Ekonomia polityczna. Ekonomia polityczna bezrobocia. Jerzy Wilkin. Wykład 7

Transkrypt

1 Ekonomia polityczna Jerzy Wilkin Wykład 7 Ekonomia polityczna bezrobocia

2 2 Plan wykładu 1. Ważne pytania dotyczące bezrobocia 2. Bezrobocie wg teorii ekonomicznej 3. Bezrobocie dane empiryczne 4. Bezrobocie jako problem ekonomii politycznej 5. Przykłady podejścia charakterystycznego dla ekonomii politycznej Kalecki i Olson 6. Teoria politycznego cyklu koniunkturalnego

3 Ważne pytania (1) Dlaczego w jednych krajach wysoko rozwiniętych stale utrzymują się wyższe stopy bezrobocia niż w innych? Niemcy i Francja versus W. Brytania, USA, Dania, Norwegia? Dlaczego w Polsce w okresie transformacji utrzymywał się wysoki poziom bezrobocia, mimo wzrostu PKB? Dlaczego w ostatnich latach bezrobocie w Polsce spadło? Skąd bierze się niska aktywność zawodowa Polaków? 3

4 4 Ważne pytania (2) Jak zorganizowane jest jego instytucjonalne otoczenie polskiego rynku pracy? Czy jesteśmy przygotowani na to co niesie przyszłość? Czy polityka rządowa może doprowadzić do trwałego obniżenia stopy bezrobocia? Czy zbliżające się wybory mogą mieć wpływ na poziom bezrobocia? W czyim interesie jest utrzymywanie wysokiej stopy bezrobocia?

5 5 Bezrobocie a teoria ekonomii model neoklasyczny elastyczne płace, w równowadze popyt równa się podaży, możliwość istnienia jedynie bezrobocia dobrowolnego ekonomia Keynesowska sztywne płace i ceny, nierównoważące się rynki, niepełne zatrudnienie, możliwość zmniejszenia poziomu bezrobocia dzięki interwencji państwa

6 Bezrobocie a teoria ekonomii krzywa Philipsa substytucja pomiędzy inflacją a bezrobociem długi i krótki okres rola oczekiwań prawo Okuna wzrost stopy bezrobocia o 1 % na każde 3% spadku PKB realnego w stosunku do potencjalnego 6

7 7 Rodzaje bezrobocia 1) bezrobocie frykcyjne (przepływy) 2) bezrobocie strukturalne (niedopasowanie) 3) bezrobocie cykliczne (recesja) Naturalna stopa bezrobocia poziom bezrobocia przy zrównoważonych rynkach pracy i produktów, większa od zera na skutek występowania bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego, wzrost inflacji skutkiem obniżania stopy bezrobocia poniżej stopy naturalnej.

8 8 Bezrobocie obserwowane empirycznie Wielka Depresja lata 30-te stagflacja lata 70-te wzrost bezrobocia w okresach recesji utrzymujące się różnice pomiędzy krajami np. Niemcy i Francja kontra USA i Wielka Brytania, ale także Dania i Norwegia

9 Stopy bezrobocia wg OECD (Standardised Unemployment Rates) 9

10 10 Bezrobocie w Polsce przyczyny spadku bezrobocia w ostatnich latach wysokie tempo wzrostu PKB, wejście do Unii Europejskiej, ułatwiona emigracja zarobkowa zróżnicowanie regionalne bezrobocie ukryte na wsi

11 Bezrobocie w Polsce województwa 11

12 Bezrobocie w Polsce okres transformacji 12 redukcja nadmiernego zatrudnienia odziedziczonego po gospodarce planowanej adaptacja rynku pracy do nowych warunków instytucjonalnych niedopasowanie strukturalne popytu i podaży pracy na skutek restrukturyzacji gospodarki przekładanie się wzrostu PKB na wzrost wydajności pracy a nie wzrost zatrudnienia przejścia bezrobotnych do nieaktywnych zawodowo (zaniechanie szukania pracy) zmniejszanie się szans na zatrudnienie długookresowo bezrobotnych

13 13 Raport Polska 2030 Ocena sytuacji bieżącej Okres 2002 (rok najgorszy) (rok najlepszy) Sukces Ale liczba osób pracujących zwiększyła się o 1,9 miliona liczba bezrobotnych spadła o 2,2 miliona osób, a stopa bezrobocia obniżyła się z prawie 20% do 7% zmniejszyła się liczba osób rzeczywiście uczestniczących w rynku pracy liczba aktywnych zawodowo spadła o 368 tysięcy osób liczba biernych zawodowo wzrosła o 681 tysięcy jeden z najniższych odsetków aktywnych zawodowo w Europie

14 Mimo dobrej koniunktury Polacy są wciąż jednymi z najmniej aktywnych zawodowo w Europie 14

15 Wysokie opodatkowanie pracy i niska ocena skuteczności działania instytucji publicznych są głównymi przyczynami pracy nierejestrowanej 15

16 Polskie prawo pracy należy do średnio restrykcyjnych 16

17 Choć rola związków zawodowych w kształtowaniu płac jest nieduża, to mają one istotne znaczenie polityczne 17

18 Wydatki społeczne skierowane na osoby w wieku roboczym jako odsetek PKB w Polsce i wybranych krajach UE 18

19 19 Bezrobocie jako problem ekonomii politycznej Płaszczyzna ekonomiczna bezrobocie jako strata produkcji, koszty zasiłków Płaszczyzna społeczna i psychologiczna związek bezrobocia z wykluczeniem społecznym, patologiami społecznymi, problemami w rodzinie, depresjami; dziedziczenie statusu Płaszczyzna polityczna zadowolenie społeczne i popularność rządów; problem wyboru modelu gospodarki równość (dochodów) czy wydajność (niższe bezrobocie) (Okun, 1975: Equality & Efficiency. The Big Trade-off )

20 20 Michał Kalecki ( ) H. Landreth i D.C. Colander, Historia myśli ekonomicznej, Warszawa 1998: Michał Kalecki (...) był jednym z najbardziej twórczych ekonomistów XX wieku (...) Miejsce Kaleckiego w historii myśli ekonomicznej nie zostało właściwie ocenione, ponieważ jak się wyraził Mark Blaug Kalecki nie znalazł się we właściwym miejscu we właściwym czasie i nie pisał we właściwym języku. Przynajmniej częściowo z tych powodów za ojca nowoczesnej makroekonomii uważa się na ogół, zamiast Kaleckiego, J.M. Keynesa.

21 Michał Kalecki ( ) Dopiero po tym, gdy wyprzedzające Ogólną teorię Keynesa (1936) pisma Kaleckiego przetłumaczono na język angielski, jego wnikliwe, odkrywcze obserwacje w dziedzinie makroekonomii znalazły uznanie u ekonomistów anglojęzycznych. ( ) Kalecki zbudował model makroekonomiczny wyjaśniający przyczyny masowego bezrobocia lat trzydziestych. Dzięki włączeniu do konstrukcji teoretycznej elementów monopolu, Kalecki stworzył model o wyższym stopniu doskonałości od modelu Keynesa. 21

22 Polityczne aspekty pełnego zatrudnienia Ekonomiczna teoria pełnego zatrudnienia (wg Kaleckiego i Keynesa): możliwość zapewnienia pełnego zatrudnienia za pomocą interwencji państwowej, zagrożenie inflacją wyłącznie w sytuacji zwiększania zatrudnienia ponad poziom odpowiadający produkcji potencjalnej Polityczne problemy związane z osiągnięciem pełnego zatrudnienia: opór wpływowych przedstawicieli bankowości i przemysłu wobec polityki pełnego zatrudnienia 22

23 Polityczne aspekty pełnego zatrudnienia c.d. Przyczyny opozycji kapitalistów wobec polityki pełnego zatrudnienia: ideologiczny sprzeciw wobec ingerencji państwa w zagadnienia zatrudnienia obawa przed inwestycjami publicznymi groźba rozszerzania sektora publicznego kosztem prywatnego negatywny wpływ subsydiowania konsumpcji na motywację do pracy sprzeciw wobec perspektywy utrzymywania stałego pełnego zatrudnienia utrata znaczenia środka dyscyplinarnego w postaci zwolnienia z pracy, obawa przed osłabieniem pozycji pryncypała, groźba strajków 23

24 Polityczne aspekty pełnego zatrudnienia c.d. Reżym politycznego cyklu koniunkturalnego: okres kryzysu uruchamianie polityki inwestycji publicznych w celu przeciwdziałania masowemu bezrobociu np. na skutek nacisków społecznych okres ożywienia zmiana polityki rządowej i powrót do polityki unikania deficytu budżetowego blok wielkiego kapitału ( ) znajdzie chyba niejednego ekonomistę, który orzeknie, że sytuacja jest wybitnie niezdrowa (Kalecki, s. 348) pełne zatrudnienie tylko w szczytowym punkcie koniunktury, ale kryzysy stosunkowo łagodne i krótkotrwałe 24

25 25 Podejście Kaleckiego jako przykład ekonomii politycznej sięganie do wyjaśnień zarówno natury ekonomicznej jak i politycznej rola czynników instytucjonalnych przedstawienie konfliktu interesów różnych grup społecznych, w tym kapitalistówprzedsiębiorców, rentierów i związków zawodowych

26 26 Mancur Olson ( ) amerykański ekonomista, przedstawiciel teorii wyboru publicznego przykład podejścia instytucjonalnego i interdyscyplinarnego zwrócenie uwagi na negatywną rolę jaką w gospodarce pełnią grupy interesów poszukujące renty (korzyści osiąganych w drodze decyzji politycznych) w kontekście bezrobocia - analiza roli związków zawodowych

27 27 Bezrobocie wg Olsona szukanie czynników blokujących wzajemnie korzystne transakcje pomiędzy przymusowo bezrobotnymi i potencjalnymi pracodawcami zwiększenie zatrudnienia w interesie: rządu i partii politycznych (głosy wyborców), środowiska biznesu (zwiększenie popytu), społeczeństwa ogółem (ludzkie współczucie)

28 28 Bezrobocie wg Olsona c.d. beneficjentami bezrobocia: zatrudnieni o podobnych kwalifikacjach, zainteresowani utrzymaniem wysokiego poziomu wynagrodzeń możliwość wywierania nacisku dzięki zrzeszeniu się tworzenie lobby i kartelów grupy interesów jako przyczyna sztywności płac i cen, a co za tym idzie, bezrobocia

29 29 Teoria politycznego cyklu koniunkturalnego (Nordhaus 1975) związek między cyklem koniunkturalnym a cyklem wyborczym preferencje wyborców dotyczące inflacji i zatrudnienia restrykcyjna polityka antyinflacyjna na początku kadencji ekspansywna polityka obniżająca bezrobocie przed zbliżającymi się wyborami

30 Jeremy Rifkin: Koniec pracy (The End of Work) publikacja z 1995 r. Wkraczamy w nową fazę w historii świata, w której potrzeba coraz mniej pracowników do wyprodukowania dóbr i usług dla całej ludzkości. Po raz pierwszy jesteśmy świadkami systematycznego eliminowania ludzkiej siły roboczej z procesu produkcji Oprogramowanie zastępuje człowieka Zahamowanie procesu wchłaniania siły roboczej przez sektor usług ze względu na postęp technologii informatycznych 30

31 31 Jeremy Rifkin: Koniec pracy (2) Jednoprocentowy wzrost liczby bezrobotnych skutkuje 3,4% przyrostem liczby przestępstw z użyciem przemocy oraz 2,4% wzrostem liczby przestępstw przeciwko własności; Rozwój gospodarki społecznej i trzeciego sektora, jako antidotum na koniec pracy ;

32 Koniec pracy, ale nie dla wszystkich? 32

33 Literatura obowiązkowa i zalecana Obowiązkowa: Kalecki Michał, Kapitalizm. Koniunktura i zatrudnienie, Dzieła tom 1, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1979 (Część 6: Pełne zatrudnienie) Łaski Kazimierz, Three ways to high employment, w: Sadowski Zdzisław L., Szeworski Adam, Kalecki s Economics Today, Routledge Frontiers of Political Economy, Routledge, London 2004, s Zalecana: * Rifkin Jeremy, Koniec pracy. Schyłek siły roboczej na świecie i początek ery postrynkowej. Wrocław