Postawy Europejczyków wobec zmian klimatycznych

Transkrypt

1 Specjalny Eurobarometr 313 PARLAMENT EUROPEJSKI KOMISJA EUROPEJSKA Postawy Europejczyków wobec zmian Specjalny Eurobarometr 313 / Fala 71.1 TNS Opinion & Social Raport Okres badań w terenie: styczeń luty 2009 r. Publikacja: lipiec 2009 r. Niniejsze badanie Eurobarometru zostało zlecone przez Komisję Europejską i Parlament Europejski, a koordynowała je Dyrekcja Generalna Komisji Europejskiej ds. Komunikacji. Niniejszy dokument nie reprezentuje punktu widzenia Komisji Europejskiej ani Parlamentu Europejskiego. Interpretacje i opinie w nim przedstawione są wyłącznie opiniami autorów. 1

2 SPIS TREŚCI WSTĘP SPOSOBY POSTRZEGANIA ZMIAN KLIMATYCZNYCH I GLOBALNEGO OCIEPLENIA Trzy najpowaŝniejsze problemy, przed którymi stoi świat Ocena powagi problemu STOPIEŃ POINFORMOWANIA O ZMIANACH KLIMATYCZNYCH WALKA ZE ZMIANAMI KLIMATYCZNYMI Postawy obywateli wobec zmian i sposobów walki z nimi Paliwa alternatywne Działania podejmowane przez respondentów w celu walki ze zmianami klimatycznymi Wpływ na europejską gospodarkę Zmiany klimatyczne nie są procesem niemoŝliwym do zatrzymania Wpływ emisji CO 2 na zmiany klimatyczne Problemu zmian nie traktuje się z przesadną powagą WNIOSKI SPECYFIKACJE TECHNICZNE

3 WSTĘP W niniejszym raporcie przedstawiono wyniki badania przeprowadzonego w styczniu i lutym 2009 r., które dotyczyło postaw Europejczyków wobec zmian. W ciągu ostatnich lat problem zmian stał się priorytetem w programach politycznych na arenie międzynarodowej. Unia Europejska jest zaangaŝowana w konstruktywne działania na rzecz globalnego porozumienia mającego na celu kontrolowanie zmian i przewodzi im, podejmując własne ambitne działania 1. W grudniu 2008 r. UE przyjęła zintegrowany pakiet środków legislacyjnych na rzecz energii i klimatu, aby zrealizować ambitne cele na 2020 r. wytyczone przez przywódców UE w marcu 2007 r. Cele te słuŝą budowie zrównowaŝonej przyszłości poprzez ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, ograniczenie zuŝycia energii dzięki zwiększonej wydajności energetycznej oraz pokrycie większej części naszego zapotrzebowania na energię ze źródeł odnawialnych. Problem zmian wzbudza obawy nie tylko na najwyŝszym szczeblu politycznym. Obszerne relacje na ten temat w mediach (na całym świecie) zapoczątkowały oŝywioną debatę publiczną. W tym kontekście zostało przeprowadzone badanie Eurobarometru, którego nadrzędnym celem jest poznanie postaw obywateli europejskich wobec zmian. Niniejsze badanie koncentruje się na: sposobach postrzegania zmian przez obywateli w odniesieniu do innych problemów światowych; sposobie postrzegania przez obywateli powagi problemu zmian ; określeniu, w jakim stopniu obywatele uwaŝają się za poinformowanych o problemie zmian ich przyczynach, konsekwencjach i sposobach walki z nimi; postawach obywateli wobec paliw alternatywnych i emisji CO 2 ; kwestii, czy zdaniem obywateli zmiany klimatyczne moŝna powstrzymać, czy problem ten traktuje się z przesadną powagą i jaki jest jego wpływ na europejską gospodarkę; kwestii, czy obywatele osobiście zrobili coś, aby walczyć ze zmianami klimatycznymi. Niniejsze badanie Eurobarometru zostało zlecone przez Dyrekcję Generalną Komisji Europejskiej ds. Komunikacji w imieniu Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej. Zostało przeprowadzone przez instytut TNS Opinion & Social w okresie od 16 stycznia do 22 lutego 2009 r. Pytania zadawano obywatelom w 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej, trzech państwach kandydujących 1 3

4 (Chorwacji, Turcji i Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii), a takŝe w społeczności Turków cypryjskich. 4

5 Wykorzystano metodologię badań Eurobarometru przeprowadzanych przez Dyrekcję Generalną Komisji Europejskiej ds. Komunikacji (jednostka Badania i Analiza Polityczna ) 2. Uwagi na temat technicznych aspektów przeprowadzania rozmów przez instytuty w ramach sieci TNS Opinion & Social zawarto w załączniku do niniejszego raportu. Określono metody rozmów i przedziały ufności 3. Wyniki przedmiotowego badania są w pierwszej kolejności analizowane na szczeblu UE, a następnie w odniesieniu do poszczególnych krajów. W stosownych przypadkach w celu przeprowadzenia bardziej dogłębnej analizy uwzględniono róŝne zmienne społeczno-demograficzne, takie jak płeć, wiek, wykształcenie, zawód i poglądy polityczne respondentów. Ponadto w analizie wykorzystano następujące kluczowe zmienne umoŝliwiające głębsze poznanie opinii obywateli na temat problemu zmian : Subiektywne odczucia respondentów na temat stopnia poinformowania o przyczynach i konsekwencjach zmian oraz sposobach walki z nimi: P3: Czy osobiście uwaŝa się Pan(i) za dobrze poinformowanego(ą), czy teŝ nie, o...? róŝnych przyczynach zmian ; róŝnych konsekwencjach zmian ; sposobach, na jakie moŝemy walczyć ze zmianami klimatycznymi. Sposób postrzegania przez respondentów powagi problemu zmian : P2: Jak powaŝnym problemem są obecnie, Pana(i) zdaniem, zmiany klimatyczne? Proszę uŝyć skali od 1 do 10, na której «1» oznacza, Ŝe «nie jest to w ogóle powaŝny problem», a «10» oznacza, Ŝe jest «niezwykle powaŝny» Tabele wyników znajdują się w załączniku. NaleŜy pamiętać, Ŝe suma danych procentowych podanych w tabelach moŝe przekraczać 100% w przypadku, gdy respondent miał moŝliwość wyboru więcej niŝ jednej odpowiedzi na to samo pytanie. 5

6 W raporcie kraje oznaczono oficjalnymi skrótami. Definicje skrótów wykorzystywanych w raporcie SKRÓTY UE27 DK/NA BE BG CZ DK D-E DE D-W EE EL ES FR IE IT CY CY (stc) LT LV LU HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK HR TR MK Unia Europejska 27 państw członkowskich Trudno powiedzieć / brak odpowiedzi Belgia Bułgaria Czechy Dania Niemcy Wschodnie Niemcy Niemcy Zachodnie Estonia Grecja Hiszpania Francja Irlandia Włochy Republika Cypryjska* Obszar niekontrolowany przez rząd Republiki Cypryjskiej Litwa Łotwa Luksemburg Węgry Malta Holandia Austria Polska Portugalia Rumunia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Wielka Brytania Chorwacja Turcja Była Jugosłowiańska Republika Macedonii** * Cypr jako jeden kraj naleŝy do 27 państw członkowskich Unii Europejskiej. Jednak dorobek wspólnotowy jest zawieszony w części kraju niekontrolowanej przez rząd Republiki Cypryjskiej. Z przyczyn praktycznych jedynie rozmowy przeprowadzone w części kraju kontrolowanej przez rząd Republiki Cypryjskiej są odnotowane w kategorii CY i uwzględnione w średniej dotyczącej UE27. Rozmowy przeprowadzone w części kraju niekontrolowanej przez rząd Republiki Cypryjskiej są odnotowane w kategorii CY (stc) [stc: społeczność Turków cypryjskich]. ** Kod tymczasowy, który w Ŝaden sposób nie przesądza o ostatecznej nomenklaturze dla tego kraju, która zostanie uzgodniona po zakończeniu negocjacji toczących się obecnie na forum ONZ. 6

7 1. Sposoby postrzegania zmian i globalnego ocieplenia 1.1 Trzy najpowaŝniejsze problemy, przed którymi stoi świat - Ubóstwo, ogólnoświatowe spowolnienie gospodarcze i zmiany klimatyczne są uwaŝane za najpowaŝniejsze problemy na świecie - Ujmując łącznie wszystkie odpowiedzi respondentów na pytanie 4 o najpowaŝniejsze problemy 5, 66% osób uwaŝa, Ŝe ubóstwo, brak Ŝywności i wody pitnej jest jednym z najpowaŝniejszych problemów, przed którym stoi obecnie świat. Na drugim miejscu znalazło się powaŝne ogólnoświatowe spowolnienie gospodarcze, wymieniane ponad dwa razy częściej (24% wiosną 2008 r. w porównaniu z 52% w styczniu lutym 2009 r.). Częstsze wymienianie powaŝnego ogólnoświatowego spowolnienia gospodarczego spowodowało, Ŝe zmiany klimatyczne są wymieniane rzadziej wiosną 2008 r. stanowiły 62%. Obecnie zmiany klimatyczne znalazły się na trzecim miejscu 50% respondentów uwaŝa, Ŝe jest to jeden z najpowaŝniejszych problemów, przed którymi stoi świat. Podczas gdy kryzys gospodarczy dominuje nad zmianami klimatycznymi, które w porównaniu z wcześniejszymi poziomami są wymieniane rzadziej, warto zaznaczyć, Ŝe trzy powyŝsze problemy (ubóstwo, gospodarka i zmiany klimatyczne) są wymieniane najczęściej przez przynajmniej połowę respondentów. Po trzech powyŝszych problemach respondenci uznają międzynarodowy terroryzm za powaŝny problem (42%), chociaŝ i ten problem jest wymieniany rzadziej (w porównaniu z 53% wiosną 2008 r.). Na piątym miejscu znalazły się konflikty zbrojne, które wymieniło 39% respondentów. Około jedna piąta respondentów uwaŝa rozprzestrzenianie broni jądrowej (19%, spadek w porównaniu z 23% wiosną 2008 r.), wzrost liczby ludności na świecie (19%, bez zmian w porównaniu z wiosną 2008 r.) i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych (18%, spadek w porównaniu z 23% wiosną 2008 r.) za najpowaŝniejsze problemy, w których obliczu stoi świat. TakŜe w tym przypadku naleŝy wspomnieć, Ŝe częstsze wymienianie kryzysu gospodarczego jako powaŝnego problemu spowodowało, Ŝe inne problemy światowe wymieniano rzadziej. Przegląd przedstawiono na wykresie na następnej stronie: 4 Niniejsza analiza jest oparta na wszystkich odpowiedziach udzielonych przez respondentów (tzn. pierwszej odpowiedzi i pozostałych odpowiedziach). 5 P1 Który z następujących problemów uwaŝa Pan(i) za najpowaŝniejszy problem, przed którym stoi obecnie świat jako całość? Po pierwsze? Jakie inne? 7

8 In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole? Firstly? Any others? - % EU EB69 EB71 67% 66% 62% 52% 50% 53% 42% 38% 39% 24% 22% 24% 19% 18% 19% 18% Poverty, lack of food and drinking water A major global economic downturn Climate change International terrorism Armed conflicts The proliferation of nuclear weapons The increasing world population The spread of an infectious disease Przy uwzględnieniu jedynie pierwszej odpowiedzi respondentów na czele listy powaŝnych problemów na świecie znajduje się ubóstwo, brak Ŝywności i wody pitnej. Jest to zgodne z pierwszym pomiarem. Znacznie wzrosła jednak liczba respondentów, którzy uwaŝają, Ŝe powaŝne ogólnoświatowe spowolnienie gospodarcze stanowi najwaŝniejszy problem, przed którym stoi obecnie świat (wzrost z 5% wiosną 2008 r. do 22% w styczniu lutym 2009 r.). Spowodowało to, Ŝe zmiany klimatyczne są rzadziej wymieniane na pierwszym miejscu, chociaŝ problem ten jest nadal wymieniany przez prawie jedną piątą respondentów. 8

9 QE1a In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole? Firstly? % EU + i oznaczają zmiany w porównaniu z EB69 z wiosny 2008 r. Poverty, lack of food and drinking water 30% +1 A major global economic downturn 22% +17 Climate change 18% -12 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Zwłaszcza respondenci z Portugalii i Chorwacji uznają ubóstwo, brak Ŝywności i wody pitnej za najwaŝniejszy problem, przed którym stoi obecnie świat. Zmiany klimatyczne są wymieniane jako najwaŝniejszy problem (wymieniany na pierwszym miejscu) w dwóch krajach Austrii i Szwecji, czym Szwedzi po raz kolejny potwierdzają swoją duŝą wraŝliwość na kwestie związane ze środowiskiem naturalnym. Na szczeblu krajowym zmiany klimatyczne są uwaŝane za powaŝny problem zwłaszcza przez obywateli Szwecji (82%), Cypru (76%) i Grecji (71%). Ponadto respondenci w Szwecji, na Malcie i w społeczności Turków cypryjskich wymieniają zmiany klimatyczne jako najpowaŝniejszy problem, przed którym stoi obecnie świat. Kwestia ta jest wymieniana rzadziej w Polsce (33%), Czechach (33%), Turcji (32%) i Portugalii (30%). Wykres na następnej stronie przedstawia wyniki dla poszczególnych krajów. 9

10 W większości krajów objętych badaniem ubóstwo i brak Ŝywności i wody pitnej uznano za najpowaŝniejszy problem, przed którym świat; szczególnie dotyczy to Francuzów, Cypryjczyków, Szwedów i Chorwatów. W wielu z pozostałych krajów za najpowaŝniejszy problem, przed którym stoi świat, uznano powaŝne spowolnienie gospodarcze, wymieniane szczególne często na Litwie, w Bułgarii, Słowenii i na Słowacji. Międzynarodowy terroryzm wymieniano najczęściej w Bułgarii i na Malcie, natomiast konflikty zbrojne wymieniła takŝe ponad połowa Bułgarów, Estończyków, Hiszpanów i Cypryjczyków. Rozprzestrzenianie broni jądrowej najczęściej wymieniali obywatele Grecji i Cypru, wzrost liczby ludności na świecie obywatele Finlandii i Holandii, a rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych respondenci z Irlandii i Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii. 10

11 QE1T Which do you consider to be the most serious problems currently facing the world as a whole? Firstly? Any others? Poverty, lack of food and drinking water A major global economic downturn Climate change International terrorism Armed conflicts The proliferation of nuclear weapons The increasing world population The spread of an infectious disease EU27 66% 52% 50% 42% 39% 19% 19% 18% BE 69% 54% 54% 37% 34% 21% 22% 15% BG 62% 71% 43% 50% 52% 18% 9% 14% CZ 45% 69% 33% 42% 38% 19% 11% 24% DK 71% 61% 64% 45% 43% 16% 22% 15% DE 75% 54% 65% 46% 39% 23% 31% 19% EE 56% 65% 37% 33% 54% 13% 20% 22% EL 72% 68% 71% 39% 42% 32% 12% 12% ES 73% 50% 44% 49% 51% 19% 9% 11% FR 80% 44% 51% 34% 35% 24% 26% 18% IE 59% 67% 58% 36% 28% 19% 21% 28% IT 56% 43% 41% 48% 34% 21% 8% 23% CY 81% 55% 76% 33% 51% 30% 25% 19% LV 60% 69% 43% 29% 46% 9% 9% 25% LT 51% 76% 47% 35% 44% 20% 8% 18% LU 76% 45% 54% 42% 33% 25% 30% 21% HU 73% 67% 61% 27% 30% 16% 28% 27% MT 52% 53% 61% 50% 22% 15% 9% 26% NL 75% 58% 57% 31% 42% 14% 32% 16% AT 67% 41% 63% 47% 42% 29% 28% 22% PL 58% 42% 33% 42% 43% 15% 5% 19% PT 77% 52% 30% 32% 41% 13% 10% 22% RO 57% 66% 51% 41% 39% 14% 7% 21% SI 76% 73% 61% 34% 34% 15% 18% 16% SK 61% 70% 53% 47% 49% 16% 17% 22% FI 70% 57% 67% 29% 35% 19% 33% 22% SE 82% 33% 82% 25% 41% 21% 40% 26% UK 49% 55% 46% 45% 33% 13% 27% 14% CY (tcc) 42% 51% 61% 36% 30% 20% 17% 11% HR 81% 50% 46% 39% 43% 14% 6% 17% TR 51% 41% 32% 40% 30% 21% 15% 7% MK 69% 47% 42% 38% 35% 14% 3% 28% Highest percentage by country Highest percentage by item 11

12 PoniŜej przedstawiono porównanie wyników na szczeblu krajowym w styczniu lutym 2009 r. z tymi odnotowanymi wiosną 2008 r. Kraje, w których odsetek odpowiedzi wymieniających brak Ŝywności i wody pitnej wzrósł najbardziej w porównaniu z wiosną 2008 r., to Łotwa (z 51% do 60%) i Litwa (z 42% do 51%). Odsetek ten spadł natomiast najbardziej w Grecji i Turcji (Grecja: z 86% do 72%; Turcja: z 63% do 51%). In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole - % EU Poverty, lack of food and drinking water EU27 66% -1 SE CY FR PT LU SI DE NL ES HU EL DK FI BE AT BG SK LV IE PL RO EE IT MT LT UK CZ 82% -2 81% % 0 77% +4 76% -4 76% -2 75% +1 75% -7 73% 73% 72% 71% % +2 69% -4 67% +8 62% +1 61% -5 60% +6 59% -2 58% +4 57% -3 56% +8 56% -8 52% -6 51% +9 49% -3 45% +1 CY (tcc) 42% -3 HR MK TR 51% % -1 81% +2 + and indicate evolution from EB69 Spr

13 W odniesieniu do powaŝnego ogólnoświatowego spowolnienia gospodarczego jako najpowaŝniejszego problemu, przed którym stoi świat, problem ten wymieniano częściej we wszystkich krajach europejskich. Ogólnie rzecz ujmując, 52% obywateli europejskich wymienia to zagadnienie, co stanowi wzrost o 28% w porównaniu z ostatnim pomiarem. W szczególności naleŝy odnotować, Ŝe w Czechach, na Słowacji, w Holandii i Słowenii odsetek odpowiedzi wzrósł przynajmniej o 46% w porównaniu z poprzednim pomiarem. In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole - % EU A major global economic downturn EU27 52% +28 LT SI BG SK LV CZ EL HU IE RO EE DK NL FI CY UK DE BE MT PT ES LU FR IT PL AT SE 33% 76% % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % CY (tcc) 51% +18 HR MK TR 41% 50% % and indicate evolution from EB69 Spr

14 WraŜliwość Szwedów na kwestie związane ze zmianą klimatu, stwierdzona w innych badaniach Eurobarometru, zyskała potwierdzenie. Jest to jedyny kraj, w którym zmiany klimatyczne wymieniano częściej w porównaniu z poprzednim badaniem (80% wiosną 2008 r. i 82% w styczniu lutym 2009 r.). Obecnie Szwedzi uznają zmiany klimatyczne za powaŝny problem na równi z ubóstwem i brakiem Ŝywności i wody pitnej. Ponadto w Szwecji odsetek respondentów wymieniających powaŝne spowolnienie gospodarcze jako powaŝny problem, z którym zmaga się świat, jest najniŝszy, co stanowi kolejną róŝnicę względem pozostałych krajów europejskich. In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole - % EU Climate change EU27 50% -12 SE CY EL FI DE DK AT SI HU MT IE NL BE LU SK RO FR LT UK ES BG LV IT EE CZ PL PT 33% 33% 30% % 76% % % -7 65% -9 64% % -8 61% % -9 61% -4 58% -6 57% % -5 54% % % -7 51% % % % % -9 43% % -4 37% CY (tcc) 61% +8 HR MK TR 32% 46% -9 42% and indicate evolution from EB69 Spr

15 Analiza społeczno-demograficzna Powróćmy teraz do analizy wszystkich odpowiedzi udzielonych przez respondentów (pierwszych i pozostałych odpowiedzi). Przy uwzględnieniu róŝnych zmiennych społeczno-demograficznych wydaje się, Ŝe: Ubóstwo i brak Ŝywności i wody pitnej jest postrzegane jako najpowaŝniejszy problem przez męŝczyzn i kobiety, chociaŝ kobiety wymieniają ten problem częściej niŝ męŝczyźni (68% w porównaniu z 64%). Ponadto kobiety częściej wymieniają rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych. MęŜczyźni natomiast częściej wymieniają powaŝne spowolnienie gospodarcze i wzrost liczby ludności na świecie wśród najwaŝniejszych problemów. Starsi respondenci (w wieku co najmniej 55 lat) wymieniają zmiany klimatyczne jako powaŝny problem rzadziej (44%) niŝ respondenci ze wszystkich młodszych grup wiekowych. Respondenci ze średnich grupy wiekowych (25 54 lata) częściej wymieniają powaŝne ogólnoświatowe spowolnienie gospodarcze (25 39 lat: 54%, lata: 52%), wykazując się podobną wraŝliwością na obecny klimat gospodarczy jak respondenci z najmłodszej grupy wiekowej (15 24 lata: 55%), większą niŝ w przypadku respondentów z najstarszej grupy wiekowej (co najmniej 55 lat: 44%). Respondenci, którzy kontynuowali naukę do ukończenia 20 roku Ŝycia lub dłuŝej, znacznie częściej uznają ubóstwo, zmiany klimatyczne i wzrost liczby ludności na świecie za powaŝne problemy niŝ osoby, które zakończyły naukę w wieku 19 lat lub wcześniej. Natomiast terroryzm międzynarodowy oraz rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych to problemy wymieniane częściej przez osoby, które wcześniej zakończyły naukę. Wydaje się, Ŝe osoby o lewicowych poglądach politycznych znacznie częściej niŝ respondenci o poglądach prawicowych wymieniają problemy zmian, ubóstwa i konfliktów zbrojnych. Z drugiej strony terroryzm międzynarodowy i powaŝne spowolnienie gospodarcze są częściej wymieniane przez respondentów o poglądach prawicowych niŝ lewicowych. Problem zmian jest wymieniany najczęściej przez osoby na stanowiskach kierowniczych i studentów, a najrzadziej przez osoby zajmujące się domem i emerytów. Problem zmian wydaje się drugim lub trzecim pod względem waŝności problemem dla respondentów ze wszystkich kategorii społecznodemograficznych, co odzwierciedla jego znaczenie we wszystkich grupach przebadanych obywateli. 15

16 Which do you consider to be the most serious problems currently facing the world as a whole? EU27 Sex Male Female Age Education (End of) Still studying Respondent occupation scale Self-employed Managers Other white collars Manual workers House persons Unemployed Retired Students Left-Right scale (1-4) Left (5-6) Centre (7-10) Right Poverty, lack of food and drinking water 68% 63% 65% 68% 66% 69% 67% 62% 72% A major global economic downturn 57% 48% 56% Climate change 66% 52% 50% 64% 54% 67% 64% 70% 63% 66% 68% 67% 65% 67% 66% 62% 51% 50% 49% 54% 45% 55% 48% 57% 58% 58% 54% 46% 52% 48% 48% 51% 54% 55% 51% 55% 54% 52% 44% 42% 49% 57% 61% 50% 59% 51% 50% 46% 51% 45% 61% 55% 54% 47% Stopień, w jakim respondenci czują się poinformowani o niektórych kwestiach związanych ze zmianami klimatycznymi, tj. ich subiektywne odczucie odnośnie do poziomu poinformowania, wydaje się mieć zasadniczy wpływ na sposób, w jaki postrzegają zmiany klimatyczne (więcej informacji na temat sposobu postrzegania poziomu poinformowania o tych kwestiach: patrz rozdział 2). Osoby, które uwaŝają się za dobrze poinformowane o tym problemie, są istotnie częściej skłonne do wyraŝania opinii, Ŝe zmiany klimatyczne są jednym z najpowaŝniejszych problemów, przed którymi stoi obecnie świat. Which do you consider to be the most serious problems currently facing the world as a whole? Poverty, lack of food and drinking water A major global economic downturn Climate change EU27 66% 52% 50% Causes of climate change Informed 67% 54% 58% Not informed 65% 51% 42% Consequences of climate change Informed 67% 54% 58% Not informed 65% 51% 42% Ways to fight climate change Informed 67% 54% 57% Not informed 66% 51% 45% 16

17 1.2 Ocena powagi problemu - Mimo kryzysu gospodarczego znaczna większość Europejczyków uwaŝa, Ŝe zmiany klimatyczne są bardzo powaŝnym problemem - Respondentów poproszono o ocenę powagi problemu zmian przy uŝyciu skali od 1 do 10. Ponad dwie trzecie Europejczyków uwaŝa, Ŝe zmiany klimatyczne są bardzo powaŝnym problemem (67%), podczas gdy 20% uznaje je za dość powaŝny problem, a 10% jest zdania, Ŝe nie jest to powaŝny problem 6. Jako Ŝe zmiany klimatyczne są rzadziej wymieniane jako powaŝny problem, przed którym stoi świat, spadła liczba Europejczyków, którzy uznają zmiany klimatyczne za bardzo powaŝny problem (spadek z 75% wiosną 2008 r. do 67% w styczniu lutym 2009 r.). TakŜe w tym przypadku przekonanie o powadze problemu spowolnienia gospodarczego spowodowało zmniejszenie obaw dotyczących zmian. Szczególnie obywatele Grecji i Cypru uznają zmiany klimatyczne za bardzo powaŝny problem; przekonanie takie wyraŝa ponad dziewięciu respondentów na dziesięciu. Wyniki znacznie przewyŝszające średnią w UE odnotowano takŝe w Słowenii, na Węgrzech i we Francji, gdzie ponad ośmiu respondentów na dziesięciu uwaŝa, Ŝe problem ten jest bardzo powaŝny. NajwyŜszy odsetek obywateli, którzy mają odmienny pogląd, tj. Ŝe zmiany klimatyczne nie są bardzo powaŝnym problemem, odnotowano w Wielkiej Brytanii i Estonii. W wymienionych krajach ponad 15% obywateli twierdzi, Ŝe nie uznaje zmian za powaŝny problem. 6 Punktacja w zakresie 7 10 oznacza bardzo powaŝny, 5 6: dość powaŝny, a 1 4: nie jest to powaŝny problem. 17

18 QE2T How serious a problem do you think climate change is at this moment? A very serious problem (7-10) A fairly serious problem (5-6) Not a serious problem (1-4) DK EL 9 4 % 6 % C Y 9 2 % 5 % 3 % SI 8 3 % 12 % 5 % HU 8 3 % 13 % 3 % 1% FR 8 1% 14 % 4 % 1% MT 7 9 % 14 % 3 % 4 % SK 7 5 % 2 0 % 4 % 1% SE 7 2 % 19 % 9 % RO 7 1% 15 % 4 % 10 % DE 7 1% 19 % 9 % 1% ES 7 0 % 17 % 9 % 4 % C Z 7 0 % 19 % 10 % 1% BG 7 0 % 19 % 7 % 4 % FI 6 9 % 2 1% 10 % IT 6 9 % 19 % 8 % 4 % PT 6 7 % 2 2 % 6 % 5 % BE 6 7 % 2 1% 11% 1% UE % 2 0 % 10 % 3 % LT 6 5 % 2 2 % 10 % 3 % IE 6 5 % 2 3 % 8 % 4 % DK 6 4 % 2 2 % 13 % 1% AT 6 3 % 2 3 % 13 % 1% LU 6 3 % 2 4 % 12 % 1% PL 6 1% 2 2 % 12 % 5 % NL 5 7 % 2 8 % 14 % 1% LV 5 6 % 2 7 % 15 % 2 % UK 5 1% 3 0 % 17 % 2 % EE 4 9 % 3 1% 18 % 2 % C Y (tcc) 7 6 % 17 % 5 % 2 % HR 7 3 % 19 % 6 % 2 % TR 6 7 % 16 % 9 % 8 % MK 6 2 % 2 4 % 8 % 6 % 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 18

19 Z perspektywy społeczno-demograficznej wydaje się, Ŝe osoby uznające zmiany klimatyczne za bardzo powaŝny problem to częściej respondenci, którzy: są kobietami; mieszczą się w przedziale wiekowym lat; kontynuowali naukę do 16 roku Ŝycia lub dłuŝej; są studentami, osobami prowadzącymi działalność na własny rachunek lub pracownikami umysłowymi; mają poglądy lewicowe; uwaŝają, Ŝe są dobrze poinformowani o przyczynach i konsekwencjach zmian oraz o sposobach walki z nimi. Grupa, której zdaniem zmiany klimatyczne nie są powaŝnym problemem, stanowi w duŝej mierze przeciwieństwo wyŝej wymienionej grupy; w tym przypadku respondenci częściej: są męŝczyznami; są w wieku powyŝej 55 lat; są emerytami; mają poglądy prawicowe. QE2 And how serious a problem do you think climate change is at this moment? Not a serious problem (1-4) A fairly serious problem (5-6) A very serious problem (7-10) EU27 10% 20% 67% 3% Sex Male 11% 20% 67% 2% Female 8% 20% 69% 3% Age % 19% 70% 2% % 20% 70% 2% % 18% 70% 2% % 21% 64% 4% Education (End of) 15-11% 22% 63% 4% % 20% 68% 2% 20+ 9% 18% 72% 1% Still studying 8% 16% 73% 3% Respondent occupation scale Self-employed 10% 18% 70% 2% Managers 10% 20% 69% 1% Other white collars 8% 19% 71% 2% Manual workers 9% 22% 67% 2% House persons 8% 20% 69% 3% Unemployed 9% 21% 67% 3% Retired 12% 20% 64% 4% Students 8% 16% 73% 3% Left-Right scale (1-4) Left 10% 17% 72% 1% (5-6) Centre 10% 23% 66% 1% (7-10) Right 12% 21% 65% 2% DK 19

20 2. Stopień poinformowania o zmianach - Ponad połowa Europejczyków uwaŝa, Ŝe jest dobrze poinformowana o zjawisku zmian - Ponad połowa Europejczyków uwaŝa, Ŝe jest bardzo dobrze lub raczej dobrze poinformowana o róŝnych aspektach zmian ; 56% z nich potwierdza, Ŝe są dobrze poinformowani zarówno o przyczynach, jak i o konsekwencjach zmian, natomiast 52% respondentów jest zdania, Ŝe są bardzo dobrze lub raczej dobrze poinformowani o sposobach walki z tym problemem. Jednak przy uwzględnieniu wszystkich trzech aspektów zmian ponad czterech na dziesięciu respondentów uwaŝa, Ŝe nie są bardzo dobrze poinformowani lub Ŝe nie są w ogóle poinformowani na ten temat. Mniej niŝ jedna dziesiąta respondentów potwierdza, Ŝe nie jest w ogóle poinformowana. Opinie na ten temat są zdecydowane, o czym świadczy niski odsetek odpowiedzi trudno powiedzieć. W porównaniu z pomiarem z wiosny 2008 r. wyniki są stabilne i, ogólnie rzecz biorąc, nie nastąpiła poprawa w poinformowaniu obywateli. Uzyskane wyniki pokazują, Ŝe istnieje zaleŝność pomiędzy tymi trzema róŝnymi aspektami. QE3 Personally, do you think that you are well informed or not about? % EU Very well informed Fairly well informed Not very well informed Not at all informed DK Ways in which we can fight climate change 8% 44% 37% 9% 2% The different consequences of climate change 8% 48% 33% 9% 2% The different causes of climate change 8% 48% 34% 8% 2% Obywatele ze Szwecji, Holandii i Finlandii twierdzą, Ŝe są najlepiej poinformowani o kwestiach związanych ze zmianami klimatycznymi. Co najmniej 75% respondentów z tych krajów uwaŝa się za dobrze poinformowanych o przyczynach i konsekwencjach zmian, a co najmniej 70% jest zdania, Ŝe posiada wiedzę na temat sposobów, na jakie moŝemy walczyć ze zmianami klimatycznymi. Wydaje się, Ŝe takŝe obywatele Wielkiej Brytanii czują się dobrze poinformowani o sposobach walki ze zmianami klimatycznymi. W najniŝszym stopniu (w odczuciu subiektywnym) poinformowani są obywatele Bułgarii, Rumunii, Portugalii i Turcji. W rzeczywistości ponad 60% respondentów w tych krajach uwaŝa się za niedoinformowanych o przyczynach i konsekwencjach zmian oraz sposobach walki z nimi. 20

21 Mimo Ŝe ogólnie rzecz biorąc wyniki są raczej stabilne, w porównaniu z wiosną 2008 r. widoczne są pewne zmiany na szczeblu krajowym: wiedza na temat przyczyn i konsekwencji zmian oraz sposobów walki z nimi zwiększyła się w Irlandii i Słowenii. Na przykład subiektywne odczucie poinformowania o sposobach walki ze zmianami klimatycznymi w Słowenii zwiększyło się z 62% do 69%, a w Irlandii z 60% do 67%. TakŜe obywatele Grecji deklarują większą wiedzę na temat róŝnych przyczyn zmian (wzrost z 46% do 55%) oraz ich konsekwencji (wzrost z 53% do 58%). QE3.1 Personally, do you think that you are well informed or not about? The different causes of climate change - Well informed EB71.1 EB69.2 EU27 SE NL FI UK DK SI DE LU IE BE CY FR HU EL LV AT ES EE SK MT PL LT IT CZ RO BG PT 56% 56% 80% 82% 77% 75% 73% 73% 73% 80% 72% 66% 68% 64% 66% 70% 66% 59% 60% 66% 58% 55% 58% 60% 55% 54% 55% 46% 51% 50% 50% 46% 49% 51% 46% 51% 45% 43% 44% 47% 42% 43% 42% 37% 41% 43% 38% 36% 31% 33% 31% 36% 30% 34% 87% 88% CY (tcc) 44% 43% HR MK TR 25% 27% 49% 49% 46% 51% 21

22 QE3.2 Personally, do you think that you are well informed or not about? Ways in which we can fight climate change - Well informed EB71.1 EB69.2 EU27 SE FI UK NL SI IE DK DE LU FR BE ES MT CY HU AT EL LV EE PL IT SK LT CZ PT RO BG 52% 52% 60% 62% 61% 59% 60% 63% 55% 55% 54% 62% 50% 51% 49% 45% 48% 48% 47% 47% 46% 41% 46% 50% 42% 40% 41% 43% 38% 39% 38% 37% 36% 37% 36% 30% 35% 34% 28% 34% 26% 28% 21% 25% 66% 76% 77% 75% 71% 72% 72% 72% 77% 69% 67% 72% CY (tcc) 31% 39% MK TR HR 22% 24% 35% 39% 42% 45% 22

23 W przypadku Belgii i Danii zgłoszono natomiast mniejsze poinformowanie, zwłaszcza w odniesieniu do konsekwencji zmian (spadek z 66% do 57% w przypadku Belgii; spadek z 79% do 70% w przypadku Danii). Obywatele Grecji deklarują mniejsze poinformowanie o sposobach walki ze zmianami klimatycznymi (spadek z 50% do 46%). QE3.2 Personally, do you think that you are well informed or not about? The different consequences of climate change - Well informed EB71.1 EB69.2 EU27 SE NL FI SI UK DK DE LU IE CY EL BE FR HU LV ES AT EE MT LT PL SK IT CZ BG RO PT 56% 56% 84% 85% 78% 83% 77% 76% 74% 69% 72% 72% 70% 79% 68% 66% 68% 70% 65% 59% 64% 60% 58% 53% 57% 66% 57% 60% 57% 56% 53% 53% 51% 51% 48% 45% 46% 52% 46% 50% 44% 40% 44% 45% 43% 45% 42% 44% 37% 37% 33% 37% 31% 37% 29% 34% CY (tcc) 45% 44% HR MK TR 26% 26% 51% 53% 49% 55% 23

24 Z perspektywy społeczno-demograficznej przedstawionej w tabeli moŝna zaobserwować, Ŝe: MęŜczyźni uwaŝają się za lepiej poinformowanych niŝ kobiety, jeśli chodzi o przyczyny i konsekwencje zmian oraz sposoby walki z nimi. Grupa starszych respondentów (w wieku co najmniej 55 lat) twierdzi, Ŝe jest znacznie słabiej poinformowana o tych kwestiach niŝ osoby młodsze. Subiektywny stopień poinformowania respondentów zwiększa się wraz z ich poziomem wykształcenia. Osoby na stanowiskach kierowniczych, studenci, inni pracownicy umysłowi oraz osoby prowadzące działalność na własny rachunek uznają się za najlepiej poinformowane o tych kwestiach, podczas gdy emeryci, bezrobotni i pracownicy fizyczni uwaŝają, Ŝe są najbardziej niedoinformowani. Miejsce zamieszkania respondentów ma wpływ na ich subiektywne odczucie odnośnie do stopnia poinformowania; respondenci z obszarów wiejskich częściej uwaŝają, Ŝe są niedoinformowani o problemie zmian niŝ osoby mieszkające w duŝych miastach. Osoby uznające zmiany klimatyczne za bardzo powaŝny problem uwaŝają się za lepiej poinformowane o ich róŝnych przyczynach i konsekwencjach (59% i 60% w porównaniu ze średnią respondentów uwaŝających się za dobrze poinformowanych o obu aspektach, która wynosi 56% dla UE27) niŝ osoby, dla których nie jest to powaŝny problem (54% i 55% w porównaniu ze średnią respondentów uwaŝających się za dobrze poinformowanych o obu aspektach, która wynosi 56% dla UE27). Respondenci, którzy uznają zmiany klimatyczne za dość powaŝny problem, uwaŝają, Ŝe są najsłabiej poinformowani o wszystkich kwestiach związanych ze zmianami klimatycznymi (ich przyczynach, konsekwencjach oraz sposobach walki z nimi) odpowiednio 48% w odniesieniu do przyczyn i konsekwencji w porównaniu ze średnią respondentów uwaŝających się za źle poinformowanych o obu aspektach, która wynosi 42% dla UE27, i 50% w porównaniu ze średnią respondentów uwaŝających się za źle poinformowanych o sposobach walki ze zmianami klimatycznymi, która wynosi 46% dla UE27. 24

25 Personally, do you think that you are well informed or not about? The different causes of climate change The different consequences of climate change Ways in which we can fight climate change Total "Well informed" Total "Badly informed" DK Total "Well informed" Total "Badly informed" DK Total "Well informed" Total "Badly informed" DK EU27 56% 42% 2% 56% 42% 2% 52% 46% 2% Sex Male 59% 39% 2% 59% 39% 2% 55% 43% 2% Female 52% 46% 2% 53% 45% 2% 49% 48% 3% Age % 42% 2% 57% 41% 2% 52% 46% 2% % 40% 2% 58% 40% 2% 54% 43% 3% % 40% 1% 59% 40% 1% 54% 44% 2% % 47% 2% 52% 46% 2% 47% 50% 3% Education (End of) 15-41% 56% 3% 41% 57% 2% 38% 59% 3% % 43% 2% 55% 43% 2% 51% 47% 2% % 30% 1% 70% 29% 1% 65% 34% 1% Still studying 65% 33% 2% 63% 34% 3% 57% 40% 3% Left-Right scale (1-4) Left 62% 37% 1% 62% 37% 1% 57% 42% 1% (5-6) Centre 60% 39% 1% 62% 37% 1% 58% 41% 1% (7-10) Right 56% 42% 2% 56% 42% 2% 53% 45% 2% Respondent occupation scale Self-employed 59% 39% 2% 59% 38% 3% 56% 41% 3% Managers 73% 26% 1% 72% 26% 2% 68% 31% 1% Other white collars 59% 39% 2% 60% 38% 2% 57% 41% 2% Manual workers 54% 44% 2% 55% 43% 2% 50% 48% 2% House persons 42% 56% 2% 44% 54% 2% 40% 57% 3% Unemployed 48% 50% 2% 48% 51% 1% 46% 52% 2% Retired 51% 47% 2% 51% 47% 2% 47% 50% 3% Students 65% 33% 2% 63% 34% 3% 57% 40% 3% Perception of climate change A very serious problem 59% 40% 1% 60% 39% 1% 55% 44% 1% A fairly serious problem 50% 48% 2% 50% 48% 2% 48% 50% 2% Not a serious problem 54% 44% 2% 55% 43% 2% 52% 45% 3% 25

26 3. Walka ze zmianami klimatycznymi 3.1 Postawy obywateli wobec zmian i sposobów walki z nimi - Mimo Ŝe zmiany klimatyczne są postrzegane jako powaŝny problem, moŝna go rozwiązać - Poproszono respondentów o opinię na temat róŝnych stwierdzeń dotyczących problemu zmian 7. Przedstawione opinie moŝna podsumować w następujący sposób: problem zmian jest powaŝny, lecz proces ten moŝna zatrzymać. Podczas gdy prawie dwie trzecie Europejczyków (65%) nie uwaŝa, Ŝe problem zmian traktuje się z przesadną powagą, są oni jednak w głównej mierze optymistami i w większości nie zgadzają się (58%) ze stwierdzeniem, Ŝe proces zmian jest niemoŝliwy do zatrzymania. Jednak takŝe niewiele mniej niŝ jedna trzecia respondentów (31%) ma raczej pesymistyczne nastawienie i uwaŝa, Ŝe zmiany klimatyczne to proces niemoŝliwy do zatrzymania. Jeśli chodzi o powagę problemu zmian, około jednej czwartej (27%) Europejczyków jest zdania, Ŝe problem zmian traktuje się z przesadną powagą. Według znacznej większości Europejczyków (75%), aby zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych, naleŝy stosować paliwa alternatywne. Znacznie zwiększyło się takŝe zaufanie do wykorzystywania paliw alternatywnych, które wiosną 2008 r. wynosiło 70%. Innym pomiarem, w przypadku którego odnotowano znaczny, budujący wzrost, jest przekonanie, Ŝe walka ze zmianami klimatycznymi moŝe mieć pozytywny wpływ na europejską gospodarkę (56% wiosną 2008 r. w porównaniu z 62% w styczniu lutym 2009 r.), co jest warte odnotowania w kontekście obecnego spowolnienia gospodarczego. Odsetek odpowiedzi trudno powiedzieć jest stosunkowo wysoki i wynosi 17%. Jeśli chodzi o przyczyny zmian, większość obywateli (62%) nie zgadza się ze stwierdzeniem, Ŝe emisja CO 2 ma tylko niewielki wpływ na zmiany klimatyczne. Przechodząc do zagadnienia osobistego wkładu obywateli w walkę ze zmianami klimatycznymi, moŝna zaobserwować, Ŝe wyraźna większość (59%) potwierdza podjęcie w tej kwestii pewnego rodzaju działań. Jednak w porównaniu z wiosną 2008 r. więcej osób twierdzi, Ŝe osobiście nie zrobiły niczego, aby pomóc w walce ze zmianami klimatycznymi (31% wiosną 2008 r. w porównaniu z 34% w styczniu lutym 2009 r.). MoŜe to mieć związek z obecnym kryzysem gospodarczym i finansowym, który odbija się na Ŝyciu respondentów. 7 P4 O kaŝdym z następujących stwierdzeń proszę powiedzieć, czy zdecydowanie się Pan(i) z nim zgadza, raczej się Pan(i) z nim zgadza, raczej się Pan(i) z nim nie zgadza, czy zdecydowanie się Pan(i) z nim nie zgadza? Zmiany klimatyczne to niemoŝliwy do zatrzymania proces, nic nie moŝemy z tym zrobić; problem zmian traktuje się z przesadną powagą; emisja CO 2 (dwutlenku węgla) ma tylko niewielki wpływ na zmiany klimatyczne; walka ze zmianami klimatycznymi moŝe mieć pozytywny wpływ na europejską gospodarkę; aby zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych, naleŝy stosować paliwa alternatywne, takie jak biopaliwa; osobiście zrobił(a) Pan(i) coś, aby pomóc w walce ze zmianami klimatycznymi. 26

27 Agree Disagree DK QE4 For each of the following statements, please tell me whether you totally agree, tend to agree, tend to disagree or totally disagree. - % EU -3 15% Alternative fuels, such as "bio fuels", should be used to reduce greenhouse gas emissions + i oznaczają zmiany w porównaniu z EB69 z 75% +5 10% -3 21% Fighting climate change can have a positive impact on the European economy 62% +6 17% +3 34% You personally have taken actions aimed at helping to fight climate change 59% -2 7% +2 62% Climate change is an unstoppable process, we cannot do anything about it 31% 0 7% +3 58% Emission of CO2 has only a marginal impact on climate change 30% 0 12% 0 65% The seriousness of climate change 27% +1 has been exaggerated 8% 27

28 3.1.1 Paliwa alternatywne Średnio trzy czwarte Europejczyków uwaŝa, Ŝe aby zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych, naleŝy stosować paliwa alternatywne (75%), 15% nie zgadza się z tym stwierdzeniem, a 10% nie ma zdania na ten temat. Wyniki na szczeblu krajowym są względnie jednolite. W rzeczywistości absolutne większości we wszystkich krajach objętych badaniem zgadzają się z tym stwierdzeniem (z wyjątkiem Turcji, gdzie taką opinię wyraŝa 41% respondentów). Największe zaufanie odnośnie do wykorzystania paliw alternatywnych moŝna zaobserwować w Grecji, Danii, Słowenii i na Słowacji, chociaŝ w większości pozostałych krajów ponad sześciu obywateli na dziesięciu takŝe uwaŝa, Ŝe naleŝy stosować tego rodzaju paliwa, aby zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych. Odsetek respondentów, którzy deklarują zaufanie odnośnie do wykorzystania paliw alternatywnych, najbardziej wzrósł w Niemczech (z 54% wiosną 2008 r. do 68% w styczniu lutym 2009 r.); znaczny wzrost odnotowano takŝe w Bułgarii (z 72% do 82%) i na Litwie (75% to 84%). Tak jak wspomniano, na drugim krańcu spektrum znajdują się Turcja i społeczność Turków cypryjskich, gdzie ze stwierdzeniem tym zgadza się odpowiednio 41% i 58% respondentów. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe co najmniej jedna trzecia obywateli tych krajów uwaŝa, Ŝe nie jest dostatecznie zaznajomiona z tematem, aby sformułować opinię, jako Ŝe 41% respondentów w Turcji i 33% w społeczności Turków cypryjskich wybrało przy tym pytaniu odpowiedź trudno powiedzieć. Na Malcie odsetek ten jest zbliŝony (33% odpowiedzi trudno powiedzieć ). Ponadto na Malcie i w Turcji stwierdzono największy spadek zaufania odnośnie do stosowania paliw alternatywnych 64% Maltańczyków zgadza się z tym, Ŝe naleŝy stosować paliwa alternatywne (w porównaniu z 73% wiosną 2008 r.), chociaŝ wynika to w duŝej mierze z tego, Ŝe więcej Maltańczyków nie ma zdania na ten temat. Jednak w Turcji zaufanie odnośnie do stosowania paliw alternatywnych spadło z 50% do 41%, poniewaŝ więcej osób nie zgadza się ze stwierdzeniem, Ŝe aby zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych, naleŝy stosować paliwa alternatywne. 28

29 Analiza wyników w oparciu o zmienne społeczno-demograficzne pokazuje, Ŝe: Kobiety częściej niŝ męŝczyźni nie mają opinii w kwestii stosowania paliw alternatywnych w celu zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, o czym świadczy wyŝszy odsetek odpowiedzi trudno powiedzieć. Prowadzi to do sytuacji, w której większy odsetek męŝczyzn niŝ kobiet zarówno zgadza się, jak i nie zgadza, Ŝe tego rodzaju paliwa powinny być stosowane w tym celu. Za stosowaniem paliw alternatywnych w celu zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych najczęściej opowiadali się respondenci z dwóch najmłodszych grup wiekowych (15 39 lat). Respondenci w wieku 55 lat i starsi to grupa, która najczęściej nie zgadzała się z tym stwierdzeniem. Ponadto, w przeciwieństwie do innych grup wiekowych, respondenci w tym wieku częściej nie mieli opinii na ten temat. Z analizy poziomu wykształcenia wynika Ŝe osoby, które zakończyły kształcenie w wieku lat 15 lub wcześniej, częściej nie są zaznajomione z tematem (17% odpowiedzi trudno powiedzieć ), dlatego najrzadziej zgadzają się ze stwierdzeniem, Ŝe aby zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych, naleŝy stosować paliwa alternatywne. Mimo Ŝe ponad trzy czwarte respondentów, którzy kontynuowali naukę do ukończenia 20 roku Ŝycia lub dłuŝej, ma zaufanie do stosowania paliw alternatywnych (76%), częściej nie zgadzają się z tym, Ŝe aby zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych, naleŝy stosować paliwa alternatywne (18%). Dowodzi to równieŝ, Ŝe lepiej wykształceni obywatele mają częściej zdanie na ten temat. W odniesieniu do róŝnych kategorii zatrudnienia naleŝy zaznaczyć, Ŝe osoby zajmujące się domem i emeryci częściej nie są zaznajomieni z tematem. Respondenci, którzy uwaŝają, Ŝe są dobrze poinformowani o przyczynach i konsekwencjach zmian oraz o sposobach walki z nimi, znacznie częściej zgadzają się z tym stwierdzeniem niŝ osoby uwaŝające się za słabo poinformowane o wspomnianych kwestiach. Wyraźną przyczyną takiej sytuacji jest jednak znacznie wyŝszy odsetek odpowiedzi trudno powiedzieć wśród respondentów z drugiej ze wspomnianych grup. Osoby, których zdaniem zmiany klimatyczne są bardzo powaŝnym problemem, znacznie częściej niŝ osoby, w których opinii zmiany klimatyczne nie są powaŝnym problemem, uwaŝają, Ŝe aby zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych, naleŝy stosować paliwa alternatywne. 29

30 3.1.2 Działania podejmowane przez respondentów w celu walki ze zmianami klimatycznymi Prawie sześciu na dziesięciu Europejczyków (59%) deklaruje podjęcie działań w celu walki ze zmianami klimatycznymi, podczas gdy jedynie nieco ponad jedna trzecia (34%) twierdzi, Ŝe tego nie uczyniła. Na szczeblu krajowym największy odsetek osób, które podjęły działania mające na celu walkę ze zmianami klimatycznymi, moŝna odnotować w Szwecji (82%). DuŜy odsetek takich osób stwierdzono równieŝ w Słowenii i Wielkiej Brytanii. Na drugim krańcu spektrum znajdują się Litwa, Rumunia i Łotwa, gdzie tylko około jednej trzeciej obywateli podjęło działania w celu walki ze zmianami klimatycznymi. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe w porównaniu z poprzednim pomiarem więcej respondentów na Litwie osobiście zaangaŝowało się w walkę ze zmianami klimatycznymi (26% wiosną 2008 r. w porównaniu z 34% w styczniu lutym 2009 r.). JeŜeli porównamy wyniki z wiosny 2008 r. i stycznia lutego 2009 r., spadek tego odsetka odnotowano szczególnie na Cyprze (z 72% do 50%), Słowacji (z 67% do 51%) i w Grecji (z 72% do 58%). W Rumunii, Turcji, Bułgarii i społeczności Turków cypryjskich przynajmniej jeden na pięciu obywateli nie moŝe powiedzieć, czy podjął działania mające pomóc w walce ze zmianami klimatycznymi, co znacznie przekracza unijną średnią wynoszącą 7%. 30

31 Z analizy w oparciu o zmienne społeczno-demograficzne wynika, Ŝe: Wraz ze wzrostem wieku respondentów wzrasta prawdopodobieństwo, Ŝe osobiście podjęli oni działania. Jednak wyniki w odniesieniu do najstarszych respondentów (w wieku co najmniej 55 lat) stanowią odstępstwo od tej reguły. Osobiste podjęcie działań jest znacznie bardziej powszechne wśród respondentów, którzy dłuŝej kontynuowali kształcenie (co najmniej do 20 roku Ŝycia) niŝ wśród osób, które zakończyły naukę w relatywnie młodym wieku. Osoby, które zakończyły naukę w wieku 15 lat lub wcześniej znacznie częściej udzielają odpowiedzi trudno powiedzieć niŝ respondenci z innych kategorii kształcenia. Działania mające na celu pomoc w walce ze zmianami klimatycznymi były częściej podejmowane przez respondentów o bardziej lewicowych poglądach politycznych niŝ przez osoby, które uwaŝają się za zwolenników politycznej prawicy. Jeśli chodzi o grupy zawodowe, osoby na stanowiskach kierowniczych najczęściej potwierdzają, Ŝe osobiście podjęły działania mające na celu pomoc w walce ze zmianami klimatycznymi. Natomiast studenci i osoby bezrobotne najczęściej udzielają negatywnej odpowiedzi. Podejmowanie działań mających na celu walkę ze zmianami klimatycznymi moŝe być kosztowne, co moŝe wyjaśniać, dlaczego kategorie respondentów podejmujących działania to osoby, których standard Ŝycia jest wyŝszy. Podjęcie działań w celu walki ze zmianami klimatycznymi jest duŝo bardziej powszechne wśród respondentów, którzy uwaŝają się za dobrze poinformowanych o zmianach (ich przyczynach, konsekwencjach i sposobach walki z nimi) niŝ wśród osób, które twierdzą, Ŝe są niedoinformowane o tych kwestiach. Logicznie rzecz biorąc, osoby, których zdaniem zmiany klimatyczne są bardzo powaŝnym problemem, znacznie częściej niŝ osoby, które nie uwaŝają, Ŝe jest to powaŝny problem, osobiście podjęły działania w celu walki ze zmianami klimatycznymi. 31

32 For each of the following statements, please tell me whether you... You personally have taken actions aimed at helping to fight climate change Totally agree Tend to agree Tend to disagree Totally disagree DK Agree Disagree EU27 15% 44% 22% 12% 7% 59% 34% Sex Male 15% 44% 22% 13% 6% 59% 35% Female 16% 44% 22% 11% 7% 60% 33% Age % 40% 26% 16% 7% 51% 42% % 48% 21% 10% 5% 64% 31% % 46% 20% 11% 5% 64% 31% % 43% 22% 13% 8% 57% 35% Education (End of) 15-13% 39% 25% 14% 9% 52% 39% % 45% 22% 12% 6% 60% 34% % 50% 17% 9% 4% 70% 26% Still studying 11% 41% 26% 16% 6% 52% 42% Respondent occupation scale Self-employed 15% 50% 20% 8% 7% 65% 28% Managers 20% 54% 16% 7% 3% 74% 23% Other white collars 16% 49% 21% 9% 5% 65% 30% Manual workers 16% 43% 21% 13% 7% 59% 34% House persons 15% 40% 26% 11% 8% 55% 37% Unemployed 15% 39% 24% 16% 6% 54% 40% Retired 14% 42% 22% 14% 8% 56% 36% Students 11% 41% 26% 16% 6% 52% 42% Left-Right scale (1-4) Left 17% 47% 20% 12% 4% 64% 32% (5-6) Centre 17% 48% 20% 10% 5% 65% 30% (7-10) Right 14% 43% 25% 12% 6% 57% 37% 32

33 3.1.3 Wpływ na europejską gospodarkę Ponad sześciu na dziesięciu Europejczyków (62%) uwaŝa, Ŝe walka ze zmianami klimatycznymi moŝe mieć pozytywny wpływ na europejską gospodarkę, natomiast prawie jedna piąta (21%) nie zgadza się z tym twierdzeniem, a 17% nie ma zdania w tej kwestii. Jak wspomniano, mimo kryzysu finansowego i gospodarczego wyniki pomiaru dotyczące pozytywnego wpływu na gospodarkę zwiększyły się znacznie w porównaniu z wiosną 2008 r. (56%). Na szczeblu krajowym ponad ośmiu na dziesięciu obywateli Cypru (81%) i więcej niŝ siedmiu na dziesięciu respondentów z Grecji (74%), Słowacji (72%), Szwecji (72%) i Danii (71%) uwaŝa, Ŝe walka ze zmianami klimatycznymi moŝe mieć pozytywny wpływ na europejską gospodarkę. Jednak ponad jedna trzecia respondentów na Łotwie (39%) i w Holandii (35%) nie zgadza się z tym stwierdzeniem. W Finlandii odsetek ten wynosi 33%. Mimo Ŝe w Holandii uwidoczniły się negatywne opinie, warto takŝe zaznaczyć, Ŝe w przypadku tego kraju miał miejsce największy wzrost odsetka respondentów zgadzających się ze stwierdzeniem, Ŝe walka ze zmianami klimatycznymi moŝe mieć pozytywny wpływ na europejską gospodarkę (z 38% wiosną 2008 r. do 52% w styczniu lutym 2009 r.). Inne kraje, w których odsetek ten znacznie wzrósł od wiosny 2008 r., obejmują Hiszpanię (z 45% do 55%), Wielką Brytanię (z 51% do 61%) i Cypr (z 72% do 81%). 43% Maltańczyków, 41% Turków, 36% respondentów w społeczności Turków cypryjskich uwaŝa, Ŝe trudno powiedzieć, czy walka ze zmianami klimatycznymi będzie mieć pozytywny wpływ na europejską gospodarkę. Odpowiedź trudno powiedzieć wybrało takŝe 32% obywateli Hiszpanii i Bułgarii. 33

34 Biorąc pod uwagę wpływ czynników społeczno-demograficznych na poglądy respondentów, moŝna zaobserwować, Ŝe: MęŜczyźni częściej niŝ kobiety są zdania, Ŝe walka ze zmianami klimatycznymi moŝe mieć korzystny wpływ na europejską gospodarkę. Jednak kobiety takŝe rzadziej niŝ męŝczyźni nie mają opinii na ten temat, o czym świadczy wysoki odsetek odpowiedzi trudno powiedzieć. JeŜeli przyjrzeć się grupom wiekowym, starsi respondenci (w wieku co najmniej 55 lat) częściej nie mają opinii na ten temat, a jeden na pięciu (20%) wybrał odpowiedź trudno powiedzieć. Im wyŝszy poziom wykształcenia respondentów, tym częściej zgadzają się oni z twierdzeniem, Ŝe walka ze zmianami klimatycznymi ma korzystny wpływ na europejską gospodarkę. Częściowo moŝna to wyjaśnić wysokim odsetkiem odpowiedzi trudno powiedzieć wśród osób mniej wykształconych. Respondenci, którzy deklarują poglądy lewicowe, zgadzają się z tym twierdzeniem częściej niŝ osoby o poglądach prawicowych (odpowiednio 67% i 62%). Grupą zawodową, która najczęściej zgadza się z omawianym stwierdzeniem, są osoby na stanowiskach kierowniczych. RóŜnice w poszczególnych grupach zawodowych są wyraźnie powiązane ze zdecydowanymi róŝnicami w odsetku odpowiedzi trudno powiedzieć. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku subiektywnego odczucia na temat stopnia poinformowania respondentów. Z uwagi na istotne róŝnice w odsetku odpowiedzi trudno powiedzieć osoby, które uwaŝają się za dobrze poinformowane o róŝnych aspektach zmian, w znacznie większym stopniu zgadzają się, Ŝe walka ze zmianami klimatycznymi miałaby korzystny wpływ na europejską gospodarkę, w porównaniu z respondentami, którzy twierdzą, Ŝe nie są dobrze poinformowani o tych kwestiach. Dla wyraźniej większości respondentów, którzy uznają zmiany klimatyczne za bardzo powaŝny problem, walka z tym zjawiskiem moŝe mieć korzystny wpływ na europejską gospodarkę (62%), w porównaniu z jedynie 44% wśród osób, które nie uwaŝają, Ŝe zmiany klimatyczne są powaŝnym problemem. 34

35 For each of the following statements, please tell me whether you... Fighting climate change can have a positive impact on the European economy Totally Tend to Tend to Totally DK Agree Disagree agree agree disagree disagree EU27 17% 45% 16% 5% 17% 62% 21% Sex Male 19% 46% 17% 5% 13% 65% 22% Female 15% 45% 15% 5% 20% 60% 20% Age % 46% 17% 5% 17% 61% 22% % 45% 16% 5% 16% 63% 21% % 45% 17% 6% 14% 63% 23% % 45% 15% 5% 20% 60% 20% Education (End of) 15-14% 40% 15% 6% 25% 54% 21% % 47% 16% 5% 16% 63% 21% % 46% 17% 5% 10% 68% 22% Still studying 15% 47% 16% 5% 17% 62% 21% Respondent occupation scale Self-employed 20% 47% 15% 6% 12% 67% 21% Managers 21% 49% 18% 4% 8% 70% 22% Other white collars 17% 48% 16% 5% 14% 65% 21% Manual workers 15% 45% 18% 6% 16% 60% 24% House persons 13% 41% 14% 6% 26% 54% 20% Unemployed 19% 40% 17% 5% 19% 59% 22% Retired 15% 45% 15% 4% 21% 60% 19% Students 15% 47% 16% 5% 17% 62% 21% Left-Right scale (1-4) Left 20% 47% 16% 4% 13% 67% 20% (5-6) Centre 17% 47% 17% 5% 14% 64% 22% (7-10) Right 16% 46% 19% 6% 13% 62% 25% 35

36 3.1.4 Zmiany klimatyczne nie są procesem niemoŝliwym do zatrzymania Większość Europejczyków (62%) nie zgadza się ze stwierdzeniem, Ŝe zmiany klimatyczne są procesem niemoŝliwym do zatrzymania, natomiast mniej niŝ jedna trzecia rzeczywiście uwaŝa, Ŝe nic nie moŝna zrobić w kwestii problemu zmian (31%). 7% nie ma zdania w tej sprawie. W rzeczywistości jedynie w trzech krajach Łotwie, Polsce i Estonii obywatele, którzy nie zgadzają się z tym stwierdzeniem, nie stanowią bezwzględnej większości. Największym optymizm w tym względzie, przejawiający się największym odsetkiem respondentów, którzy nie zgadzają się z tym stwierdzeniem, panuje w Szwecji, na Malcie i w Grecji. W krajach tych znacznie powyŝej siedmiu obywateli na dziesięciu nie zgadza się, Ŝe zmiany klimatyczne są procesem niemoŝliwym do zatrzymania, podczas gdy mniej niŝ jedna czwarta jest odmiennego zdania. Podczas gdy odsetek odpowiedzi trudno powiedzieć jest niski w Szwecji i Grecji, na Malcie wynosi 13%. Ponadto na Malcie znacznie mniej obywateli zgadza się ze stwierdzeniem, Ŝe zmiany klimatyczne są procesem niemoŝliwym do zatrzymania (spadek z 19% wiosną 2008 r. do 8% w styczniu lutym 2009 r.), co jest częściowo związane z większym odsetkiem odpowiedzi trudno powiedzieć, ale takŝe z większym optymizmem. Natomiast odwrotna sytuacja występuje w Estonii, na Łotwie, Litwie, w Wielkiej Brytanii i Polsce, gdzie największy odsetek obywateli uwaŝa, Ŝe zmiany klimatyczne są procesem niemoŝliwym do zatrzymania. TakŜe na Cyprze więcej respondentów zgadza się z tym twierdzeniem w porównaniu z poprzednim badaniem obecnie 31% uwaŝa, Ŝe zmiany klimatyczne są procesem niemoŝliwym do zatrzymania (w porównaniu z 19% wiosną 2008 r.). Największego odsetka odpowiedzi trudno powiedzieć udzielili obywatele Portugalii (20%), Rumunii (19%) i Turcji (18%). 36

37 Z perspektywy społeczno-demograficznej moŝna zaobserwować, Ŝe: Mimo Ŝe nie ma róŝnicy w odniesieniu do płci, jeŝeli chodzi o odsetek osób, które nie zgadzają się z tym twierdzeniem, kobiety częściej niŝ męŝczyźni nie mają opinii na temat tego, czy zmiany klimatyczne są procesem niemoŝliwym do zatrzymania. W porównaniu z innymi grupami wiekowymi respondenci w najstarszej grupie wiekowej (w wieku co najmniej 55 lat) rzadziej uwaŝają, Ŝe zmiany klimatyczne są procesem moŝliwym do zatrzymania. Wynika to z tego, Ŝe częściej zgadzają się ze stwierdzeniem, Ŝe zmiany klimatyczne są procesem niemoŝliwym do zatrzymania (34%) lub nie mają opinii na ten temat (10%). Im wyŝszy poziom wykształcenia respondentów, tym więcej opinii przeczących twierdzeniu o braku moŝliwości zatrzymania procesu zmian. Natomiast im niŝszy poziom wykształcenia, tym większy odsetek odpowiedzi trudno powiedzieć. Respondenci o poglądach lewicowych nie zgadzają się z tym twierdzeniem częściej niŝ osoby o poglądach prawicowych (odpowiednio 65% i 60%). Emeryci i osoby bezrobotne najczęściej wyraŝają opinię, Ŝe zmiany klimatyczne są procesem niemoŝliwym do zatrzymania, podczas gdy osoby na stanowiskach kierowniczych, studenci i inni pracownicy umysłowi są w największym stopniu skłonni do sprzeciwienia się tej opinii. Respondenci, którzy uwaŝają się za dobrze poinformowanych o przyczynach i konsekwencjach zmian oraz sposobach walki z nimi, częściej nie zgadzają się z tym stwierdzeniem w porównaniu z osobami, które uwaŝają, Ŝe nie są dobrze poinformowane o tych kwestiach. Wyjaśnieniem powyŝszej sytuacji jest fakt, Ŝe przedstawiciele drugiej z wspomnianych grup znacznie częściej niŝ osoby dobrze poinformowane udzielają odpowiedzi trudno powiedzieć. Interesujące jest równieŝ to, Ŝe osoby uznające zmiany klimatyczne za bardzo powaŝny problem wydają się, w porównaniu z respondentami o odmiennym poglądzie, bardziej skłonne do stwierdzenia, Ŝe zjawisko to nie jest procesem niemoŝliwym do zatrzymania. 37

38 For each of the following statements, please tell me whether you... Climate change is an unstoppable process, we cannot do anything about it Totally Tend to Tend to Totally DK Agree Disagree agree agree disagree disagree EU27 7% 24% 37% 25% 7% 31% 62% Sex Male 8% 24% 37% 25% 6% 32% 62% Female 7% 22% 36% 26% 9% 29% 62% Age % 21% 39% 26% 6% 29% 65% % 22% 37% 29% 6% 28% 66% % 23% 38% 26% 6% 30% 64% % 25% 34% 22% 10% 34% 56% Education (End of) 15-9% 24% 33% 21% 13% 33% 54% % 26% 38% 23% 6% 33% 61% 20+ 6% 20% 38% 32% 4% 26% 70% Still studying 7% 19% 40% 29% 5% 26% 69% Respondent occupation scale Self-employed 7% 24% 36% 26% 7% 31% 62% Managers 5% 20% 39% 34% 2% 25% 73% Other white collars 6% 23% 37% 29% 5% 29% 66% Manual workers 7% 25% 38% 24% 6% 32% 62% House persons 5% 23% 36% 25% 11% 28% 61% Unemployed 10% 24% 33% 25% 8% 34% 58% Retired 9% 26% 34% 20% 11% 35% 54% Students 7% 19% 40% 29% 5% 26% 69% Left-Right scale (1-4) Left 7% 25% 37% 23% 8% 32% 60% (5-6) Centre 8% 23% 36% 26% 7% 31% 62% (7-10) Right 7% 23% 36% 28% 6% 30% 64% 38

39 3.1.5 Wpływ emisji CO 2 na zmiany klimatyczne Podczas gdy większość Europejczyków (58%) nie zgadza się ze stwierdzeniem, Ŝe wpływ emisji CO 2 na zmiany klimatyczne jest tylko niewielki, 30% uwaŝa, Ŝe emisje CO 2 mają tylko niewielki wpływ, a 12% udziela odpowiedzi trudno powiedzieć. Węgrzy najczęściej nie zgadzają się z tym stwierdzeniem (76%), chociaŝ wysoki odsetek takich odpowiedzi odnotowano takŝe w Danii, Grecji, Słowenii, na Słowacji i w Szwecji we wszystkich tych krajach przynajmniej siedmiu na 10 respondentów uwaŝa, Ŝe emisje CO 2 mają więcej niŝ niewielki wpływ na zmiany klimatyczne. Odmiennego zdania są obywatele Irlandii, Holandii, Estonii i Wielkiej Brytanii, którzy są szczególnie przekonani, Ŝe emisje CO 2 mają tylko niewielki wpływ na zmiany klimatyczne. W Irlandii odsetek osób deklarujących taką opinię (50%) jest znacznie wyŝszy niŝ odsetek osób, które się z nią nie zgadzają (33%); ponadto zwiększył się on znacznie od wiosny 2008 r. (kiedy 41% respondentów zgadzało się ze stwierdzeniem, Ŝe emisje CO 2 mają tylko niewielki wpływ). Większość Estończyków (45%) takŝe zgadza się ze stwierdzeniem, Ŝe wpływ emisji jest tylko niewielki. Opinia publiczna w Holandii i Wielkiej Brytanii wydaje się silnie podzielona. Z porównania wyników na szczeblu krajowym z tymi z wiosny 2008 r. wynika, Ŝe oprócz Irlandii takŝe na Łotwie i Litwie więcej osób uwaŝa, Ŝe emisje CO 2 mają tylko niewielki wpływ na zmiany klimatyczne (w przypadku Łotwy: wzrost z 31% do 40%; w przypadku Litwy: wzrost z 23% do 32%). Odsetek odpowiedzi trudno powiedzieć jest szczególnie wysoki na Malcie, w Turcji (po 37%) i Portugalii (32%). 39

40 Z analizy w oparciu o zmienne społeczno-demograficzne wynika, Ŝe: MęŜczyźni częściej niŝ kobiety zgadzają się z tym stwierdzeniem, tj. w szczególności męŝczyźni są skłonni twierdzić, Ŝe emisja CO 2 ma tylko niewielki wpływ na zmiany klimatyczne. Jednak wśród kobiet odnotowuje się wyŝszy odsetek odpowiedzi trudno powiedzieć. Najstarsi respondenci (w wieku co najmniej 55 lat) rzadziej niŝ inni respondenci nie zgadzają się ze stwierdzeniem, Ŝe emisje CO 2 mają tylko niewielki wpływ na zmiany klimatyczne. Najlepszym wyjaśnieniem takiej sytuacji mógłby być duŝo wyŝszy odsetek odpowiedzi trudno powiedzieć w tej grupie wiekowej. Im wyŝszy poziom wykształcenia respondentów, tym większy odsetek odpowiedzi przeczących temu stwierdzeniu. NaleŜy to równieŝ wyraźnie powiązać ze zdecydowanym wzrostem odsetka odpowiedzi trudno powiedzieć wraz z obniŝaniem się poziomu wykształcenia respondentów. Osoby o lewicowych poglądach politycznych częściej niŝ respondenci o poglądach prawicowych nie zgadzają się ze stwierdzeniem, Ŝe wpływ emisji CO 2 na zmiany klimatyczne jest tylko niewielki. Osoby na stanowiskach kierowniczych to kategoria zawodowa, która najczęściej nie zgadza się ze stwierdzeniem, Ŝe emisje CO 2 mają tylko niewielki wpływ na zmiany klimatyczne, natomiast wyŝszy odsetek odpowiedzi trudno powiedzieć odnotowano wśród osób zajmujących się domem i emerytów. Respondenci, którzy uwaŝają się za dobrze poinformowanych o przyczynach i konsekwencjach zmian oraz sposobach walki z nimi, częściej nie zgadzają się z tym stwierdzeniem w porównaniu z osobami, które uwaŝają, Ŝe nie są dobrze poinformowane o tych kwestiach. NaleŜy przy tym uwzględnić fakt, Ŝe przedstawiciele drugiej z wspomnianych grup częściej niŝ osoby dobrze poinformowane udzielają odpowiedzi trudno powiedzieć. Osoby uznające zmiany klimatyczne za bardzo powaŝny problem istotnie częściej nie zgadzają się ze stwierdzeniem, Ŝe wpływ emisji CO 2 jest tylko niewielki, w porównaniu z osobami, których zdaniem zmiany klimatyczne nie są powaŝnym problemem. 40

41 For each of the following statements, please tell me whether you... Emission of CO2 (Carbon dioxide) has only a marginal impact on climate change Totally Tend to Tend to Totally DK Agree Disagree agree agree disagree disagree EU27 7% 23% 33% 25% 12% 30% 58% Sex Male 9% 24% 33% 25% 9% 33% 58% Female 6% 23% 32% 24% 15% 29% 56% Age % 21% 34% 26% 12% 28% 60% % 23% 34% 27% 10% 29% 61% % 24% 34% 26% 9% 31% 60% % 24% 30% 22% 17% 31% 52% Education (End of) 15-7% 23% 29% 19% 22% 30% 48% % 25% 34% 23% 11% 32% 57% 20+ 7% 21% 34% 32% 6% 28% 66% Still studying 7% 19% 34% 29% 11% 26% 63% Respondent occupation scale Self-employed 10% 26% 32% 23% 9% 36% 55% Managers 6% 23% 37% 31% 3% 29% 68% Other white collars 7% 23% 35% 27% 8% 30% 62% Manual workers 6% 24% 35% 24% 11% 30% 59% House persons 5% 22% 29% 23% 21% 27% 52% Unemployed 8% 23% 31% 24% 14% 31% 55% Retired 7% 25% 29% 22% 17% 32% 51% Students 7% 19% 34% 29% 11% 26% 63% Left-Right scale (1-4) Left 7% 22% 32% 29% 10% 29% 61% (5-6) Centre 7% 25% 34% 25% 9% 32% 59% (7-10) Right 8% 26% 35% 22% 9% 34% 57% 41

42 3.1.6 Problemu zmian nie traktuje się z przesadną powagą Prawie dwie trzecie Europejczyków (65%) nie podziela opinii, Ŝe problem zmian traktuje się z przesadną powagą, podczas gdy niewiele ponad jedna czwarta (27%) zgadza się z tym stwierdzeniem. Respondenci w Słowenii i Grecji uznają problem zmian za szczególnie powaŝny. Ponad ośmiu na dziesięciu respondentów ze Słowenii i Grecji (po 83%) twierdzi, Ŝe ich zdaniem problemu zmian nie traktuje się z przesadną powagą. Odwrotną tendencję moŝna zaobserwować w Holandii, Luksemburgu i Wielkiej Brytanii, gdzie około czterech respondentów na dziesięciu uwaŝa, Ŝe problem ten traktuje się z przesadną powagą. Relatywnie wysoki odsetek podobnych odpowiedzi odnotowuje się równieŝ w Estonii (37%), gdzie wzrósł on znacznie w porównaniu z 30% z wiosny 2008 r. Inne kraje, w których wzrósł odsetek osób uwaŝających, Ŝe problem ten traktuje się z przesadną powagą, to Łotwa (z 18% do 28%), Polska (z 18% do 25%), Estonia (z 30% do 37%) i Czechy (z 22% do 29%). Odsetek odpowiedzi trudno powiedzieć wynosi znacznie powyŝej średniej UE (8%) w Rumunii (23%) i Portugalii (20%). 42

43 Z perspektywy społeczno-demograficznej moŝna zaobserwować, Ŝe: MęŜczyźni częściej niŝ kobiety uwaŝają, Ŝe problem zmian traktuje się z przesadną powagą. Ponadto odpowiedzi zaprzeczające temu stwierdzeniu wydają się duŝo bardziej powszechne wśród respondentów, którzy kształcili się co najmniej do 20 roku Ŝycia, niŝ wśród osób, które zakończyły naukę w młodszym wieku. Udział odpowiedzi trudno powiedzieć jest znacznie większy w drugiej z wymienionych grup. Osoby, które skłaniają się ku prawicowym poglądom politycznym, znacznie częściej twierdzą, Ŝe problem ten traktuje się z przesadną powagą. Respondenci, którzy uwaŝają się za dobrze poinformowanych o przyczynach i konsekwencjach zmian oraz sposobach walki z nimi, częściej nie zgadzają się z tym stwierdzeniem w porównaniu z osobami, które uwaŝają, Ŝe nie są dobrze poinformowane o tych kwestiach, chociaŝ wynika to z tego, Ŝe w tej drugiej grupie większy odsetek osób nie ma zdania. Respondenci uznający zmiany klimatyczne za bardzo powaŝny problem znacznie częściej nie zgadzają się z tym stwierdzeniem, w porównaniu z osobami, które uwaŝają, Ŝe zmiany klimatyczne nie są powaŝnym problemem. 43

44 For each of the following statements, please tell me whether you... The seriousness of climate change has been exaggerated Totally Tend to Tend to Totally DK Agree Disagree agree agree disagree disagree EU27 6% 21% 34% 31% 8% 27% 65% Sex Male 8% 23% 34% 29% 6% 31% 63% Female 5% 20% 34% 32% 9% 25% 66% Age % 22% 38% 28% 7% 27% 66% % 20% 36% 33% 6% 25% 69% % 21% 34% 33% 5% 28% 67% % 23% 32% 28% 10% 30% 60% Education (End of) 15-7% 22% 32% 28% 11% 29% 60% % 22% 35% 29% 7% 29% 64% 20+ 6% 19% 34% 37% 4% 25% 71% Still studying 5% 20% 38% 31% 6% 25% 69% Respondent occupation scale Self-employed 8% 19% 34% 34% 5% 27% 68% Managers 6% 21% 34% 36% 3% 27% 70% Other white collars 6% 20% 36% 33% 5% 26% 69% Manual workers 6% 22% 35% 30% 7% 28% 65% House persons 4% 19% 35% 31% 11% 23% 66% Unemployed 7% 22% 33% 30% 8% 29% 63% Retired 7% 24% 31% 27% 11% 31% 58% Students 5% 20% 38% 31% 6% 25% 69% Left-Right scale (1-4) Left 6% 21% 33% 35% 5% 27% 68% (5-6) Centre 7% 23% 34% 31% 5% 30% 65% (7-10) Right 8% 25% 35% 26% 6% 33% 61% 44