STRUKTURY CAŁKOWITYCH KOSZTÓW LOGISTYKI

Transkrypt

1 Systemy Logistyczne Wojsk nr 40/2014 Tadeusz WAŚCIŃSKI Instytut Logistyki Wojskowa Akademia Techniczna Piotr ZIELIŃSKI Wojskowa Akademia Techniczna STRUKTURY CAŁKOWITYCH KOSZTÓW LOGISTYKI Streszczenie. Celem artykułu jest próba przeprowadzenia analizy wybranych kosztów logistyki mających udział w całkowitych kosztach przedsiębiorstwa. Przedstawiono wybrane metody analizy kosztów, które dostarczają informacji na temat ich wielkości, struktury oraz zmian. Poruszono aspekt wpływu całkowitych kosztów logistyki w przedsiębiorstwie na procesy decyzyjne przedsiębiorstwa. Motywem, który skłania autora do poruszenia problematyki jest dostrzeżenie ważności pojęcia kosztu w prowadzeniu działalności gospodarczej. Słowa kluczowe: analiza kosztów, procesy logistyczne, rynek. Wprowadzenie Pojęcie kosztu w obszarach funkcjonowania przedsiębiorstwa jest kanonem wiedzy współczesnego menedżera. Analiza struktury kosztów w układzie wielopłaszczyznowym i zależnościach przyczynowo-zwrotnych wspomaga proces decyzyjny. Podejście to pozwala również minimalizować ryzyko. W wyniku przeprowadzonej analizy literatury przedmiotu oraz przeprowadzonych badań wstępnych sformułowano problem badawczy: Na ile analiza struktury całkowitych kosztów logistyki z uwzględnieniem kosztów w układzie rodzajowym i kalkulacyjnym wpływa na procesy decyzyjne przedsiębiorstwa?

2 T. Waściński, P. Zieliński Założony problem badawczy wymagał wykorzystania odpowiednich metod, technik i narzędzi badawczych analiza źródłowa literatury przedmiotu, analiza retrospektywna, analiza porównawcza krytyczna, badania za pomocą wywiadu, analiza statystyczna oraz dedukcyjne i indukcyjne sposoby rozumowania. Niniejszy artykuł ma charakter opisowo-badawczy z możliwością aplikacyjnego wykorzystania wyników w przedsiębiorstwach produkcyjno-usługowych. 1. Istota i definicje całkowitych kosztów logistyki Problematyka analizy kosztów logistyki w przedsiębiorstwach należy do najbardziej złożonych i rozbudowanych zagadnień, jakie stoją przed menedżerami zarządzającymi logistyką w przedsiębiorstwach. Wynika to przede wszystkim z dwóch zasadniczych przyczyn 1 : pierwszą rzeczą jest organiczna jedność procesów gospodarczych, co wiąże się z ogromnymi trudnościami w precyzyjnym określeniu i identyfikacji kosztów odnoszonych wyłącznie do strumieni logistycznych i procesów stosowane systemy klasyfikacyjne są bardzo rozbudowane i pozostają ze sobą we wzajemnych zależnościach, co utrudnia ścisłe szacowanie kosztów według rozłącznych kryteriów. Koszty logistyki, podobnie jak wiele innych kosztów procesów gospodarczych, obejmują bardzo dużo składników, w tym ponoszonych nakładów: finansowych, czasowych, osobowych i kapitałowych (rys. 1). Nakłady finansowe Nakłady czasowe KOSZTY LOGISTYKI Nakłady osobowe Nakłady materiałowe Strumienie informacyjne Przepływy fizyczne Rys. 1. Struktura przedmiotowa kosztów logistyki Źródło: K. Ficoń, Logistyka ekonomiczna. Procesy logistyczne, BEL Studio, Warszawa 2008, s K. Ficoń, Logistyka ekonomiczna. Procesy logistyczne, BEL Studio, Warszawa 2008, s

3 Struktury całkowitych kosztów logistyki Koszty logistyki można definiować jako pieniężne odzwierciedlenie celowego zużycia substancji majątkowej przedsiębiorstwa, wywołanego planowaniem, realizacją i kontrolą pozatechnologiczną procesów przemieszczeń w czasie i przestrzeni wszystkich form materiałów. Koszty związane są ze wszystkimi zasobami, jakimi dysponuje przedsiębiorstwo. Są to: maszyny, materiały, robocizna, urządzenia, opłaty i podatki. Jako że definicja mówi o celowym zużyciu, koszt nie powstaje w momencie zakupu, lecz w momencie zużycia, natomiast w wyniku zużycia musi powstać jakiś efekt. P. Blaik definiuje całkowite koszty logistyki jako sumę kosztów planowania, sterowania i kontroli przepływów fizycznych, kosztów magazynowania i transportu, kształtowania zapasów, przepływu informacji, obsługi logistycznej oraz niesprawności 2. Z kolei Cz. Skowronek podaje, że koszty logistyki to wyrażone w pieniądzu zużycie pracy żywej, środków i przedmiotów pracy, wydatki finansowe oraz inne ujemne skutki zdarzeń nadzwyczajnych, które są powodowane przepływem dóbr materiałowych (surowców, materiałów, wyrobów towarów) w przedsiębiorstwie i między przedsiębiorstwami, a także utrzymanie zapasów 3. B. Szałek koszty logistyki identyfikuje jako 4 : koszty bezpośrednie (transport, magazyny, manipulacje, łączność, zapasy) i pośrednie koszty stałe i zmienne koszty zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji koszty materialne i niematerialne koszty ściśle logistyczne koszty opracowania logistycznego oraz przedsięwzięć zlecanych przez logistykę. Podsumowując powyższe definicje, można stwierdzić, że wszystkie mają ze sobą wiele wspólnego. Wspomnieć należy również o kompleksowości kosztów logistyki w odniesieniu do płaszczyzny zarówno przedmiotowej, jak i procesowej. Rozpatrując kompleksowość kosztów od strony procesowej, można powiedzieć, że oznaczają one koszty całego przepływu materiałów, zaś od strony przedmiotowej zmniejszenie majątku przedsiębiorstwa wskutek przygotowania i realizacji wszystkich procesów logistycznych. 2. Podział i struktura całkowitych kosztów logistyki Koszty logistyki mają bardzo duże znaczenie dla całego przedsiębiorstwa, ponieważ stanowią wysoki udział w całej strukturze kosztów. Czynniki, które kształtują powstawanie kosztów logistyki można podzielić na 5 : 2 P. Blaik, Logistyka. Koncepcja zintegrowanego zarządzania, PWE, Warszawa 2001, s Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2012, s B. Szałek, Logistyka. Wstęp do problematyki, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, Logistyka, op. cit., s

4 T. Waściński, P. Zieliński zewnętrzne, czyli takie, na których wielkość nie mamy wpływu np. oprocentowanie kredytów, podatki, ceny usług transportowych czy też wynajem magazynów wewnętrzne, np. ilość zapasów utrzymywanych w magazynach, czy też wynagrodzenia dla pracowników. Na takie czynniki przedsiębiorstwo ma znaczny wpływ. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na to, że koszty logistyki, które ponosi przedsiębiorstwo w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej, są jednym z głównych kryteriów oceny efektywności zastosowanych technologii logistycznych. Jedynie standardy obsługi klienta możemy postawić wyżej w hierarchii ważności. Zminimalizowanie kosztów logistyki jest jednak pierwszorzędnym wymogiem stawianym przed przedsiębiorstwami. Aby minimalizować koszty logistyki, należy określić ich formułę i strukturę, najlepiej za pomocą funkcji analitycznej, dzięki której możemy je dokładnie zbadać za pomocą metod rachunku ekonomicznego 6. Warto wspomnieć, że w krajach wysoko rozwiniętych analiza i kontrola kosztów logistyki jest powszechnie stosowana. W Polsce, ze względu na obowiązujące zasady kalkulacji i ewidencji kosztów, rejestracja kosztów logistyki jest rzadko prowadzona. Koszty, które generuje przedsiębiorstwo w obszarach logistyki (np. magazynowanie zbyt dużej ilości surowców i produktów, zamawianie, pakowanie itp.), nie są często dostrzegane w przeciwieństwie do krajów zachodnich, w których koszty logistyki mają znacznie większe znaczenie. Wymienione wyżej czynności są ściśle ze sobą powiązane i należy je rozpatrywać łącznie, tak jak koszty, które razem tworzą. Koszty logistyki generowane przez przedsiębiorstwo stanowią jedną i spójną ze sobą strukturę kosztów logistyki. Jako że koszty te mają największe rezerwy i możliwości ich obniżenia ze wszystkich kosztów przedsiębiorstwa, to w nich należy szukać oszczędności. Niektóre źródła podają, że stanowią 10-40% ceny sprzedanych towarów. Ponieważ koszty logistyki decydują o rentowności jednostki gospodarczej, ważne jest obniżenie kosztów związanych z magazynowaniem i pozyskaniem materiałów. Możliwości zredukowania kosztów w tych obszarach są bardzo duże, ponieważ sfery magazynowania i dokonywania zakupów są podatne na sterowanie. Obniżenie kosztów logistyki zdecydowanie obniża nam ceny produktów i towarów, a co za tym idzie ułatwia przewidywanie popytu oraz redukcję zapasów 7. Im dokładniej poznamy strukturę kosztów, tym łatwiej nam będzie zarządzać tymi procesami. Cz. Skowronek i Z. Sarjusz-Wolski w dość przejrzysty sposób obrazują podstawowy przekrój strukturalny kosztów logistyki i ich powiązania (rys. 2). 6 Ibidem, s M. Ciesielski, Logistyka w strategiach konkurencyjnych, Logistyka nr 5/2000, s

5 Struktury całkowitych kosztów logistyki Przekrój rodzajowy kosztów Przekrój wg faz przepływu i miejsc powstawania Przekrój wg podst. kompleksów logistyki Koszty materialne amortyzacja; zużycie materiałów, paliw i energii; usługi obce materialne. Faza zaopatrzenia działu zaopatrzenia; wydziału magazynów; wydziału transportu. Koszty przepływu fizycznego Koszty niematerialne koszty pracy; usługi niematerialne; podatki i opłaty; koszty zaangażowania kapitału obcego. Faza produkcji działu sterowania produkcją; wydziału transportu wewnętrznego. Koszty zapasów Pozostałe koszty bezpośrednio kształtujące wyniki przedsiębiorstwa. Faza dystrybucji dział zbytu; wydziału transportu; wydziału magazynów. Koszty procesów informacyjnych Rys. 2. Podstawowe przekroje strukturalne kosztów logistyki i ich powiązania Źródło: Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2012, s. 239 Przekroje te oczywiście mogą być zmodyfikowane w dostosowaniu do warunków konkretnego przedsiębiorstwa. W ostatecznym rachunku to one kształtują koszty logistyki i wynik finansowy przedsiębiorstwa. Znajomość struktury i czynników kształtujących koszty logistyki jest zatem niezbędna do ich redukcji. Jak już wyżej wspomniano, udział kosztów logistyki w przedsiębiorstwie jest znaczący i kształtuje się zależnie od branży. Precyzyjne zidentyfikowanie kosztów jest procesem niezmiernie trudnym, lecz oczywiste jest, że zbyt wysokie koszty znacznie obniżają zysk przedsiębiorstwa i jego konkurencyjność rynkową. Najbardziej kapitałochłonne w strukturze kosztów logistyki są (rys. 3): koszty magazynowania koszty transportu koszty zapasów koszty administracyjne. 341

6 T. Waściński, P. Zieliński Koszty logistyki Transportu Zapasów Administracyjne Magazynowania Rys. 3. Podstawowe kategorie kosztów logistyki Źródło: K. Ficoń, Logistyka ekonomiczna. Procesy logistyczne, BEL Studio, Warszawa 2008, s. 257 W strukturze kosztów logistyki niewątpliwie dominującą kategorią są koszty transportu. Niestety, zazwyczaj zależą one od czynników zewnętrznych i nie leżą one w gestiach przedsiębiorstwa. Cz. Skowronek i Z. Sarjusz-Wolski przeprowadzili badania na temat kosztów logistyki, wkomponowując je w 3 podstawowe kompleksy. Wyniki są następujące 8 : koszty przepływów fizycznych: 40-50% koszty zapasów: 30-40% koszty procesów informacyjnych: 15-20%. Z powyższych informacji jednoznacznie wynika, że dominującą częścią kosztów logistyki są koszty procesów transportowych zajmujące prawie 50%. Najmniejszy udział zajmują z kolei koszty, które można utożsamiać z kosztami obsługi strumieni informacyjnych. Poprawne sklasyfikowanie kosztów logistyki w przedsiębiorstwie umożliwia zbudowanie rachunku kosztów oraz prowadzenie ewidencji analitycznej. Przedsiębiorstwo, przyjmując określony przez nie podział strukturalny kosztów, powinno móc czerpać z niego informacje, takie jak: miejsca powstawania kosztów i ich powiązania z czynnościami logistycznymi, zmienność kosztów w zależności od przepływów informacji, materiałów i zapasów oraz o sposobie wykorzystania informacji w celu podejmowania określonych decyzji logistycznych 9. Wszystkie procesy logistyczne zarówno procesy rzeczowe, finansowe, jak i informacyjne powodują powstawanie kosztów, które nie zawsze są identyfikowane z kosztami w ścisłym znaczeniu tego słowa. Wpływają one bowiem na ogólny wynik finansowy przedsiębiorstwa, który zależy od takich zdarzeń gospodarczych, jak 10 : zużycie pracy żywej oraz środków i przedmiotów pracy oraz usług obcych związanych z realizacją procesów logistycznych 8 Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, Logistyka, op. cit., s J. Twaróg, Koszty logistyki przedsiębiorstw, Biblioteka Logistyka, Poznań 2003, s Ibidem, s

7 Struktury całkowitych kosztów logistyki wydatki pieniężne stanowiące część produkcji dodanej, a będące składnikiem kosztów działalności, np. podatki od nieruchomości i środków transportowych, koszty zamrożonego kapitału nadzwyczajne ubytki majątki wynikające z niesprawności procesów logistycznych, np. kary nałożone przez dostawców i odbiorców, straty z tytułu złej jakości produkcji i starzenia się zapasów; utracone potencjalne przychody wynikające z niesprawności procesów logistycznych, np. braku zapasów wyrobów, na które jest popyt, bonifikaty i upusty cenowe. Wymienione powyżej składniki kosztów logistyki oraz skutki procesów logistycznych mają różne znaczenie ekonomiczne i znajdują w każdym przedsiębiorstwie inny wynik w ewidencji, rachunku kosztów czy też w ogólnym wyniku finansowym przedsiębiorstwa. Na podstawie tych składników można wyróżnić 3 podstawowe grupy kosztów. Pierwszą grupę zajmują koszty sensu stricto, druga grupa kosztów to koszty zdarzeń nadzwyczajnych, trzecia natomiast to utracone potencjalne przychody 11 przedsiębiorstwa (rys. 4). Rys. 4. Zakres kosztów logistyki Źródło: J. Twaróg, Koszty logistyki przedsiębiorstw, Biblioteka Logistyka, Poznań 2003, s. 53 Koszty sensu stricto stanowią podstawę kosztów logistyki w przedsiębiorstwie, ponieważ odnoszą się do wszystkich obszarów związanych z przemieszaniem towarów i informacji. Są to procesy związane z zakupem materiałów, magazynowaniem, transportem i dystrybucją wyrobów gotowych. Ta grupa kosztów obejmuje również nakłady związane z utrzymaniem niezbędnych standardów obsługi klienta i wyrobów oraz z utrzymaniem odpowiedniej pozycji przedsiębiorstwa na rynku. Dodać trzeba, że w koszty sensu stricto wliczane są wydatki związane z zamrożeniem kapitału i opłatami. 11 C. Drury, Costing. An Introduction, Chapman & Hall, London 1990, s

8 T. Waściński, P. Zieliński Koszty zdarzeń nadzwyczajnych są to koszty związane ze stratami i ubytkami z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Spowodowane są nieodpowiednią jakością i standardami zarówno surowców, jak i wyrobów, starzeniem się towarów, upustami, rabatami, różnymi czynnikami losowymi czy też karami. Inna definicja kosztów zdarzeń nadzwyczajnych podaje, że są to koszty związane z oddziaływaniem wielu czynników naturalnych na funkcjonowanie przedsiębiorstwa 12. Koszty utraconych korzyści są to najczęściej koszty ponoszone w wyniku braku zapasów magazynowych, towarów lub surowców, na które wystąpiło zapotrzebowanie rynkowe lub produkcyjne i niezgodnej z umową obsługi klienta oraz pogorszenia się pozycji rynkowej przedsiębiorstwa 13. W publikacji J. Twaroga można znaleźć inną klasyfikację kosztów logistyki, która dzieli je na dwie kategorie 14 : koszty operacyjne powtarzają się okresowo i są ściśle związane z poziomem aktywności przedsiębiorstwa koszty kapitałowe są jednorazowe i nie ulegają zmianie w zależności od poziomu aktywności przedsiębiorstwa w krótkim okresie. W przedsiębiorstwach stosuje się podział kosztów logistyki na 4 podstawowe przekroje strukturalne (rys. 5) 15. Rys. 5. Podstawowe kryteria podziału kosztów w przedsiębiorstwie Źródło: J. Twaróg, Koszty logistyki przedsiębiorstw, Biblioteka Logistyka, Poznań 2003, s. 55 Przekrój rodzajowy kosztów: koszty materialne zużycie materiałów, paliw i energii, amortyzacja środków trwałych zaangażowanych w procesy logistyczne, usługi obce (remontowe, transportowe) koszty niematerialne są to wypłaty dla pracowników wraz z premiami, opłaty i podatki, koszty kapitału obcego (kredyty itp.) 12 Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, Logistyka, op. cit., s J. Twaróg, Koszty logistyki, op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s

9 Struktury całkowitych kosztów logistyki pozostałe koszty wpływają bezpośrednio na wynik finansowy przedsiębiorstwa. Przekrój według faz przepływu i miejsc powstawania: koszty fazy zaopatrzenia w tej grupie znajdą się koszty związane z utrzymaniem działu zaopatrzenia, magazynów oraz transportu. Zalicza się do nich koszty fizycznego przepływu materiałów od dostawców, koszty organizacji zamówień, koszty kontroli i przyjęcia towarów, koszty organizowania zamówień, koszty kontroli i planowania podsystemami zaopatrzenia oraz koszty związane z zarządzaniem strumieniami informacyjnymi, które sterują fizyczny przepływ materiałów koszty fazy produkcji do tej grupy można zaliczyć koszty działu sterowania i zarządzania produkcją, a także koszty transportu wewnętrznego. Koszty fazy produkcji obejmować będą przepływy surowców, materiałów, półwyrobów i produktów gotowych pomiędzy gniazdami technologicznymi, koszty magazynowania i gromadzenia zapasów, które gwarantować będą ciągłość produkcji (prosto z magazynu materiałowego lub w systemie JiT), koszty transportu wyrobów gotowych do magazynu lub prosto do sprzedaży, koszty sterowania procesami fizycznego przepływu materiałów, surowców i półproduktów pomiędzy stanowiskami koszty fazy dystrybucji związane są z utrzymaniem i prowadzeniem działu zbytu, magazynów i transportu; wynikają z planowania, kontroli i realizacji przepływu wyrobów gotowych z miejsca ich powstania na rynek do użytkownika i obejmują: koszty transportu, koszty zamrożenia zapasów, koszty użytkowania magazynów, koszty opakowań, koszty przetwarzania informacji, koszty zarządzania dystrybucją, koszty organizacji i eksploatacji środków transportu wewnętrznego i zewnętrznego oraz koszty związane z utrzymaniem i obsługiwaniem strumieni informacyjnych sterujących fizycznymi przepływami wyrobów w procesach dystrybucji. Przekrój według zmienności: koszty stałe niezależne od wielkości przepływów materiałowych, zaliczają się do nich m.in.: koszty amortyzacji majątku trwałego zaangażowanego we wszystkie fazy przepływu, koszty wynagrodzeń, koszty usług telekomunikacyjnych, koszty z tytułu podatków i opłat, amortyzacja magazynów i hal oraz środków transportu wewnętrznego, koszty związane z dzierżawą pomieszczeń magazynowych oraz zużyciem energii elektrycznej i mediów koszty zmienne zależne od rozmiarów prowadzonej działalności logistycznej. Zalicza się do nich m.in.: koszty zużycia surowców, materiałów pomocniczych, paliw, olejów itp., a także koszty wynagrodzeń naliczanych w systemie akordowym. 345

10 T. Waściński, P. Zieliński Przekrój w układzie segmentów logistyki: koszty przepływu fizycznego koszty procesów informacyjnych koszty zapasów. Na koszty przepływu fizycznego składać się będą głównie koszty transportu wewnętrznego i zewnętrznego oraz koszty manipulacyjne związane z wszelakimi przepływami fizycznymi w przedsiębiorstwie. Rozważając tę grupę kosztów od strony rodzajowej, można wskazać koszty o największym udziale: amortyzację majątku związanego z transportem (magazynów, garaży, placu stanowiącego bazę parkingową itp.), wynagrodzenia wraz z narzutami, zużycie paliw, energii i materiałów, usługi obce transportowe oraz ubezpieczenia środków transportowych. Koszty przepływu fizycznego można przedstawić jako formułę składników: gdzie: K a Kpf Ka Kp Km Kin (1) koszty amortyzacji środków transportu wykorzystywanych w przepływach fizycznych, K p koszty pracy, wyrażone jako iloczyn średnich wynagrodzeń wraz z premiami i ilości zatrudnienia, K m koszty zużytych materiałów, paliw i energii, K in inne koszty przepływu, K ut koszty usług zewnętrznych, np. remontowych, transportowych. Koszty procesów informacyjnych są kolejną grupą kosztów, która odgrywa ważną rolę w obszarze logistyki przedsiębiorstwa. K. Skoczylas pisze, że charakteryzuje je duża dynamika wzrostu, dlatego powinny znajdować się pod szczególną kontrolą 16. Struktura tych kosztów jest podobna do struktury kosztów przepływów produktów. Zaliczyć do nich można koszty związane z: amortyzacją sprzętu informatycznego, oprogramowania, ze zużyciem energii wykorzystywanej w dziale informatyki i wynagrodzeniami pracowników tego działu, BHP, opłatami leasingowymi, dzierżawą, wyjazdami służbowymi czy też szkoleniami. Koszty zapasów są jedną z 4 podstawowych kategorii tworzących koszty logistyki. Zapasy warunkują ciągłość procesów gospodarczych w przedsiębiorstwie, ale powodują także wstrzymanie przepływów fizycznych i zamrożenie kapitału, generując w ten sposób dodatkowe koszty. Koszty zapasów dzielą się na 3 podstawowe grupy 17 : koszty tworzenia zapasów koszty utrzymania zapasów koszty wyczerpania zapasów. 16 K. Skoczylas, Koszty i kontrolling logistyki, Rzeszów 2010, s Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, Logistyka, op. cit., s

11 Struktury całkowitych kosztów logistyki a) Koszty tworzenia zapasów obejmują koszty fizycznego tworzenia zapasów oraz koszty procesów informacyjnych, związanych głównie z zakupem materiałów. Koszty te jak już stwierdziliśmy mogą być potraktowane jako koszty przepływu strumieni rzeczowych i informacyjnych fazy zakupu (zaopatrzenia) 18. Można zatem rzec, że są to koszty prowadzenia negocjacji z potencjalnym dostawcą, opracowania zamówienia, złożenia go u dostawcy i samej dostawy zamówionego towaru. Rozpatrując te koszty w układzie rodzajowym, można zaliczyć do nich: płace pracowników działu zaopatrzenia oraz personelu pomocniczego wraz z narzutami, koszty amortyzacji majątku trwałego, koszty dzierżawy pomieszczeń, zużycie energii elektrycznej, koszty związane z wykorzystywaniem systemu informatycznego, koszty ogrzewania, utrzymania czystości, a więc zużycie wody i środków czystości, koszty połączeń telefonicznych, materiałów biurowych, podróży służbowych, ewentualne koszty transportu obcego związane z dostarczeniem dostawy itp. 19 Koszty tworzenia zapasów powstają przy każdym zamówieniu, a gdy ich liczba rośnie, rosną również koszty z nimi związane. b) Koszty utrzymania zapasów można podzielić na trzy podstawowe grupy 20 : koszty kapitału zaangażowanego w finansowanie zapasów koszty magazynowania koszty starzenia zapasów. Koszty zaangażowania kapitału w finansowanie zapasów wyrażają alternatywne korzyści, jakie mógłby przynieść ten kapitał, gdyby nie został zamrożony w zapasach. Zapasy możemy finansować kapitałem własnym oraz kapitałem obcym. Koszt kapitału obcego jest to wysokość oprocentowania, jakie przedsiębiorstwo płaci kredytodawcy. W przeciwieństwie do kapitału własnego, koszt ten znajduje swój wyraz w rachunku kosztów przedsiębiorstwa. Koszt kapitału zaangażowanego w finansowanie zapasów ma charakter kosztu zmiennego i można go wyrazić za pomocą zależności: K f Mz So (2) gdzie: K f koszt kapitału zaangażowanego w zapasy, M z przeciętny stan zapasów, S o średnia stopa procentowa. Koszty magazynowania są kolejnym składnikiem kosztów utrzymania zapasów. Koszty te ściśle wiążą się z procesami przemieszczania towarów i składowania. Są zależne od wielkości magazynu, jego wyposażenia oraz rodzaju składowanych towarów. Koszty składowania są to koszty związane z utrzymaniem powierzchni 18 Ibidem, s K. Skoczylas, Koszty i kontrolling, op. cit, s Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, Logistyka, op. cit., s

12 T. Waściński, P. Zieliński magazynowych i zalicza się do nich koszty przyjęcia, składowania i wydawania towarów. Koszty te powinny być kosztami stałymi lub zmiennymi w zależności od wielkości i rodzaju magazynu, co wiąże się z ilością utrzymywanych w nich zapasów. Zazwyczaj przyjmuje się, że koszty magazynowania są kosztami stałymi. Koszty starzenia się zapasów są trzecią podstawową grupą kosztów utrzymania zapasów. Magazynowanie niektórych produktów może wywołać zmiany w ich cechach fizykochemicznych, a co za tym idzie prowadzić do częściowej lub całkowitej utraty wartości użytkowych. Zjawisko to możemy określić mianem fizycznego starzenia się produktów. Wyróżniamy także ekonomiczne starzenie się produktów. Jest to zjawisko, które powoduje, że niektóre produkty są nieprzydatne do pełnienia funkcji, do której docelowo były przydzielone. Zjawiska takie to np.: postęp technologiczny, zmienny popyt wywołany modą lub sezonowością 21. c) Koszty wyczerpania zapasów wyrażają utratę korzyści, jaką przedsiębiorstwo mogłoby osiągnąć, gdyby posiadało odpowiedni zapas w odpowiednim miejscu i czasie. Brak zapasów materiałowych w przedsiębiorstwie przemysłowym może powodować zakłócenia w rytmie produkcji, powstanie dodatkowych kosztów itp. Brak możliwości pełnego zaspokojenia popytu odbiorców tak w przedsiębiorstwie handlowym, jak i przemysłowym, to także utrata korzyści. Koszty wyczerpania zapasów są przede wszystkim wynikiem słabości planowania procesów gospodarczych, nietrafności oceny popytu i wadliwego procesu zarządzania strumieniami przepływu materiałów w przedsiębiorstwie 22. Zminimalizować koszty wyczerpania zapasów możemy zatem poprzez poprawienie systemu zarządzania oraz prognoz popytu na wyroby i towary z popytem na materiały i surowce w danym przedsiębiorstwie. Podsumowując, nie każdy przekrój kosztów powinien mieć swoje odzwierciedlenie w każdym przedsiębiorstwie. Ewidencja kosztów powinna odbywać się według potrzeb i realizowanych procesów logistycznych z uwzględnieniem wszystkich przepływów zarówno informacyjnych, jak i rzeczowych. Każde przedsiębiorstwo powinno dążyć do minimalizacji kosztów, gdyż są one jednym z najważniejszych czynników regulujących pozycję rynkową przedsiębiorstwa. 3. Kontroling kosztów logistyki Pewne jest, że to procesy logistyczne w gospodarce rynkowej warunkują czasowo-przestrzenne prowadzenie przedsiębiorstwa, a koszty, które są wynikiem, mają niewyobrażalny wpływ na całkowity wynik finansowy przedsiębiorstwa. Działalność logistyczna jest niewątpliwie nieodłącznym elementem prowadzenia działalności 21 Ibidem, s Ibidem, s

13 Struktury całkowitych kosztów logistyki gospodarczej i w znacznym stopniu wpływa na ekonomikę przedsiębiorstwa, a także na stworzenie odpowiedniej strategii konkurencyjnej. Kontroling kosztów oferuje szerokie możliwości operacyjne, dzięki którym możliwe jest porównywanie parametrów planowanych z wielkościami uzyskanymi w rzeczywistości. W przypadku uzyskania niekorzystnych wyników możliwe jest bezpośrednie oddziaływanie na określone parametry i ich korygowanie. Kontroling, dzięki ciągłej obserwacji i dostępowi do aktualnych informacji, pozwala na koordynację i kontrolę poszczególnych zadań gospodarczych. Dzięki komputerowym metodom analizy, narzędzia kontrolingu stały się bardzo przydatne do kontrolowania złożonych procesów logistycznych, których koszty są bardzo rozbudowane i trudne do określenia. K. Ficoń pisze, że utrzymanie możliwie największego tempa rotacji środków gospodarczych jest determinowane przede wszystkim sprawnością logistycznych przepływów dóbr materialnych i strumieni informacyjnych. Z kolei im wyższa jest efektywność procesów logistycznych, tym relatywnie niższe są koszty ich obsługi 23. Wynika z tego, że im dokładniej zdefiniujemy koszty procesów logistycznych, tym większy wpływ będziemy mieli na efektywność ekonomiczną działalności logistycznej i sprawność obsługujących ją procesów (rys. 6). Przepływy fizyczne Sprawność procesów logistycznych Strumienie informacyjne Wysoka rentowność działalności gospodarczej Duża rotacja środków gospodarczych Niskie koszty rynkowej obsługi klienta Obniżenie kosztów utrzymania zapasów Zwolnienie środków kapitałowych Rys. 6. Wpływ kosztów logistyki na działalność gospodarczą Źródło: K. Ficoń, Logistyka ekonomiczna. Procesy logistyczne, BEL Studio, Warszawa 2008, s. 294 Jako że koszty procesów logistycznych mają istotny wpływ na wynik finansowy przedsiębiorstwa, ich precyzyjna identyfikacja musi być prowadzona starannie i rzetelnie 23 K. Ficoń, Logistyka ekonomiczna, op. cit., s

14 T. Waściński, P. Zieliński przy użyciu nowoczesnych metod ekonomicznych, np. kontrolingu. W sytuacji, kiedy systemy klasyfikacyjne kosztów są bardzo rozbudowane, a zarazem mało precyzyjne, decydujące znaczenie mają wskaźnikowe metody kontrolingu, które wspomaga technologia komputerowa. Rachunkowe metody i techniki kontrolingu są wykorzystywane przy określeniu względnie stałych kosztów w przedsiębiorstwie, które mają trzy źródła 24 : zapasy rzeczowe, które są składnikiem majątku obrotowego przedsiębiorstwa infrastruktura logistyczna, obejmująca znaczną część majątku stałego przedsiębiorstwa zasoby pracy, w postaci wynagrodzeń wraz z narzutami oraz wszystkie koszty wynikające z prowadzenia działalności. Z reguły zawsze sprawne funkcjonowanie procesów logistycznych ponosi za sobą koszty osobowe, rzeczowe i finansowe. Wielkość ponoszonych kosztów decyduje o wielkości zysku i jednocześnie rentowności przedsiębiorstwa. Jeżeli zaś większe są nakłady przedsiębiorstwa na prowadzenie działalności, przy tym samym poziomie sprzedaży, to mniejszy jest zysk tego przedsiębiorstwa. W strukturze kosztów, koszty logistyki mają znaczący udział w kształtowaniu całkowitych kosztów przedsiębiorstwa. Zależnie od prowadzonej działalności, szacowane są średnio od 15 do 45%. Z racji bardzo dużego udziału kosztów zapasów w kształtowaniu całkowitych kosztów logistyki, znaczący wpływ ma rotacja zapasów. Jej dynamiczne zmiany pozwalają osiągnąć: całkowite lub częściowe zwolnienie środków kapitałowych ulokowanych w zapasach obniżkę kosztów utrzymania zapasów. Koszty logistyczne pozostają w ścisłym związku z rentownością przedsiębiorstwa, którą można wyodrębnić poprzez dobranie odpowiednich składników tych kosztów. Wyodrębnione składniki można odnieść do globalnych kosztów przedsiębiorstwa w danej kategorii kosztów. Względem odpowiednich zmiennych logistycznych wyróżniamy trzy najczęściej stosowane wskaźniki kontrolingu (rys. 7) 25 : wskaźnik zapasów, wyrażany ilorazem wszystkich łącznych zapasów magazynowych i całkowitej wartości majątku obrotowego wskaźnik kosztów procesów, wyrażany ilorazem łącznych kosztów logistyki do globalnych kosztów przedsiębiorstwa wskaźnik środków trwałych wyrażany ilorazem wartości środków trwałych zaangażowanych w procesy logistyczne w przedsiębiorstwie do łącznej wartości majątku trwałego. 24 Ibidem, s Ibidem, s

15 Struktury całkowitych kosztów logistyki Wskaźniki kontrolingu logistyki Wskaźnik zapasów Wskaźnik kosztów zapasów zapasów Wskaźnik środków trwałych trwałych Rys. 7. Podstawowe wskaźniki kontrolingu logistyki Źródło: K. Ficoń, Logistyka ekonomiczna. Procesy logistyczne, BEL Studio, Warszawa 2008, s. 296 Ekonomiczny rachunek kosztów korzysta z powyższych cząstkowych wskaźników jako bardziej złożonych formuł analitycznych, które pozwalają na precyzyjne wyznaczenie zróżnicowanych wskaźników rentowności. Na podstawie tych formuł możemy zbudować modele ekonometryczne, które zwiększają racjonalność, trafność i elastyczność podejmowanych decyzji logistycznych. 4. Analiza i ocena struktury całkowitych kosztów logistyki w badanym przedsiębiorstwie Logistyka, jako jeden z wielu obszarów funkcjonowania jednostki gospodarczej, ma za zadanie kontrolować i optymalizować system przepływu materiałów i informacji wewnątrz danego przedsiębiorstwa, jak również w całym łańcuchu dostaw. Wszelkie procesy związane z przepływem rzeczowo-informacyjnym, w których skład wchodzi planowanie, kontrolowanie, wdrażanie, są w kręgu zainteresowania logistyki. Wszystkie czynności realizowane w ramach całego systemu logistycznego generują koszty. Ujęcie kosztów działania systemu logistycznego pozwala na ich kształtowanie w całym łańcuchu dostaw oraz w każdym z jego pojedynczych ogniw. Koszty logistyki posiadają swoje pojęcie i struktury, których określenie niejednokrotnie stanowi złożony problem. Ponoszone przez przedsiębiorstwo koszty są główną metodą ilościowego pomiaru innowacyjności i skuteczności realizowania procesów logistycznych w przedsiębiorstwie. W tym celu muszą one być księgowane i kalkulowane w taki sposób, by zostały spełnione podstawowe potrzeby oceny tych kosztów. Występujące koszty logistyki, poza innymi kosztami ponoszonymi przez przedsiębiorstwo, decydują o kondycji finansowej podmiotu. 351

16 T. Waściński, P. Zieliński Analiza kosztów logistyki ma charakter globalny. Oznacza to, że uwzględnia się wszystkie działania dotyczące przepływów materiałowych i informacyjnych oraz należy traktować je jako całość. Specyfika przedsiębiorstwa lub też charakter przepływu materiałów w łańcuchu dostaw mogą wpływać na zależności pomiędzy różnorodnymi pozycjami kosztów. Wynika to z faktu, że funkcje czynności, które tworzą układ logistyczny, nie mogą być rozpatrywane oddzielnie. Analizując koszty logistyki, zarządzający jednostką gospodarczą mają możliwość poznania mocnych i słabych stron funkcjonowania procesów logistycznych w przedsiębiorstwie. Jest to szczególnie ważne w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw, w których analiza kosztów logistyki jest często pomijanym aspektem zarządzania, a przez to jest obszarem o znaczących możliwościach poprawy wydajności firmy oraz wzmocnienia jej pozycji konkurencyjnej. Koszty logistyki są bowiem szczegółową kategorią kosztów, oznaczającą odzwierciedlenie zużycia substancji majątkowej przedsiębiorstwa, wywołanego planowaniem, realizacją i kontrolą pozatechnologicznych procesów przemieszczeń w czasie i przestrzeni wszystkich form materiałów. Wszystkie koszty logistyki powstające w obszarze funkcjonowania przedsiębiorstwa są ze sobą powiązane i współzależne, co nakazuje rozpatrywanie ich jako jednej złożonej struktury (rys. 8). Poziom obsługi klienta Koszty utrzymania zapasów Koszty transportowe Koszty zakupów zaopatrzeniowych Koszty składowe Koszty realizacji zamówień Rys. 8. Współzależność kosztów logistyki Źródło: F.J. Beier, K. Rutkowski, Logistyka, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1993, s. 25 Podstawowym celem systemu logistycznego w zakresie dystrybucji jest znalezienie optimum pomiędzy poniesieniem jak najmniejszych kosztów a dążeniem 352

17 Struktury całkowitych kosztów logistyki do odpowiedniego poziomu realizowanych usług i obsługi klienta. W systemie logistycznym badanego przedsiębiorstwa w sferze handlu i usług ustalono strukturę całkowitych kosztów logistyki zawierającą różnorodne pozycje kosztów. Całkowite koszty logistyki powstające w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej zorientowanej na handel przedstawia poniższa zależność 26 : CKL Kt Km Kr K pr Ko Ku (3) gdzie: K t koszty transportu; K m koszty magazynowania; K r koszty przygotowania i realizacji zamówień; K pr koszty przygotowania towarów do wysyłki i sprzedaży; K o koszty organizacji i zarządzania przepływem towarów i informacji; K u koszty świadczenia usług. Podstawą do przeprowadzenia analizy struktury całkowitych kosztów logistyki był kwestionariusz, który zawierał dane identyfikujące powyższe koszty. Znajdowały się w nim wielkości planowanych oraz poniesionych kosztów logistyki związanych z prowadzeniem działalności. Na ich podstawie sporządzono zestawienie w postaci tabeli, które ukazuje udział poszczególnych kosztów logistyki w całkowitej ich strukturze w 3 kolejnych okresach rozliczeniowych. Koszty poniesione przez przedsiębiorstwo w kolejnych latach obrazuje tabela 1. Lp. Całkowite koszty logistyki Wykonanie za okres ubiegły (zł) Całkowite koszty logistyki przedsiębiorstwa Tabela 1 Rok 2011 Okres objęty analizą (zł) Struktura kosztów w % Plan Wykonanie Odchylenie Okres ubiegły Okres objęty analizą plan wykonanie Kt ,0 40,6 41,1 2 Km ,1 5,2 5,3 3 Kr ,5 5,2 5,8 4 Kpr ,4 6,7 6,9 5 Ko ,1 5,2 5,6 26 J. Twaróg, Koszty logistyki, op. cit., s

18 T. Waściński, P. Zieliński 6 Ku ,8 37,1 35,3 suma ,0 100,0 100,0 Rok Kt ,1 40,0 40,4 2 Km ,3 5,7 5,6 3 Kr ,8 5,5 5,5 4 Kpr ,9 6,8 6,4 5 Ko ,6 5,5 5,5 6 Ku ,3 36,5 36,6 suma ,0 100,0 100,0 Rok Kt ,4 40,4 40,1 2 Km ,6 5,3 5,5 3 Kr ,5 5,5 5,6 4 Kpr ,4 6,7 6,6 5 Ko ,5 5,9 5,8 6 Ku ,6 36,2 36,5 suma ,0 100,0 100,0 Źródło: Opracowanie własne Na podstawie analizy tabeli 1 można stwierdzić, że największy udział w kosztach całkowitych logistyki mają koszty transportu, które wynoszą odpowiednio od 38% do 41,1%. Wynika to niewątpliwie z charakteru prowadzonej działalności gospodarczej, której filarem jest sprzedaż i transport drewna. Ciągle rosnące ceny paliw znacznie zwiększają udział kosztów transportu w całkowitej strukturze kosztów logistyki. Składnikami, które znacznie zwiększają udział kosztów transportu, są także amortyzacja środków transportu oraz wynagrodzenia dla personelu zatrudnionego w transporcie. Znaczny udział w strukturze mają także koszty świadczenia usług, na które składają się płace bezpośrednie, koszty pozyskania pracowników oraz dodatki za warunki pracy. Najmniejszy udział w strukturze kosztów mają natomiast koszty magazynowania, które stanowią średnio 5,4%. Wynika to z faktu składowania drewna na terenie nie wymagającym konkretnej infrastruktury logistycznej, której utrzymanie generowałoby koszty. Niewiele większy udział mają koszty sprzedaży oraz organizacji i zarządzania przepływem towarów, których udział oscyluje w granicy 5-7%. Warto zwrócić uwagę na odchylenia bezwzględne kosztów rzeczywistych od kosztów planowych. W poszczególnych grupach kosztów odchylenia nie są wielkie i sięgają maksymalnie 20 tys. zł, przy ponad 40% udziale tych kosztów w całkowitej ich strukturze. 354

19 Struktury całkowitych kosztów logistyki Odchylenie to w grupie kosztów transportu może być spowodowane trudnościami w oszacowaniu przyszłych kosztów, ze względu na niestabilne ceny paliw. Udział każdej pozycji struktury kosztów z 2013 roku w całkowitej strukturze przedstawia wykres 1. Wykres 1. Udział poszczególnych kosztów logistyki w całkowitej ich strukturze Źródło: Opracowanie własne Bardzo ważnym elementem analizy kosztów logistyki jest zwrócenie uwagi na dynamikę poszczególnych grup kosztów (tab. 2). Dynamika zmian całkowitych kosztów logistyki (%) Okres Plan Okres Plan Okres Plan ubiegły ubiegły ubiegły 1 Kt 114,5 101,4 104,2 105,7 102,7 100,0 2 Km 92,0 102,2 110,9 102,0 102,0 104,0 3 Kr 111,1 111,1 100,0 104,2 106,0 101,9 4 Kpr 100,0 103,4 98,3 98,3 105,1 98,4 5 Ko 96,0 106,7 104,2 104,2 109,0 99,1 6 Ku 101,7 95,3 109,8 104,7 103,0 101,5 Suma 106,0 100,1 105,9 104,5 103,4 100,7 Źródło: Opracowanie własne Tabela 2 W tabeli zostały zawarte wskaźniki dynamiki zmian rzeczywistych kosztów w stosunku do kosztów z ubiegłego okresu oraz kosztów planowanych. Analizując dane z tabeli, można stwierdzić, że prawie we wszystkich grupach kosztów 355

20 T. Waściński, P. Zieliński nastąpił wzrost w stosunku do okresu poprzedniego lub planu. Największy wzrost notujemy w kosztach transportu w roku 2011 wyniósł aż 114,5% w stosunku do poprzedniego okresu. Mogło to być spowodowane nieoczekiwanym wzrostem cen materiałów eksploatacyjnych wykorzystywanych w użytkowaniu środków transportu. Na podstawie powyższych wskaźników dynamiki wyraźnie widać, że koszty logistyki z okresu na okres ciągle się zwiększają. Właściciele powinni poszukać sposobów redukcji kosztów logistyki, jednocześnie nie rezygnując z rozwijania. Jako że największy udział mają koszty transportu, tam należy szukać oszczędności. Przykładem sposobu redukcji kosztów transportu mogą być: oddzielenie kosztów transportu od kosztów załadunku centralizacja i zwiększenie skali zakupów kontrola wykorzystania powierzchni ładunkowej w środkach transportu zwiększenie kontroli spalania paliwa przez środki transportu. Koszty logistyki to kategoria kosztów niezwykle istotnych z punktu widzenia zyskowności działań gospodarczych, ale również bardzo trudnych do szacowania. Istnieje wiele podziałów i ich struktur, przez co zarządzający mają problem z ich ewidencją oraz analityką. Koszty te nie tylko znacznie pomniejszają zyski, ale z powodu dotychczas małej eksploracji problemu stanowią ogromny rezerwuar poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw. Podjęcie odpowiednich działań poznawczych oraz analitycznych połączonych z procesami wnioskowania w obszarze kosztów logistyki wydaje się podstawowym krokiem w podejmowaniu działań dotyczących planowania przyszłych kosztów logistyki. Podsumowanie i wnioski Badane koszty logistyki mają udział w całkowitych kosztach przedsiębiorstwa. Podczas ich badania zwrócono szczególną uwagę na specyficzne cechy układu całkowitych kosztów logistyki w przedsiębiorstwie handlowym. Opierając się na wyliczonych wskaźnikach, można stwierdzić, że największy procentowy udział w strukturze całkowitych kosztów mają koszty transportu, które wynoszą 41,1%, 40,4% oraz 40,1% w kolejnych okresach rozliczeniowych. W związku z tym, to w nich należy szukać oszczędności. Warto również wspomnieć, że mimo malejącego udziału procentowego kosztów transportu, rośnie ich wartość bezwzględna. Drugą grupą kosztów logistyki o największym udziale są koszty świadczenia usług. Wynika to ze specyfiki prowadzonej działalności, która zorientowana jest na usługi transportowe i handlowe. Po przeprowadzonej analizie całkowitych kosztów logistyki można stwierdzić, że: 356

21 Struktury całkowitych kosztów logistyki wyniki badań kosztów logistyki w znacznym stopniu wpływają na procesy decyzyjne przedsiębiorstwa, gdyż są nośnikiem liczbowych wartości poniesionych kosztów dane z analizy dostarczają dokładnych informacji kierownictwu i właścicielowi na temat wielkości oraz zmian ponoszonych kosztów analiza pozwala na ocenę dynamiki rozwoju przedsiębiorstwa oraz planowanie wydatków w przyszłości na podstawie ustalonych wielkości poniesionych kosztów, zarządzający mogą decydować o realizacji przygotowanych inwestycji i projektów mimo tego, że koszty logistyki mają średnio 27% udziału w całkowitych kosztach przedsiębiorstwa, należy w nich szukać oszczędności, gdyż są dużym rezerwuarem środków pieniężnych. Przedstawiony artykuł potwierdza wpływ analizy struktury kosztów logistyki na procesy decyzyjne przedsiębiorstwa. Uzupełnienie analizy całkowitych kosztów logistyki innymi metodami analizy kosztów może bardziej zobrazować udział kosztów logistyki w całkowitych kosztach przedsiębiorstwa. Przedstawione wyżej wyniki badań kosztów nie wyczerpują całego zagadnienia z zakresu analizy kosztów. Literatura [1] Bentkowska-Senator K., Kordel Z., Waśkiewicz J., Koszty w transporcie samochodowym, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa [2] Blaik P., Logistyka. Koncepcja zintegrowanego zarządzania przedsiębiorstwem, PWE, Warszawa [3] Coyle J., Bardi E.J., Langrey Jr J.C., Zarządzanie logistyczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa [4] Drury C., Costing. An Introduction, Chapman & Hall, London [5] Ficoń K., Logistyka ekonomiczna. Procesy logistyczne, BEL Studio, Warszawa [6] Gierusz J., Koszty i przychody w świetle nadrzędnych zasad rachunkowości, pojęcia, klasyfikacja, zakres ujawnień, ODDK, Gdańsk [7] Skoczylas K., Koszty i kontrolling logistyki, Rzeszów [8] Skowronek Cz., Sarjusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa [9] Twaróg J., Koszty logistyki przedsiębiorstw, Biblioteka Logistyka, Poznań [10] Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2013 r., poz. 330). [11] Ciesielski M., Logistyka w strategiach konkurencyjnych, Logistyka, nr 5/

22 T. Waściński, P. Zieliński THE STRUCTURES OF THE TOTAL COST OF LOGISTICS Abstract. Goal of article is to conduct analyses of some logistic costs, which participate in all costs of company. An article presents method of costs analyses which gave information about their amount, structure and changes. Influence of all logistics costs in company during process of decision-making were taken into account. Author of this article was motivated by importance of costs during business activity. Keywords: costs analyses, logistic process, market. 358