BIBLIOTEKARZE I BIBLIOTEKI UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO

Transkrypt

1 BIBLIOTEKARZE I BIBLIOTEKI UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO Wstęp Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego to niezwykle waŝna część jego infrastruktury instytucjonalnej. Bez sprawnie działających bibliotek niemoŝliwe jest efektywne nauczanie i prowadzenia badań naukowych. Od zarządzających bibliotekami i pracujących w nich bibliotekarzy zaleŝy do jakiej literatury mają dostęp pracownicy i studenci oraz komfort pracy i studiowania w Uniwersytecie Warszawskim. Biblioteki, a szczególnie BUW, z którego zasobów korzystają tysiące uŝytkowników niezwiązanych z Uniwersytetem, są wizytówką uczelni, wpływają na jej atrakcyjność i renomę. Od dłuŝszego czasu przedmiotem zainteresowania i troski Rady Bibliotecznej BUW jest sytuacja bibliotekarzy i bibliotek. Obiegowe sądy i opinie dotyczące tej sytuacji nie były dotychczas poparte zweryfikowanymi informacjami. Dlatego teŝ Rada zdecydowała o konieczności przeprowadzenia badań na temat problemów funkcjonowania bibliotek systemu biblioteczno-informacyjnego UW ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji bibliotekarzy. W badaniach przeprowadzonych w 2008 roku zastosowano metodę ankietową. Przygotowano dwie ankiety. Ich autorami byli członkowie Komisji Rady Bibliotecznej Uniwersytetu Warszawskiego. Ostateczne wersje ankiet przygotowano we współpracy ze Studenckim Kołem Naukowym Badań Marketingowych Chi Kwadrat, działającym przy Instytucie Socjologii UW. Pierwsza z ankiet adresowana była do wszystkich pracowników bibliotek UW; druga przeznaczona była dla kierowników bibliotek jednostek organizacyjnych UW (zwanych dalej bibliotekami wydziałowymi) i kierowników oddziałów/gabinetów BUW. Na pytania zawarte w ankiecie odpowiedziało 58,5% pracowników bibliotek oraz 73% kierowników bibliotek jednostek organizacyjnych UW i kierowników oddziałów/gabinetów BUW. Część ankiet kierowników nie została wypełniona w punktach dotyczących wynagrodzeń pracowników. Wyniki ankiety zostały opracowane i przedstawione w postaci zbiorczych zestawień statystycznych oraz prezentacji dostępnych na stronie Uzyskane informacje są uzupełnieniem danych zawartych w Sprawozdaniu Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie i bibliotek wydziałowych UW. Wyniki ankiety stanowią podstawę niniejszego opracowania Bibliotekarze i biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Mamy nadzieję, Ŝe lektura opracowanych wyników ankiety będzie pomocna Władzom naszej uczelni w podejmowaniu decyzji dotyczących bibliotek UW, a takŝe samemu środowisku bibliotekarzy UW.

2 I Badanie pracowników bibliotek UW 1. Charakterystyka środowiska bibliotekarzy UW Środowisko bibliotekarzy UW pod względem wiekowym składa się z trzech mniej więcej równolicznych grup wiekowych: od 23 do 35 lat, od 36 do 49 lat i od 50 do 59 lat. Grupa powyŝej 60 lat jest dość nieliczna, stanowi 11%. Ta struktura wiekowa jest dobra i zrównowaŝona zapewnia bowiem zastępstwo pokoleniowe, tak więc naleŝy dąŝyć do jej utrzymania. Znaczna większość bibliotekarzy to kobiety (81%). Bibliotekarze UW to osoby wykształcone: aŝ 76 % bibliotekarzy posiada wykształcenie wyŝsze (w tym ponad 20% legitymuje się wykształceniem wyŝszym bibliotekarskim, takŝe ponad 20% wykształceniem wyŝszym odpowiadającym profilowi biblioteki). 2. Opinie samych bibliotekarzy na temat środowiska ich pracy W ogromnej większości bibliotekarze uwaŝają swą pracę za ciekawą (zdecydowanie TAK 52%, raczej TAK 28%), w mniejszym stopniu (choć to takŝe ponad połowa odpowiedzi TAK) czują się doceniani przez kierownictwo placówki, w której są zatrudnieni (odpowiedzi: zdecydowanie TAK: 24%, raczej TAK: 33%), oraz w jeszcze mniejszym przez studentów i pracowników naukowo-dydaktycznych (odpowiedzi: zdecydowanie TAK: 13%, raczej: 29%, odpowiedzi neutralnych 20%). Wyraźnie lepiej w opinii bibliotekarzy kształtuje się natomiast ocena bibliotek Uniwersytetu Warszawskiego na zewnątrz (odpowiedzi: zdecydowanie TAK: 29%, raczej: 35%). ZauwaŜyć daje się korelacja pozytywnych opinii na temat tego, Ŝe praca bibliotekarza jest ciekawa z wykształceniem oraz wiekiem, takie opinie zdecydowanie dominują wśród bibliotekarzy starszych i bardziej wykształconych. 3. Opinie bibliotekarzy na temat wynagradzania ich pracy, jej prestiŝu, tworzonych im moŝliwości rozwoju zawodowego oraz środowiska pracy w bibliotece W opinii zdecydowanej większości bibliotekarzy ich praca nie jest godziwie wynagradzana (zdecydowanie NIE 56%, raczej NIE 19%), nie cieszy się prestiŝem (odpowiednio: 48% i 24%). Odpowiedzi na temat moŝliwości rozwoju zawodowego są zróŝnicowane, ale największa grupa (39%) przyznaje, Ŝe są one stworzone. Środowisko pracy w bibliotece przez większość badanych jest postrzegane jako niekonfliktowe (35%, raczej niekonfliktowe 21%). Najmniej ze swych zarobków zadowoleni są bibliotekarze w wieku od 36 do 49 lat (72%), niezadowolenie z zarobków rośnie teŝ wraz z wykształceniem. 4. Opinie bibliotekarzy na temat ich miejsca i sytuacji w społeczności Uniwersytetu Warszawskiego 2

3 Większość bibliotekarzy uwaŝa, Ŝe nie są oni traktowani jako pełnoprawni członkowie społeczności akademickiej naszej uczelni. Swojego środowiska raczej nie postrzegają jako zintegrowanego, zdaniem większości z nich nie istnieją teŝ na UW instytucje wspierające tę integrację (największa wszakŝe grupa badanych jako taką instytucję postrzega BUW). Bibliotekarze uwaŝają, Ŝe ich problemy nie są znane pracownikom naukowodydaktycznym naszej Uczelni (tak sądzi ponad 70% badanych), równocześnie sądzą, Ŝe te problemy powinny być dyskutowane na forum publicznym, nie są one tak specyficzne, by było to niemoŝliwe. Działalność Senackiej Komisji ds. Bibliotek i Systemów Informacyjnych postrzegana jest róŝnie, dominują jednak opinie, Ŝe Komisja ta nie spełnia właściwie swych zadań (tu jednak występuje lekka negatywna korelacja z wykształceniem, jeśli chodzi o wiek najbardziej negatywnie działalność komisji postrzegają grupy 36-49, lat). Bardziej pozytywnie niŝ działalność Komisji postrzegana jest działalność Rady Bibliotecznej UW. Większość badanych bibliotekarzy sądzi, Ŝe właściwie wykonuje ona swe zadania, dotyczy to zwłaszcza grup badanych w przedziałach wiekowych: 36-49, lat. 5. Zadowolenie bibliotekarzy z pracy i ich plany na przyszłość W większości bibliotekarze odczuwają satysfakcję ze swej pracy (TAK 16%, raczej TAK 45%) i nie zamierzają jej zmieniać (79%). Na satysfakcję z pracy wpływ mają: jej stabilność, zabezpieczenie socjalne, moŝliwość pracy zgodnej z wykształceniem, moŝliwość rozwoju i awansu zawodowego, oraz udziału w szkoleniach organizowanych przez BUW. Wśród bibliotekarzy starszych satysfakcja z pracy w bibliotekach UW jest najwyŝsza, maleje wraz z wiekiem. W środowisku bibliotekarzy z socjologicznego punktu widzenia da się wyodrębnić 3 grupy: doceniani entuzjaści, pasjonaci bibliotek, zrezygnowani ich szczegółowa analiza znajduje się w materiałach socjologicznych ankiety. Większość bibliotekarzy chce podnosić kwalifikacje (tu występuje pozytywna korelacja z [młodym] wiekiem) i jak to zostało powiedziane nie zamierza zmieniać swego miejsca pracy, na to drugie wpływają przede wszystkim: integracja ze środowiskiem biblioteki, przywiązanie emocjonalne do swej pracy panujące w niej przyjazne stosunki, satysfakcja z pracy w prestiŝowej instytucji, obawa przed trudnościami przy poszukiwaniu innej pracy. 21 % bibliotekarzy planuje zmianę pracy. Wśród nich największa część zamierza znaleźć pracę w innym zawodzie, dotyczy to jednak w większym stopniu męŝczyzn niŝ kobiet, wśród kobiet bowiem znaczna część (30%) chce znaleźć pracę w innej bibliotece (poza UW). Dla znacznej większości bibliotekarzy, którzy chcą odejść z bibliotek UW, powodem tej decyzji są zbyt niskie pensje. Niepokojące jest to, Ŝe występuje tu korelacja z wiekiem: niestety dotyczy to przede wszystkim bibliotekarzy młodych. Zdaniem większości ankietowanych satysfakcjonująca byłaby podwyŝka gwarantująca zarobki na poziomie zł netto, mniejsza, lecz takŝe duŝa, grupa uwaŝa, Ŝe podwyŝka powinna zapewnić uposaŝenie w wysokości zł netto. Występuje tu widoczna korelacja z 3

4 (młodszym) wiekiem, zauwaŝyć jednak naleŝy, Ŝe grupy, które wskazują na konieczność podwyŝki to bibliotekarze od 36 do 49 lat (44%) oraz od 50 do 59 lat (56%). II Badanie kierowników oddziałów/gabinetów BUW i kierowników bibliotek wydziałowych 1. Udział w pracy organów kolegialnych w jednostkach organizacyjnych UW, Rady Bibliotecznej i Senackiej Komisji ds. Bibliotek i Systemów Informacyjnych oraz ocena ich pracy Badani kierownicy bibliotek wydziałowych w większości (61%) stwierdzają, Ŝe oni lub przedstawiciele bibliotek, którymi kierują, zasiadali lub zasiadają w kolegialnych organach władzy na wydziale lub w instytucie. Wydaje się, Ŝe jest to wynik mało satysfakcjonujący, poniewaŝ udział kierownika biblioteki w wydziałowym gremium decyzyjnym winien być zasadą. W Radzie Bibliotecznej BUW lub Komisji Senackiej ds. Bibliotek i Systemów Informacyjnych zasiadała większość kierowników oddziałów / gabinetów BUW (60%) lub przedstawicieli kierowanej przez nich jednostki organizacyjnej BUW, stosunkowo niewielu natomiast kierowników bibliotek wydziałowych lub bibliotekarzy pracujących w tych bibliotekach (26%). Opinie kierowników na temat sprawności działania Komisji Senackiej oraz Rady Bibliotecznej UW są zróŝnicowane. W odniesieniu do wspomnianych gremiów kolegialnych ich sprawność pozytywnie ocenia mniej niŝ połowa kierowników, z tym Ŝe gorzej pod tym względem wypada Senacka Komisja; tylko 19% uwaŝa, Ŝe działa sprawnie, blisko połowa ankietowanej grupy nic nie wie o jej działaniach. Znacznie lepiej oceniana jest Rada Biblioteczna UW ale i w tym wypadku zaskakuje wysoki odsetek osób niezdecydowanych w swojej ocenie. Mniej niŝ połowa kierowników bibliotek wydziałowych pozytywnie ocenia sprawność działania gremiów wydziałowych/instytutowych np. Komisji Bibliotecznych. 2. Praca w jednostce W zdecydowanej większości bibliotek pracownicy maja wyznaczone zakresy obowiązków (odpowiedzi twierdzącej udzieliło 70% kierowników Oddziałów/Gabinetów BUW oraz 76,9% kierowników bibliotek wydziałowych) i zakresy te są respektowane (tu jednak odpowiedzi układają się niejako na odwrót: w zasadzie wszyscy kierownicy BUW udzielają odpowiedzi pozytywnych, gorzej jest w bibliotekach wydziałowych). Większość kierowników ma realny wpływ na politykę personalną w swojej jednostce, jest jednak dość spora grupa (ogółem 26%), która stwierdza, Ŝe takiego wpływu nie ma. Większość kierowników ma prawo wnioskować o przyznanie podwyŝek pracownikom, bardzo wyraźnie zaznacza się tu jednak przewaga BUW, w której aŝ 80% kierowników jednoznacznie odpowiada TAK na to pytanie (w bibliotekach wydziałowych 54%). Jeszcze bardziej jest to widoczne przy wpływie kierowników na nagrody pracowników (odpowiednio 90% i 49% odpowiedzi TAK). 4

5 Odwrotnie niŝ z podwyŝkami i nagrodami wygląda sprawa wpływu kierowników na liczbę etatów w bibliotece. Wpływu takiego nie ma 75% kierowników, róŝnica między BUW a bibliotekami wydziałowymi jest tu niewielka. Liczba etatów w większości bibliotek się w ostatnich latach nie zmieniła, większą stabilność wykazują tu oddziały BUW. 3. Gospodarka budŝetem Zdaniem kierowników bibliotek wydziałowych kwoty przeznaczane na zakup ksiąŝek, czasopism i innych zbiorów, są wystarczające (36% odpowiedzi TAK, 23% raczej TAK), natomiast odwrotna sytuacja ma miejsce w BUW, gdzie te kwoty są stosunkowo niskie w porównaniu z potrzebami zakupowymi (niewystarczające 40%, raczej niewystarczające 20%). Zdaniem większości kierowników bibliotek wydziałowych kwoty przeznaczane na potrzeby związane z modernizacją w tym zakup komputerów oraz innego nowoczesnego sprzętu dla bibliotek, itp. biblioteki nie są wystarczające (niewystarczające 33%, raczej niewystarczające 26%), w BUW sytuacja przedstawia się znacznie lepiej (odpowiednio: 10% i 30%). NiezaleŜnie od miejsca pracy kierownicy w znacznej większości uwaŝają, Ŝe pieniądze przeznaczane na ochronę i konserwację zbiorów powinny być zwiększone. 4. Warunki pracy Niemal wszyscy kierownicy bibliotek wydziałowych i kierownicy BUW uwaŝają, Ŝe ich biblioteka wymaga zmian. Bardzo wyraźna jest róŝnica w ocenie warunków lokalowych między kierownikami bibliotek wydziałowych (ogromna przewaga odpowiedzi negatywnych 75%) oraz pracowników BUW (znaczna przewaga odpowiedzi pozytywnych 78%). Według kierowników dobre funkcjonowanie bibliotek wymaga przede wszystkim: podwyŝszenia pensji pracowników, następne w kolejności są: lepsze warunki pracy (tu więcej wskazań kierowników bibliotek wydziałowych) oraz stworzenie dodatkowych etatów (tu więcej wskazań kierowników BUW). Konkluzje 1. Bibliotekarze są duŝą grupą zawodową na naszej uczelni, w ogromnej większości głęboko z nią związaną i dobrze wykształconą. 2. Ze swej pracy są zadowoleni ze względu na prestiŝ UW, dobre koleŝeńskie stosunki panujące w środowisku bibliotek oraz moŝliwości dokształcania. 3. Wszyscy kierownicy bibliotek UW uwaŝają, Ŝe ich lepsze funkcjonowanie moŝe zapewnić podwyŝka pensji pracowników, dla kierowników bibliotek wydziałowych duŝe znaczenie ma teŝ poprawa warunków pracy i modernizacja sprzętu, dla nich takŝe oraz dla kierowników BUW zwiększenie zatrudnienia w podległych im placówkach. 5

6 4. Ogólnie bibliotekarze jako grupa zawodowa czują się niedoceniani przez innych członków społeczności akademickiej, największym zaś ich problemem są niskie zarobki, znacznie niŝsze od ich oczekiwań i potrzeb. Tendencje w tej ostatniej materialnej dziedzinie mogą w negatywny sposób wpłynąć na rozwój bibliotek UW i ich nowoczesny kształt, dotyczą bowiem z jednej strony osób młodych, z drugiej zaś bibliotekarzy wykształconych i doświadczonych w swym zawodzie. 5. WaŜne, wymagające pilnego rozwaŝenia problemy środowiska bibliotekarzy oraz problemy związane z funkcjonowaniem bibliotek to przede wszystkim: problemy materialne: pensje pracowników, warunki pracy definiowanie zakresu obowiązków pracowniczych konieczność wprowadzenia obligatoryjnej zasady uczestniczenia kierownika biblioteki w radzie macierzystego wydziału/instytutu problem dezintegracji środowiska bibliotekarzy i zgłoszonych w tej materii oczekiwań (BUW) problem funkcjonowania Komisji Senackiej (chyba problem informacji o jej działaniach) nagłośnienie / przedyskutowanie problemów środowiska. 6. Nacisk naleŝy połoŝyć na zatrzymanie w UW najlepiej wykształconych zawodowo bibliotekarzy, młodego i średniego pokolenia. Tylko rozsądnie prowadzona polityka kadrowa pozwoli utrzymać stabilność kadr w tak waŝnej części naszej uczelni, jaką są biblioteki. Prof. Radosław Pawelec 6