Skuteczność i efektywność ataku w grze w piłkę siatkową

Transkrypt

1 36 Wskaźnik efektywności gry w ataku powinien być wykorzystywany do kierowania zespołem w szerszym zakresie niż wskaźnik skuteczności gry zawodnika czy zespołu. Maciej Kosmol, Agnieszka Kosmol Anna Kuder, Michał Kosmol Skuteczność i efektywność ataku w grze w piłkę siatkową Celem pracy była ocena skuteczności i efektywności ataku z lewego skrzydła podczas gry w siatkówkę w zależności od pozycji rozgrywającego (w linii ataku i obrony). Materiału dostarczyła analiza 20 zarejestrowanych na kasetach wideo spotkań rozegranych przez męską reprezentację Polski w 2005 r. (mecze Ligi Światowej i Mistrzostw Europy 83 sety, w których przeprowadzono 2001 akcji ataku). SŁOWA KLUCZOWE: współzawodnictwo sportowe piłka siatkowa skuteczność ataku efektywność ataku. Wprowadzenie W historii piłki siatkowej systemy gry (ustawienie, funkcje zawodników, organizacja i współdziałanie, mające zapewnić właściwe wykonanie zadań stojących przed zespołem) zmieniały się Maciej Kosmol i Michał Kosmol są analitykami gry, pierwszy Polskiego Związku Piłki Siatkowej, drugi II-ligowego zespołu siatkówki, Agnieszka Kosmol pracuje w Wyższej Szkole Zawodowej w Raciborzu, a Anna Kuder w AWF w Warszawie. wraz ze zmianami przepisów oraz poziomu wyszkolenia zawodników. Wyróżnia się trzy podstawowe systemy gry: 4-2, 6-2 i 5-1 (18) pierwsza cyfra oznacza liczbę atakujących, druga rozgrywających. Jednym z ważniejszych elementów charakteryzujących system gry jest pozycja i sposób realizacji zadań przez rozgrywającego w linii ataku i linii obrony. W systemie 4-2 gra 4 zawodników atakujących i 2 rozgrywających. Stosowany jest on w zespołach początkujących, nie wykonują- Sport Wyczynowy 2007, nr 7-9/

2 Skuteczność i efektywność ataku w grze w piłkę siatkową 37 cych skomplikowanych kombinacji taktycznych w ataku z udziałem środkowego bloku. Większość ataków przeprowadzonych jest z lewego lub prawego skrzydła. W systemie 6-2 na boisku znajduje się oczywiście także 6 zawodników, ale 2 siatkarze, pełniący funkcje wystawiających w linii obrony, w linii ataku stają się atakującymi, Zaletą tego systemu jest to, że w linii ataku zawsze znajduje się trzech atakujących, natomiast jego wadą, że wystawiający muszą się specjalizować także w zadaniach ofensywnych. Opisanym systemem gra od lat żeński zespół Kuby. System 5-1 (5 zawodników atakujących i 1 rozgrywający), 1 stosowany obecnie przez większość drużyn na świecie (5), umożliwia rozegranie piłki do niemal każdej strefy boiska, w związku z tym poszczególni gracze wykonują czynności przygotowawcze do wykonania ataku. Zmusza to blok przeciwnika do stałej gotowości. Odpuszczenie któregokolwiek rywala skutkuje natychmiastowym dograniem piłki do wolnego atakującego (15). Trzeba tu dodać, że na system gry składają się nie tylko działania ofensywne, ale równie ważne działania obronne (blok, obrona w polu) (18). Wysoki poziom współczesnej siatkówki jest, w pewnym stopniu, skutkiem rozwoju metod zbierania i analizy danych o przebiegu gry najlepszych zespołów, a następnie ich wykorzystania dla modelowania (programowania) treningu oraz skutecznego kierowania zespołem w czasie gry. Na podstawie danych 1 Gdy na boisku znajduje się libero, atakujących jest czterech. o przebiegu gry można ocenić silne i słabe strony poszczególnych siatkarzy i zespołów oraz ich umiejętności techniczne i taktyczne. Wybór systemu (odmiany) gry określają dyspozycje fizyczne i możliwości techniczno-taktyczne graczy. Każdy zespół kreuje działania taktyczne wedle umiejętności techniczno-taktycznych i dyspozycji sprawnościowych swoich graczy. Bezkrytyczne naśladowanie innych prowadzi do obniżenia wartości zarówno zawodnika, jak i całej drużyny (13). Obecnie powszechnie dostępne są programy komputerowe, pozwalające rejestrować i analizować na bieżąco przebieg meczu. Rejestracja aktywności graczy pozwala na ocenę pracy wykonanej przez każdego z nich podczas zawodów i wprowadzanie korekt do programu treningu (21). Zbiera się informacje o różnych aspektach gry, pochodzące z różnych źródeł (12): protokołów spotkań i wizualnej obserwacji gry przez specjalistów-obserwatorów, statystycznej analizy danych dotyczących wykonania przez zawodników i drużynę elementów taktycznych (określa się jakie elementy i ile były razy stosowane, z jakim skutkiem i w jakich sytuacjach). Widzom telewizyjnych transmisji z meczów piłki siatkowej prezentowane są statystyki najważniejszych elementów gry ataku, bloku, przyjęcia zagrywki czy zagrywki. Dostarczają one ogólnych informacji o przyczynach zwycięstwa lub porażki drużyny w secie lub w meczu (8). Trenerzy otrzymują od sztabu analityków dużo więcej i bardziej do-

3 38 Maciej Kosmol, Agnieszka Kosmol, Anna Kuder, Michał Kosmol kładnych informacji o walce toczącej się na boisku, na podstawie których mogą optymalizować swoje decyzje o wyborze taktyki gry. Tak pozyskiwane informacje trener powinien uzupełniać za pomocą tzw. czytania gry szybkiej, bezpośredniej analizy działania nie poszczególnego zawodnika, ale formacji, linii czy całej drużyny. Umiejętność wykorzystywania tych wszystkich informacji cechuje specjalistę wysokiej klasy pozwala mu podejmować skuteczne decyzje. W piśmiennictwie fachowym, a także w pracach teoretycznych, używa się zamiennie pojęć skuteczności i efektywności gry, ale naszym zdaniem należy pojęcia te rozgraniczyć. Według T. Pszczołowskiego (17) skuteczność to pozytywnie oceniana zgodność wyniku działania z celem tego działania. Działanie jest skuteczne, jeżeli zbliża do realizacji celu, natomiast efektywność jest dodatnią cechą działań dających jakiś oceniany pozytywnie wynik, bez względu na to, czy był on zamierzony, czy też nie. W programach komputerowych do zbierania i analizy danych, takich, jak DATA VOLLEY (9), stosowanych przez statystyków reprezentacji Polski i wielu innych reprezentacji do oceny jakości gry w ataku, wykorzystuje się dwa wskaźniki. Pierwszy procent punktów zdobytych z ataku w stosunku do wszystkich akcji ofensywnych nazwany jest przez nas skutecznością, gdyż wskazuje stopień realizacji celów. Drugi wskaźnik różnica pomiędzy punktami zdobytymi w działaniach ofensywnych a straconymi w tych akcjach w stosunku do wszystkich wykonanych ataków, to efektywność, określana przez Colemana (1), terminem spiking efficiency. Wskaźnik ten, znany od 1955 roku, uznawany jest do dzisiaj za jeden z parametrów najlepiej wyjaśniających zwycięstwo lub porażkę drużyny. W takim ujęciu wskaźniki te zgodne są z ich ujęciem w ekonomii, gdzie skuteczność oznacza robienie właściwych rzeczy i jest to umiejętność wyboru właściwych celów, a efektywność oznacza robienie rzeczy we właściwy sposób i jest to rezultat podjętych działań, opisany relacją uzyskanych efektów do poniesionych nakładów. 2 W piśmiennictwie z zakresu piłki siatkowej niewiele jest opracowań, które odnoszą się do oceny jakości gry zawodników i zespołu (4, 6, 12, 16, 19-21). Przeważają próby oceny gry pod względem ilościowym i analizy poszczególnych elementów gry (atak, blok, zagrywka, przyjęcie zagrywki). Znaleziono w nim tylko jedną pozycję analizującą skuteczność gry w ataku w zależności od ustawienia zawodnika rozgrywającego (8). Stwierdzono w niej, że skuteczność ataku miała bezpośredni związek z ustawieniem gracza wystawiającego. Gdy ustawiony był w linii ataku, obserwowano większą skuteczność ataku niż wtedy, gdy znajdował się w linii obrony. Bardzo istotne znaczenie dla oceny skuteczności gry w ataku ma 2 Encyklopedia Zarządzania (mfiles.ae.kra- kow.pl/modules.php?name=guiki&mo- DE=SHOW&PAGE=Efektywność)

4 Skuteczność i efektywność ataku w grze w piłkę siatkową 39 też ustawienie zawodników przyjmujących (atakujących) względem zawodnika rozgrywającego. Selinger i Akerman-Blot (18) piszą nawet o tzw. pierwszym przyjmującym (atakującym), który ustawiony jest przy rozgrywającym, co powoduje, że ten zawodnik dwukrotnie znajduje się w linii ataku razem z wystawiającym. Drugi przyjmujący (atakujący), ustawiony po przekątnej do pierwszego przyjmującego, tylko raz jest w linii ataku jednocześnie z rozgrywającym, a dwa razy, kiedy wystawiający znajduje się w linii obrony. Przesłanki te skłoniły nad do podjęcia próby oceny skuteczności i efektywności gry w ataku w zależności od ustawienia rozgrywającego w linii ataku i linii obrony. Sformułowano następujące pytania: 1. Czy skuteczność i efektywność ataku z lewego skrzydła jest uzależniona od linii, w której gra zawodnik rozgrywający? 2. Jaki wpływ na skuteczność i efektywność gry w ataku z lewego skrzydła ma przyjęcie zagrywki? 3. Jaka jest różnica pomiędzy skutecznością a efektywnością gry w ataku na lewym skrzydle? Materiał i metody Analizie poddano 20 zarejestrowanych na kasetach wideo spotkań rozegranych przez reprezentację Polski w 2005 roku w ramach (tab.1) Ligi Światowej (LŚ) 15 meczy i Mistrzostw Europy (ME) 5 meczy, Łącznie przeanalizowano 83 sety, w których wykonano 2001 akcji w ataku. W pracy wykorzystano: analizę zapisu na kasetach wideo, analizę statystyczną danych, test t dla prób zależnych do oceny różnic statystycznych. Analizie poddano tylko te działania, które kończyły się atakiem z lewego skrzydła (zbiciem, plasem, kiwnięciem) z piłki wystawianej przez rozgrywającego. Za skuteczne przyjęto te akcje, które kończyły się zdobyciem punktu. Natomiast za nieskuteczne wszystkie akcje zakończone stratą punktu. Obliczono wskaźniki: skuteczności ataku (liczba zdobytych punktów odniesiona do wszystkich wykonanych akcji w ataku), efektywności ataku (liczba punktów zdobytych pomniejszona o liczbę punktów straconych do wszystkich wykonanych akcji w ataku), skuteczności i efektywności ataku w zależności od ustawienia zawodnika rozgrywającego (w linii obrony lub ataku). Analiza wyników badań Globalna analiza akcji ofensywnych W 20 analizowanych meczach rozegranych przez reprezentację Polski w sezonie 2005 (tab. 1) zawodnicy wykonali 2001 akcji ofensywnych, z których zdobyto 1049 pkt., natomiast stracono 333 pkt. Średnia skuteczność akcji ofensywnych wyniosła 52%, natomiast średnia efektywność 36%. W Lidze Światowej zarejestrowano łącznie 1591 akcji w ataku, z których zdobyto 822 pkt. i stracono 257 pkt. Średnia skuteczność w 15 meczach wy-

5 40 Maciej Kosmol, Agnieszka Kosmol, Anna Kuder, Michał Kosmol Mecze Wyniki Tabela 1 Charakterystyka materiału badawczego. Liczba Liczba punktów Skutecz- Efektywakcji zdobytych straconych ność (%) ność (%) Liga Światowa 2005 Polska-Argentyna 3: Polska-Argentyna 3: Argentyna-Polska 0: Argentyna-Polska 2: Polska-Serbia i Cz. 3: Polska-Serbia i Cz. 2: Serbia i Cz.-Polska 3: Serbia i Cz.-Polska 1: Polska-Grecja 3: Polska-Grecja 3: Grecja-Polska 2: Grecja-Polska 3: Polska-Kuba 3: Polska-Serbia i Cz. 2: Polska - Kuba 2: Σ 66 setów x=52 x=36 Mistrzostwa Europy 2005 Polska-Chorwacja 3: Polska-Rosja 1: Polska-Włochy 0: Polska-Ukraina 3: Polska-Portugalia 3: Σ 17 setów x=55 x=37 niosła 52%, natomiast efektywność 36% (tab.1). W Mistrzostwach Europy zarejestrowano łącznie 410 akcji ofensywnych, z których zdobyto 227 pkt., a stracono 76 pkt. Średnia skuteczność w 5 meczach wyniosła 55%, a efektywność 37% (tab.1).

6 Skuteczność i efektywność ataku w grze w piłkę siatkową 41 Analiza akcji ofensywnych z uwzględnieniem ustawienia rozgrywającego W 15 spotkaniach Ligi Światowej 2005 polski zespól wykonał 565 ataków z lewego skrzydła. W 287 atakach rozgrywający znajdował się w linii ataku, a w 278 wbiegał z linii obrony (tab. 2). W wyniku wszystkich akcji z lewego skrzydła w LŚ zdobyto 274 pkt. i stracono 99 (skuteczność 48%, efektywność 31%). Atakiem z IV strefy, gdy zawodnik rozgrywający był ustawiony w linii ataku, uzyskano 150 pkt, a stracono 44 (skuteczność 52%, efektywność 37%). Gdy rozgrywający znajdował się w linii obrony zdobyto 124 pkt., a stracono 55 (skuteczność 45%, efektywność 25%). W 5 spotkaniach na Mistrzostw Europy reprezentacja Polski wykonała 170 ataków z lewego skrzydła, w tym 68 w ustawieniu rozgrywającego w linii ataku i 102 w linii obrony (tab. 2). W wyniku wszystkich tych akcji zdobyto 98 pkt., a stracono 31 (skuteczność 58%, a efektywność 39%). Atakiem z IV strefy, gdy rozgrywający był ustawiony w linii ataku, uzyskano 31 pkt. i stracono 15 (skuteczność 46%, a efektywność 24%). Natomiast, gdy rozgrywający znajdował się w linii obrony, zdobyto 67 pkt. i stracono 16 (skuteczność 66%, efektywność 50%). Analiza akcji ofensywnych po dobrych i bardzo dobrych przyjęciach zagrywki W 15 spotkaniach Ligi Światowej polski zespól wykonał 408 ataków z lewego skrzydła po bardzo dobrym i dobrym dograniu, w tym 207, gdy rozgrywający znajdował się w linii ataku i 201, kiedy wbiegał z linii obrony. Po dobrym i bardzo dobrym dograniu zdobyto 215 pkt., a stracono 69 (skuteczność 53%, efektywność 36%). Atakiem z IV strefy, z rozgrywającym w linii ataku, uzyskano 119 pkt., a stracono 30 (skuteczność 57%, efektyw- Tabela 2 Ilościowa i jakościowa charakterystyka wszystkich ataków oraz po bardzo dobrym i dobrym przyjęciu zagrywki z lewego skrzydła z rozgrywającym w linii obrony lub w linii ataku. Zawody 1 Rozgrywający w ataku Rozgrywający w obronie Wszystkie ataki LŚ ME Ataki po bardzo dobrym i dobrym przyjęciu zagrywki LŚ ME Legenda: 1 liczba wszystkich akcji, 2 liczba akcji, 3 liczba akcji skutecznych, 4 liczba akcji nieskutecznych (strata pkt.), 5 skuteczność (w %), 6 efektywność (w %), 7 - liczba akcji, 8 liczba akcji skutecznych, 9 liczba akcji nieskutecznych (strata pkt.), 10 skuteczność (w %), 11 efektywność (w %)

7 42 Maciej Kosmol, Agnieszka Kosmol, Anna Kuder, Michał Kosmol ność 43%). W ustawieniach z rozgrywającym w linii obrony zdobyto 96 pkt, a stracono 39 (skuteczność 48%, efektywność 28%) (tab. 2). Na Mistrzostwach Europy reprezentacja Polski wykonała 113 ataków z lewego skrzydła po bardzo dobrym i dobrym dograniu, w tym 45 w ustawieniach z rozgrywającym w linii ataku i 68 w linii obrony. Zdobyto 70 pkt., a stracono 21 (skuteczność 62%, efektywność 43%). Atakiem z IV strefy, w ustawieniach z rozgrywającym w linii ataku, uzyskano 23 pkt. i stracono 10 (skuteczność 51%, efektywność 29%). Natomiast w ustawieniach z rozgrywającym w linii obrony zdobyto 47 pkt. i stracono 11 (skuteczność 69%, efektywność 53%) (tab. 2). W spotkaniach w ramach Ligi Światowej uzyskano więc znacznie większą skuteczność i efektywność gry w ataku przy wszystkich przyjęciach zagrywki w ustawieniach z rozgrywającym w linii ataku (52 i 40%). Gdy rozgrywający ustawiony był w linii obrony, wartości te spadły do 45 i 25% (ryc. 1 i 2, tab. 3). Ryc. 1. Skuteczność ataków z lewego skrzydła w zależności od przyjęcia zagrywki z rozgrywającym w linii ataku i w linii obrony w wybranych meczach reprezentacji Polski w rozgrywkach Ligi Światowej i Mistrzostw Europy w 2005 r. Ryc. 2. Efektywność ataków z lewego skrzydła w zależności od przyjęcia zagrywki z rozgrywającym w linii ataku i w linii obrony w wybranych meczach reprezentacji Polski w ramach rozgrywek Ligi Światowej i Mistrzostw Europy w 2005 r.

8 Skuteczność i efektywność ataku w grze w piłkę siatkową 43 Tabela 3 Ilościowa i jakościowa charakterystyka ataków z lewego skrzydła z rozgrywającym w ustawieniu w linii ataku i w linii obrony w wybranych meczach reprezentacji Polski w ramach Mistrzostw Europy Lp. Wskaźniki* Liga Światowa Σ x=52 x= x=45 x=25 Mistrzostwa Europy Σ x=46 x= x=66 x=50 *Legenda: 1 liczba wszystkich akcji, 2 % udziału ataków z lewego skrzydła do wszystkich akcji meczu, 3 liczba akcji w ustawieniu zawodnika rozgrywającego w ataku, 4 liczba akcji skutecznych, 5 liczba akcji nieskutecznych (strata pkt.), 6 skuteczność (w %), 7 efektywność (w %), 8 liczba akcji w ustawieniu zawodnika rozgrywającego w obronie, 9 liczba akcji skutecznych, 10 liczba akcji nieskutecznych (strata pkt.), 11 skuteczność (w %), 12 efektywność (w %).

9 44 Maciej Kosmol, Agnieszka Kosmol, Anna Kuder, Michał Kosmol Zupełnie inne relacje miały miejsce w meczach w ramach ME. W ustawieniach z rozgrywającym w linii ataku wartości skuteczności i efektywności były zdecydowanie niższe 46 i 24%. Bardzo wysokie wskaźniki uzyskano natomiast w ustawieniach z rozgrywającym w linii obrony odpowiednio 66 i 50% (ryc. 1 i 2, tab. 3). Podczas akcji z bardzo dobrym i dobrym przyjęciem zaobserwowano podwyższenie wartości skuteczności i efektywności gry w ataku. Nie stwierdzono natomiast zmiany relacji pomiędzy wynikami uzyskanymi przy ustawieniu rozgrywającego w linii ataku i obrony. W Lidze Światowej najwyższe wskaźniki skuteczności i efektywności gry uzyskano w ustawieniach z rozgrywającym w linii ataku odpowiednio 57 i 43 %, a w ramach meczy Mistrzostw Europy w ustawieniach z rozgrywającym w linii obrony odpowiednio 69 i 53% (tab. 4, ryc. 1 i 2). Dyskusja Współczesna gra w piłkę siatkową mężczyzn oparta jest na systemie 5-1. Obecność jednego rozgrywającego powoduje, że w trzech ustawieniach (rotacjach) rozgrywa on piłkę będąc zawodnikiem linii ataku, a w trzech w linii obrony. W naszej ocenie jakości gry w ataku uwzględniliśmy ataki z lewego skrzydła, czyli ze strefy nr IV, gdyż w tej strefie przeprowadza się ataki zarówno wynikające z założonej taktyki rozegrania piłki w ataku, jak i większość ataków sytuacyjnych wynikających ze złego przyjęcia zagrywki (reprezentacja Polski najczęściej przeprowadzała ataki z tej strefy). Różnice w zakresie globalnych wskaźników skuteczności i efektywności gry w obu imprezach (Liga Światowa i Mistrzostwa Europy) wahały się w granicach od 1 do 3% (tab. 1). W poszczególnych meczach zauważono tu bardzo duże różnice. W meczach Ligi Światowej skuteczność jak i efektywność ataku była, w większości meczów, znacznie wyższa w ustawieniach z rozgrywającym w linii ataku niż w linii obrony (ryc. 1). Na Mistrzostwach Europy ujawniono zupełnie odwrotne zależności. Zdecydowaną przewagę w większości meczy wykazały akcje w ataku przeprowadzone w ustawieniach z zawodnikiem rozgrywającym w linii obrony (ryc. 1). Wynikać to mogło z faktu, że we wszystkich meczach Ligi Światowej na pozycji rozgrywającego grał podstawowy zawodnik reprezentacji (P. Z.), natomiast w meczach na Mistrzostwach Europy grał nominalnie trzeci rozgrywający reprezentacji (Ł. Ż.). Stylem gry obaj rozgrywający różnili się znacznie. P. Z. bardzo dobre wyniki uzyskał w ustawieniach w linii ataku, a Ł. Ż. w linii obrony. Odpowiadając na drugie pytanie badawcze należy stwierdzić, że dobre i bardzo dobre dogranie piłki powodowało wzrost zarówno skuteczności, jak i efektywności gry. Zależność ta nie występowała w każdym meczu; jej brak odnotowano w niektórych meczach Mistrzostw Europy (pomimo bardzo dobrych przyjęć zagrywki). Podobne zjawisko zaobserwowała Piotrowska (16) w meczach

10 Skuteczność i efektywność ataku w grze w piłkę siatkową 45 Lp. Tabela 4. Ilościowa i jakościowa charakterystyka ataków z lewego skrzydła po dograniu bardzo dobrym i dobrym z rozgrywającym w linii ataku i w linii obrony w wybranych meczach Ligi Światowej i ME reprezentacji Polski w 2005 r. Wskaźniki* Liga Światowa Σ x=57 x= x=48 x=28 ME Σ x=51 x= x=69 x=53 * 2 % odbioru dobrego i b. dobrego w rozegraniach do lewego skrzydła, pozostałe wskaźniki jak w tab. 3

11 46 Maciej Kosmol, Agnieszka Kosmol, Anna Kuder, Michał Kosmol drużyn kobiecych. Jakość przyjęcia zagrywki nie zawsze miała wpływ na skuteczność ataku. Jedną z przyczyn obniżenia skuteczności gry w ataku stanowił różny odsetek piłek dogranych na lewe skrzydło. W meczach Ligi Światowej wyniósł on średnio 36%. Mecze, w których przekroczył on 40%, przegraliśmy. W meczach Mistrzostw Europy, w których grał wystawiający Ł. Ż., a udział ataków z lewego skrzydła wyniósł średnio 41% (w niektórych meczach nawet 43 i 46%), przeciwnicy blokowali w ciemno ataki ze strefy nr IV. Jeżeli prawie co druga piłka była kierowana do strefy nr IV, to działanie takie było pozbawione elementu zaskoczenia. Skutek końcowy akcji w ataku jest efektem współdziałania zawodnika przyjmującego zagrywkę, rozgrywającego i atakującego, ale badania Klocka i Szczepanika (7) wykazały, że wynik końcowy był głównie uzależniony od skuteczności ataku, a w mniejszym stopniu od przyjęcia zagrywki. Autorzy ci ujawnili bezpośredni związek pomiędzy wynikiem meczu a liczbą błędów popełnionych w ataku. Klasyfikacja końcowa zespołów w Lidze Światowej w latach była odwrotna do liczby popełnionych błędów w ataku (7). W naszej pracy okazało się, że sukcesowi drużyny odpowiada określona zależność pomiędzy skutecznością gry w ataku a jej efektywnością. Wskaźnik skuteczności dla każdej z analizowanych imprez wyniósł ponad 50%. Wskazuje to, że trener w swojej ocenie gry zawodnika czy zespołu musi brać pod uwagę liczbę wszystkich akcji w ataku. Wartość wskaźnika efektywności gry w ataku wskazuje, w jakim stopniu zawodnik jest przydatny drużynie. W niektórych analizowanych przez nas meczach wskaźnik efektywności był ujemny. Wartość negatywnych działań (błąd własny, blok przeciwnika) była wyższa od wartości działań pozytywnych. W naszej opinii różnica pomiędzy zespołami dobrymi i najlepszymi w grze w ataku polega na tym, że te pierwsze grają bardzo dobrze w ustawieniach z zawodnikiem rozgrywającym w linii obrony i dobrze w ustawieniach w linii ataku, a najlepsze bardzo dobrze grają w ustawieniach z rozgrywającym w linii obrony i wybitnie w ustawieniach z rozgrywającym w linii ataku. Wnioski 1. Wyniki reprezentacji Polski w sezonie 2005 niemal w każdym meczu były uzależnione od skuteczności i efektywności gry w ataku w ustawieniach z rozgrywającym w linii ataku. Jeżeli wartości tych wskaźników były wyższe od ogólnej średniej, to zespół odnosił sukces, a jeżeli niższe to, prawie zawsze, przegrywał. 2. Optymalny udział akcji ataku z lewego skrzydła to 30 do 36% wszystkich akcji ofensywnych. Przekroczenie granicy 40% oznacza jednostronną i przewidywalną dla przeciwnika grę rozgrywającego. 3. Jakość dogrania piłki nie zawsze ma wpływ na podwyższenie wskaźników skuteczności i efektywności gry w ataku.

12 Skuteczność i efektywność ataku w grze w piłkę siatkową Wskaźnik efektywności gry w ataku, w pełniejszym wymiarze niż wskaźnik skuteczności oceniający grę zawodnika czy zespołu, powinien stanowić podstawową wytyczną do kierowania zespołem w procesie treningu. Piśmiennictwo 1. Coleman J.: Scouting opponents and evaluating team performance. [w:] Shondell D. & Reynaud C. (ed.). The volleyball coaching bible. Human Kinetics Ćwik W., Grządziel G.: Metoda ilościowej oceny skuteczności działań w piłce siatkowej. Sport Wyczynowy 1982, nr Ferguson B. J.,Viera B. L.: Volleyball. Steps to success. Champaign Human Kinetics. 4. Gaj P.: Obiektywna metoda oceny skuteczności elementów technicznych w piłce siatkowej. Sport Wyczynowy 1981, nr Grządziel G., Ljach W. L.: Piłka siatkowa. Warszawa COS. 6. Jarużnyj W. Grzyb A.: Ocena różnych wariantów ogrywania bloku w piłce siatkowej. Sport Wyczynowy 1987, nr Klocek T., Szczepanik M.: Ocena taktyki w ataku w piłce siatkowej mężczyzn. [w:] J. Bergier (red.): Obserwacja i ocena działań zawodników w zespołowych grach sportowych. Monografie AWF we Wrocławiu 2004, nr Kosmol A., Kosmol M., Kuder A.: Próba oceny skuteczności ataku w zależności od ustawienia zawodnika rozgrywającego w piłce siatkowej mężczyzn. [w:] S. Żak, M. Śpieszny, T. Klocek (red.): Gry zespołowe w wychowaniu fizycznym i sporcie. Studia i Monografie AWFw Krakowie 2005, nr 33, s Kosmol A., Kielak D.: Komputer narzędzie pracy trenera (4). Programy komputerowe dla sportowych gier zespołowych. Sport Wyczynowy 2003, nr Kosmol M. i in.: Analiza sposobu gry zespołu siatkówki na przykładzie meczów PLS Sport Wyczynowy 2006, nr Kowalczyk K. i in.: Komputer narzędzie pracy trenera (5). Q-Volley system analizy gry w siatkówce. Sport Wyczynowy 2003, nr Kowalczyk K.: Ocena skuteczności gry drużyn siatkówki (program Volleyball Expert). Sport Wyczynowy 1995, nr Kraus Z.: Taktyka walki w piłce siatkowej. Warszawa AWF. 14. Mazur S., Szuppe W., Woluch J.: Piłka siatkowa. Warszawa 1975, AWF. 15. Piasecki L., Zatyracz Z.: Piłka siatkowa. Katowice ZWPiW. 16. Piotrowska J.: Struktura i efektywność gry w piłce siatkowej kobiet. Praca doktorska, Warszawa AWF. 17. Pszczołowski T.: Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji. Wrocław Zakład Narodowy im. Ossolińskich. 18. Selinger A., Ackerman-Blot J.: Arie Selinger s Power Volleyball. New York St. Martins Press. 19. Superlak E.: Analiza kryteriów oceny sprawności działania w grze w piłce siatkowej w ujęciu prakseologicznym. [w:] S. Żak, M. Śpieszny, T. Klocek (red.): Gry zespołowe w wychowaniu fizycznym i sporcie. Studia i Monografie AWF w Krakowie 2005, nr Ważny Z. i in.: Modele analizy gry (na przykładzie siatkówki). Sport Wyczynowy 1994, nr Ważny Z. i in.: Modele analizy gry (piłka siatkowa) II (program graficzny). Sport Wyczynowy 1995, nr 1-2.