Zrównoważona intensyfikacja rolnictwa jako kombinacja efektywności ekonomicznej i środowiskowej. prof. Andrzej Czyżewski mgr Jakub Staniszewski

Transkrypt

1 Zrównoważona intensyfikacja rolnictwa jako kombinacja efektywności ekonomicznej i środowiskowej prof. Andrzej Czyżewski mgr Jakub Staniszewski XV Międzynarodowa Konferencja Naukowa Globalne problemy rolnictwa i gospodarki żywnościowej Warszawa Rogów czerwca 2018

2 Uzasadnienie badań synteza ilościowych metod pomiaru z jakościową perspektywą badań rozwój trwale równoważony problem wag różnych wymiarów równoważenia syntetyczny wskaźnik zrównoważonej intensyfikacji 2

3 Pytania badawcze Czy w krajach UE, w latach , zachodził proces zrównoważonej intensyfikacji? Jakie różnice występowały w tym zakresie pomiędzy poszczególnymi państwami oraz pomiędzy UE-15, a nowymi krajami członkowskimi z Europy środkowo-wschodniej? Czy w analizowany okresie większy postęp nastąpił w zakresie poprawy produktywność ekonomicznej, czy środowiskowej? 3

4 Metoda badawcza Czynniki wytwórcze (nakłady) ekonomiczne środowiskowe produktywność cząstkowa efektywność ekonomiczna indeks całkowitej produktywności ekonomicznej praca kapitał ziemia EFEKT: wartość produkcji emisja gazów cieplarnianych bilans azotu emisja amoniaku obsada zwierząt produktywność cząstkowa efektywność środowiskowa (ekoefektywność) indeks całkowitej produktywności środowiskowej Zrównoważona intensyfikacja 4

5 Metoda badawcza Czynniki wytwórcze (nakłady) ekonomiczne środowiskowe produktywność cząstkowa praca produktywność cząstkowa emisja gazów Zrównoważona kapitał intensyfikacja cieplarnianych rozumiana jest jako jednoczesna poprawa ekonomicznej efektywność środowiskowa efektywność ekonomiczna ziemia bilans azotu i środowiskowej produktywności rolnictwa (ekoefektywność) lub poprawa w jednym z emisja obszarów bez EFEKT: amoniaku pogarszania indeks całkowitej wartość wyników w drugim. indeks całkowitej produkcji obsada zwierząt produktywności produktywności ekonomicznej środowiskowej Zrównoważona intensyfikacja 4

6 Metoda badawcza Metoda DEA Indeks TFP Malmquista α opt = f(x a, y a ) = arctg 1 y a 1 x a, x a < 1 y a < 1 0 o, x a < 1 y a = 1 45 o, x a = 1 y a = 1 90 o, x a = 1 y a < 1 M k = f β = d x n, y n = x n 2 + y n 2 M k = f α = 2 α 90 o β + 2, 45 β 0,90 β + 0,5, 90 β 90,135 SI a = M k d x a, y a 5

7 efekty nakłady środowiskowe nakłady ekonomiczne Dane Typ Miernik Opis Kod Eurostat praca całkowite nakłady pracy w rolnictwie (40000), wyrażone w AWU aact_ali01 wartość zużycia pośredniego (19000) i kapitał amortyzacji (21000) w euro, w cenach aact_eaa03 stałych z 2005 roku ziemia całkowita powierzchnia użytków rolnych w ha aei_pr_gnb emisja CO 2 w tonach oraz N 2 O, CH 4, emisja gazów cieplarnianych HFC, PFC, SF 6, NF 3 w tonach env_air_gge ekwiwalentu CO 2 bilans składników odżywczych saldo składników odżywczych (azotu) w tonach aei_pr_gnb emisja amoniaku roczna emisja NH 3 pochodzenia rolniczego, w tonach env_air_emis intensywność obsady zwierząt ilość LSU przypadających na 1 ha UR ef_kvftaa wartość produkcji dóbr rolniczych roślinnej i zwierzęcej (14000) w euro, produkcja w cenach bazowych (z uwzględnieniem aact_eaa03 subwencji do produkcji), w cenach stałych z 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie metodyki Eurostat [dostęp: ] 6

8 efekty nakłady środowiskowe nakłady ekonomiczne Dane Typ Miernik Opis Kod Eurostat praca całkowite nakłady pracy w rolnictwie (40000), wyrażone w AWU aact_ali01 wartość zużycia pośredniego (19000) i I.6 kapitał amortyzacji (21000) w euro, w cenach aact_eaa03 stałych z 2005 roku ziemia całkowita powierzchnia użytków rolnych w ha aei_pr_gnb I.10 emisja CO 2 w tonach oraz N 2 O, CH 4, emisja gazów cieplarnianych HFC, PFC, SF 6, NF 3 w tonach env_air_gge ekwiwalentu CO 2 saldo składników odżywczych (azotu) w I.15 bilans składników odżywczych tonach aei_pr_gnb roczna emisja NH emisja amoniaku 3 pochodzenia I.14 rolniczego, w tonach env_air_emis intensywność obsady zwierząt ilość LSU przypadających na 1 ha UR ef_kvftaa wartość produkcji dóbr rolniczych roślinnej i zwierzęcej (14000) w euro, I.6 produkcja w cenach bazowych (z uwzględnieniem aact_eaa03 subwencji do produkcji), w cenach stałych z 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie metodyki Eurostat [dostęp: ] 6

9 efektywność środowiskowa Poziom efektywności ekonomicznej i środowiskowej w roku bazowym (2005) metoda DEA 1,0 RO PT IT FR NL EL ES 0,9 UE-15 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 SK CZ AT FI HU UE-10 SW BG PL LV EE LT UK DE SI IE UE-25 LU BE DK BE Belgia, BG Bułgaria, CZ Czechy, DK Dania, DE Niemcy, EE Estonia, IE Irlandia, EL Grecja, ES Hiszpania, FR Francja, IT Włochy, LV Łotwa, LT Litwa, LU Luksemburg, HU Węgry, NL Holandia, AT Austria, PT Portugalia, RO Rumunia, SI Słowenia, SK Słowacja, FI Finlandia, SE Szwecja, UK Wlk. Bryt. 0,2 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 efektywność ekonomiczna Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat [dostęp: ] 7

10 Średnioroczne zmiany produktywności ekonomicznej i środowiskowej rolnictwa w krajach Unii Europejskiej - indeks TFP Malmquista IE LT BE Belgia, BG Bułgaria, CZ Czechy, DK Dania, DE Niemcy, EE Estonia, IE Irlandia, EL Grecja, ES Hiszpania, FR Francja, IT Włochy, LV Łotwa, LT Litwa, LU Luksemburg, HU Węgry, NL Holandia, AT Austria, PT Portugalia, RO Rumunia, SI Słowenia, SK Słowacja, FI Finlandia, SE Szwecja, UK Wlk. Bryt. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat [dostęp: ] 8

11 Średnioroczne zmiany produktywności ekonomicznej i środowiskowej rolnictwa w krajach Unii Europejskiej - indeks TFP Malmquista IE LT BE Belgia, BG Bułgaria, CZ Czechy, DK Dania, DE Niemcy, EE Estonia, IE Irlandia, EL Grecja, ES Hiszpania, FR Francja, IT Włochy, LV Łotwa, LT Litwa, LU Luksemburg, HU Węgry, NL Holandia, AT Austria, PT Portugalia, RO Rumunia, SI Słowenia, SK Słowacja, FI Finlandia, SE Szwecja, UK Wlk. Bryt. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat [dostęp: ] 8

12 Średnioroczne zmiany produktywności ekonomicznej i środowiskowej rolnictwa w krajach Unii Europejskiej - indeks TFP Malmquista IE LT BE Belgia, BG Bułgaria, CZ Czechy, DK Dania, Dla zdecydowanej większości krajów przyrost DE Niemcy, EE Estonia, IE Irlandia, EL Grecja, ES Hiszpania, FR Francja, IT Włochy, produktywności LV Łotwa, LT Litwa, LU Luksemburg, HU produktywności Węgry, NL Holandia, AT Austria, PT Portugalia, ekonomicznej RO Rumunia, SI Słowenia, SK Słowacja, FI Finlandia, SE Szwecja, UK Wlk. Bryt. środowiskowej był wyższy niż Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat [dostęp: ] 8

13 Wskaźnik zrównoważonej intensyfikacji i jego elementy składowe Wyszczególnienie Litwa Czechy Słowenia Polska Finlandia Dania Węgry odległość 4,13 3,59 3,76 2,87 2,87 3,66 2,68 1,73 1,89 1,68 1,95 1,92 1,45 1,83 wskaźnik SI 7,16 6,79 6,31 5,59 5,51 5,32 4,9 Austria Szwecja Hiszpania Niemcy Bułgaria Włochy Francja odległość 2,27 2,26 1,74 1,1 0,96 1,42 0,97 1,93 1,9 1,9 1,95 1,77 1,12 1,46 wskaźnik SI 4,39 4,29 3,31 2,16 1,71 1,59 1,42 Słowacja Wlk. Bryt. Portugalia Łotwa Belgia Grecja Luksemburg odległość 0,64 1,48 0,65 0,39 2,2 0,67 0,92 1,85-0,06-0,16-0,32-0,13-0,86-0,7 wskaźnik SI 1,19-0,09-0,11-0,13-0,28-0,58-0,64 Holandia Estonia Irlandia Rumunia UE-10 UE-15 UE-25 odległość 3,5 2,02 4,72 2,32 1,25 1,41 1,4-0,26-0,48-0,27-1,81 1,89 1,69 1,7 wskaźnik SI -0,92-0,98-1,29-4,21 2,37 2,38 2,38 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat [dostęp: ] 9

14 Wskaźnik zrównoważonej intensyfikacji i jego elementy składowe Wyszczególnienie Litwa Czechy Słowenia Polska Finlandia Dania Węgry odległość 4,13 3,59 3,76 2,87 2,87 3,66 2,68 1,73 1,89 1,68 1,95 1,92 1,45 1,83 wskaźnik SI 7,16 6,79 6,31 5,59 5,51 5,32 4,9 Austria Szwecja Hiszpania Niemcy Bułgaria Włochy Francja odległość 2,27 2,26 1,74 1,1 0,96 1,42 0,97 1,93 1,9 1,9 1,95 1,77 1,12 1,46 wskaźnik SI 4,39 4,29 3,31 2,16 1,71 1,59 1,42 Słowacja Wlk. Bryt. Portugalia Łotwa Belgia Grecja Luksemburg Przeciętna średnioroczna odległość 0,64 1,48 0,65 0,39 2,2 0,67 0,92 wartość wskaźnika SI 1,85-0,06-0,16-0,32-0,13-0,86-0,7 dodatnia co sugeruje proces wskaźnik SI 1,19-0,09 zrównoważonej -0,11-0,13intensyfikacji -0,28-0,58-0,64 Holandia Estonia Irlandia Rumunia UE-10 UE-15 UE-25 w skali UE odległość 3,5 2,02 4,72 2,32 1,25 1,41 1,4-0,26-0,48-0,27-1,81 1,89 1,69 1,7 wskaźnik SI -0,92-0,98-1,29-4,21 2,37 2,38 2,38 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat [dostęp: ] 9

15 Wskaźnik zrównoważonej intensyfikacji i jego elementy składowe Wyszczególnienie Litwa Czechy Słowenia Polska Finlandia Dania Węgry odległość 4,13 3,59 3,76 2,87 2,87 3,66 2,68 1,73 1,89 1,68 1,95 1,92 1,45 1,83 wskaźnik SI 7,16 6,79 6,31 5,59 5,51 5,32 4,9 Austria Szwecja Hiszpania Niemcy Bułgaria Włochy Francja odległość 2,27 2,26 1,74 1,1 0,96 1,42 0,97 1,93 1,9 1,9 1,95 Wartość a kierunkowego 1,77 1,12 1,46 wskaźnik SI niższa 4,39 w UE-15 4,29 ze względu 3,31na 2,16 1,71 1,59 1,42 bardziej Słowacja niż optymalny Wlk. Bryt. Portugalia przyrost Łotwa Belgia Grecja Luksemburg odległość 0,64 1,48 0,65 0,39 2,2 0,67 0,92 produktywności środowiskowej 1,85-0,06-0,16-0,32-0,13-0,86-0,7 wskaźnik SI 1,19-0,09-0,11-0,13-0,28-0,58-0,64 Holandia Estonia Irlandia Rumunia UE-10 UE-15 UE-25 odległość 3,5 2,02 4,72 2,32 1,25 1,41 1,4-0,26-0,48-0,27-1,81 1,89 1,69 1,7 wskaźnik SI -0,92-0,98-1,29-4,21 2,37 2,38 2,38 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat [dostęp: ] 9

16 Wskaźnik zrównoważonej intensyfikacji i jego elementy składowe Wyszczególnienie Litwa Czechy Słowenia Polska Finlandia Dania Węgry odległość 4,13 3,59 3,76 2,87 2,87 3,66 2,68 1,73 1,89 1,68 1,95 1,92 1,45 1,83 wskaźnik SI 7,16 6,79 6,31 5,59 5,51 5,32 4,9 Austria Szwecja Hiszpania Niemcy Bułgaria Włochy Francja odległość 2,27 2,26 1,74 1,1 0,96 1,42 0,97 1,93 1,9 1,9 1,95 1,77 1,12 1,46 Tempo zmian w kierunku wskaźnik SI 4,39 4,29 3,31 2,16 1,71 1,59 1,42 zrównoważonej intensyfikacji Słowacja Wlk. Bryt. Portugalia Łotwa Belgia Grecja Luksemburg odległość bardzo 0,64 zbliżone 1,48 dla krajów 0,65 UE-15 0,39 2,2 0,67 0,92 i UE-10 1,85-0,06-0,16-0,32-0,13-0,86-0,7 wskaźnik SI 1,19-0,09-0,11-0,13-0,28-0,58-0,64 Holandia Estonia Irlandia Rumunia UE-10 UE-15 UE-25 odległość 3,5 2,02 4,72 2,32 1,25 1,41 1,4-0,26-0,48-0,27-1,81 1,89 1,69 1,7 wskaźnik SI -0,92-0,98-1,29-4,21 2,37 2,38 2,38 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat [dostęp: ] 9

17 Wnioski wnioskować można o postępującym w skali UE procesie zrównoważonej intensyfikacji, co zbieżne jest z założeniami wspólnej polityki rolnej i celami strategii EUROPA Choć w niektórych krajach zaobserwować można było w latach ujemne wskaźniki produktywności ekonomicznej, to przeciętnie w skali UE syntetyczny wskaźnik SI był dodatni; zjawiskiem marginalnym była ujemna wielkość indeksu produktywności środowiskowej. Większe były również przeciętne wartości przyrostów w tym wymiarze, co potwierdza prymat celu ekologizacji rolnictwa UE w ostatnich latach. Może to również wynikać z faktu, że możliwości poprawy ekonomicznej efektywności produkcji rolnej w warunkach UE, szczególnie zaś krajów UE-15 wyczerpują się, a dalszy postęp w zakresie zrównoważonej intensyfikacji możliwy będzie raczej dzięki zwiększaniu produktywności zasobów środowiskowych; 10

18 Wnioski również w przypadku krajów UE-15 zauważalne jest silniejsze nakierunkowanie na poprawę produktywności środowiskowej, niż wynikałoby to z wyznaczonych optymalnych ścieżek wzrostu. Wynikać może to z silniejszej w tych krajach presji na ekologizację metod produkcji, pochodzącej od konsumentów; w kontekście krajów UE-10, jako problem wskazać można niższą dynamikę procesu zrównoważonej intensyfikacji, podważająca możliwość konwergencji z krajami UE-15; chcąc rozwijać zaprezentowany w artykule kierunek badań zrównoważonej intensyfikacji rolnictwa rozważyć należy rozszerzenie badań o wymiar społecznej efektywności działalności rolniczej, zastosowanie stochastycznych metod szacowania efektywności, przeniesienie analizy na poziom regionalny oraz identyfikację determinant zróżnicowania w tempie procesu zrównoważonej intensyfikacji. 11