipoprotei lipase i rat adipose cells. Am. J. Physiol., 1996, 270, C Yukht A., Davis R.C., Og I.M., Ragaatha G., Ker P.A.: Regulatio of lipoprotei lipase traslatio by epiephrie i 2T3-L1 cells. Importace of the 3`utraslated regio. J. Cli. Ivest., 1995, 96, Saxea U., Witte I.D., Goldberg I.J.: Release of edothelial cell lipoprotei lipase ad free faty acids. J. Biol. Chem., 1989, 264, Holm C.: Molecular mechaisms regulatig hormoe-sesitive lipase ad lipolysis. Biochem. Soc. Tras., 2003, 31 /Pt 6/ /. 22. Stralfors P., Olsso H., Belfrage P.: Hormoe- sesitive lipase. I Boyer P.D. ad Krebs E.: The ezymes. Academic Press New York 1987, Jakobsso P., Jorfeldt L., vo Scherck H.: Fat metabolism ad its respose to ifusio of isuli ad glucose i patiets with adveced chroic obstructive pulmoary disease. Cli. Physiol., 1995, 15, Wataabe E., Ogawa K., Ba M., Satalce T.: Sympathetic ervous systems i chroic cor pulmoale. Jp. Circ. J., 1981, 45, Carey G.B.: Mechaisms regulatig adipocyte lipolysis. Adv. Exp. Med. Biol., 1998, 441, Logvist F., Nyberg B., Wahreberg H., Arer P.: Catecholamie-iduced lipolysis i adipose tissue of the elderly. J. Cli. Ivest., 1990, 85, Woyda J.: Free adrealie, oradrealie UMA excretio with 24-hour urie i patiets with chroic circulatory failure. Pol. Med. Sci. Hist. Bull., 1975, 15, Beis D.M., Viig R., Balasumbramaiam S.: Regulatio of eutral cholesterol esterase ad cholesterol acyltrasferase i the rat adreal glad. Biochem. J., 1982, 202, Cook K.G., Yeama S.J., Stralfors P., Fredricso G., Belfrage P.: Direct evidece that cholesterol ester hydrolase from adreal cortex is the same ezyme as hormoe-sesitive lipase from adipose tissue. Eur. J. Biochem., 1982, 125, Yeama S.J.: Hormoe sesitive lipase a multipurpose ezyme i lipid metabolism. Biochem. Biophys., 1990, 1052, Adres do korespodecji: Dorota Nowak Katedra i Zakład Fizjologii ul. Święcickiego Pozań