SPIS TREŒCI MAJ 2014 ISSN A. Maciejewski D. Lewandowska, M. Hermanowicz, J. Przygoda, I. Podobiñska, I. Walczyk...

Transkrypt

1 B I U L E T Y N I N F O R M A C Y J N Y CENTRUM ORGANIZACYJNO-KOORDYNACYJNE DO SPRAW TRANSPLANTACJI POLTRANSPLANT WARSZAWA, AL. JEROZOLIMSKIE 87 CENTRALA tel. (+48) , (+48) SEKRETARIAT tel. (+48) , fax (+48) transpl@poltransplant.org.pl; sekretariat@poltransplant.pl KOORDYNATOR tel. (+48) , fax (+48) koordynator@poltransplant.pl CENTRALNY REJESTR NIESPOKREWNIONYCH POTENCJALNYCH DAWCÓW SZPIKU I KRWI PÊPOWINOWEJ tel. (+48) , fax (+48) rejestr@poltransplant.pl; rejestr@szpik.info KRAJOWA LISTA OSÓB OCZEKUJ CYCH NA PRZESZCZEPIENIE tel. (+48) , (+48) , fax (+48) klo@poltransplant.pl NR 1 (22) MAJ 2014 ISSN K. MADEJ 1. Wstêp R. Danielewicz Wspomnienie o Profesorze Wojciechu Rowiñskim Uwagi o organizacji pobrañ wielonarz¹dowych J. Czerwiñski Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2013 r. K. Antoszkiewicz, J. Czerwiñski Krajowa lista oczekuj¹cych na przeszczepienie D. Lewandowska, M. Hermanowicz, J. Przygoda, I. Podobiñska, I. Walczyk Rejestr przeszczepieñ narz¹dów J. Czerwiñski, K. Antoszkiewicz, I. Walczyk Centralny Rejestr Sprzeciwów P. Malanowski Rejestr ywych Dawców D. Lewandowska, M. Hermanowicz, J. Przygoda, I. Walczyk Istotne zdarzenia i reakcje niepo ¹dane w obszarze pobierania, przechowywania i przeszczepiania narz¹dów zarejestrowane w latach J. Czerwiñski, J. Przygoda Rejestr przeszczepieñ komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej oraz krwi pêpowinowej A. êczycka Centralny Rejestr Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej K. Nestorowicz, A. êczycka Dobór niespokrewnionych dawców szpiku w 2013 r. M. Dudkiewicz, L. Perenc, J. alikowska-ho³oweñko Wywóz i przywóz do Polski ludzkich komórek krwiotwórczych i narz¹dów w 2013 roku J. alikowska-ho³oweñko Dzia³alnoœæ szkoleniowo-promocyjna Poltransplantu K. Nestorowicz, I. Jackowska Udzia³ Poltransplantu w realizacji zadañ konkursowych Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej w roku 2013 R. Danielewicz, J. Czerwiñski, J. alikowska-ho³oweñko Próba stworzenia algorytmu optymalizacji hemodynamicznej potencjalnego dawcy narz¹dów W. Saucha, M. owicka SPIS TREŒCI 17. Przeszczepienie twarzy. Krakowczyk, A. Maciejewski Polskie Stowarzyszenie Koordynatorów Transplantacyjnych W. Czapiewski Programy Komisji Europejskiej: ODEQUS M. Trujnara, J. Czerwiñski ACCORD J. Czerwiñski FOEDUS J. Czerwiñski Podyplomowe Szkolenia Koordynatorów Transplantacyjnych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego J. Czerwiñski, A. Jakubowska-Winecka, T. Kubik, R. Becler, T. Danek Sieæ koordynatorów pobierania i przeszczepiania narz¹dów w Polsce w 2013 r. T. Danek, J. Czerwiñski, W. Kochut Szkolenia osób, których czynnoœci bezpoœrednio wp³ywaj¹ na jakoœæ komórek, tkanek lub narz¹dów oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców przeprowadzone w 2013 r. W. Kochut, T. Danek Partnerstwo dla Transplantacji R. Danielewicz, M. Wysocka ETPOD i szkolenia szpitalne Podstawy Dawstwa Narz¹dów R. Danielewicz, J. Czerwiñski, A. Woderska, T. Danek, M. Wysocka Dzia³ania edukacyjne i identyfikacja mo liwoœci pobrania narz¹dów w Ma³opolsce I. Milaniak Zasady zwrotu kosztów za chybione wyjazdy do pobrania narz¹dów T. Danek Szpitalny system jakoœci pobierania narz¹dów do przeszczepienia od zmar³ych ze stwierdzonym nieodwracalnym zatrzymaniem kr¹ enia. Szemis, J. Czerwiñski Resolution CM/Res(2013)56 on the development optimisation of live kidney donation programmes Resolution CM/Res(2013)55 on establishing procedures for the collection and dissemination of data on transplantation activities outside a domestic transplantation system Kalendarium

2 Liczba przeszczepionych narz¹dów i liczba biorców w Polsce w latach Liczba zmar³ych dawców na milion mieszkañców w poszczególnych województwach Polski w 2013 roku Poltransplant Biuletyn Informacyjny wydaje Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant Redaktor Naczelny: Jaros³aw Czerwiñski Redakcja: Piotr Malanowski Nak³ad: 800 egzemplarzy 2

3 Wstêp W roku 2014 wykonano podobn¹ jak poprzednio liczbê pobierañ i przeszczepieñ narz¹dów. Wprawdzie nie obserwowano zwiêkszenia liczby zg³oszonych do Poltransplantu zmar³ych dawców narz¹dów, czy liczby przeszczepieñ, jednak utrzyma³a siê dobra aktywnoœæ wiêkszoœci oœrodków transplantacyjnych. Do Poltransplantu zg³oszono 775 potencjalnych dawców narz¹dów (786 w roku 2012), z których 593 (76%) sta³o siê dawcami rzeczywistymi, a 574 (74%) dawcami wykorzystanymi. WskaŸnik liczby dawców na milion mieszkañców wyniós³ 15,4 i podobnie jak w latach poprzednich widoczne s¹ znacz¹ce ró nice tego wskaÿnika w poszczególnych województwach naszego kraju (od 9,3 do 26 w przeliczeniu na milion mieszkañców). Niepokoj¹cy jest obserwowany w kilku województwach wyraÿny spadek aktywnoœci donacyjnej. Wskazuje to na sta³¹ potrzebê utrzymywania aktywnoœci i wspó³dzia³ania pomiêdzy zespo³ami transplantacyjnymi oraz pomiêdzy zespo³ami i szpitalami, w których mo liwe jest pobieranie narz¹dów. Dane te s¹ szczegó³owo przedstawione w rozdziale Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2013 r. Zachêcam wszystkich do uwa nej analizy tych danych. Rok 2013 zakoñczono przeszczepieniem 1575 narz¹dów od dawców zmar³ych. Przeszczepiono 1133 nerek (w tym rekordow¹ liczbê 57 narz¹dów od dawców ywych), 32 trzustki (w tym 29 jednoczasowo z nerk¹), 336 w¹trób (w tym 18 fragmentów w¹troby od dawców ywych), 87 serc, 17 p³uc, w dwóch przypadkach przeszczepiono twarz. W sumie wykonano 1650 przeszczepieñ narz¹dów u 1610 biorców. W ubieg³ym roku nie zmieni³ siê czas oczekiwania na przeszczepienie nerki, przy czym nadal utrzymuje siê du a dysproporcja pomiêdzy czasem od rozpoczêcia dializ do przeszczepienia a pomiêdzy zg³oszeniem do KLO a przeszczepieniem (odpowiednio 2 lata i 6 miesiêcy vs 10 miesiêcy). Spoœród 940 osób aktywnie oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki 31 grudnia 2013 r., 78% to chorzy oczekuj¹cy na pierwsze przeszczepienie nerki. Na przeszczepienie serca aktywnie oczekiwa³o 320 biorców, a na przeszczepienie w¹troby 133. Najwiêksz¹ dysproporcjê pomiêdzy liczb¹ osób oczekuj¹cych a liczb¹ wykonanych przeszczepieñ odnotowano w przypadku serca (320 vs 87). Te interesuj¹ce zestawienia umieszczone s¹ w rozdziale Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie (KLO). Zwraca uwagê bardzo szybki rozwój Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej, który od roku 2011 zwiêkszy³ siê z 79 tysiêcy do 517 tysiêcy aktywnych dawców w koñcu 2013 roku. Warto te odnotowaæ korzystn¹ strukturê wiekow¹ naszych dawców szpiku. Dziêki zwiêkszaniu zasobów (co jest zas³ug¹ oœrodków dawców szpiku i wsparcia Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej) widoczna jest rosn¹ca aktywnoœæ Centralnego Rejestru w zakresie poszukiwania dawców i pobrañ od polskich dawców. W tym obszarze wspó³pracujemy z kilkunastoma innymi rejestrami z ca³ego œwiata. Co warto podkreœliæ, zwiêksza siê liczba zaakceptowanych polskich dawców dla polskich biorców z 38% w 2011 r. do 54% w W roku 2013 w porównaniu do 2012 r. zwiêkszy³a siê równie liczba wykonywanych przeszczepieñ komórek krwiotwórczych (odpowiednio 847 vs 797 autotransplantacji, 493 vs 449 alotransplantacje). Szczegó³owe dane przedstawiono w rozdziale Rejestr przeszczepieñ komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej oraz krwi pêpowinowej. W ubieg³ym roku do oprogramowania Centralnego Rejestru w³¹czono funkcjonalnoœæ EMDIS, za pomoc¹ tego narzêdzia nastêpuje ju rutynowa wymiana informacji z amerykañskim NMDP, zamierzamy w 2014 roku dokonaæ po³¹czenia EMDIS z niemieckim rejestrem ZKRD oraz brytyjskim Anthony Nolan. To kolejne wyzwania i wa ne kroki w rozwoju Centralnego Rejestru. W 2013 r. przeprowadzono po raz pierwszy w Polsce dwa ca³kowite przeszczepienia twarzy, przy czym w jednym przypadku by³ to pierwszy na œwiecie przeszczep ratuj¹cy ycie. Zabiegi te zosta³y wykonane przez Zespó³ Chirurgii Rekonstrukcyjnej i Mikronaczyniowej Centrum Onkologii im. M. Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach, a kompetencje tego zespo³u i jakoœæ wykonanej procedury zosta³y docenione przez miêdzynarodowe œrodowisko osób zajmuj¹cych siê z³o onymi przeszczepami wielotkankowymi. Polskie zespo³y z Trzebnicy i z Gliwic zosta³y tak e uhonorowane za swoje dokonania przez Prezydenta RP Bronis³awa Komorowskiego, który 27 lutego 2014 r. przyzna³ cz³onkom tych zespo³ów odznaczenia pañstwowe. 14 marca 2014 r. zmar³ Profesor Wojciech Rowiñski. To smutny dzieñ dla naszego œrodowiska. Po egnaliœmy wybitnego transplantologa, wspó³twórcê polskiej medycyny transplantacyjnej, wspó³za³o yciela Poltransplantu, Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego, Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej i inicjatora Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej. Bêdzie nam wszystkim bardzo brakowa³o Jego wiedzy, pomys³ów, inicjatyw i charyzmy. Prof. Roman Danielewicz 3

4 O Profesorze Wojciechu Rowiñskim koordynatorzy transplantacyjni Pan Profesor Wojciech Rowiñski zmar³ 14 marca 2014 r. By³ absolwentem Akademii Medycznej w Warszawie. Od 1958 r. jako lekarz, potem jako chirurg i chirurg transplantolog, przez ca³e Swoje zawodowe ycie budowa³ polsk¹ transplantologiê kliniczn¹ i zbudowa³ j¹ tak¹, jak¹ widzimy j¹ dziœ: opart¹ na rzetelnej wiedzy, uznan¹ na œwiecie, akceptowan¹ przez spo³eczeñstwo, przejrzyst¹ i uczciw¹. Te wspania³e cechy Pan Profesor mia³ i te do polskiej medycyny transplantacyjnej przeniós³. Ta z kolei odwdziêczy³a siê Panu Profesorowi jak umia³a najlepiej, kiedy sam wymaga³ leczenia przeszczepieniem; symbol sta³ siê pe³ny, swoisty paradygmat transplantologii zdyskontowany. Pierwszy znany nam Poltransplant znalaz³ swoj¹ przystañ w murach Kliniki Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej kierowanej przez Profesora Wojciecha Rowiñskiego, a pierwszy telefon koordynacyjny ( ) sta³ na biurku lekarza dy urnego Kliniki. St¹d koordynowano pierwsze pobrania wielonarz¹dowe ju w maju 1992 r. Profesor by³ pomys³odawc¹ akademickich szkoleñ dla koordynatorów transplantacyjnych. Swoj¹ ideê wcieli³ w ycie w 2007 r., kiedy w Warszawskim Uniwersytecie Medycznym rozpoczê³y swoj¹ edukacyjn¹ misjê Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych. Do koñca 2013 r. wykszta³ci³ Pan Profesor 400 absolwentów, ostatnie zajêcia poprowadzi³ 8 grudnia. Wystarczy³o Panu Profesorowi tak e si³, by jeszcze 5 marca br. przeprowadziæ nabór na kolejn¹ (czternast¹) edycjê szkolenia. Sieæ szpitalnych koordynatorów transplantacyjnych w Polsce, która dzia³a od 2010 r. jest wydajna i rozpoznawalna w œwiecie. Powsta³a dziêki staraniom Pana Profesora Rowiñskiego, który sprawi³, e w Narodowym Programie Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej znalaz³y siê œrodki finansowe, a przez to i mo liwoœci organizacyjne, by zatrudniæ koordynatorów w ponad 200 szpitalach w Polsce. Od 1994 r., odby³o siê ³¹cznie 28 konferencji koordynatorów transplantacyjnych. Pan Profesor uczestniczy³ w niemal wszystkich i naucza³ o spo³ecznych i etycznych aspektach medycyny transplantacyjnej. By³ prawdziwym znawc¹ tego zagadnienia, a Jego syntetyczne twierdzenia i uwagi s¹ niejednokrotnie wplatane w wypowiedzi innych specjalistów, jako g³os ca³ego œrodowiska. Profesor Rowiñski stworzy³ Polsk¹ Uniê Medycyny Transplantacyjnej i kierowa³ ni¹ przez wiele lat. Programy edukacyjne i promuj¹ce medycynê transplantacyjn¹, realizowane przez Uniê trafia³y do wielu œrodowisk, ale przede wszystkim do w³adz i personelu szpitali, gdzie pracuj¹ koordynatorzy transplantacyjni, by wzmocniæ ich pozycjê i wizerunek w szpitalu oraz wesprzeæ w realizacji programu pozyskiwania narz¹dów do przeszczepienia. Wdziêczni za to wszystko koordynatorzy transplantacyjni bêd¹ pielêgnowaæ pamiêæ o Profesorze Wojciechu Rowiñskim. 4

5 Uwagi o organizacji pobrañ wielonarz¹dowych Uwagi te zosta³y przedstawione podczas XXVIII Konferencji Koordynatorów Poltransplantu, która odby³a siê w Warszawie w dniach 7-8 listopada 2013 r. Podczas koordynacji pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców nale y siê pos³ugiwaæ nazewnictwem, wyjaœnieniami i opisami przyjêtymi przez WHO w rezolucji z Madrytu z 2010 r. ród³o: (The Madrid Resolution on Organ Donation and Transplantation. National Responsibility in Meeting the Needs of Patients, Guided by the WHO Principles. Transplantation 2011; 91 (11S): S29-S38). Na podstawie zawartych w ww. dokumencie definicji i objaœnieñ, obowi¹zuj¹cych w Polsce regulacji prawnych, przyjêtych zasad koordynacji pobrañ narz¹dów od zmar³ych oraz doœwiadczeñ w tym obszarze (w tym doœwiadczeñ dotycz¹cych naruszania zasad koordynacji) przedstawione zosta³o stanowisko Poltransplantu nt. wybranych etapów œcie ki rekrutacji zmar³ego dawcy. 5

6 PRAWDOPODOBNY ZMAR Y DAWCA NARZ DÓW: 1) Informacja o prawdopodobnym zmar³ym dawcy narz¹dów nie trafia do rejestrów transplantacyjnych 2) Informacja ta pozostaje w szpitalu dawcy i s³u y prospektywnemu monitorowaniu potencja³u dawstwa 3) Do rejestru wpisywany jest (nadawany jest numer koordynacji) potencjalny zmar³y dawca narz¹dów 4) Co do zasady nie dokonuje siê wstecznych wpisów do modu³u Koordynacja (w uzasadnionych przypadkach i po uzgodnieniu z koordynatorem Poltransplantu taki wpis mo e mieæ miejsce) POTENCJALNY DAWCA ZE ŒMIERCI MÓZGU: 1) Wpis do modu³u Koordynacja CODI ( nastêpuje nie wczeœniej ni po przeprowadzeniu pierwszej serii badañ stwierdzaj¹cych œmieræ mózgu 2) Sprawdzenie istnienia sprzeciwu w CRS-ie nastêpuje po wpisaniu potencjalnego dawcy do rejestru ZAKWALIFIKOWANY DAWCA ZE ŒMIERCI MÓZGU: 1) Rozmowa z rodzin¹ zmar³ego odbywa siê po stwierdzeniu œmierci 2) Pobranie wêz³ów ch³onnych mo e mieæ miejsce po stwierdzeniu œmierci 3) Rozpoczêcie dystrybucji narz¹dów (zg³aszanie mo liwoœci pobrania) czyli koordynacja pobrania wielonarz¹dowego nastêpuje wy³¹cznie wtedy, gdy dawca jest zakwalifikowany 4) Wybór biorcy nerek od dawcy anty-hcv (+) odbywa siê przed pobraniem 6

7 RZECZYWISTY DAWCA ZE ŒMIERCI MÓZGU: 1) Ustalona godzina pobrania oznacza godzinê naciêcia skóry na bloku operacyjnym 2) Narzucanie przez szpital dawcy lub przez zespó³ transplantacyjny godziny pobrania nie mo e prowadziæ do strat narz¹dów 3) SpóŸnienie zespo³u transplantacyjnego do szpitala dawcy oznacza naruszenie zasad koordynacji 4) Dokumentacja medyczna dawcy musi byæ dostêpna dla zespo³ów transplantacyjnych 5) Zespo³y chirurgiczne nie wykonuj¹ badañ diagnostycznych œmierci mózgu, lecz zapoznaj¹ siê z protoko³em komisji ds. stwierdzania œmierci mózgu 6) Zmar³y dawca przewo ony jest do bloku operacyjnego, gdy wszystkie zespo³y s¹ przygotowane do pobrania 7) Pocz¹tek zabiegu pobrania nastêpuje, gdy wszystkie zespo³y s¹ obecne na bloku operacyjnym i gotowe do operacji, 8) Chirurdzy przed rozpoczêciem zabiegu ustalaj¹ miêdzy sob¹ i z anestezjologiem plan pobrania 9) Ka dy zespó³ bior¹cy udzia³ w pobraniu narz¹dów pozostawia w historii choroby protokó³ pobrania narz¹dów WYKORZYSTANY DAWCA ZE ŒMIERCI MÓZGU: 1) Karta biorcy narz¹du trafia do Poltransplantu niezw³ocznie po przeszczepieniu 2) Protokó³ wyboru biorcy, trafia do Poltransplantu bezpoœrednio po przeszczepieniu 3) Wpis do rejestru przeszczepieñ nastêpuje bezpoœrednio po przeszczepieniu i powoduje automatyczne przeniesienie chorego z krajowej listy oczekuj¹cych do rejestru przeszczepieñ 4) Wpisy w module zdarzeñ i reakcji niepo ¹danych s¹ obowi¹zkowe (osoby odpowiedzialne za dokonywanie tych wpisów s¹ wskazane we wnioskach sk³adanych do Ministra Zdrowia o udzielenie pozwolenia na czynnoœci transplantacyjne) 5) Obserwacje dotycz¹ce monitorowania prze ycia przeszczepu i biorcy s¹ wpisywane do rejestru przeszczepieñ bezpoœrednio po przeszczepieniu, w 3 miesi¹ce, 12 miesiêcy i dalej, co 12 miesiêcy od przeszczepienia 6) Wyniki posiewów pobranych od dawcy s¹ obowi¹zkowo przesy³ane do biura koordynatora Poltransplantu, który dalej kieruje je do zespo³ów transplantacyjnych bior¹cych udzia³ w pobraniu 7) Sekcja zw³ok dawcy jest rekomendowana, a zapoznanie siê z jej wynikiem jest obowi¹zkiem koordynatora szpitalnego (w razie jakichkolwiek w¹tpliwoœci kontakt z biurem koordynatora Poltransplantu) 8) Protokó³ utylizacji narz¹du jest sporz¹dzany i przechowywany w podmiocie leczniczym, który nie wykorzysta³ narz¹du POZOSTA E UWAGI: 1) Zg³oszenie mo liwoœci pobrania tkanek ma miejsce w ka dym przypadku zmar³ego zakwalifikowanego dawcy narz¹dów; zg³oszeñ tych dokonuje koordynator Poltransplantu koordynatorowi Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek (mo liwa jest tak e lokalna lub regionalna dystrybucja pobrañ tkanek) 2) Raportowanie potencja³u dawstwa ka dego miesi¹ca jest jednym z warunków umowy ze szpitalnym koordynatorem pobierania narz¹dów. Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM 7

8 Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2013 r. Zmarli dawcy narz¹dów W 2013 r. do biura koordynacji Poltransplantu wp³ynê³o 775 zg³oszeñ potencjalnych zmar³ych dawców narz¹dów. W 593 przypadkach (76,5%) dosz³o do pobrania narz¹dów, w 182 natomiast (23,5%) nie by³o pobrania. W 87 przypadkach (11,2%) odst¹piono od pobrania z powodu sprzeciwu rodziny zmar³ego, 2 razy (0,3%) prokurator sprzeciwi³ siê pobraniu wszystkich narz¹dów. W 93 przypadkach (12%) do pobrania nie dosz³o z powodów medycznych, w tym najczêœciej z powodu stwierdzenia u zg³oszonego dawcy medycznych przeciwwskazañ do wykorzystania narz¹dów, co mia³o miejsce 75 razy (Tabela 1). Tabela 1. Zg³oszenia zmar³ych dawców narz¹dów w latach Kategoria dawcy Dawcy potencjalni Odst¹pienie od dalszych procedur z przeciwwskazañ medycznych (7%) (8%) (10%) (12,3%) (10,4%) (9,2%) Brak komisyjnego rozpoznania œmierci mózgu (1%) (0,5%) (0,6%) (0,1%) (0,6%) (0,8%) Odst¹pienie od pobrania z powodu braku autoryzacji pobrania (sprzeciw rodziny, (10%) (10%) (8%) (9,2%) (9,3%) (11,5%) prokuratury, w³asne zastrze enie) Dawcy zakwalifikowani (82%) (81%) (82%) (78,3%) (80%) (78,6%) Odst¹pienie od pobrania z braku odpowiednich biorców (1%) (0,5%) (0,5%) (0,2%) (0,5%) (0,5%) ZK u dawcy bez mo liwoœci pobrania przez zespo³y transplantacyjne (1%) (3%) (3%) (3%) (0,8%) (1,5%) Stwierdzenie u dawcy patologii dyskwalifikuj¹cej dawcê i narz¹dy (1%) (2%) (1,8%) (0,3%) (0,5%) (0,7%) Dawcy rzeczywiœci (79%) (77%) (78%) (75,5%) (78%) (76,5%) Odst¹pienie od przeszczepienia wszystkich pobranych narz¹dów z przeciwwskazañ (1%) (2%) (2%) (2%) (3,2%) (3,2%) medycznych Dawcy wykorzystani (78%) (75%) (76%) (74%) (75,7%) (74,1%) Najczêstsz¹ przyczynê zgonu zmar³ych dawców narz¹dów stanowi³y naczyniowe schorzenia mózgu: udar krwotoczny lub niedokrwienny 55% i uraz czaszkowo-mózgowy (32%). Zwraca uwagê wzrost liczby ( i odsetka) innych przyczyn œmierci mózgu u zmar³ych dawców: zatrucie, asfiksja, ³agodne guzy mózgu (Tabela 2). 8

9 Tabela 2. Zmarli dawcy narz¹dów w latach ; przyczyna zgonu. Przyczyna zgonu Choroba naczyñ mózgowych (57%) (57%) (55%) (59%) (58%) (55%) Uraz g³owy (36%) (37%) (36%) (33%) (30%) (32%) Inne przyczyny (7%) (6%) (9%) (8%) (12%) (13%) Ogó³em W 2013 r. œredni wiek zmar³ych, od których pobrano narz¹dy wyniós³ 45 lat (zakres: 2 lata 80 lat) (Tabela 3). Tabela 3. Zmarli dawcy narz¹dów w latach ; wiek. Rok Wiek 427 dawców 420 dawców 509 dawców 553 dawców 615 dawców 593 dawców Zakres 1 mies. 1 mies. 2 mies. 9 mies. 12 mies. 2 lata 75 lat 77 lat 81 lat 75 lat 81 lat 80 lat Œrednio 44 44, , lat 7 (1,6%) 7 (1,7%) 3 (0,6%) 4 (0,7%) 9 (1,1%) 3 (0,5%) (4,2%) 10 (2,4%) 18 (3,5%) 25 (4,5%) 24 (3,9%) 19 (3,2%) (16,1%) 73 (17,4%) 89 (17,5%) 92 (16,6%) 91(14,8%) 95 (16%) (13,1%) 59 (14%) 67 (13,2%) 70 (12,7%) 73 (11,7%) 87 (14,7%) (24,5%) 101 (24%) 111 (22%) 103 (18,6%) 146 (23,7%) 125 (21,1%) (38,4%) 157 (37,4%) 205 (40,3%) 241 (43,6%) 233 (38,8%) 221 (37,2%) >65 8 (1,8%) 13 (3,1%) 16 (3,1%) 18 (3,3%) 39 (6,3%) 43 (7,3%) Wœród zmar³ych dawców narz¹dów, podobnie jak w latach poprzednich, przewa ali mê czyÿni (62%) (Tabela 4). Tabela 4. Zmarli dawcy narz¹dów w latach ; p³eæ. P³eæ Liczba kobiet (K) Liczba mê czyzn (M) %K : %M 40:60 38:62 39:61 40:60 38:62 38:62 9

10 Pobrania narz¹dów do przeszczepienia od osób zmar³ych W 2013 r. liczba rzeczywistych zmar³ych dawców wynios³a 593, co daje 15,4 dawców na 1 mln mieszkañców. WskaŸnik ten jest nieco ni szy ni w roku poprzednim. W województwach: wielkopolskim i zachodniopomorskim wskaÿnik by³ najwy szy w kraju 26 dawców na 1 mln. mieszkañców. Na niskim poziomie kszta³towa³o siê dawstwo narz¹dów w województwach dolnoœl¹skim i podkarpackim (poni ej 10 dawców na 1 mln mieszkañców). W województwach œl¹skim, œwiêtokrzyskim i opolskim odnotowano wyraÿny wzrost aktywnoœci w zakresie pozyskiwania narz¹dów od zmar³ych dawców, natomiast w województwie dolnoœl¹skim, lubuskim i kujawsko-pomorskim nast¹pi³ spadek tej aktywnoœci (Tabela 5). Tabela 5. Liczba pobrañ narz¹dów od zmar³ych w latach poszczególne województwa Województwo Mieszk. 5 Dawców/1 mln Liczba Dawców/ dawców 1 mln Dolnoœl¹skie 2,9 10,6 9,7 12,8 12,1 18,3 27 9,3 Kujawsko- 2,1 11,7 13,3 14,8 13,3 14, pomorskie Lubelskie 2,2 4,6 5,5 4,5 9,5 8, Lubuskie 1,0 8,0 9 20, ódzkie 2,5 9,410,4 19,2 17,6 15, ,6 Ma³opolskie 3,3 0,6 1,5 3,9 7,9 11, ,8 Mazowieckie 5,3 10,5 8,3 9,414,2 15, ,4 Opolskie 1,0 15,44 13, , Podkarpackie 2,1 2,41,9 3,3 5,7 11,4 20 9,5 Podlaskie 1,2 7,6 15,8 17,5 15,8 11, ,2 Pomorskie 2,3 13,6 15,9 15,5 20,5 22, ,2 Œl¹skie 4,6 8,2 7,8 12,6 12,6 11, Œwiêtokrzyskie 1,3 4,7 7,8 7,7 6,9 5, ,3 Warmisko- 1,414,1 14,3 15,7 19,3 21, ,3 -mazurskie Wielkopolskie 3,5 25,5 24,1 26,2 20,3 26, Zachodnio- 1,7 40,8 34,7 27, , ,9 pomorskie Polska 38,50 11,2 11,0 13,3 14,5 16, ,4 1 Ludnoœæ Polski = 38,15mln (Rocznik Statystyczny 2008); 2 Ludnoœæ Polski = 38,15 mln (Rocznik Statystyczny 2009); 3 Ludnoœæ Polski = 38,20 mln (Rocznik Statystyczny 2010); 4 Ludnoœæ Polski = 38,53 (Rocznik Statystyczny 2011); 5 Ludnoœæ Polski = 38,50 (Rocznik Statystyczny 2013) W 2013 r. pobranie narz¹dów celem przeszczepienia mia³o miejsce w 142 szpitalach o dziewiêæ szpitali mniej ni w dwóch poprzednich latach (Tabela 6). 10

11 Tabela 6. Aktywnoœæ szpitali wg województw. Województwo Liczba szpitali z potencja³em dawstwa Liczba szpitali aktywnych w programie pozyskiwania narz¹dów od zmar³ych Dolnoœl¹skie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie ódzkie Ma³opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Œl¹skie Œwiêtokrzyskie Warmiñsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie OGÓ EM W dziesiêciu najaktywniejszych szpitalach pobrano narz¹dy od 165 dawców (28 % wszystkich dawców). Od tych dawców pobrano 464 narz¹dy, co stanowi³o 27% wszystkich narz¹dów pozyskanych do przeszczepienia w 2013 r. Najwiêcej, bo 26 dawców zg³oszono z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku, 24 dawców zg³oszono ze Szpitala Miejskiego im. J. Strusia w Poznaniu, 20 dawców zg³oszono z PSK nr 2 im. H. Œwiêcickiego te w Poznaniu. Zwraca uwagê wysoki wskaÿnik wykorzystania narz¹dów od jednego dawcy w SPCSK WUM w Warszawie i w Szpitalu im. Œw. Barbary w Sosnowcu (Tabela 7). Tabela 7. Szpitale, w których by³o najwiêcej pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców. Miasto Szpital Liczba pozyskanych narz¹dów Liczba Liczba oraz Liczba zmar³ych dawców zmar³ych i % wspó³czynnik dawców pobrañ liczba wielo- przeszczepionych narz¹do- narz¹dów/ wych liczba zmar³ych dawców Gdañsk Uniwersyteckie /2,8 Centrum Kliniczne (58%) Poznañ Wielospecjalistyczny Szpital Miejski /2,9 im. J. Strusia (63%) Poznañ Pañstwowy Szpital Kliniczny nr /2,5 im. Heliodora (50%) Œwiêcickiego 11

12 Tabela 7 (cd). Szpitale, w których by³o najwiêcej pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców. Miasto Szpital Liczba pozyskanych narz¹dów Liczba Liczba oraz Liczba zmar³ych dawców zmar³ych i % wspó³czynnik dawców pobrañ liczba wielo- przeszczepionych narz¹do- narz¹dów/ wych liczba zmar³ych dawców Sosnowiec Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr /3,2 im. Œw. Barbary (70%) Warszawa Samodzielny Publiczny Centralny Szpital /3,4 Kliniczny WUM (86%) Szczecin Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr /2,6 im. Prof. T. Soko³owskiego (50%) Pomorskiej Akademii Med. Szczecin Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital /2,5 Zespolony (46%) im. M. Sk³odowskiej-Curie ódÿ Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr /2,5 im. Norberta Barlickiego (54%) Olsztyn Wojewódzki Szpital /2,9 Specjalistyczny (69%) Gorzów Samodzielny Publiczny /2,7 Wielkopolski Szpital Wojewódzki (73%) Na 593 pobrania od dawców zmar³ych, 371 (63 %) stanowi³y pobrania wielonarz¹dowe. Od 219 dawców pobrano same nerki (od trzech dawców pobrano po jednej nerce, poniewa na pobranie drugiej nie wyrazi³ zgody prokurator, w jednym przypadku dawca mia³ tylko jedn¹ nerkê), od 1 dawcy pobrano tylko w¹trobê, od 2 pobrano tylko serce i od jednego dawcy pobrano tylko serce i w¹trobê (Tabela 8). Tabela 8. Struktura pobrañ narz¹dów w Polsce w latach Liczba pobrañ Pobrania tylko nerek Pobrania tylko w¹troby w tych latach liczono jak pobranie wielonarz¹dowe Pobrania tylko serca w tych latach liczono jak pobranie wielonarz¹dowe 3 2 Liczba pobrañ wielonarz¹dowych Odsetek pobrañ wielonarz¹dowych 56% 56% 47% 58% 56% 63% 12

13 W 6 województwach wskaÿnik pobrañ wielonarz¹dowych by³ wy szy ni œrednia w kraju, najwy szy by³ w województwie lubuskim 79% oraz woj. kujawsko-pomorskim i podlaskim wynosi³ 76%, najni szy wskaÿnik odnotowano w województwie œwiêtokrzyskim 44% (Tabela 9). Tabela 9. Pobrania wielonarz¹dowe w poszczególnych województwach Województwo Liczba dawców Liczba pobrañ Odsetek pobrañ rzeczywistych wielonarz¹dowych wielonarz¹dowych Dolnoœl¹skie % Kujawsko-pomorskie % Lubelskie % Lubuskie % ódzkie % Ma³opolskie % Mazowieckie % Opolskie % Podkarpackie % Podlaskie % Pomorskie % Œl¹skie % Œwiêtokrzyskie % Warmiñsko- Mazurskie % Wielkopolskie % Zachodniopomorskie % POLSKA % W pobraniach wielonarz¹dowych najczêœciej pozyskiwano nerki i w¹trobê (251 razy), nerki, serce i w¹trobê (43 razy) lub nerki, serce, w¹trobê i trzustkê (20 razy) (Tabela 10). Tabela 10. Struktura pobrañ w latach Nerki W¹troba W tych latach liczono jak pobranie wielonarz¹dowe Serce W tych latach liczono jak pobranie wielonarz¹dowe 3 2 Nerki +serce + w¹troba +twarz I W tych latach nie by³o takich pobrañ I 1 Nerki + w¹troba Nerki + serce + w¹troba Nerki + serce + w¹troba + trzustka Nerki + serce Nerki + w¹troba + trzustka Nerki + w¹troba + p³uca Nerki + serce + w¹troba + trzustka + p³uca Nerki + p³uca Nerki + trzustka

14 Tabela 10 (cd). Struktura pobrañ w latach Nerki + serce + trzustka Nerki + w¹troba + trzustka + p³uca Nerki + serce + w¹troba + p³uca Nerki + serce + p³uca Serce + w¹troba Nerki + przedramiê Nerki + w¹troba+ przedramiê Nerki + w¹troba + twarz I W tych latach nie by³o takich pobrañ I 1 Ogó³em ¹cznie w 2013 r. liczba pobranych narz¹dów ze zw³ok wynios³a 1688 i by³a mniejsza o 22 narz¹dy w porównaniu z 2012 r. Najwiêcej pobrano nerek 1174, w¹trób 344 i serc 91 (Tabela 11). Tabela 11. ¹czna liczba narz¹dów pobranych ze zw³ok w latach Nerki W¹troby Serca Trzustki P³uca Przedramiê Twarz W tych latach nie by³o takiego pobrania 2 OGÓ EM dawców p³uc, 2 pobranych p³uc Aktywnoœæ w zakresie pozyskiwania narz¹dów do przeszczepienia w 2013 r. w szpitalach poszczególnych województw zestawiono w Tabeli

15 Tabela 12. Pobieranie narz¹dów wg województw w 2013 r. Liczba Polska dolnoœl¹skie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ³ódzkie ma³opolskie zmar³ych dawców pobrañ wielonarz¹dowych % pobrañ wielonarz¹dowych 63% 63%76% 55% 79% 48% 56% 70% 63% 70% 76% 53% 63% 44% 56% 68% 59% pobranych narz¹dów pobranych nerek pobranych trzustek pobranych w¹trób pobranych serc pobranych p³uc pobranych twarzy wspó³czynnik liczby pobranych narz¹dów / liczby zmar³ych 2,8 2,9 3,0 2,7 2,9 2,7 2,8 3,1 2,9 2,9 3,0 2,8 2,9 2,42,7 2,8 2,7 dawców ywych dawców ywych dawców nerek * ywych dawców w¹troby * mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie œl¹skie œwiêtokrzyskie warmiñsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie *1 biorca w¹troby z Litwy, 2 biorców nerek z Ukrainy Wykorzystanie narz¹dów pobranych do przeszczepienia od osób zmar³ych w 2013 r. Nerki Pobrano ogó³em 1174 nerki, z czego 67 (5,7%) nerek nie przeszczepiono z powodu stwierdzenia patologii nerki, patologii naczyñ nerkowych lub urazu nerki oraz z powodu braku odpowiednich biorców dla nerki od dawców zaka onych wirusami HBV i/lub HCV (Tabela 13). W 2013 r. przeszczepiono 1107 nerek pobranych ze zw³ok (1074 przeszczepieñ pojedynczej nerki, 29 przeszczepieñ nerki wraz z trzustk¹, 2 przeszczepienia nerki wraz z wyspami trzustkowymi oraz 2 przeszczepienia nerki wraz z w¹trob¹). 15

16 Tabela 13. Przyczyny niewykorzystania pobranych nerek w latach Przyczyna, dla której odst¹piono Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba od przeszczepienia nerki Patologia nerki (wielotorbielowatoœæ, du e torbiele nerek, zaka enie nerek, nerka podkowiasta, kamica nerkowa, wodonercze, patologia naczyñ nerkowych, hipoplazja, aplazja, marskoœæ). Patologia innych narz¹dów stwierdzona makro- lub mikroskopowo i wykluczaj¹ca przeszczepienie Uraz nerki, z³a perfuzja pobranej nerki Brak odpowiednich biorców dla nerek pobranych od dawców z dodatnimi markerami wzw typu B lub C. Brak odpowiadaj¹cych wiekiem lub mas¹ cia³a biorców najczêœciej w rzadkiej grupie krwi (B, AB) Przyczyna nieustalona ¹cznie: liczba i odsetek (5,2%) (6,4%) (4,7%) (4,5%) (6,7%) (5,7%) W¹troba Pobrano 344 w¹troby, tj. o 13 wiêcej ni w roku poprzednim. W 26 przypadkach zdyskwalifikowano pobrany narz¹d od przeszczepienia, najczêœciej na podstawie wyniku badania mikroskopowego. Przeszczepiono 318 w¹trób pobranych od zmar³ych dawców narz¹dów (2 w¹troby przeszczepiono wraz z nerk¹). Dystrybucja i alokacja w¹trób pobranych od zmar³ych dawców w 2013 r. odbywa³y siê na zasadach ustalonych w 2011 roku. Szczegó³y koordynacji pobrañ w¹troby w przypadkach, gdy dosz³o do przeszczepienia zawieraj¹ tabele 14 i 15. Tabela 14. Dystrybucja ofert pobrania w¹troby w 2013 r. Liczba ofert w 1. kolejnoœci Liczba ofert w 2. kolejnoœci Liczba ofert w 3. kolejnoœci Liczba ofert w 4. kolejnoœci Liczba ofert ³¹cznie liczba akceptacji liczba akceptacji liczba akceptacji liczba akceptacji liczba akceptacji Katowice SUM Szczecin * 123* SPWSZ Warszawa * 170* CSK WUM Warszawa * 103* SKDJ WUM Warszawa CZD Wroc³aw UM Wszystkie oœrodki ³¹cznie *CSK WUM Warszawa 28 wykorzystanych zg³oszeñ w pi¹tej kolejnoœci, SPWSZ Szczecin 2 wykorzystane zg³oszenia w pi¹tej kolejnoœci, SKDJ Warszawa 2 wykorzystane zg³oszenia w pi¹tej kolejnoœci

17 Tabela 15. Przypadki, gdy przy dystrybucji i alokacji w¹troby zastosowanie mia³y szczególne kryteria lub podstawowy parytet równego dostêpu. Pobrañ dla Pobrañ Pobrañ od Pobrañ wg ¹czna biorców we w³asnym pediatrycznych podstawowego liczba zg³oszonych szpitalu dawców dla parytetu pobrañ w trybie pilnym pediatrycznych biorców Katowice SUM Szczecin SPWSZ Warszawa CSK Warszawa SKDJ Warszawa CZD Wroc³aw UM ¹cznie wszystkie oœrodki Serce Pobrano 91 serc tj. o dziesiêæ wiêcej ni w 2012 r. W czterech przypadkach pobrany narz¹d zdyskwalifikowano ze wzglêdów medycznych. 87 pobranych serc przeszczepiono w kraju. Dystrybucja ofert pobrania serca odbywa³a siê na zasadach ustalonych przez kierowników oœrodków przeszczepiaj¹cych serce i koordynatorów z tych oœrodków (Tabela 16 i 17). Tabela 16. Dystrybucja ofert pobrania serca w 2013 r. L. ofert w 1. kolejnoœci liczba akceptacji L. ofert w 2. kolejnoœci liczba akceptacji L. ofert w 3. kolejnoœci liczba akceptacji L. ofert w 4. kolejnoœci liczba akceptacji L. ofert ³¹cznie liczba akceptacji Klinika Chirurgii Serca, Naczyñ i Transplantologii Krakowski Szpital im. Jana Paw³a II w Krakowie Œl¹skie Centrum Chorób Serca * 49 w Zabrzu Klinika Kardiochirurgii * 37 i Transplantologii Instytut Kardiologii w Warszawie Klinika Kardiochirurgii UCM w Gdañsku Klinika Kardiochirurgii Katedry Kardiotorakochirurgii UM w Poznaniu Wszystkie oœrodki ³¹cznie *Klinika Kardiochirurgii w Aninie wykorzysta³a 4 zg³oszenia w pi¹tej kolejnoœci, Œl¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu wykorzysta³o 1 zg³oszenie w pi¹tej kolejnoœci 17

18 Tabela 17. Przypadki, gdy przy dystrybucji i alokacji serca zastosowanie mia³y szczególne kryteria lub podstawowy parytet równego dostêpu. Pobrañ dla biorców Pobrañ od pediatrycznych Pobrañ wg ¹czna zg³oszonych dawców dla podstawowego liczba w trybie urgens pediatrycznych biorców parytetu pobrañ Klinika Chirurgii Serca, Naczyñ i Transplantologii, Krakowski Szpital im. Jana Paw³a II w Krakowie Œl¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu Klinika Kardiochirurgii i Transplantologii Instytut Kardiologii w Warszawie Klinika Kardiochirurgii UCM w Gdañsku Klinika Kardiochirurgii Katedry Kardiotorakochirurgii UM w Poznaniu ¹cznie wszystkie oœrodki *Równie biorcy w trybie urgens Trzustki Od 39 dawców pobrano trzustkê, w dwóch przypadkach odst¹piono od przeszczepienia pobranego narz¹du. Jednoczasowo z nerk¹ pobran¹ od tego samego dawcy przeszczepiono 29 trzustek. W dwóch przypadkach biorcom przeszczepiono nerkê wraz z wyspami trzustkowymi, w trzech przypadkach przeszczepiono sam¹ trzustkê oraz w trzech przypadkach przeszczepiono wyspy trzustkowe. P³uca W 2013 r. pobrano p³uca od 19 zmar³ych dawców, z czego w Zabrzu wykonano 6 przeszczepieñ pojedynczego p³uca i 6 przeszczepieñ obu p³uc. W Szczecinie wykonano 4 zabiegi przeszczepienia pojedynczego p³uca i jeden zabieg przeszczepienia obu p³uc. W dwóch przypadkach, z powodu braku odpowiednich biorców w Polsce, ofertê pobrania p³uc skierowano do oœrodków europejskich poprzez Eurotransplant. Do pobrania przyjecha³y zespo³y z Niemiec. Przedramiê W 2013 r. nie wykonano adnego przeszczepienia koñczyny górnej. Twarz W 2013 r. przeprowadzono po raz pierwszy w Polsce dwa ca³kowite przeszczepienia twarzy. Zabiegi te zosta³y wykonane przez Zespó³ Chirurgii Rekonstrukcyjnej i Mikronaczyniowej Centrum Onkologii im. M. Sk³odowskiej w Gliwicach. W 2013 r. spoœród 1688 pobranych narz¹dów od zmar³ych, 113 narz¹dów nie przeszczepiono, a 4 narz¹dy (p³uca od 2 dawców) przes³ano do wykorzystania poza Polskê. W kraju przeszczepiono ³¹cznie 1575 narz¹dów (1107 z 1174 pobranych nerek, 37 z 39 pobranych trzustek jako przeszczep narz¹dowy lub przeszczep wysp trzustkowych, 318 z 344 pobranych w¹trób, 87 z 91 pobranych serc, 24 z 38 pobranych p³uc, 2 z 2 pobranych twarzy. Da³o to wspó³czynnik liczby przeszczepionych narz¹dów do liczby zmar³ych dawców równy 2,7, zbli ony do lat poprzednich (Tabela 18). Tabela 18. Wykorzystania narz¹dów pozyskanych od zmar³ych w latach Liczba pobrañ Liczba wykorzystanych narz¹dów Wspó³czynnik: liczba przeszczepionych narz¹dów/liczba zmar³ych dawców 2,6 2,6 2,6 2,7 2,6 2,7 18

19 Przeszczepianie narz¹dów Przeszczepianie nerek W 2013 r. przeszczepiono nerki ³¹cznie 1133 biorcom (29,4 / 1 mln mieszkañców). W tej liczbie 1076 biorców otrzyma³o nerki pochodz¹ce od osób zmar³ych (28 / 1 mln), 57 zaœ od ywych dawców (1,5 /1 mln mieszkañców). Najwiêcej przeszczepieñ nerek wykonano w SPSK im. A. Mielêckiego w Katowicach (141 przeszczepieñ), 129 przeszczepieñ nerek przeprowadzi³ zespó³ ze Szpitala Klinicznego Dzieci¹tka Jezus w Warszawie, w Uniwersyteckim Centrum Klinicznym w Gdañsku wykonano 116 przeszczepieñ nerek (Tabela 19). Tabela 19. Przeszczepianie nerek w latach Razem Razem Razem Razem Razem CD LD Razem 4 4 Bia³ystok Bydgoszcz UMK Gdañsk UCK Katowice ŒUM Kraków UJ CM Lublin UM ódÿ UM ódÿ Woj Olsztyn WSS Poznañ UM Poznañ Woj Szczecin PUM Szczecin SPWSZ Warszawa CSK Warszawa CZD , Warszawa SKDJ , Warszawa MSW Wroc³aw UM Wroc³aw WSS Wroc³aw 4 wojsk OGÓ EM , w tym biorcy pary nerek, 2 w tym biorcy jednoczasowego przeszczepu w¹troby i nerki Przeszczepianie trzustki, trzustki i nerki oraz wysp trzustkowych W 2013 r. wykonano 29 operacji jednoczasowego przeszczepienia nerki i trzustki. W Szpitalu Klinicznym Dzieci¹tka Jezus wykonano 3 przeszczepienia wysp trzustkowych oraz dwa przeszczepienia wysp trzustkowych i nerki. W Klinice Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego, w Szpitalu MSWiA w Warszawie oraz w SKDJ w Warszawie wykonano po jednym przeszczepieniu samej trzustki (Tabele 20, 21 i 22). Tabela 20. Jednoczasowe przeszczepianie trzustki i nerki w latach CSK Warszawa SKDJ Warszawa ŒUM Katowice MSW Warszawa Razem

20 Tabela 21. Przeszczepianie trzustki w latach CSK Warszawa SKDJ Warszawa ŒUM Katowice MSW Warszawa Razem Tabela 22. Przeszczepianie wysp trzustkowych, wysp trzustkowych i nerki w roku Wyspy trzustkowe Wyspy trzustkowe i nerka SKDJ Warszawa 3 2 Przeszczepianie w¹troby Liczba przeszczepieñ w¹troby od zmar³ych dawców w 2013 r. wynios³a 318 (w 2012 r. 314 operacje). Najwiêcej zabiegów wykonano w CSK WUM w Warszawie 165 przeszczepieñ (o 4 mniej ni w 2012 r.). W CZD w 18 przypadkach przeszczepiono fragment w¹troby pobranej od ywego dawcy (pobrania mia³y miejsce w CSK WUM). ¹czna liczba transplantacji w¹troby w 2013 r. wynios³a 336 (Tabela 23). Tabela 23. Przeszczepianie w¹troby w latach Razem Razem Razem Razem Razem CD LD Razem CSK Warszawa SKDJ Warszawa CZD Warszawa SPWSZ Szczecin AM Wroc³aw ŒUM Katowice Ogó³em Przeszczepianie serca W 5 oœrodkach kardiochirurgicznych wykonano 87 zabiegów przeszczepienia serca, to jest o 8 zabiegów wiêcej ni w roku 2012 i jest to najwiêksza liczba przeszczepieñ serca od 2008 roku (Tabela 24). Tabela 24 Przeszczepianie serca w latach Oœrodek Kraków KSS Zabrze SCCS Warszawa Anin IK Warszawa MSW Gdañsk UCK Poznañ UM OGÓ EM Przeszczepianie p³uc W 2013 r. przeszczepiono p³uca pobrane od 17 dawców. Zespó³ w Zabrzu w szeœciu przypadkach przeszczepi³ oba p³uca jednemu biorcy, a w szeœciu przypadkach przeszczepiono p³uco prawe lub lewe. Zespó³ ze Szczecina w jednym przypadku przeszczepi³ oba p³uca jednemu biorcy, a w czterech przypadkach przeszczepiono p³uco prawe (Tabela 25). 20

21 Tabela 25. Przeszczepianie p³uc w latach Zabrze SCCS Szczecin-Zdunowo OGÓ EM Przeszczepianie narz¹dów od dawców ywych W 2013 r. liczba przeszczepieñ nerek pobranych od ywych dawców wynios³a 57 i by³a wy sza ni w latach ubieg³ych. Najwiêcej, bo 17 przeszczepieñ wykonano w Szpitalu Klinicznym Dzieci¹tka Jezus w Warszawie, 8 operacji przeprowadzono w CSK WUM w Warszawie. Liczba przeszczepieñ fragmentów w¹troby pobranych od ywych dawców wykonanych w CZD w Warszawie (pobranie w CSK WUM) wynios³a 18 (Tabela 26). Tabela 26. Przeszczepianie nerek i w¹troby od ywych dawców w latach Nerki W¹troby RAZEM Ogó³em w 2013 r. w Polsce 1575 narz¹dów pochodz¹cych ze zw³ok i 75 pochodz¹cych od osób ywych przeszczepiono 1610 biorcom (Tabele 27 i 28). Tabela 27. Biorcy narz¹dów pobranych ze zw³ok i od ywych dawców w 2013 r. Rodzaj przeszczepienia Liczba biorców Nerka od osoby zmar³ej 1074 Nerka od ywego dawcy 57 Nerka jednoczasowo z trzustk¹ 29 Nerka jednoczasowo z wyspami trzustkowymi 2 Nerka jednoczasowo z w¹trob¹ 2 W¹troba od osoby zmar³ej 316 Fragment w¹troby od ywego dawcy 18 Trzustka 3 Wyspy trzustkowe 3 Serce 87 Pojedyncze p³uco 10 Oba p³uca 7 Twarz 2 ¹cznie 1610 Tabela 28. Liczba przeszczepionych narz¹dów i liczba biorców w latach Liczba przeszczepionych narz¹dów (CD + LD) Liczba biorców ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM Krystyna Antoszkiewicz, Poltransplant 21

22 Krajowa Lista Oczekuj¹cych na przeszczepienie (KLO) W 2013 r. do krajowej listy osób oczekuj¹cych (KLO) zg³oszono 4473 potencjalnych biorców. Do wszystkich oczekuj¹cych wys³ano powiadomienia o wprowadzeniu na listê. Kierownicy oœrodków kwalifikacyjnych otrzymali 603 zbiorcze powiadomienia o umieszczeniu na liœcie chorych z danego oœrodka. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w 2013 r. W 2013 r. w krajowej liœcie osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki zarejestrowanych by³o 2565 chorych, w tym 1241 zosta³o zg³oszonych do KLO w 2013 r. Systematycznie wzrasta liczba potencjalnych biorców nerki powy ej 60 r. (Tabela 1). Stopniowo roœnie liczba osób zg³aszanych do przeszczepienia nerki, co przy rosn¹cej liczbie przeszczepieñ jest warunkiem utrzymania prawid³owego doboru biorcy. W obecnym systemie informatycznym wdro ono modu³ automatycznego, wyprzedzaj¹cego przypominania lekarzom prowadz¹cym i pracowniom zgodnoœci tkankowej o badaniach immunologicznych. Oznaczenie HLA oraz PRA u potencjalnego biorcy jest warunkiem umieszczenia chorego na liœcie oczekuj¹cych, podobnie jak potwierdzenie grupy krwi przez oœrodek kwalifikacyjny czy wpisanie rozpoznania i danych osobowych. W 2013 r. wykonano 26 przeszczepieñ nerki z brakiem niezgodnych HLA, w tym 3 nerki z 6 zgodnymi HLA. Tabela 1. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki (nerki i trzustki, nerki i w¹troby, nerki i serca) w latach Ca³kowita liczba osób zarejestrowanych w KLO Osoby zarejestrowane < 18 r * Osoby zarejestrowane > 60 r * Œredni wiek osób oczekuj¹cych 45 lat 45 lat 46 lat 47 lat 47 lat 47 lat 6 m-cy 11 m-cy 2 m-ce 3 m-ce* 1 m-c Osoby zg³oszone po raz pierwszy Liczba wszystkich przeszczepieñ nerki Liczba przeszczepieñ nerki od dawcy zmar³ego Liczba przeszczepieñ nerki od dawcy ywego Liczba jednoczasowych przeszczepieñ nerki i trzustki Liczba jednoczasowych przeszczepieñ nerki i wysp trzustkowych Liczba jednoczasowych przeszczepieñ nerki i w¹troby Osoby zmar³e na liœcie * *Liczone na dzieñ r. Tabela 2. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki (nerki i trzustki, nerki i w¹troby, nerki i serca) w latach Oczekuj¹cy w dniu 31 grudnia na przeszczepienie ** Nerki Nerki i trzustki (wysp trzustkowych) (2) 30(3) Nerki i w¹troby Nerki i serca ** Od stycznia 2013 r. KLO wykazuje jedynie chorych aktywnie oczekuj¹cych na przeszczepienie. 22

23 Spoœród 940 osób aktywnie oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki 31 grudnia 2013 r., 78% to chorzy oczekuj¹cy na pierwsze przeszczepienie nerki. Od 2013 r. ostatniego dnia ka dego miesi¹ca podajemy liczbê osób, które tego dnia mia³y status aktywny na krajowej liœcie oczekuj¹cych. W latach poprzednich w podanych liczbach uwzglêdnialiœmy tak e osoby czasowo wykluczone, czyli te, które zosta³y zg³oszone do KLO, ale z ró nych powodów wykluczone z typowania na czas okreœlony. Z uwagi na du e ró nice w czasie dyskwalifikacji, obecnie podajemy wy³¹cznie liczbê chorych gotowych do przeszczepienia danego dnia. Spoœród 1164 przeszczepieñ nerki wykonanych w 2013 r., u 979 biorców wykonano pierwsze przeszczepienie, u 168 biorców drugie a 17 biorców otrzyma³o trzecie przeszczepienie. Tabela 3. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki (nerki i trzustki, nerki i w¹troby, nerki i serca) 31 grudnia danego roku * Oczekuj¹cy na pierwsze przeszczepienie Oczekuj¹cy na drugie przeszczepienie Oczekuj¹cy na trzecie przeszczepienie Oczekuj¹cy na czwarte przeszczepienie * Liczone na dzieñ r. Lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w trybie pilnym w latach U wiêkszoœci chorych (73%) wymagaj¹cych pilnego przeszczepienia nerki w 2013 r. wykonano ten zabieg. Trzech chorych pozosta³o na liœcie oczekuj¹cych w 2014 r. a u pozosta³ych trzech uda³o siê wytworzyæ sta³y i bezpieczny dostêp naczyniowy do dializ i nie wymagaj¹ pilnego przeszczepienia nerki (Tabela 4). Tabela 4. Lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w trybie pilnym w latach Liczba osób zarejestrowanych Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê Liczba osób skreœlonych z listy pilnej Osoby zmar³e 1 - Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia Lista osób z cukrzycow¹ chorob¹ nerek oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki lub nerki i trzustki w latach W 2013 r. w zarejestrowanych by³o w KLO 152 osoby z cukrzycow¹ chorob¹ nerek, w tym 46 osób zg³oszono de novo do zabiegu przeszczepienia nerki i trzustki. Niepokoj¹ca jest du a œmiertelnoœæ wœród oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w grupie chorych z cukrzyc¹ (3,9%) w stosunku do ogólnej œmiertelnoœci na liœcie oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki (1, 99%) i braku zgonów wœród osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki i trzustki. Zwi¹zane jest to z pewnoœci¹ z tym, e do przeszczepienia nerki i trzustki kwalifikowane s¹ osoby m³ode, bez dodatkowych obci¹ eñ zdrowotnych i z cukrzyc¹ typu 1, a do przeszczepienia nerki g³ównie osoby z cukrzyc¹ typu 2, która sprzyja problemom naczyniowym pogarszaj¹cym rokowanie w tej grupie chorych (Tabela 5 i 6). 23

24 Tabela 5. Lista osób z cukrzycow¹ chorob¹ nerek oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w latach * Liczba osób z cukrzycow¹ chorob¹ nerek (I i II typ) zarejestrowanych w KLO oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê od dawcy zmar³ego Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê od dawcy ywego Osoby zmar³e na liœcie oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki *Liczone na dzieñ Tabela 6. Lista osób z cukrzycow¹ chorob¹ nerek oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki i trzustki w latach Liczba osób zarejestrowanych w KLO z cukrzycow¹ chorob¹ nerek (I typ) oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki i trzustki 71 62* w tym de novo Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê i trzustkê Liczba osób zakwalifikowanych do przeszczepienia nerki i trzustki, które otrzyma³y przeszczepienie nerki 19 9* 2 5 Osoby zmar³e na liœcie oczekuj¹cych na tx nerki i trzustki 3 1* - - Osoby oczekuj¹ce na przeszczepienie nerki i trzustki (wysp trzustkowych) 31 grudnia (2) 30(3) *Liczone na dzieñ Osoby zg³oszone do wyprzedzaj¹cego przeszczepienia nerki lub nerki i trzustki (pre-emptive, przed rozpoczêciem dializ) w latach Spoœród 2565 chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w 2013 r., 97 osób zg³oszonych by³o do wyprzedzaj¹cego przeszczepienia nerki lub nerki i trzustki, co stanowi 3,8%. Wykonano w tej grupie 58 zabiegów przeszczepienia nerki, w tym: 14 od dawców ywych oraz 4 nerki wraz z trzustk¹ pobran¹ od tego samego dawcy. Wielu chorych (39%), mimo zg³oszenia w KLO do wyprzedzaj¹cego przeszczepienia nerki rozpoczê³a leczenie dializami i nadal pozostaje na liœcie oczekuj¹cych. Tabela 7. Osoby zg³oszone do wyprzedzaj¹cego przeszczepienia nerki lub nerki i trzustki (pre-emptive, przed rozpoczêciem dializ) w latach * Liczba osób zarejestrowanych Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê od dawcy zmar³ego Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê od dawcy ywego Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê i trzustkê Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê i w¹trobê Osoby zmar³e *Liczone na dzieñ r. 24

25 Osoby o podwy szonym ryzyku immunologicznym (PRA %) oczekuj¹ce na przeszczepienie nerki w latach Osoby o podwy szonym ryzyku immunologicznym stanowi¹ istotny odsetek wœród osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki. Mimo, e liczba tych osób w ostatnim roku wzros³a, nadal jest ona zani ona, gdy opiera siê na ma³o dok³adnych metodach oznaczania PRA, wykorzystuj¹cych ograniczon¹ do liczbê dawców limfocytów z danego rejonu a nie z ca³ego kraju. Oczekujemy na wdro enie molekularnych metod identyfikowania pacjentów podwy szonego ryzyka immunologicznego z zastosowaniem metod pozwalaj¹cych na iloœciow¹ i jakoœciow¹ ocenê przeciwcia³ anty HLA. Zastosowanie tych metod pozwoli nie tylko na rzeteln¹ identyfikacjê chorych o podwy szonym ryzyku immunologicznym, ale tak e na lepszy dobór tkankowy miêdzy dawc¹ i biorc¹ nerki z uwzglêdnieniem nieprzeszczepiania tych narz¹dów, przeciwko którym biorca bêdzie mia³ przeciwcia³a (Tabela 8). Tabela 8. Osoby o podwy szonym ryzyku immunologicznym (PRA %) oczekuj¹ce na przeszczepienie nerki w latach * Liczba osób oczekuj¹cych: PRA % PRA 50-79% Osoby, które otrzyma³y przeszczep nerki PRA % PRA 50-79% Osoby zmar³e na liœcie PRA % PRA 50-79% Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia PRA % PRA 50-79% *Liczone na dzieñ Chorzy oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki po przeszczepieniu innego narz¹du, tkanki lub komórek W 2013 r. zg³oszono do przeszczepienia nerki i wykonano przeszczepienie u chorej po autologicznym przeszczepieniu szpiku. Nadal oczekuje na przeszczepienie nerki chora po przeszczepieniu serca i p³uc. Z 3 chorych po przeszczepieniu p³uc zg³oszonych do przeszczepienia nerki w 2013 r., dokonano przeszczepienia u 2 chorych, z czego u jednej by³a to nerka pobrana od ywego dawcy. Liczba chorych wymagaj¹cych przeszczepienia nerki po przeszczepieniu w¹troby czy serca utrzymuje siê na podobnym poziomie od kilku lat, co przy rosn¹cej liczbie przeszczepieñ narz¹dów pozanerkowych (szczególnie w¹troby) pozwala stwierdziæ, e byæ mo e problem niewydolnoœci nerek w tej grupie chorych uda³o siê opanowaæ. Tabela 9. Chorzy oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki po przeszczepieniu serca w latach Liczba oczekuj¹cych Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê Liczba osób zdyskwalifikowanych od przeszczepienia Liczba zmar³ych Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia

26 Tabela 10. Chorzy oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki po przeszczepieniu w¹troby w latach Liczba oczekuj¹cych Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê Liczba osób zdyskwalifikowanych Liczba zmar³ych 1 1 Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia Chorzy oczekuj¹cy na jednoczasowe przeszczepienie nerki i w¹troby w latach Spoœród 9 chorych oczekuj¹cych na jednoczasowe przeszczepienie nerki i w¹troby, 2 osoby otrzyma³y taki przeszczep w 2013 r. Tabela 11. Chorzy oczekuj¹cy na jednoczasowe przeszczepienie nerki i w¹troby w latach Liczba oczekuj¹cych Liczba osób, którym przeszczepiono nerkê i w¹trobê Liczba osób zdyskwalifikowanych Liczba zmar³ych Liczba osób oczekuj¹cych 31 grudnia Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie nerki w latach W 2013 r. œredni czas oczekiwania na przeszczepienie nerki, liczony od zarejestrowania w KLO do dnia przeszczepienia, wynosi³ 10 miesiêcy. Czas dializoterapii przed przeszczepieniem nie zmienia siê (Tabela 12). Tabela 12. Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie nerki w latach œredni czas oczekiwania na przeszczepienie Grupa chorych od rozpoczêcia dializ do przeszczepienia * Zg³oszeni do pierwszego 2 lata 2 lata 2 lata 2 lata 2lata 2lata przeszczepienia nerki 10 m-cy 8,5 m-ca 10 m-cy 11 m-cy 6 m-cy 6 m-cy Wysokoimmunizowani 4 lata 6 lat 4 lata 3 lata 4 lata 6 lat 6 m-cy 11 m-cy 8,5 m-ca 11 m-cy 5 m-cy 8 m-cy Zg³oszeni do przeszczepienia 3 lata 2 lata 2 lata 2 lata 1 rok 1 rok nerki i trzustki 3,5 m-ca 4 m-ce 7 m-cy 9 m-cy 8 m-cy *Liczone na dzieñ Tabela 12 (cd). Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie nerki w latach œredni czas oczekiwania na przeszczepienie Grupa chorych od zakwalifikowania do przeszczepienia * Zg³oszeni do pierwszego przeszczepienia nerki 10 m-cy 7 m-cy 9 m-cy 11 m-cy 10 m-cy 10 m-cy Zg³oszenia pilne 32 dni 38 dni 42 dni 63 dni 16 dni 54 dni Wysokoimmunizowani 9 m-cy 15 m-cy 15,5 m-ca 17 m-cy 15 m-cy 16 m-cy Zg³oszeni do pierwszego przeszczepienia nerki i trzustki 4 m-ce 8,5 m-ca 8,5 m-ca 11,5 m-ca 5 m-cy 4 m-ce Zg³oszeni do przeszczepienia przed rozpoczêciem dializ 4,5 m-ca 6,5 m-ca 7,5 m-ca 8,5 m-ca 7,7 m-ca 9 m-cy *Liczone na dzieñ

27 Przyczyny niewydolnoœci nerek chorych zg³oszonych do KLO w 2013 r. Dominuj¹c¹ przyczyn¹ niewydolnoœci nerek wœród chorych zg³oszonych do przeszczepienia jak i po przeszczepieniu nerki s¹ choroby k³êbuszkowe nerek. Nadal pozostaje grupa chorych (14%), u których nie uda³o siê zdiagnozowaæ przyczyny niewydolnoœci nerek, ale wyeliminowano w wiêkszoœci przypadków wady uk³adu moczowego, które by mog³y w krótkim czasie doprowadziæ do niewydolnoœci nerki przeszczepionej. Tabela 13. G³ówne przyczyny niewydolnoœci nerek u chorych zg³oszonych do KLO Grupy chorych Nowo zg³oszeni Wszyscy oczekuj¹cy 31 grudnia Wszyscy, u których dokonano przeszczepienie nerki w 2013 r. od zmar³ego dawcy Zg³oszeni przed rozpoczêciem dializ do pierwszego przeszczepienia nerki Dokonano przeszczepienia nerki przed rozpoczêciem dializ Dokonano przeszczepienia nerki od ywego dawcy Liczba G³ówne przyczyny niewydolnoœci nerek % Glomerulopatie pierwotne Cukrzycowa choroba nerek Glomerulopatie wtórne inne Torbielowatoœæ nerek Œródmi¹ szowe zapalenia nerek Nefropatia nadciœnieniowa Inne Nieznane Chorzy oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki z nietypowym odprowadzeniem moczu met. Brickera W 2013 r. 15 chorych oczekiwa³o na przeszczepienie nerki z nietypowym odprowadzeniem moczu metod¹ Brickera, czyli z pominiêciem w³asnego pêcherza moczowego i wytworzeniem przetoki moczowodowo-jelitowo-skórnej, z czego 12 zg³oszono w 2013 r. Spoœród 15 osób, u 6 chorych takie odprowadzenie wykonano przed kwalifikacj¹, u pozosta³ych 9 chorych zaplanowano wytworzenie nietypowego odprowadzenia moczu w czasie przeszczepienia. W 2013 r. wykonano 10 przeszczepieñ nerki ww. chorym, w tym 3 przeszczepienia nerki do wczeœniej wytworzonej pêtli Brickera. U jednego chorego z tej grupy wykonano zespolenie moczowe do pêcherza moczowego mimo wczeœniejszej kwalifikacji do pêtli Brickera. Oœrodki kwalifikuj¹ce chorych do przeszczepienia nerki Zg³aszanie chorych do krajowej listy osób oczekuj¹cych odbywa siê za poœrednictwem oœrodków kwalifikacyjnych, dzia³aj¹cych przy oœrodkach transplantacyjnych. Po³owa chorych zg³aszanych z danego oœrodka kwalifikacyjnego jest przeszczepianych poza tym oœrodkiem. W 2013 r. odnotowaliœmy wzrost nowych zg³oszeñ do krajowej listy osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki. W 2013 r. stacje dializ zg³osi³y do kwalifikacji w oœrodkach kwalifikacyjnych 2584 osoby, z czego 1241 zakwalifikowano do przeszczepienia nerki i zg³oszono do KLO (Tabela 14). 27

28 Tabela 14. Oœrodki kwalifikuj¹ce chorych do przeszczepienia nerki. Oœrodek kwalifikacyjny Liczba chorych zg³oszonych do KLO w danym roku Bia³ystok Bydgoszcz Gdañsk Katowice Kraków Lublin ódÿ Poznañ Szczecin Warszawa Warszawa CZD Wroc³aw Razem Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie trzustki oraz wysp trzustkowych w 2013 r. W 2013 r. wykonano 3 przeszczepienia samej trzustki oraz 3 przeszczepienia wysp trzustkowych. Zg³oszono de novo 5 osób do transplantacji nerki i wysp trzustkowych, 4 osoby do przeszczepienia nerki i trzustki lub wysp trzustkowych, 7 osób do przeszczepienia trzustki oraz jedn¹ osobê do przeszczepienia wysp trzustkowych (Tabela 15). Tabela 15. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie trzustki lub wysp trzustkowych w latach Liczba przeszczepieñ trzustki Liczba przeszczepieñ wysp trzustkowych Oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki i wysp trzustkowych 31grudnia * Oczekuj¹cy na przeszczepienie wysp trzustkowych 31grudnia Oczekuj¹cy na przeszczepienie trzustki lub wysp trzustkowych 31grudnia Oczekuj¹cy na przeszczepienie trzustki 31 grudnia * Oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki i trzustki ewentualnie wysp trzustkowych Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie narz¹dów klatki piersiowej Osoby oczekuj¹ce na przeszczepienie serca W 2013 r. w Polsce do leczenia przeszczepieniem serca zg³oszono 234 nowych chorych i by³a to liczba podobna jak w latach poprzednich. Najwiêcej chorych zg³oszono do przeszczepienia serca w Œl¹skim Centrum Chorób Serca w Zabrzu 107 osób, a najmniej w Centrum Zdrowia Dziecka 2 osoby, z tym, e oœrodek w CZD rozpocz¹³ dzia³alnoœæ w 2013 r. ¹czna liczba chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie serca w 2013 roku wynios³a 601 osób. Spoœród wszystkich oczekuj¹cych, przeszczepienie serca w 2013 r. otrzyma³o 87osób (14%) w tym 4 osoby poni ej 18 r. (3 w Zabrzu, 1 w Instytucie Kardiologii w Warszawie), zdyskwalifikowano stale lub czasowo 118 osób (19,6%), zmar³o w trakcie oczekiwania 59 chorych (9,8%). 31 grudnia 2013 r. oczekiwa³o na przeszczepienie serca 320 chorych (Tabela 16). 28

29 Tabela 16. Realizacja zapotrzebowania na leczenie przeszczepieniem serca w Polsce w 2013 r. Warszawa Kraków Zabrze Gdañsk Poznañ Warszawa Instytut KSS SCCS UCK SKPP UM CZD Kardiologii ¹cznie Nowe zg³oszenia Nowe zg³oszenia w trybie pilnym Nowe zg³oszenia w trybie planowym Przeszczepienia ogó³em Przeszczepienia w trybie pilnym Przeszczepienia w trybie planowym Chorzy zmarli przed przeszczepieniem Liczba oczekuj¹cych 31 grudnia Œredni czas oczekiwania chorych, którzy otrzymali w 2013 r. przeszczepienie serca wyniós³ 66 dni dla biorców zg³oszonych w trybie pilnym oraz 10 miesiêcy dla biorców zg³oszonych w trybie planowym. Czas oczekiwania osób, które nie otrzyma³y przeszczepienia serca na koniec 2013 roku i nadal znajduj¹ siê na liœcie oczekuj¹cych, wyniós³ œrednio 15 miesiêcy. Chorzy, którzy zmarli nie doczekawszy przeszczepienia oczekiwali œrednio 15 miesiêcy (Tabela 17). Tabela 17. Œredni czas oczekiwania chorych zg³oszonych do leczenia przeszczepieniem serca w 2013 r. Chorzy przeszczepieni, zg³oszeni w trybie pilnym Chorzy przeszczepieni, zg³oszeni w trybie planowym Chorzy zg³oszeni, którzy zmarli przed przeszczepieniem Oczekuj¹cy 31 grudnia Warszawa Kraków Zabrze Gdañsk Poznañ Warszawa Instytut KSS SCCS UCK SKPP UM CZD Kardiologii Polska 33 dni 43 dni 7 dni 57 dni 188 dni - 66 dni 17 m-cy - 5 m-cy 9 m-cy m-cy 7 m-cy 15 m-cy 22 m-ce 13 m-cy 17 m-cy - 15 m-cy 15 m-cy 22 m-ce 24 m-ce 11 m-cy 15 m-cy 2 m-ce 15 m-cy W 2013 r. na przeszczepienie serca oczekiwa³o 22 osoby poni ej 18 r., z czego 20 zg³oszono w 2013 r. po raz pierwszy. W 2013 r. przeszczepiono serce u 4 osób poni ej 18 r. Dwoje dzieci zmar³o w oczekiwaniu na przeszczepienie serca w 2013 r., 2 wykluczono czasowo, 1 wykluczono na sta³e z przeszczepienia serca. W dniu r. na aktywnej liœcie oczekuj¹cych na przeszczepienie serca pozostawa³o 13 dzieci. Œredni czas oczekiwania w 2013 r. na przeszczepienie serca w tej grupie chorych wynosi³ 5 miesiêcy (Tabela 18). 29

30 Tabela 18. Krajowa lista osób poni ej 18 r. oczekuj¹cych na przeszczepienie serca w 2013 r. Warszawa Kraków Zabrze Gdañsk Poznañ Warszawa Instytut KSS SCCS UCK SKPP UM CZD Kardiologii ¹cznie Nowe zg³oszenia Przeszczepienia Chorzy zmarli przed przeszczepieniem Liczba oczekuj¹cych 31 grudnia Osoby oczekuj¹ce na przeszczepienie serca i p³uc Od 2006 r. nie wykonano w Polsce ani jednego kombinowanego przeszczepienia serca wraz z p³ucami, 31 grudnia 2013 r. na liœcie oczekuj¹cych pozostawa³y 3 osoby. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie p³uc Na liœcie osób oczekuj¹cych na przeszczepienie p³uc w 2013 r. znajdowa³o siê 93 chorych, z czego 47 zosta³o zg³oszonych w tego roku. Potencjalni biorcy zostali zg³oszeni przez Œl¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu oraz Oddzia³ Kliniczny Chirurgii Klatki Piersiowej PUM Specjalistycznego Szpitala im. prof. A. Soko³owskiego w Szczecinie-Zdunowie. W 2013 r. wykonano ³¹cznie 17 przeszczepieñ pojedynczego p³uca lub pary p³uc (12 w Zabrzu, 5 w Szczecinie). 31 grudnia 2013 r. oczekiwa³o na przeszczepienie 45 chorych, 29 chorych zmar³o przed przeszczepieniem. Zdyskwalifikowano czasowo lub stale 2 osoby (Tabela 19). Tabela 19. Lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie p³uc w 2013 r. Szczecin - Zdunowo Zabrze SCCS ¹cznie Nowe zg³oszenia Przeszczepienia Chorzy zmarli przed przeszczepieniem Liczba oczekuj¹cych 31 grudnia Tabela 20. Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie p³uc w 2013 r. Szczecin - Zdunowo Zabrze SCCS Polska Chorzy przeszczepieni 9 m-cy 7 m-cy 8 m-cy Chorzy zmarli przed przeszczepieniem - 12 m-cy 12 m-cy Oczekuj¹cy 31 grudnia 4 m-ce 18 m-cy 11 m-cy Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie w¹troby W 2013 r. w Polsce do leczenia przeszczepieniem w¹troby zg³oszono 396 nowych chorych. Najwiêcej chorych zg³oszono do przeszczepienia z Centralnego Szpitala Klinicznego WUM w Warszawie 188 osób, a najmniej z Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu 11 osób. W 2013 r. ³¹czna liczba chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie w¹troby wynios³a 553 chorych. Spoœród wszystkich oczekuj¹cych, przeszczepienie w¹troby od zmar³ego dawcy otrzyma³o 318 osób (57,5%), natomiast od dawcy ywego 18 osób (3,2%). Zmar³o 38 chorych (6,9%) oczekuj¹cych na 30

31 przeszczepienie. Na liœcie aktywnej osób oczekuj¹cych 31 grudnia 2013 r. pozostawa³y 133 osoby, a 46 osób by³o wykluczonych czasowo lub stale. W Tabeli 21 przedstawiono zg³oszenia chorych do przeszczepienie w¹troby z podzia³em na oœrodki. Tabela 22 przedstawia œredni czas oczekiwania na przeszczepienie w¹troby w poszczególnych oœrodka transplantacyjnych w zale noœci od trybu zg³oszenia. Tabela 21. Realizacja zapotrzebowania na leczenie przeszczepieniem w¹troby w Polsce w 2013 r. Katowice Szczecin Warszawa Warszawa Warszawa Wroc³aw SPSK SPWSZ CZD SKDJ WUM CSK WUM USK *Przeszczepienie od dawcy zmar³ego+przeszczepienie od dawcy ywego ¹cznie Nowe zg³oszenia Nowe zg³oszenia w trybie pilnym Nowe zg³oszenia w trybie planowym Przeszczepienia ogó³em ( CD + LD) (15+18)* (318+18)* Przeszczepienia w trybie pilnym Przeszczepienia w trybie planowym Chorzy zmarli przed przeszczepieniem Liczba oczekuj¹cych grudnia Tabela 22. Œredni czas oczekiwania chorych zg³oszonych do leczenia przeszczepieniem w¹troby w Polsce w 2013 r. Katowice Szczecin Warszawa Warszawa Warszawa Wroc³aw SPSK SPWSZ CZD SKDJ WUM CSK WUM USK Polska Chorzy przeszepieni, zg³oszeni w trybie 2 dni 4 dni 6 dni 5 dni 2 dni 4 dni 4 dni pilnym Chorzy przeszepieni, zg³oszeni w trybie 2 m-ce 5 m-cy 4 m-ce 4 m-ce 3 m-ce 19 m-cy 6 m-cy planowym Chorzy zg³oszeni, którzy zmarli przed 8 dni 6 m-cy 18 dni 6 m-cy 1 m-c 5 m-cy 3 m-ce przeszczepieniem Oczekuj¹cy 31 grudnia 3 m-ce 16 m-cy 5 m-cy 9 m-cy 8 m-cy 14 m-cy 9 m-cy Œredni czas oczekiwania chorych, którzy otrzymali przeszczepienie w¹troby w trybie pilnym, wynosi³ 4 dni, najd³u szy by³ w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie i wyniós³ 6 dni. Œredni czas oczekiwania chorych, którzy otrzymali przeszczepienie w¹troby w trybie planowym w 2013 r. wynosi³ 6 miesiêcy, najd³u szy by³ w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu i wynosi³ 19 miesiêcy. Œredni czas oczekiwania dla biorców, którzy nie otrzymali przeszczepienia w¹troby w 2013 r. wyniós³ 9 miesiêcy. 31

32 Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie rogówki W 2013 r. odnotowano istotny wzrost liczby chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie rogówki, przy mniejszej ni w 2012 r. liczbie nowo zg³oszonych chorych w ci¹gu roku. Rosn¹ca liczba chorych oczekuj¹cych na przeszczepienie rogówki jest g³ównie zwi¹zana ze zbyt ma³¹ liczb¹ przeszczepieñ rogówki wykonywanych w ci¹gu roku w stosunku do potrzeb. Liczba chorych zg³aszanych do przeszczepienia jest dwukrotnie wiêksza ni liczba wykonanych przeszczepieñ. W 2013 r. istotnie wzros³a w stosunku do 2012 r. liczba przeszczepieñ rogówki w trybie pilnym (862 88% vs %). Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie rogówki w 2013 r. wynosi³ 53 dni w grupie osób pilnych i 7 miesiêcy w grupie osób zg³oszonych do przeszczepienia w trybie planowym. Tabela 23. Realizacja zapotrzebowania na leczenie przeszczepieniem rogówki w Polsce w latach r. Liczba Liczba Liczba aktywnie oczekuj¹cych Nowe wykonanych Dyskwalifikacje oczekuj¹cych osób zg³oszenia przeszczepieñ sta³e i czasowe na dzieñ ogó³em 31 grudnia (pilne + planowe ) 2012** 2013** Uniwersytecki Szpital Kliniczny -* w Bia³ymstoku Szpital Uniwersytecki nr w Bydgoszczy (4+8) (28+1) WSS nr w Bytomiu (6+8) (9+0) Uniwersyteckie Centrum Kliniczne (8+1) (37+1) w Gdañsku Okrêgowy Szpital Kolejowy w Katowicach (19+119) (140+6) SPSK Nr 5 Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego (84+65) (133+7) w Katowicach Szpital Zespolony w Kêdzierzynie KoŸlu (1+5) (6+1) Wojewódzki Szpital Okulistyczny w Krakowie (8+0) Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 (36+14) (83+2) w Lublinie Uniwersytecki Szpital Kliniczny Wojskowej Akademii Medycznej (0+18) (61+4) w odzi Specjalistyczne Centrum Medyczne SA (5+18) (5+0) w Polanicy Zdroju 32

33 Tabela 23 (cd). Realizacja zapotrzebowania na leczenie przeszczepieniem rogówki w Polsce w latach r. Liczba Liczba Liczba aktywnie oczekuj¹cych Nowe wykonanych Dyskwalifikacje oczekuj¹cych osób zg³oszenia przeszczepieñ sta³e i czasowe na dzieñ ogó³em 31 grudnia (pilne + planowe ) 2012** 2013** Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im. J Strusia w Poznaniu WSS nr im. Œw. Barbary (59+108) (151+42) w Sosnowcu SPSK nr 2 Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego (9+1) w Szczecinie Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital (0+3) (3+0) Zespolony w Szczecinie Szpital Kliniczny Dzieci¹tka Jezus (2+10) (9+1) w Warszawie Samodzielny Publiczny Kliniczny Szpital (103 (156 Okulistyczny +140) +45) w Warszawie Wojskowy Instytut Medyczny (11+26) (9+4) w Warszawie Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej w Warszawie Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Mikulicza-Radeckiego (0+19) (20+0) we Wroc³awiu Spektrum Sp. z o.o we Wroc³awiu (0+1) 4 Wojskowy Szpital Kliniczny we Wroc³awiu ¹cznie Polska *- Brak danych **Liczba oczekuj¹cych osób dotyczy potencjalnych biorców oczekuj¹cych na przeszczepienie rogówki a liczba wykonanych przeszczepieñ dotyczy iloœci procedur przeszczepieñ rogówki. Ten sam biorca mo e mieæ kilka przeszczepieñ rogówki w ci¹gu roku zarówno w jednym oku jak i w drugim. 33

34 Tabela 24. Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie rogówki w 2013 r. Œredni czas oczekiwania Œredni czas oczekiwania na przeszczepienie rogówki na przeszczepienie rogówki w trybie pilnym w trybie planowym (w dniach) (w miesi¹cach) Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Bia³ymstoku -* - Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy 167 dni 13 m-cy WSS nr 4 w Bytomiu 83 dni - Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku 64 dni 8 m-cy Okrêgowy Szpital Kolejowy w Katowicach 46 dni 5 m-cy SPSK Nr 5 Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego 46 dni 9 m-cy w Katowicach Szpital Zespolony w Kêdzierzynie KoŸlu 67 dni 11 m-cy Wojewódzki Szpital Okulistyczny w Krakowie 76 dni - Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 w Lublinie 30 dni 6 m-cy Uniwersytecki Szpital Kliniczny Wojskowej Akademii Medycznej 40 dni 2 m-ce w odzi Specjalistyczne Centrum Medyczne SA w Polanicy Zdroju 19 dni - Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im.j Strusia w Poznaniu - - WSS nr 5 im. Œw. Barbary w Sosnowcu 37 dni 7 m-cy SPSK nr 2 Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego 15 dni 2 m-ce w Szczecinie Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony w Szczecinie 15 dni - Szpital Kliniczny Dzieci¹tka Jezus w Warszawie 55 dni 4 m-ce Samodzielny Publiczny Kliniczny Szpital Okulistyczny 36 dni 9 m-cy Warszawie Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie 21 dni 8 m-cy Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej w Warszawie - - Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu 84 dni - Spektrum Sp. z o.o. we Wroc³awiu Wojskowy Szpital Kliniczny we Wroc³awiu - - *- Brak transplantacji w 2013 r. 34

35 Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie komórek przytarczyc W 2013 r. na krajowej liœcie osób oczekuj¹cych na przeszczepienie przytarczyc nie by³o potencjalnych biorców. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie twarzy W 2013 r. do krajowej listy osób oczekuj¹cych na przeszczepienie twarzy zg³oszono 2 osoby. Obie osoby mia³y wykonane przeszczepienie twarzy, w tym jedna w trybie pilnym. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie koñczyny górnej W 2013 r. na przeszczepienie koñczyny górnej oczekiwa³o w krajowej liœcie 8 osób. Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie jelita W 2013 r. na przeszczepienie jelita oczekiwa³y 2 osoby. Tabela 25. Podzia³ na województwa. Oczekuj¹cy na przeszczepienie nerki (nerka + trzustka, nerka + w¹troba, nerka + serce) POLSKA dolnoœl¹skie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ³ódzkie ma³opolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie œl¹skie œwiêtokrzyskie warmiñsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Oczekuj¹cy (aktywni) 31 grudnia r. Nowe zg³oszenia w 2013 r. Zmarli na liœcie w 2013 r. 35

36 Tabela 26. Podzia³ na województwa. Oczekuj¹cy na przeszczepienie w¹troby POLSKA dolnoœl¹skie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ³ódzkie ma³opolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie œl¹skie œwiêtokrzyskie warmiñsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Oczekuj¹cy (aktywni) 31 grudnia r. Nowe zg³oszenia w 2013 r. Zmarli na liœcie w 2013 r. Tabela 27. Podzia³ na województwa. Oczekuj¹cy na przeszczepienie serca POLSKA dolnoœl¹skie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ³ódzkie ma³opolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie œl¹skie œwiêtokrzyskie warmiñsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Oczekuj¹cy (aktywni) 31 grudnia r. Nowe zg³oszenia w 2013 r. Zmarli na liœcie w 2013 r. 36

37 Tabela 28. Podzia³ na województwa. Oczekuj¹cy na przeszczepienie p³uca POLSKA dolnoœl¹skie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ³ódzkie ma³opolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie œl¹skie œwiêtokrzyskie warmiñsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Oczekuj¹cy (aktywni) 31 grudnia r. Nowe zg³oszenia w 2013 r. Zmarli na liœcie w 2013 r. Dorota Lewandowska, Poltransplant Ma³gorzata Hermanowicz, Poltransplant Jolanta Przygoda, Poltransplant Iwona Podobiñska, Poltransplant Izabela Walczyk, Poltransplant 37

38 Rejestr Przeszczepieñ Narz¹dów W poni szych tabelach podano rzeczywiste prze ycia biorców i przeszczepów. Badaniem objêto transplantacje narz¹dów wykonane w latach Tabela 1. Liczba przeszczepieñ w latach w Polsce Narz¹d Liczba wykonanych przeszczepieñ od 1.I.1998 r. do 31.XII.2013 r. Nerki pobrane od dawców zmar³ych Nerki pobrane od dawców ywych 493 W¹troby pobrane od dawców zmar³ych W¹troby pobrane od dawców ywych* 234 Serca P³uca** 98 Nerki z trzustk¹ 331 * od roku 1999; **od roku 2004 Tabela 2. Wyniki przeszczepiania nerek pobranych od dawców zmar³ych wszystkie oœrodki Prze ycie Liczba Liczba / % % biorców Prze ycie Prze ycie % zbadanych prze ycia prze ycia objêtych biorcy przeszczepu biorców biorcy przeszczepu obserwacj¹* 3 mies (86%) % % 12 mies (87%) % % 36 mies (87%) % % 60 mies (87%) % % 120 mies (75%) % % * od roku 1998 Tabela 3. Wyniki przeszczepiania nerek pobranych od dawców ywych wszystkie oœrodki Prze ycie Liczba Liczba / % % biorców Prze ycie Prze ycie % zbadanych prze ycia prze ycia objêtych biorcy przeszczepu biorców biorcy przeszczepu obserwacj¹* 3 mies (97%) % % 12 mies (96%) % % 36 mies (96%) % % 60 mies (95%) % % 120 mies (93%) % % * od roku

39 Tabela 4. Wyniki przeszczepiania nerek z trzustk¹ wszystkie oœrodki Prze ycie Liczba Liczba / % % biorców Prze ycie Prze ycie % zbadanych prze ycia prze ycia objêtych biorcy przeszczepu biorców biorcy przeszczepu obserwacj¹* 3 mies (68%) % % 12 mies (65%) 17488% % 36 mies (64%) % % 60 mies. Nie liczono ze wzglêdu na nisk¹ liczbê zbadanych przeszczepieñ 120 mies. Nie liczono ze wzglêdu na nisk¹ liczbê zbadanych przeszczepieñ * od roku 1998 Tabela 5. Wyniki przeszczepiania w¹troby pobranej od dawców zmar³ych wszystkie oœrodki Prze ycie Liczba Liczba / % % biorców Prze ycie Prze ycie % zbadanych prze ycia prze ycia objêtych biorcy przeszczepu biorców biorcy przeszczepu obserwacj¹* 3 mies (99%) % % 12 mies (99%) % % 36 mies (99%) % % 60 mies (99%) % % 120 mies (98%) % % * od roku 1998 Tabela 6. Wyniki przeszczepiania w¹troby pobranej od dawców ywych wszystkie oœrodki (w wiêkszoœci przypadków: Klinika Chirurgii Dzieciêcej i Transplantacji Narz¹dów, Instytut Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie) Prze ycie Liczba Liczba / % % biorców Prze ycie Prze ycie % zbadanych prze ycia prze ycia objêtych biorcy przeszczepu biorców biorcy przeszczepu obserwacj¹* 3 mies (100%) 21491% % 12 mies (100%) % % 36 mies (100%) 16488% % 60 mies (99%) 12486% % 120 mies (96%) 44 80% 43 78% * od roku

40 Tabela 7. Wyniki przeszczepiania serc wszystkie oœrodki Prze ycie Liczba Liczba / % % biorców Prze ycie Prze ycie % zbadanych prze ycia prze ycia objêtych biorcy przeszczepu biorców biorcy przeszczepu obserwacj¹* 3 mies (94%) % % 12 mies (94%) % % 36 mies (93%) % % 60 mies (92%) % % 120 mies (86%) % % * od roku 1998 Tabela 8. Wyniki przeszczepiania p³uc Prze ycie Liczba Liczba / % % biorców Prze ycie Prze ycie % zbadanych prze ycia prze ycia objêtych biorcy przeszczepu biorców biorcy przeszczepu obserwacj¹* 3 mies (100%) 68 70% 68 70% 12 mies. 8484(100%) 55 65% 5464% 36 mies (100%) 29 56% 28 54% 60 mies. Nie liczono ze wzglêdu na nisk¹ liczbê zbadanych przeszczepieñ 120 mies. Nie liczono ze wzglêdu na nisk¹ liczbê zbadanych przeszczepieñ * od roku 2004 Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM Krystyna Antoszkiewicz, Poltransplant Izabela Walczyk, Poltransplant 40

41 Centralny Rejestr Sprzeciwów Centralny rejestr sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narz¹dów ze zw³ok ludzkich (CRS) dzia³a na podstawie Ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów (Dz.U ] i Rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2006 r. w sprawie sposobu prowadzenia centralnego rejestru sprzeciwów oraz sposobu ustalania istnienia wpisu w tym rejestrze (Dz.U ) od 1 listopada 1996 roku. W dniu 31 grudnia 2013 r., w CRS zarejestrowanych by³o oœwiadczeñ, w tym sprzeciwów i w 261 cofniêæ sprzeciwów oœwiadczeñ zosta³o zg³oszonych przez przedstawicieli ustawowych (15%). W 2013 r. do CRS wp³ynê³y 892 zg³oszenia, w tym 875 zg³oszeñ sprzeciwu i 17 zg³oszeñ cofniêcia sprzeciwu. 709 zg³oszeñ sprzeciwu to oœwiadczenia w³asne, 166 razy sprzeciw rejestrowali przedstawiciele ustawowi. W przypadku 17 cofniêæ sprzeciwu, by³y to wy³¹cznie w³asne cofniêcia. W paÿdzierniku i listopadzie 2013 r. zaobserwowano wzrost liczby nap³ywaj¹cych oœwiadczeñ. W roku 2013 do Poltransplantu miesiêcznie nap³ywa³y œrednio 74 oœwiadczenia o z³o eniu lub wycofaniu sprzeciwu. W latach poprzednich œrednia miesiêczna kszta³towa³a siê nastêpuj¹co: , , , , , , Zg³aszanie oœwiadczeñ do CRS przedstawia Tabela 1. Na wykresie (Ryc.1) przedstawiono liczbê zg³aszanych sprzeciwów w poszczególnych miesi¹cach 2013 r. z podzia³em na oœwiadczenia w³asne i sk³adane przez przedstawicieli ustawowych. Tabela 1. Liczba oœwiadczeñ zg³oszonych do CRS w latach , stan na dzieñ r. Rok LICZBA OŒWIADCZEÑ OGÓ EM (3+6) OGÓ EM (4+5) LICZBA OŒWIADCZEÑ O SPRZECIWIE W ASNE PRZEDSTA- WICIEL USTAWOWY LICZBA OŒWIADCZEÑ O COFNIÊCIU SPRZECIWU OGÓ EM (7+8) W ASNE PRZEDSTA- WICIEL USTAWOWY RAZEM

42 Ryc. 1 Rejestracja sprzeciwów w 2013 r. Analizuj¹c lata poprzednie najwiêkszy nap³yw wniosków mia³ miejsce w 1997 r. W kolejnych latach obserwowano spadek liczby zg³aszanych sprzeciwów. W roku 2007 zaobserwowano od marca wzrost liczby zg³aszanych sprzeciwów. W ostatnich latach liczba zg³aszanych wniosków kszta³tuje siê nastêpuj¹co: 2008 r., ³¹cznie 350 wniosków, w 2009 r., 333, 291 w roku 2010, w 2011 roku 419 wniosków, a w 2012 r. 403 wnioski w tym 398 zg³oszeñ sprzeciwu. Zg³oszenia zawieraj¹ce wniosek o cofniêcie sprzeciwu stanowi³y 0,92% ogó³u oœwiadczeñ zarejestrowanych od 1996 roku. Zg³oszenia w odniesieniu do grup wiekowych i p³ci przedstawia Tabela 2. Ryc. 2 ukazuje podzia³ wzglêdem p³ci i wieku osób, które zg³osi³y sprzeciw samodzielnie lub w imieniu, których zosta³ zg³oszony sprzeciw. Tabela 2. Zg³oszenia zarejestrowane w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów wg podzia³u na p³eæ i wiek GRUPA WIEKOWA POW. 70 OGÓ EM OGÓ EM pmp KOBIETY WNIOSKÓW OGÓ EM SPRZECIWY COFNIÊCIA ,8 MÊ CZY NI WNIOSKÓW OGÓ EM SPRZECIWY COFNIÊCIA Ryc. 2 Liczba zarejestrowanych sprzeciwów wg p³ci i wieku. 42

43 Najwiêksz¹ liczbê sprzeciwów zg³oszono w województwie mazowieckim Najwiêcej sprzeciwów w przeliczeniu na 1 mln mieszkañców zg³oszono w województwie kujawsko-pomorskim 1058, najmniej zaœ w województwie œwiêtokrzyskim 272. Œrednia dla ca³ego kraju to 701 sprzeciwów na 1 milion mieszkañców. Nie zaobserwowano zmiany tendencji zg³aszania sprzeciwów w porównaniu z rokiem ubieg³ym. Tabela 3. przedstawia liczbê sprzeciwów zarejestrowanych w poszczególnych województwach. Ryc. 3 przedstawia liczbê zarejestrowanych sprzeciwów w przeliczeniu na milion mieszkañców województwa. Tabela 3. Zg³oszenia zarejestrowane w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów wg województw. Populacja* Zarejestro- Sprzeciwów Cofniêcia Zarejestro- Sprzeci- Cofniêcia (w tys.) wanych (liczba) sprzeciwu wanych wów sprzeciwu w CRS (liczba) w CRS (pmp**) (pmp**) (pmp**) Dolnoœl¹skie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie ódzkie Ma³opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Œl¹skie Œwiêtokrzyskie Warmiñsko- -mazurskie Wielkopolskie Zachodnio-pomorskie POLSKA *liczba ludnoœci wg GUS, wyd. "Ludnoœæ. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r." ** w przeliczeniu na 1 milion mieszkañców Ryc. 3 Liczba zarejestrowanych sprzeciwów w przeliczeniu na milion mieszkañców województwa. Stan na dzieñ 31 grudnia 2013 r. 43

44 Wed³ug ewidencji nadchodz¹cych z oœrodków transplantacyjnych zapytañ o sprawdzenie istnienia wpisu w CRS-ie i wysy³anych odpowiedzi zgodnie z zasadami okreœlonymi w Rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia o CRS w 2013 r. wp³ynê³o 1598 zapytañ o sprawdzenie istnienia sprzeciwu. Tak jak w latach poprzednich wiêcej zapytañ pochodzi³o z banków tkanek (53,2%). Dane liczbowe dotycz¹ce sprawdzeñ wpisów w systemie CRS zawarte s¹ w Tabeli 4. Tabela 4. Liczba sprawdzeñ w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów w latach rok 2011 rok 2012 rok 2013 rok BT OT Razem BT OT Razem BT OT Razem BT OT Razem STYCZEÑ LUTY MARZEC KWIECIEÑ MAJ CZERWIEC LIPIEC SIERPIEÑ WRZESIEÑ PA DZIERNIK LISTOPAD GRUDZIEÑ RAZEM BT Banki tkanek, OT Oœrodki transplantacyjne Znowelizowane w 2006 roku Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia w sprawie sposobu prowadzenia centralnego rejestru sprzeciwów oraz sposobu ustalania istnienia wpisu w tym rejestrze, nak³ada na Poltransplant koniecznoœæ identyfikacji osób, które ukoñczy³y 16 i 18 lat, a w imieniu, których opiekunowie prawni z³o yli zastrze enie w CRS. Ze wzglêdu na to, e osoby koñcz¹ce 16 i 18 rok ycia mog¹ ju same podejmowaæ decyzje, uznano za konieczne poinformowanie tych osób o istnieniu zastrze enia z³o onego w ich imieniu i o mo liwoœci podjêcia w³asnej decyzji dotycz¹cej zgody lub sprzeciwu na pobranie komórek, tkanek i narz¹dów po ich œmierci. W zwi¹zku z powy szym w 2013 roku poinformowano ³¹cznie 256 osób. ¹cznie od pocz¹tku obowi¹zywania Rozporz¹dzenia poinformowano 2344 osoby. Liczbê osób, które w poszczególnych miesi¹cach poinformowano w latach przedstawia Tabela 5. Tabela 5. Liczba osób koñcz¹cych 16 i 18 lat w latach poinformowanych o istnieniu z³o onego w ich imieniu sprzeciwu lat 18 lat 16 lat 18 lat 16 lat 18 lat 16 lat 18 lat 16 lat 18 lat 16 lat18 lat Styczeñ Luty Marzec Kwiecieñ Maj Czerwiec Lipiec Sierpieñ Wrzesieñ PaŸdziernik Listopad Grudzieñ RAZEM Piotr Malanowski, Poltransplant 44

45 Rejestr ywych Dawców Rejestr ywych dawców jest prowadzony w systemie rejestrów ustawowych, Obejmuje on pobrania nerek oraz w¹troby od 1 stycznia 2007 r., ³¹cznie 394 ywych dawców, z czego 263 dawców nerek i 131 dawców czêœci w¹troby. W 2013 r. rejestr zosta³ uzupe³niony o wpisy ywych dawców z lat wczeœniejszych (od roku 1967), co da³o w sumie liczbê 897 wszystkich ywych dawców narz¹dów w Polsce, z czego 616 to dawcy nerki a 240 to dawcy w¹troby. Rejestr jako narzêdzie s³u ¹ce monitorowaniu i ocenie stanu zdrowia dawców nadal nie spe³nia swoich funkcji ze wzglêdu na sk¹p¹ liczbê wprowadzonych danych, zw³aszcza w odleg³ym okresie po zabiegu. Zarówno w przypadku dawców nerek, jak te w¹troby, wpisy o dokonaniu pobrania s¹ kompletne. W miarê up³ywu czasu obserwacji istotnie zmniejsza siê liczba wpisów potwierdzaj¹cych obserwacjê dawcy. Badania kontrolne po 5 latach od zabiegu wpisano u 11% ywych dawców. W przypadku dawców czêœci w¹troby, po up³ywie 2 lat od zabiegu, nie wprowadzono informacji ani badañ kontrolnych u adnego z nich. Stopieñ wype³nienia rejestru pokazuj¹ Tabele 1 3. Tabela 1. Wype³nienie Centralnego Rejestru ywych Dawców w latach Wpisów do rejestrów o dokonanym pobraniu Badañ bezpoœrednio po pobraniu Badañ po 3 miesi¹cach od pobrania Badañ po 12 miesi¹cach od pobrania Badañ po 2 latach od pobrania Badañ po 3 latach od pobrania Badañ po 4 latach od pobrania Badañ po 5 latach od pobrania *nie dotyczy ¹cznie Stopieñ wype³nienia rejestru (%) Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ , , , * , * 3 * * , * 3 * * * * , * * * * * * * * , * * * * * * * * * * ,11 Jest Powinno byæ Jest 45

46 Tabela 2. Wype³nienie Centralnego Rejestru ywych Dawców nerek w latach Wpisów do rejestrów o dokonanym pobraniu Badañ bezpoœrednio po pobraniu Badañ po 3 miesi¹cach od pobrania Badañ po 12 miesi¹cach od pobrania Badañ po 2 latach od pobrania Badañ po 3 latach od pobrania Badañ po 4 latach od pobrania Badañ po 5 latach od pobrania *nie dotyczy Wpisów do rejestrów o dokonanym pobraniu Badañ bezpoœrednio po pobraniu Badañ po 3 miesi¹cach od pobrania Badañ po 12 miesi¹cach od pobrania Badañ po 2 latach od pobrania Badañ po 3 latach od pobrania Badañ po 4 latach od pobrania Badañ po 5 latach od pobrania ¹cznie Stopieñ wype³nienia rejestru (%) Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ , , , * , * 3 * * , * 3 * * * * , * * * * * * * * , * * * * * * * * * * ,43 Tabela 3. Wype³nienie Centralnego Rejestru ywych Dawców fragmentu w¹troby w latach ¹cznie Stopieñ wype³nienia rejestru (%) Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ Jest Powinno byæ , , , * * , * * * * , * * * * * * , * * * * * * * * , * * * * * * * * * * ,00 Jest Jest Powinno byæ Powinno byæ Jest Jest *nie dotyczy Dorota Lewandowska, Poltransplant Ma³gorzata Hermanowicz, Poltransplant Jolanta Przygoda, Poltransplant Izabela Walczyk, Poltransplant 46

47 Istotne zdarzenia i reakcje niepo ¹dane w obszarze pobierania, przechowywania i przeszczepiania narz¹dów zarejestrowane w latach Gromadzenie informacji dotycz¹cych istotnych niepo ¹danych zdarzeñ i istotnych niepo ¹danych reakcji, wyjaœnienie ich przyczyn oraz przedstawienie sposobu zapobiegania im w przysz³oœci odbywa siê w przeznaczonym dla tego celu module narzêdzia sieciowego ju od dwóch lat. W tabelach 1 8 dostêpna jest formalna analiza tych zdarzeñ i reakcji. Zwraca uwagê, e liczba reakcji zg³oszonych w roku 2013 jest mniejsza w porównaniu z rokiem poprzednim pomimo zbli onej w obu latach liczby wykonanych przeszczepieñ. Odpowiednie wskaÿniki zosta³y podane w tabelach Mo na niemal z pewnoœci¹ stwierdziæ, e nie jest to pe³nym odzwierciedleniem faktycznych wydarzeñ w obszarze przeszczepiania narz¹dów. Liczby zg³oszonych zdarzeñ i reakcji s¹ z pewnoœci¹ niedoszacowane, jeœli porówna siê je choæby z informacjami zawartymi w rejestrze przeszczepieñ, gdzie trafiaj¹ osobn¹ œcie k¹ informacje nt. wczesnych zgonów biorców i wczesnych utrat czynnoœci przeszczepów. Nale y przypomnieæ, e: za wpisy do modu³u Zg³aszanie zdarzeñ i reakcji niepo ¹danych s¹ odpowiedzialne osoby wskazane we wnioskach sk³adanych przez dyrektorów podmiotów leczniczych do Ministra Zdrowia o udzielenie pozwolenia na czynnoœci transplantacyjne trwaj¹ prace nad budow¹ modu³u i modelu zarz¹dzania zdarzeniami i reakcjami niepo ¹danymi w obszarze przeszczepiania rogówki i komórek krwiotwórczych wprowadzony w Polsce model zg³aszania i zarz¹dzania istotnymi zdarzeniami i reakcjami niepo ¹danymi jest pionierski przynajmniej w skali Europy i jest rozpoznawalny na œwiecie (Czerwiñski J. i wsp.: Setting-up and Running Web-net Tool Based and Nationwide System for Referring and Monitoring Serious Adeverse Events and Reactions in the Area of Organ Transplantation. Transpl Int 2013, 26, suppl. 2: Abst. of the 16 th ESOT Congress, Vienna, Austria, 8 11 September 2013, P044, p.: 193, Czerwiñski J. I wsp.: Web-net tool based and nationwide system for referring and monitoring serious adeverse events and reactions in the area or organ transplantation. Transplantation 2013, 96 supplement 10S: Abstr. from 12 th Congress of the International Society for Organ Donation and Procurement. November Sydney, Australia, 497, p.: S253) Dyrektywa wykonawcza Komisji 2012/25/UE z dnia 9 paÿdziernika 2012 r. ustanawiaj¹ca procedury przekazywania informacji w zwi¹zku z wymian¹ miêdzy pañstwami cz³onkowskimi narz¹dów ludzkich przeznaczonych do przeszczepienia, która obowi¹zuje od 30 paÿdziernika 2012 r. nakazuje pañstwom UE dostosowanie krajowych systemów monitorowania istotnych zdarzeñ i istotnych reakcji niepo ¹danych do wspó³pracy pomiêdzy krajami UE w obszarze wymiany narz¹dów (Poltransplant jest podmiotem odpowiedzialnym za miêdzynarodowy obieg informacji w tym zakresie w przypadkach przezgranicznej wymiany narz¹dów). 47

48 Tabela 1. Istotne zdarzenia niepo ¹dane w przeszczepianiu nerki zarejestrowane w latach Zarejestrowane zdarzenia niepo ¹dane po przeszczepieniu nerki Liczba zarejestrowanych zdarzeñ Razem Szczegó³y Liczba przeszczepienie narz¹du od dawcy z nowotworem z³oœliwym przeszczepienie narz¹du od dawcy z ciê kim zaka eniem bakteryjnym, grzybiczym lub pierwotniakowym przeszczepienie narz¹du od dawcy z zaka eniem wirusowym przeszczepienie narz¹du uszkodzonego w czasie pobrania 1 1 ¹cznie rak prostaty (Gleason 6-7) inwazyjny gruczo³owy rak p³uca rak jasnokomórkowy nerki dodatni wyniki p³ynu konserwuj¹cego przeszczepienie narz¹du od dawcy anty-hcv (+), HCV RNA ( ) biorcy anty-hcv (+), HCV RNA ( ) przeciêcie têtnicy biegunowej Tabela 2. Istotne reakcje niepo ¹dane w przeszczepianiu nerki zarejestrowane w latach Zarejestrowane reakcje niepo ¹dane po przeszczepieniu nerki Liczba zarejestrowanych reakcji Razem Szczegó³y Liczba zatorowoœæ p³ucna 3 zaka enie uogólnione, niewydolnoœæ wielonarz¹dowa 3 zgon biorcy w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem pierwotny brak czynnoœci przeszczepu zapalenie trzustki 1 NZK 2 skaza krwotoczna, niewydolnoœæ wielonarz¹dowa zawa³ serca 3 krwotok do przestrzeni pozaotrzewnowej ostre odrzucanie

49 Tabela 2 (cd). Istotne reakcje niepo ¹dane w przeszczepianiu nerki zarejestrowane w latach Zarejestrowane reakcje niepo ¹dane po przeszczepieniu nerki Liczba zarejestrowanych reakcji Razem Szczegó³y Liczba zakrzepica naczyñ przeszczepu 13 utrata przeszczepu w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem rozwarstwienie têtnicy biodrowej krwotok w trakcie przeszczepienia brak technicznych mo liwoœci w³aœciwego przeszczepienia nerki martwica moczowodu 1 przeniesienie od dawcy zaka enia wirusowego ¹cznie neuroinfekcja o nieznanej etiologii 3 Tabela 3. Istotne zdarzenia niepo ¹dane w przeszczepianiu w¹troby zarejestrowane w latach Zarejestrowane zdarzenia niepo ¹dane po przeszczepieniu w¹troby Liczba zarejestrowanych zdarzeñ Razem Szczegó³y Liczba przeszczepienie narz¹du od dawcy z zaka eniem wirusowym przeszczepienie narz¹du od dawcy z nowotworem z³oœliwym ¹cznie neuroinfekcja o nieznanej etiologii Rak jasnokomórkowy nerki

50 Tabela 4. Istotne reakcje niepo ¹dane w przeszczepianiu w¹troby zarejestrowane w latach Zarejestrowane reakcje niepo ¹dane po przeszczepieniu w¹troby Liczba zarejestrowanych reakcji Razem Szczegó³y Liczba niewydolnoœæ wielonarz¹dowa wstrz¹s kardiogenny, niewydolnoœæ kr¹ enia krwotok w trakcie przeszczepienia zgon biorcy w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem zaka enie uogólnione 5 krwawienie do przewodu pokarmowego NZK 3 odrzucanie humoralne 1 zaka enie CMV 1 2 œpi¹czka w¹trobowa, œmieræ mózgu 1 zakrzepica y³y wrotnej 1 padaczka 1 pierwotny brak czynnoœci przeszczepu ¹cznie pierwotny brak czynnoœci przeszczepu przeszczepienie w¹troby od dawcy o rozszerzonych kryteriach

51 Tabela 5. Istotne reakcje niepo ¹dane w przeszczepianiu serca zarejestrowane w latach Zarejestrowane reakcje niepo ¹dane po przeszczepieniu serca Liczba zarejestrowanych reakcji Razem Szczegó³y Liczba niewydolnoœæ przeszczepu 12 zawa³ p³uca 1 zgon biorcy w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem pierwotny brak czynnoœci przeszczepu utrata przeszczepu w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem ¹cznie NZK 1 krwotok zwi¹zany z operacj¹ przeszczepienia niewydolnoœæ wielonarz¹dowa krwawienie do przewodu pokarmowego niewydolnoœæ przeszczepu niewydolnoœæ przeszczepu W latach nie zarejestrowano istotnych zdarzeñ niepo ¹danych dla tego rodzaju przeszczepieñ. Tabela 6. Istotne reakcje niepo ¹dane w przeszczepianiu trzustki (nerki i trzustki, wysp) zarejestrowane w latach Zarejestrowane reakcje niepo ¹dane po przeszczepieniu trzustki (nerki i trzustki, wysp) Liczba zarejestrowanych reakcji Razem Szczegó³y Liczba utrata przeszczepu w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem zakrzepica naczyñ przeszczepu zaka enie uogólnione 1 3 zgon biorcy w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem pierwotny brak czynnoœci przeszczepu ¹cznie niewydolnoœæ wielonarz¹dowa pierwotny brak czynnoœci przeszczepu W latach nie zarejestrowano istotnych zdarzeñ niepo ¹danych dla tego rodzaju przeszczepieñ

52 Tabela 7. Istotne reakcje niepo ¹dane w przeszczepianiu p³uc zarejestrowane w latach Zarejestrowane reakcje niepo ¹dane po przeszczepieniu p³uc zgon biorcy w okresie 30 dni od przeszczepienia lub w czasie pierwszej hospitalizacji zwi¹zanej z przeszczepieniem pierwotny brak czynnoœci przeszczepu przeniesienie od dawcy ciê kiego zaka enia bakteryjnego, grzybiczego lub pierwotniakowego Liczba zarejestrowanych reakcji Razem obrzêk p³uc ¹cznie Szczegó³y Liczba zawa³ serca 3 obrzêk mózgu 1 niewydolnoœæ przeszczepu 3 zapalenie p³uc 1 krwawienie zwi¹zane z operacj¹ 2 przeszczepienia zaka enie uogólnione ielolekoopornymi szczepami bakteryjnymi i grzybiczymi W latach nie zarejestrowano istotnych zdarzeñ niepo ¹danych dla tego rodzaju przeszczepieñ. 1 2 Tabela 8. Istotne reakcje niepo ¹dane zwi¹zane z pobraniem nerki od ywego dawcy Zarejestrowane reakcje niepo ¹dane zwi¹zane z pobraniem nerki od ywego dawcy Liczba zarejestrowanych reakcji Razem Szczegó³y Liczba powa ne nastêpstwa zdrowotne (choroba, ciê kie powik³ania) u dawcy zwi¹zane z pobraniem narz¹du powik³ania chirurgiczne ¹cznie przetoka jelitowa 1 W latach nie zarejestrowano istotnych zdarzeñ niepo ¹danych zwi¹zanych z pobraniem narz¹dów od ywych dawców oraz nie zarejestrowano reakcji niepo ¹danej u ywego dawcy w¹troby. 52

53 Tabela 9. WskaŸniki czêstoœci wystêpowania istotnych zdarzeñ i reakcji niepo ¹danych przy pobieraniu i przeszczepianiu narz¹dów od zmar³ych dawców w latach , obliczone na podstawie zarejestrowanych zg³oszeñ L. istotnych L. istotnych Rodzaj Rok niepo ¹danych zdarzeñ niepo ¹danych reakcji przeszczepienia (liczba) (wskaÿnik: liczba zdarzeñ / (wskaÿnik: liczba reakcji / liczba przeszczepieñ) liczba przeszczepieñ) (1145) (0,004) (0,02) Nerki (1133) (0,009) (0,012) Razem (2278) (0,007) (0,016) (328) (0,003) (0,058) W¹troba (336) (0,003) (0,045) Razem 2 34 (664) (0,003) (0,051) (79) (0) (0,127) Serce (87) (0) (0,126) Razem 0 21 (166) (0) (0,127) (43) (0) (0,047) Trzustka, nerki i trzustka, wyspy (37) (0) (0,108) Razem 0 6 (80) (0) (0,075) (16) (0) (0,25) P³uca (17) (0) (0,529) Razem 0 13 (33) (0) (0,394) 2012 (0) - - Przeszczepy wielotkankowe (2) (0) (0) Razem 0 0 (2) (0) (0) (1611) (0,004) (0,036) Razem (1612) (0,007) (0,033) Razem (3223) (0,005) (0,034) 53

54 Tabela 10. WskaŸniki czêstoœci wystêpowania istotnych zdarzeñ i reakcji zwi¹zanych z pobraniem narz¹dów od ywych dawców w latach , obliczone na podstawie wpisów w L. zarejestrowanych istotnych L. zarejestrowanych istotnych Rok niepo ¹danych zdarzeñ niepo ¹danych reakcji (liczba) (wskaÿnik: liczba zdarzeñ / (wskaÿnik: liczba reakcji / liczba przeszczepieñ) liczba przeszczepieñ) L. pobrañ (51) (0) (0) nerek od ywych (57) (0) (0,018) dawców Razem 0 1 (108) (0) (0,009) L. pobrañ (14) (0) (0) fragmentów w¹troby (18) (0) (0) od ywych Razem 0 0 dawców (32) (0) (0) Wszystkich (65) (0) (0) pobrañ narz¹dów (75) (0) (0,013) od ywych Razem 0 1 dawców (140) (0) (0,007) Jolanta Przygoda, Poltransplant Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego WUM 54

55 Rejestr przeszczepieñ komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej oraz krwi pêpowinowej W roku 2013 na podstawie raportów nap³ywaj¹cych z 18 oœrodków transplantacyjnych (CIC), posiadaj¹cych pozwolenie Ministra Zdrowia na pobieranie, przechowywanie i przeszczepianie komórek krwiotwórczych od dawców rodzinnych i niespokrewnionych, wykonano 847 autotransplantacji komórek krwiotwórczych, co szczegó³owo przedstawia Tabela 1. Tylko w 11 (1%) przypadkach by³ to przeszczep szpiku (BM), a w pozosta³ych 836 (99%) przypadkach przeszczepiono komórki krwiotwórcze krwi obwodowej (PBSC). Tabela 1. Przeszczepienia autologiczne komórek krwiotwórczych w 2013 roku. CIC Oœrodki Transplantacyjne BM PBSC ¹czna liczba autotransplantacji 171 Klinika Hematologii UM w odzi Klinika Transplantacji Szpiku i Onkohematologii w Gliwicach Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy wkrakowie Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych we Wroc³awiu Klinika Hematologii UJ w Krakowie Klinika Onkologii, Hematologii i Transplantologii Pediatrycznej 0 44 w Poznaniu 677 Klinika Hematologii i Transplantacji Szpiku SUM w Katowicach Klinika Hematologii i Onkologii Dzieciêcej UM w Lublinie Klinika Transplantacji Komórek Krwiotwórczych IHiT w Warszawie Klinika Hematologii i Transplantacji Szpiku w Lublinie Klinika Hematologii, Nowotworów Krwi i Transplantacji Szpiku we Wroc³awiu Klinika Hematologii i Chorób Rozrostowych Uk³adu Krwiotwórczego UM w Poznaniu Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii UM w Bydgoszczy Klinika Hematologii i Transplantologii UM w Gdañsku Klinika Nowotworów Uk³adu Ch³onnego CO w Warszawie Oœrodek Przeszczepiania Szpiku Kliniki Onkologii WIM w Warszawie Klinika Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii Dzieciêcej we Wroc³awiu Klinika Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnêtrznych WUM SPCSK w Warszawie Razem

56 W 2013 r. wykonano w Polsce 493 transplantacje alogenicznych komórek krwiotwórczych od dawców rodzinnych i niespokrewnionych. W 74 (15%) przypadkach przeszczepiono komórki hematopoetyczne szpiku, w 416 (84%) przypadkach komórki krwiotwórcze krwi obwodowej. W trzech (1%) przypadkach wykorzystano do przeszczepienia krew pêpowinow¹ (Ryc. 1). Ryc. 1 Alotransplantacje komórek krwiotwórczych od dawców rodzinnych i niespokrewnionych z uwzglêdnieniem rejestru pochodzenia dawcy i rodzaju materia³u przeszczepowego w 2013 roku. W 18 oœrodkach transplantacyjnych (CIC) wykonano 175 transplantacji (w tym 14 retransplantacji) od dawców rodzinnych. Natomiast w 14 oœrodkach transplantacyjnych (CIC), maj¹cych pozwolenie Ministra Zdrowia na pobieranie i przeszczepianie komórek krwiotwórczych od dawców rodzinnych i niespokrewnionych, wykonano 318 transplantacji (w tym 25 retransplantacji) od dawców niespokrewnionych (Tabela 2). Tabela 2. Transplantacje alogeniczne komórek krwiotwórczych w 2013 roku. Oœrodki Transplantacyjne (CIC) Alotransplantacje od dawców niespokrewnionych Alotransplantacje od dawców rodzinnych transplantacje retransplantacje transplantacje retransplantacje ¹czna liczba alotransplantacji 56 CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC Razem

57 Najwiêcej w 2013 r. transplantacji od dawców niespokrewnionych przeprowadzono w Klinice Hematologii i Transplantacji Szpiku w Katowicach (CIC 677), natomiast od dawców rodzinnych tak e w Klinice w Katowicach (CIC 677), niewiele mniej przeszczepieñ wykona³a Klinika Hematologii UJ w Krakowie (CIC 553), Klinika Transplantacji Szpiku w Gliwicach (CIC 428) oraz Klinika Hematologii UM w Poznaniu (CIC 730). Preferowanym Ÿród³em komórek krwiotwórczych do przeszczepienia alogenicznego od dawców rodzinnych by³a krew obwodowa (PBSC), któr¹ wykorzystano 141 razy (80%), w 31 (18%) przypadkach komórki pochodzi³y ze szpiku (BM), trzy razy (2%) Ÿród³em komórek by³a krew pêpowinowa (CBU). Tabela 3 przedstawia zestawienie rodzajów materia³u przeszczepowego pochodz¹cego od dawców rodzinnych z podzia³em na poszczególne oœrodki transplantacyjne (CIC). Tabela 3. Rodzaj materia³u transplantacyjnego od dawców rodzinnych w 2013 roku. Oœrodki Transplantacyjne (CIC) BM PBSC CBU CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC Razem W Tabeli 4 przedstawiono liczbê transplantacji od dawców niespokrewnionych wed³ug rodzaju materia³u przeszczepowego i z podzia³em na oœrodki transplantacyjne (CIC). Podobnie jak w przeszczepach rodzinnych preferowanym Ÿród³em komórek krwiotwórczych do przeszczepienia by³a krew obwodowa, któr¹ wykorzystano 275 razy (86%), szpik przeszczepiono w 43 przypadkach (13%). Tabela 4. Przeszczepienia od dawców niespokrewnionych w 2013 roku z uwzglêdnieniem rodzaju materia³u transplantacyjnego. Oœrodki Transplantacyjne (CIC) BM PBSC CBU CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC

58 Tabela 4 (cd). Oœrodki Transplantacyjne (CIC) BM PBSC CBU CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC Razem Spoœród wszystkich 318 przeszczepieñ od dawców niespokrewnionych, materia³ przeszczepowy do 146 transplantacji (46%) pochodzi³ od dawców z rejestrów zagranicznych, natomiast w przypadku 172 transplantacji (54%) wykorzystano materia³ pochodz¹cy od dawców krajowych. Warto podkreœliæ, i w zesz³ym roku ponad 50% dawców pochodzi³o z rejestrów zagranicznych. Tabela 5 przedstawia udzia³ dawców krajowych i zagranicznych, w ogólnej liczbie dawców z podzia³em na oœrodki transplantacyjne (CIC). Wraz ze wzrostem liczby potencjalnych dawców szpiku w zasobach krajowych, zauwa alnie wzrós³ udzia³ przeszczepieñ od dawców polskich w ca³kowitej liczbie przeszczepieñ od dawców niespokrewnionych. Tabela 5. Przeszczepienia alogenicznych komórek krwiotwórczych od dawców niespokrewnionych wg pochodzenia dawcy w 2013 roku. Ogó³em Pochodzenie dawców Oœrodki Transplantacyjne (CIC) (dawcy polscy z rejestrów z rejestru i zagraniczni) zagranicznych polskiego CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC CIC Razem

59 W 2013 r. wskaÿnik udzia³u krajowych dawców do przeszczepienia dla biorców polskich wynosi³ 54%, a w latach poprzednich odpowiednio: %, %, %, %, % (Rycina 2). Ryc. 2 Wzrost udzia³u materia³u pozyskiwanego od polskich dawców w ca³kowitej liczbie przeszczepieñ od dawców niespokrewnionych w latach Rycina 3 przedstawia iloœæ wykonanych przeszczepów alogenicznych od dawców spokrewnionych i niespokrewnionych przez ostatnie osiem lat. Jeszcze w 2006 roku wykonywano wyraÿnie wiêcej przeszczepieñ od dawców rodzinnych ni od dawców niespokrewnionych, natomiast od 2009 roku liczba przeszczepów od dawców niespokrewnionych zaczê³a przewy szaæ liczbê przeszczepów rodzinnych i ta ró nica z roku na rok wyraÿnie roœnie. Ryc. 3 Przeszczepiania alogeniczne komórek krwiotwórczych w latach

60 W Tabeli 6 przedstawiono rozpoznania stanowi¹ce wskazania do przeszczepienia autologicznego i alogenicznego z podzia³em na przeszczepienia od dawców rodzinnych i niespokrewnionych. Najczêstszym wskazaniem do przeszczepienia autologicznego w 2013 r. by³y szpiczak plazmocytowy (57%), ch³oniaki nieziarnicze (21%) oraz ch³oniak Hodgkina (15%). W przypadku przeszczepieñ alogenicznych od dawców rodzinnych najczêstszym wskazaniem do przeszczepienia by³y ostra bia³aczka szpikowa (34%) oraz ostra bia³aczka limfoblastyczna (25%). G³ównym wskazaniem do przeszczepienia alogenicznego od dawców niespokrewnionych by³y ostra bia³aczka szpikowa (39%), ostra bia³aczka limfoblastyczna (21%). Tabela 6. Rozpoznania stanowi¹ce wskazanie do przeszczepienia auto- i alogenicznego w 2013 roku. Wskazania do autoi aloprzeszczepienia komórek krwiotwórczych Autotransplantacje Transplantacje (ogó³em) Transplantacje (1 trans.) Alotransplantacje od dawców rodzinnych Transplantacje (ogó³em) Transplantacje (1 trans.) Alotransplantacje od dawców niespokrewnionych Transplantacjtacje Transplan- (ogó³em) (1 trans.) Ostra bia³aczka szpikowa AML Ostra bia³aczka limfoblastyczna ALL Przewlek³a bia³aczka szpikowa CML Zespo³y mieloproliferacyjne MPS Zespo³y mielodysplastyczne MDS Przewlek³a bia³aczka limfoblastyczna CLL Ch³oniak Hodgkina Ch³oniaki nieziarnicze Szpiczak plazmocytowy Anemia aplastyczna AA Nowotwory lite Choroby autoimmunologiczne Niedobory odpornoœci Choroby metaboliczne Hemoglobinopatie Inne Razem Tabela 7 zawiera zestawienie dotycz¹ce wszystkich pobrañ oraz przeszczepieñ komórek krwiotwórczych zrealizowanych w 2013 roku. Od 826 dawców pobrano komórki krwiotwórcze szpiku i krwi obwodowej, w tym od 175 dawców spokrewnionych i 651 dawców niespokrewnionych. Tylko w 172 przypadkach dawcy krajowi oddali materia³ dla krajowego biorcy, a w 479 dawców odda³o materia³ przeszczepowy dla biorców zagranicznych. 60

61 Tabela 7. Pobierania i przeszczepiania komórek krwiotwórczych w Polsce w 2013 roku. Pobrania dla biorców rodzinnych = 175 BM = 31 PBSC = 141 CBU = 3 BM = 31 PBSC = 141 CBU = 3 ¹czna liczba pobrañ od polskich dawców = 826 Dla biorców polskich = 12 BM = 2 ¹czna liczba pobrañ od dawców niespokrewnionych = (29 pobrañ DLI) z PL3 = 15 + (1 pobranie DLI) dla zagranicznego biorcy PBSC = 10 Dla biorców zagranicznych = 3 BM = 0 PBSC = 3 z PL5 = (3 pobrania DLI) 1 dla krajowego biorcy 2 dla zagranicznego biorcy Dla biorców polskich = 96 BM = 10 PBSC = 86 Dla biorców zagranicznych = 17 BM = 2 PBSC = 15 BM = 11 Przeszczepienia od dawców rodzinnych = 175 z PL6 = (25 pobrañ DLI) 4 dla krajowego biorcy 21 dla zagranicznego biorcy Dla biorców polskich = 64 PBSC = 53 Dla biorców zagranicznych = 459 BM = 78 PBSC = 381 Dla biorców zagranicznych = 479 ¹cznie = 651 Dla biorców polskich = 172 Wszystkie przeszczepienia od dawców niespokrewnionych = 318 BM = 80 BM = 103 BM = 23 PBSC = 399 PBSC = 149 Przeszczepienia od polskich dawców = 172 BM = 23 BM = 43 BM = 20 PBSC = 149 PBSC = 275 PBSC = 126 PBSC = 548 CBU = 0 CBU = 0 CBU = 0 Przeszczepienia od zagranicznych dawców = 146 Jak co roku przypominamy, e w ramach realizacji zapisów Ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów oœrodki przeszczepiaj¹ce szpik, komórki krwiotwórcze i krew pêpowinow¹ maj¹ obowi¹zek wpisywania przewidzianych przez ustawê danych osobowych i medycznych do krajowego rejestru przeszczepieñ w systemie informatycznym ustawowych rejestrów transplantacyjnych ( Serdeczne podziêkowania dla oœrodków transplantacyjnych, bo dziêki ich uprzejmoœci i dobrej wspó³pracy powy sze dane zosta³y zgromadzone. Anna êczycka, Poltransplant 61

62 Centralny Rejestr Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej (CRNPDSiKP) Oœrodki Dawców Szpiku W 2013 r. funkcjonowa³o 14 oœrodków dawców szpiku. Na pocz¹tku 2014 r. pozwolenie ministra w³aœciwego do spraw zdrowia na pozyskiwanie potencjalnych dawców szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej jako oœrodek dawców szpiku (ods) otrzyma³o Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Olsztynie. Tabela 1. Oœrodki dawców szpiku w Polsce. Oœrodki dawców szpiku od Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Katowicach 2. Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Lublinie 3. Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Poznaniu 4. Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Kielcach 5. Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Bia³ymstoku 6. Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie 7. Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie 8. Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych we Wroc³awiu 9. Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku 10. NZOZ Medigen w Warszawie 11. Fundacja Urszuli Jaworskiej w Warszawie 12. Fundacja DKMS Polska - Baza Komórek Macierzystych od Centralny Szpital Kliniczny Instytut Stomatologii Uniwersytetu Medycznego w odzi 14. Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny w Warszawie od Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Olsztynie Wszystkie oœrodki dawców szpiku maj¹ dostêp do systemu informatycznego Centralnego Rejestru, pozwalaj¹cego na trójstronn¹ wymianê informacji pomiêdzy oœrodkiem dawców szpiku, oœrodkiem poszukuj¹cymi Centralnym Rejestrem. Ponadto system umo liwia oœrodkom dawców szpiku sprawne udostêpnianie w Centralnym Rejestrze danych pozyskanych przez nie dawców. W 2013 r. zakoñczono prace nad po³¹czeniem systemów Oœrodka Dawców Szpiku DKMS Polska i Centralnego Rejestru za pomoc¹ us³ugi Web Service (bezpoœredni interfejs), co umo liwi³o przekazanie danych dawców tego oœrodka do CRNPDSiKP i udostêpnianie ich krajowym oœrodkom poszukuj¹co-dobieraj¹cym. Jednoczeœnie do koñca 2013 r. dawcy Fundacji DKMS Polska prezentowani byli w œwiatowej bazie BMDW jako osobny zbiór rejestr PL6. 62

63 Zasoby i aktywnoœæ Centralnego Rejestru CRNPDSiKP posiada akredytacjê w œwiatowym rejestrze BMDW i nale y do WMDA (World Marrow Donor Association). W 2012 r. CRNPDSiKP uzyska³ równie akredytacjê amerykañskiej organizacji NMDP (National Marrow Donor Program), jako NMDP Cooperative Registry (Rejestr Wspó³pracuj¹cy z NMDP). NMDP jest te pierwszym rejestrem, z którym Centralny Rejestr Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej (od grudnia 2013 r. wymienia informacje o potencjalnych dawcach za pomoc¹ protoko³u wymiany informacji o dawcach szpiku EMDIS). W zasobach CRNPDSiKP znajduj¹ siê dawcy rekrutowani w latach przez Poltransplant oraz dawcy przekazani do Centralnego Rejestru przez rejestry przekszta³cone w oœrodki dawców szpiku prowadzone przez Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych (DCTK) we Wroc³awiu, Instytut Hematologii i Transfuzjologii (IHiT) w Warszawie oraz Fundacjê Urszuli Jaworskiej w Warszawie. Ponadto w 2011 r., w 2012 r. i nowych potencjalnych dawców szpiku w 2013 r. pozyskano w ramach dzia³añ Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej Program Wieloletni na lata (Tabela 2). Niektóre oœrodki dawców szpiku przekazuj¹ do Centralnego Rejestru dane dawców pozyskanych za œrodki w³asne zwiêkszaj¹c w ten sposób jego zasoby. Tabela 2. Realizacja œwiadczenia zdrowotnego dotycz¹cego rozwoju CRNPDSiKP w latach r. Lp. Oœrodek dawców szpiku Kontrakt Kontrakt Kontrakt z 2011 r. z 2012 r. z 2013 r. 1 Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Katowicach Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Lublinie Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Poznaniu Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Kielcach Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwaw Bia³ymstoku NZOZ Medigen w Warszawie Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych we Wroc³awiu Centralny Szpital Kliniczny Instytut Stomatologii Uniwersytetu Medycznego w odzi Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny w Warszawie Liczba pozyskanych nowych potencjalnych dawców szpiku Œrodki finansowania NPRMT przeznaczone na pozyskanie nowych dawców szpiku do CRNPDSiKP PLN PLN PLN 63

64 W paÿdzierniku 2013 r. zasoby CRNPDSiKP przekroczy³y pó³ miliona potencjalnych dawców. Na koniec 2013 r. w zasobach Centralnego Rejestru znalaz³y siê dane potencjalnych dawców szpiku, z czego dawców aktywnych. Najwiêksz¹ liczbê potencjalnych dawców na koniec 2013 r. zarejestrowano w województwach pomorskim, zachodniopomorskim i wielkopolskim (Ryc. 1). Najwiêcej potencjalnych dawców udostêpni³ w rejestrze ODS DKMS Polska ( ). Ryc. 1. Liczba zarejestrowanych potencjalnych dawców szpiku w Polsce w przeliczeniu na 1 mln mieszkañców. Obliczono na podstawie zarejestrowanych potencjalnych dawców z pe³nymi danymi adresowymi w dn r. W œwiatowej bazie BMDW na koniec 2013 r. zarejestrowano ³¹cznie potencjalnych dawców szpiku z Polski (Ryc. 2), w tym oprócz dawców z Centralnego Rejestru i DKMS Polska w BMDW widnia³o dawców samodzielnie prezentowanych przez Fundacjê Przeciwko Leukemii. Ryc. 2. Liczba zarejestrowanych w Polsce potencjalnych dawców szpiku w latach Zasoby Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej wyró niaj¹ siê na tle europejskich rejestrów m³odym wiekiem potencjalnych dawców. Na koniec 2013 r. 41% dawców w CRNPDSiKP to kobiety i mê czyÿni poni ej 30 roku ycia, a 37% to dawcy pomiêdzy 30 a 40 rokiem ycia. Kobiety i mê czyÿni powy ej 40 roku ycia stanowi¹ zaledwie 21% ca³kowitych zasobów Centralnego Rejestru (Ryc. 3). Ponad po³owa dawców w CRNPDSiKP (60%) to kobiety, dawcy p³ci mêskiej stanowi¹ ok. 40%. 64

65 Ryc. 3. Zró nicowanie wiekowe dawców w CRNPDSiKP Zasoby i aktywnoœæ Centralnego Rejestru w 2013 r. oraz porównanie danych w stosunku do lat poprzednich przedstawia Tabela 3. W ramach poszukiwania niespokrewnionych dawców szpiku do Poltransplantu z oœrodków krajowych i zagranicznych rejestrów wp³ynê³o ponad dwa tysi¹ce próœb o przeszukanie zasobów CRNPDSiKP (preliminary search). Tak du y wzrost zainteresowania zasobami Centralnego Rejestru odnotowaliœmy po wdro eniu systemu EMDIS i po³¹czeniu t¹ drog¹ z rejestrem NMDP. Proœby o przeszukanie nap³ywaj¹ do CRNPDSiKP z krajowych oœrodków poszukuj¹co dobieraj¹cych (ok. 20%) oraz rejestrów zagranicznych, g³ównie USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Kanady, W³och, Hiszpanii, Turcji oraz Szwajcarii. ¹cznie w 2013 r. do Centralnego Rejestru wp³ynê³y zapytania z 35 krajów. Tabela 3. Zasoby i aktywnoœæ CRNPDSiKP w latach Rok Liczba aktywnych Przeszukania Liczba próœb o dawców dotypowanie krew na CT pobranie * 592* 164 * liczby uwzglêdniaj¹ proœby dotycz¹ce biorców krajowych i dawców ODS DKMS Polska przes³ane w okresie od marca do grudnia 2013 r. Od marca 2013 r. za poœrednictwem systemu informatycznego Centralnego Rejestru Poltransplant koordynowa³ tak e procedury dotycz¹ce przekazanego przez DKMS zasobu dawców w przypadkach, które dotyczy³y biorców krajowych. Podane w Tabeli 3 liczby nie uwzglêdniaj¹ procedur dotycz¹cych dawców DKMS i biorców zagranicznych oraz wszystkich procedur realizowanych bezpoœrednio przez Fundacjê Przeciwko Leukemii. W przypadku próœb o przeszukanie zasobów CRNPDSiKP, które by³y kontynuowane, do Poltransplantu przesy³ano zapytania o próbkê krwi lub dotypowanie a ten kierowa³ je do realizacji do odpowiednich oœrodków dawców szpiku (Tabela 4). Poza krajowymi oœrodkami poszukuj¹cymi o próbkê krwi lub dotypowanie prosi³y najczêœciej rejestry z Niemiec, USA, Hiszpanii i Kanady. ¹cznie w 2013 r. wp³ynê³o 480 próœb o dotypowanie antygenów HLA, z czego 137 próœb skierowa³y do Poltransplantu polskie oœrodki poszukuj¹co-dobieraj¹ce, a 343 razy o dotypowanie poprosi³y zagraniczne rejestry. W 592 przypadkach poproszono o próbki krwi na typowanie potwierdzaj¹ce, w tym 453 razy na proœbê oœrodków krajowych, a w 139 przypadkach dla zagranicznych rejestrów. W 2013 r. do Centralnego Rejestru wp³ynê³y 164 próœby o pobranie komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej. Nie wszystkie proœby zosta³y zrealizowane do koñca roku, 28 pobrañ zaplanowano na rok W 13 przypadkach zdyskwalifikowano dawcê z przyczyn medycznych, a w 7 przypadkach nie dosz³o do pobrania z powodu przeciwwskazañ medycznych u biorcy. W rezultacie zrealizowano 116 pobrañ w tym 97 dla pacjentów krajowych i 19 pobrañ dla pacjentów zagranicznych. W 101 przypadkach (87%) dosz³o do pobrania komórek krwiotwórczych z krwi obwodowej (PBSC), a w 12 przypadkach (10%) pobrano szpik (BM). Ponadto w trzech przypadkach (3%) przeszczepienie komórek hematopoetycznych uzupe³niono póÿniejszym pobraniem limfocytów z krwi obwodowej (DLI) od tego samego dawcy dla tego samego biorcy. 65

66 Tabela 4. Zasoby i aktywnoœæ poszczególnych oœrodków dawców szpiku w 2013 r. Oœrodki dawców Liczba aktywnych Liczba próœb o szpiku dawców w ods dotypowanie krew na CT pobranie RCKIK w Katowicach RCKIK w Lublinie RCKIK w Poznaniu RCKIK w Kielcach RCKIK w Bia³ymstoku IHIT w Warszawie WIM w Warszawie NZOZ Medigen w Warszawie UCK w Gdañsku DCTK we Wroc³awiu FUJ w Warszawie CSK UM w odzi DKMS Polska * 277* 98* SPCSK w Warszawie RAZEM *liczby dotycz¹ procedur dla biorców krajowych koordynowanych przez Centralny Rejestr realizowanych w okresie od marca do grudnia 2013 r. Od dawców z Oœrodka Dawców Szpiku DKMS Polska do chwili przekazania dawców do Centralnego Rejestru (marzec 2013) 68 razy pobrano komórki hematopoetyczne przeznaczone do przeszczepienia biorcom krajowym (w tym 4 razy pobranie DLI), a 480 razy pobrano materia³ dla biorców zagranicznych (w tym 21 pobrañ DLI). Najczêœciej materia³em przeszczepowym by³y komórki krwiotwórcze krwi obwodowej PBSC (434 razy), w 89 przypadkach pobrano szpik BM. W 25 przypadkach przeszczepienie uzupe³niono póÿniejszym pobraniem limfocytów DLI. Od dawców prezentowanych w BMDW przez Fundacjê Przeciwko Leukemii dokonano 16 pobrañ (w tym jedno pobranie DLI). W 12 przypadkach by³y to pobrania dla biorców krajowych, w 3 przypadkach dla biorców zagranicznych. Komórki krwiotwórcze krwi obwodowej pobrano 13 razy, a w 2 przypadkach szpik, raz przeszczepienie uzupe³niono pobraniem limfocytów DLI. Ryc. 4. Struktura pobrañ komórek krwiotwórczych od wszystkich dawców polskich prezentowanych w Œwiatowej Bazie BMDW w 2013 r. 66

67 ¹cznie w 2013 r. pobrano materia³ przeszczepowy od 680 dawców polskich prezentowanych w Œwiatowej Bazie BMDW jako zbiory PL5, PL3 i PL6 (Ryc. 4), co daje wskaÿnik wykorzystania rejestrów równy 0, (mniej wiêcej 1 osoba na tysi¹c zarejestrowanych potencjalnych dawców zosta³a dawc¹ rzeczywistym w 2013 r.). W 103 przypadkach pobrano komórki krwiotwórcze szpiku, 548 razy pobrano komórki krwiotwórcze z krwi obwodowej, a w 29 przypadkach limfocyty (DLI). Rosn¹ca liczba dawców w polskich zasobach wp³ywa nie tylko na wzrost ogólnej liczby pobrañ od krajowych dawców, ale zwiêksza te udzia³ polskich dawców wœród wszystkich dawców zaakceptowanych w procedurach doboru dla polskich pacjentów w stosunku do lat poprzednich. W 2013 r. 55% dawców zaakceptowanych w procedurach doboru dla polskich pacjentów to dawcy krajowi. W 2012 r. stanowili oni 50% zaakceptowanych dawców, a w 2011 tylko 38%. W ramach rozwoju Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej w 2013 r. ponownie czêœæ funduszy Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej przeznaczono na pozyskiwanie i przechowywanie komórek krwiotwórczych krwi pêpowinowej dla celów publicznych dla biorcy niespokrewnionego (455 jednostek). Do koñca 2013 r. zwiêkszono zasoby CRNPDSiKP ³¹cznie do 3173 jednostek (Ryc. 5). W 2013 r. do Poltransplantu wp³ynê³o 5 próœb o przeszukanie zasobów jednostek krwi pêpowinowej, w 2 przypadkach poproszono dodatkowo o dotypowanie. Ryc. 5. Zasoby CBU w Centralnym Rejestrze w latach Informacje o zasobach Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej oraz pobieranie hematopoetycznych komórek progenitorowych i zwi¹zan¹ z tym dzia³alnoœæ transplantacyjn¹ Poltransplant ka dego roku raportuje do EUROCET projektu, którego celem jest gromadzenie i udostêpnianie oficjalnych i aktualnych danych dotycz¹cych pobierania narz¹dów, tkanek i komórek oraz aktywnoœci transplantacyjnej w poszczególnych krajach. Raportowane przez Poltransplant dane dostêpne s¹ na stronie Klaudia Nestorowicz, Poltransplant Anna êczycka, Poltransplant 67

68 Dobór niespokrewnionych dawców szpiku w 2013 roku Po przeprowadzeniu postêpowania konkursowego Poltransplant podpisa³ z piêcioma oœrodkami umowy na realizacjê Doboru Niespokrewnionych Dawców Szpiku w 2013 r. dla pacjentów zakwalifikowanych do alogenicznego przeszczepienia szpiku z terenu ca³ego kraju. Wartoœæ podpisanych w lutym 2013 r. umów z poszczególnymi realizatorami wraz z minimaln¹ liczb¹ przydzielonych procedur podano poni ej (maksymalna cena jednej procedury wynosi 20 tys. z³.). Liczba procedur kwota 1 Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych z KBDSz we Wroc³awiu (DCTK) ,00 z³ 2 Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie (IHiT) ,00 z³ 3 NZOZ MEDiGEN w Warszawie ,00 z³ 4Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny w Warszawie (CSK) ,00 z³ 5 Fundacja na Rzecz Chorych z Chorobami Krwi ,00 z³ Razem ,00 z³ Zgodnie z obowi¹zuj¹cymi zasadami doboru niespokrewnionych dawców szpiku Poltransplant dokonywa³ wstêpnego przeszukania rejestru BMDW w celu ustalenia rejestrów lub banków krwi pêpowinowej posiadaj¹cych wstêpnie zgodnych dawców lub jednostki krwi pêpowinowej. Wraz z informacj¹ o skierowaniu wniosku do realizacji, Poltransplant przekazywa³ oœrodkom transplantacyjnym wynik przeszukania rejestru BMDW dla ich pacjenta. Oœrodek dobieraj¹cy mia³ obowi¹zek uzgadniaæ realizacjê poszukiwania i doboru z oœrodkiem transplantacyjnym, który zakwalifikowa³ chorego do przeszczepu. Poltransplant zleca i koordynuje realizacjê procedur doboru niespokrewnionych dawców szpiku od 2001 roku. Liczbê wniosków o dobór w poszczególnych latach przedstawiono w Tabeli 1. W ci¹gu 13 lat do Poltransplantu wp³ynê³y 4962 wnioski o przeszukanie rejestrów i dobór dawcy niespokrewnionego. Tabela 1. Wnioski o dobór niespokrewnionych dawców szpiku w latach Rok Wnioski Wnioski Wnioski Wnioski Pacjenci Liczba Liczba wycofane przekazane wycofane bez nie wpisani procedur wniosków przed do realizacji po zleceniu zlecenia na listê KLO zap³aconych zleceniem * 68

69 Tabela 1 (cd). Wnioski Wnioski Wnioski Wnioski Pacjenci Liczba Rok Liczba wniosków wycofane przed przekazane do realizacji wycofane po zleceniu bez zlecenia nie wpisani na listê KLO procedur zap³aconych zleceniem * + z ub. r. +23** * + z ub. r. + 38** * + z ub. r. + 51** * z ub. r. + 95** Razem * procedury zlecone w grudniu danego roku do zap³aty ze œrodków roku nastêpnego ** procedury zamkniête bez kosztów 23, z powodu zakoñczenia roku bud etowego 72 Poltransplant kieruje do doboru niespokrewnionego dawcy szpiku wnioski o poszukiwanie ze wszystkich krajowych oœrodków kwalifikuj¹cych pacjentów do leczenia przeszczepieniem komórek hematopoetycznych od dawcy niespokrewnionego. Tabela 2 przedstawia liczbê wniosków o poszukiwanie i dobór niespokrewnionego dawcy szpiku skierowanych do Poltransplantu w 2013 r. z poszczególnych oœrodków transplantacyjnych. Tabela 2. Liczba wniosków o dobór z poszczególnych oœrodków transplantacyjnych w latach Lp. nazwa Iloœæ wniosków KOD EBMT 2010 r r r. 2013r. 1 Akademicki Szpital Kliniczny im. J Mikulicza-Radeckiego CIC* 817 we Wroc³awiu 2 Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych z KBDS we Wroc³awiu CIC Dzieciêcy Szpital Kliniczny im. Prof A. Gêbali Klinika Hematologii i Onkologii Dziec.AM CIC 678 w Lublinie 4Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie CIC Centralny Szpital Kliniczny WUM w Warszawie CIC Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. A. Mielêckiego AM w Katowicach CIC Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Przemienienia Pañskiego Nr 1 w Poznaniu CIC Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 we Wroc³awiu CIC Szpital Uniwersytecki im. dr Antoniego Jurasza w Bydgoszczy CIC Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy w Krakowie CIC Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 5 im. K. Jonschera Akademii Medycznej w Poznaniu CIC Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku CIC Centrum Onkologii-Instytut im. M Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach CIC Szpital Uniwersytecki w Krakowie CIC 553 razem *Center Identification Code 69

70 W 2013 r. 23 % wniosków (152) pochodzi³o z 5 klinik hematologii i onkologii dzieciêcej i dotyczy³o doboru dawcy dla pacjentów pediatrycznych. Ten sam wskaÿnik wynosi³ w 2010 r. 28% (161 wniosków), w 2011 r. 22% (118 wniosków), a w 2012 r. 24% (151 wniosków). Zgodnie z zasadami doboru niespokrewnionych dawców szpiku oœrodki transplantacyjne kieruj¹ce wnioski o dobór do Poltransplantu mia³y prawo wskazywaæ preferowany oœrodek dobieraj¹cy. W 2013 r. 80 % (526) wniosków zawiera³o wskazanie wybranego oœrodka poszukuj¹cego, a pozosta³e 20% (128) wniosków rozdziela³ Poltransplant. kolejno do DCTK (92), CSK WUM (1), HiT (22), NZOZ Medigen (1) i do Fundacji na Rzecz Chorych z Chorobami Krwi (FRCCK)(12). Tabela 3. Wnioski wed³ug preferencji oœrodków kieruj¹cych w 2013 r. Oœrodek poszukuj¹cy Ca³kowita liczba wniosków skierowanych do danego oœrodka Liczba wniosków ze wskazanym oœrodkiem poszukuj¹cym Liczba wniosków bez wskazanego oœrodka poszukuj¹cego Udzia³ wniosków ze wskazaniem danego oœrodka w ca³kowitej liczbie wniosków ( %) CSK Warszawa ,41% DCTK Wroc³aw ,39% FRCCK Warszawa % IHiT Warszawa ,61% NZOZ Medigen Warszawa ,02% CZNIE 654 (100%) 526 (80,%) 128 (20%) Tabela 4. Liczba wniosków bez wskazañ z poszczególnych oœrodków i wskazania Poltransplantu. Oœrodek transplantacyjny CSK DCTK FRCKK IHiT Medigen Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. A. Mielêckiego AM w Katowicach Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Przemienienia Pañskiego Nr 1 w Poznaniu Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy w Krakowie Centrum Onkologii Instytut im. M. Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach Szpital Uniwersytecki im. dr Antoniego Jurasza w Bydgoszczy Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 5 im. K.Jonschera Akademii Medycznej w Poznaniu Szpital Uniwersytecki w Krakowie SUMA

71 Tabela 5. Liczba wniosków ze wskazaniem oœrodka dobieraj¹cego wed³ug oœrodków transplantacyjnych w 2013 r. Oœrodek transplantacyjny CSK DCTK FRCKK IHiT Medigen Dolnoœl¹skie Centrum Transplantacji Komórkowych z KBDS we Wroc³awiu Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. A. Mielêckiego AM w Katowicach Dzieciêcy Szpital Kliniczny im. Prof A. Gêbali Klinika Hematologii i Onkologii Dziec. AM w Lublinie Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Przemienienia Pañskiego Nr 1 w Poznaniu Centralny Szpital Kliniczny WUM 4 w Warszawie Akademicki Szpital Kliniczny im. J Mikulicza-Radeckiego we Wroc³awiu Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 we Wroc³awiu Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie Szpital Uniwersytecki im. dr Antoniego Jurasza w Bydgoszczy Uniwersytecki Szpital Dzieciêcy w Krakowie Centrum Onkologii Instytut im. M. Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 5 im. K. Jonschera Akademii Medycznej w Poznaniu Szpital Uniwersytecki w Krakowie SUMA W 80 % przypadków wnioski o dobór dawcy zawiera³y wskazanie oœrodka realizuj¹cego. Tak jak w latach poprzednich, NZOZ Medigen by³ najczêœciej wskazywany przez oœrodki transplantacyjne lub pacjentów jako oœrodek dobieraj¹cy. Wybór NZOZ Medigen jako oœrodka dobieraj¹cego zawiera³y 229 wnioski, to jest 35% wszystkich wniosków, które by³y realizowane w 2013 r. W ci¹gu roku dostosowywano wartoœæ poszczególnych umów do rzeczywistego zapotrzebowania poszczególnych oœrodków. Ca³kowita wartoœæ umów z piêcioma oœrodkami dobieraj¹cymi w 2013 r. wynios³a ostatecznie ,80 z³. Œrodki wydatkowano na realizacjê 654 zleconych w 2013 r. procedur doboru (Tab. 6), w tym 610 zosta³o rozliczonych faktur¹ do koñca 2013 r. Tabela 6. Procedury doboru zlecone i rozliczone w 2013 r. Oœrodek dobieraj¹cy Procedury zlecone w 2013 r. Procedury rozliczone w ci¹gu 2013 r. NZOZ Medigen DCTK we Wroc³awiu IHIT w Warszawie CSK w Warszawie FRCKK w Warszawie Razem

72 Ca³kowity koszt poniesiony na realizacjê procedur doboru by³ wy szy od wartoœci kontraktów z oœrodkami dobieraj¹cymi o ,82 z³ i wyniós³ ,62 z³, co wynika z tego, e rejestr w³oski i amerykañski obci¹ a³ bezpoœrednio Poltransplant, jako jednostkê prowadz¹c¹ polski rejestr dawców szpiku, kosztami us³ug zamawianych przez polskie oœrodki dobieraj¹ce. Wyniki zleconych w 2013 r. poszukiwañ i doborów niespokrewnionych dawców komórek krwiotwórczych przedstawia Tabela 7. Z koñcem roku kalendarzowego oœrodki dobieraj¹ce s¹ zmuszone do zamykania bez kosztów lub fakturuj¹c czêœciowo procedury w toku, ze wzglêdu na zakoñczenie okresu finansowania. W grudniu 2013 r. dotyczy³o to 72 procedur. Kontynuacja tych doborów wymaga nowego wniosku i zlecenia w 2014 r. Z kolei wnioski nap³ywaj¹ce i zlecane do realizacji w grudniu nie mog¹ byæ zakoñczone i zap³acone do koñca roku kalendarzowego. Dlatego 18 zleceñ wydanych przez Poltransplant od 9 do 31 grudnia 2013 r. zostanie op³acone ze œrodków 2014 r. Liczba zleconych procedur doboru (654) ró ni siê od liczby 629 pacjentów dla których w 2013 r. poszukiwano niespokrewnionych dawców. Dobory zlecone w grudniu 2013 r (18 doborów) oraz zamkniête z koñcem roku bez kosztów (23 dobory) bêd¹ realizowane i finansowane w 2014 r. W przypadku 25 pacjentów w 2013 r. wydano dwa zlecenia doboru, jeœli pierwsza procedura nie zosta³a zakoñczona doborem zaakceptowanego dawcy lub jeœli od zaakceptowanego do przeszczepu dawcy nie mo na by³o wykonaæ przeszczepienia. Tabela 7. Realizacja procedur doboru, ich wyniki i rozliczenie wed³ug oœrodków poszukuj¹cych w 2013 r. Wnioski wp³ywaj¹ce 657 Nie wydane/wnioski wycofane przed zleceniem 3 Oœrodki realizuj¹ce procedury doboru niespokrewnionych dawców CSK DCTK FRCCK IHIT Medigen razem szpiku w 2013 r. Skierowane do realizacji w 2013 r. w tym: wycofane po zleceniu zakoñczone akceptacj¹ dawcy zakoñczone bez akceptacji dawcy zakoñczone bez kosztów zamkniête w grudniu 2013 r. z powodu zakoñczenia okresu finansowania zlecone w okresie r. przeniesione na Suma Z ca³kowitej kwoty œrodków wydatkowanych na Dobór Niespokrewnionych Dawców Szpiku w 2013 r. op³acono 610 procedur. W tym 72 procedury zosta³y zamkniête w toku z powodu zakoñczenia roku bud etowego i op³acone czêœciowo, 452 procedury zakoñczono akceptacj¹ dawcy do przeszczepu, a 86 zakoñczono bez doboru dawcy zaakceptowanego do przeszczepienia. Akceptacja dobranego dawcy do przeszczepienia dotyczy³a 440 pacjentów, poniewa dla 12 osób od dawcy dobranego po raz pierwszy nie mo na by³o wykonaæ przeszczepienia, najczêœciej z powodów medycznych. Natomiast 86 procedur zakoñczonych bez doboru zaakceptowanego dawcy dotyczy 86 pacjentów. W 2013 r. 452 zrealizowanych procedur poszukiwania i doboru niespokrewnionego dawcy szpiku zakoñczy³o siê zaakceptowaniem przez oœrodek transplantacyjny dobranego dawcy do przeszczepu. W tym 74 % (336) zaakceptowanych dawców by³o w pe³ni zgodnych z biorc¹, a 26 % (116) dobranych dawców zaakceptowano z niezgodnoœci¹ (Tabela 8 ). 72

73 Tabela 8. Wyniki procedur doboru zrealizowanych przez poszczególne oœrodki w 2013 r. Procedury CSK DCTK FRCKK IHIT Medigen razem zakoñczone w 2013 r. akceptacj¹ dawcy w tym z doborem dawcy w pe³ni zgodnego z doborem dawcy z niezgodnoœci¹ Tabela 9. Pochodzenie zaakceptowanych do przeszczepu niespokrewnionych dawców szpiku w 2013 r. Procedury CSK DCTK FRCKK IHIT Medigen razem zakoñczone w 2013 r. akceptacj¹ dawcy w tym dawca PL dawca PL dawca z rejestru zagranicznego Ryc. 1. Pochodzenie dawców zaakceptowanych do przeszczepienia dla polskich pacjentów wg oœrodków dobieraj¹cych Spoœród 452 dawców zaakceptowanych do przeszczepienia komórek hematopoetycznych w 2013 r. 45% (201) stanowili dawcy pochodz¹cy z rejestrów zagranicznych a 55 % (231) dawcy polscy, co w porównaniu ze stanem w 2011 r. i 2012 r. oznacza dalszy wzrost udzia³u materia³u transplantacyjnego pochodzenia krajowego (Tabela 9). W 2013 r. po raz pierwszy liczba dawców polskich dobranych i zaakceptowanych do przeszczepienia komórek krwiotwórczych by³a wiêksza od liczby zaakceptowanych dawców zagranicznych. Ryc. 2. Pochodzenie dawców zaakceptowanych w trakcie zrealizowanych procedur doborowych w latach Jolanta alikowska-ho³oweñko, Poltransplant Ma³gorzata Dudkiewicz, Poltransplant. Katedra Doœw. i Bioinf. SGGW w Warszawie Lidia Perenc, Poltransplant 73

74 Wywóz i przywóz do Polski ludzkich komórek krwiotwórczych i narz¹dów w 2013 roku W 2013 r. dyrektor Poltransplantu 3 razy wyda³ zgodê na wywiezienie z terytorium Polski narz¹dów pobranych ze zw³ok i przeznaczonych do przeszczepienia. Wydane zgody dotyczy³y 3 par p³uc wywiezionych do przeszczepienia do Niemiec, w przypadkach, gdy w Polsce nie znaleziono odpowiednich dla nich biorców. W 2013 r. nie zg³oszono adnego wniosku o wydanie zgody na przywóz narz¹dów na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. W sprawie wydania zgody na przywóz lub wywóz z Polski komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej pobranych do przeszczepu od dawcy niespokrewnionego w 2013 r. do Poltransplantu wp³ynê³o ³¹cznie 528 wniosków, w tym 385 wniosków dotyczy³o wydania zgody na wywóz pobranych w Polsce komórek krwiotwórczych (lub limfocytów DLI), a 143 dotyczy³o zgody na przywóz. Wszystkie wydane w 2013 r. zgody na wywóz dotyczy³y wywozów realizowanych w 2013 r. Wœród wydanych decyzji dotycz¹cych zgody na przywóz materia³u przeszczepowego, 4 decyzje dotyczy³y przywozu w 2014 r. Z powodu zmiany terminu pobrania w 3 przypadkach nie dosz³o ostatecznie do wywozu materia³u przeszczepowego, którego dotyczy³y wydane ju decyzje. W 2 przypadkach decyzje zgody na wywóz dotyczy³y komórek krwiotwórczych szpiku (1) i limfocytów (1) pobranych od dawców rodzinnych do przeszczepienia poza Polsk¹ (Australia i Niemcy). Ostatecznie w 2013 r. wydane decyzje zgody na przywóz i wywóz komórek hematopoetycznych pobranych od dawców niespokrewnionych dotyczy³y 521 zrealizowanych w tym roku pobrañ materia³u do przeszczepienia to jest 139 (26,7%) przywozów komórek krwiotwórczych do Polski i 382 (73,3%) wywozów z kraju pobranego w Polsce materia³u do przeszczepienia. Ponadto, zgodnie 8 ust. 4 rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 12 marca 2010 r. w sprawie oœrodków dawców szpiku, w 2013 r. do Poltransplantu wp³ynê³o 177 informacji z amerykañskich klinik hematologicznych o planowanym pobraniu w klinice uniwersyteckiej w DreŸnie szpiku, komórek krwiotwórczych i limfocytów od polskich dawców niespokrewnionych pochodz¹cych z oœrodka dawców szpiku Fundacji DKMS Polska dla biorców amerykañskich. W 157 przypadkach pobranie planowane by³o w 2013 r. a w 20 przypadkach w 2014 r. Wed³ug informacji wp³ywaj¹cych do Poltransplantu po ka dym pobraniu od dawcy z oœrodka dawców szpiku Fundacji DKMS Polska, ostatecznie w 2013 r. w 139 przypadkach od polskich niespokrewnionych dawców szpiku pobrano komórki krwiotwórcze poza Polsk¹, zawsze w I Uniwersyteckiej Klinice w DreŸnie i tylko w celu przeszczepienia biorcy amerykañskiemu. Tabela 1. Kraje z których komórki hematopoetyczne zosta³y przywiezione dla polskich biorców i do których zosta³y wywiezione od polskich dawców w 2013 r. (w tym pobrania od polskich dawców dla biorców zagranicznych dokonane zagranic¹) wed³ug decyzji wydanych przez Dyrektora Poltransplantu i informacji o realizacji planowanego przywozu lub wywozu. Kraj Pobrania od dawców Pobrania od dawców polskich zagranicznych dla dla biorców zagranicznych polskich biorców Wykonane Wykonane w kraju za granic¹ Razem Argentyna Australia Austria Belgia Brazylia Bu³garia Chorwacja Cypr Czechy Dania

75 Tabela 1. (cd) Kraj Pobrania od dawców Pobrania od dawców polskich zagranicznych dla dla biorców zagranicznych polskich biorców Wykonane Wykonane w kraju za granic¹ Razem Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Izrael Kanada Litwa Niemcy Norwegia Portugalia Rosja Rumunia S³owacja Szwajcaria Szwecja Turcja USA Wêgry WielkaBrytania W³ochy Razem Do 2011 r. liczba przywozów szpiku lub komórek krwiotwórczych od dawców zagranicznych w celu przeszczepienia polskim biorcom by³a zdecydowanie ni sza od wywozów materia³u pobranego od polskich niespokrewnionych dawców szpiku dla biorców zagranicznych. W 2013 r. stosunek pobrañ od zagranicznych niespokrewnionych dawców szpiku dla polskich pacjentów do pobrañ od polskich dawców dla pacjentów zagranicznych wynosi 1 do 3,75. Jolanta alikowska-ho³oweñko, Poltransplant 75

76 Dzia³alnoœæ szkoleniowo-promocyjna Poltransplantu W 2013 r. pracownicy Poltransplantu oraz koordynatorzy transplantacyjni podjêli szereg dzia³añ edukacyjnych w zakresie upowszechnienia wiedzy na temat mo liwoœci oddania po œmierci narz¹dów do przeszczepienia oraz transplantacji komórek krwiotwórczych, uczestnicz¹c lub organizuj¹c konferencje oraz szkolenia wœród spo³ecznoœci lokalnych i œrodowisk medycznych. W marcu 2013 r. Poltransplant obj¹³ honorowym patronatem akcjê edukacyjno-spo³eczn¹ Lekarze ratuj¹ ycie maj¹c¹ na celu promocjê idei przeszczepiania w Polsce. Zadaniem akcji by³o zachêcanie Polaków do podpisywania oœwiadczeñ woli, których w ramach akcji rozdano oko³o 200 tysiêcy. W maju 2013 r. honorowym patronatem objêty zosta³ równie IX-ty Warszawski Kongres Medyczny M³odych Naukowców, drugi pod wzglêdem liczby uczestników i wielkoœci studencki kongres medyczny w Europie, wyró niaj¹cy siê poziomem merytorycznym oraz bêd¹cy wa nym forum wymiany doœwiadczeñ z zakresu transplantologii. Wzorem lat ubieg³ych w dniach maja 2013 r. przedstawiciele Poltransplantu wziêli udzia³ w Rzeszowskim Œwiêcie Transplantacji, dwudniowym spotkaniu œrodowiska lekarskiego, akademickiego oraz mieszkañców Rzeszowa, którego g³ównym przes³aniem by³o propagowanie tematyki przeszczepiania narz¹dów. W ramach projektu odby³ siê cykl konferencji oraz piknik edukacyjny. Organizatorami projektu byli: Uniwersytet Rzeszowski, Politechnika Rzeszowska, Stowarzyszenie Pomocy Chorym na Choroby Nowotworowe przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Rzeszowie oraz Centrum Medyczne Medyk. W trakcie imprezy mo na by³o zarejestrowaæ siê jako potencjalny dawca szpiku w Centralnym Rejestrze Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej (CRNPDSiKP), prowadzonym przez Poltransplant. 25 maja 2013 r. przed Urzêdem Miejskim w Radomiu odby³ siê Piknik Zdrowia B¹dŸ Zdrów oraz towarzysz¹ca mu Konferencja Transplantacja Darem ycia (Fot. 1). W trakcie pikniku mo na by³o wykonaæ bezp³atne badania ciœnienia têtniczego oraz stê enia glukozy we krwi, kobiety otrzyma³y materia³y edukacyjne dotycz¹ce badañ mammograficznych i cytologicznych oraz instrukta samobadania piersi na fantomach. Rad¹ s³u yli eksperci od HIV/AIDS, edukatorzy seksualni, psycholodzy oraz specjaliœci leczenia uzale nieñ, a tematykê przeszczepiania narz¹dów przybli yli pracownicy Poltransplantu. W ramach Pikniku Zdrowia trzy Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa z Radomia, Kielc i Warszawy rekrutowa³y potencjalnych dawców szpiku do CRNPDSiKP. Fot. 1 Konferencja Transplantacja Darem ycia w Radomiu 76

77 Popularyzacja transplantacji oraz zdrowego trybu ycia to g³ówne cele Pikniku Zdrowia w Ciechanowie, który towarzyszy³ konferencji naukowej Transplantacja darem ycia 14 czerwca 2013 roku. Piknik Zdrowia Daj Siebie Innym odbywa³ siê w ramach II Ciechanowskiego Festiwalu Wolontariatu i Organizacji Pozarz¹dowych i by³ inicjatyw¹ promuj¹c¹ transplantologiê oraz ycie bez uzale nieñ (Fot. 2). W trakcie imprezy pracownicy Poltransplantu przybli ali tematykê przeszczepiania narz¹dów, rejestrowano równie potencjalnych dawców szpiku. Na mieszkañców czeka³y bezp³atne badania i konsultacje medyczne. Przed piknikiem odby³a siê konferencja naukowa Transplantacja darem ycia, w której udzia³ wziêli m.in. prof. Pawe³ Nyckowski, mazowiecki koordynator projektu Partnerstwo dla Transplantacji i prof. Roman Danielewicz, dyrektor Poltransplantu (Fot. 3). Fot. 2 Piknik Zdrowia Daj Siebie Innym w Ciechanowie Fot. 3 Konferencja Transplantacja darem ycia w Ciechanowie 15 czerwca 2013 r. odby³ siê 17. Piknik Naukowy Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik (Fot. 4, 5). Jest to jedno z wiêkszych wydarzeñ edukacyjno-promocyjnych, w których uczestniczy Poltransplant. Z racji usytuowania 17. Pikniku Naukowego na Stadionie Narodowym wed³ug szacunków organizatorów, na piknik mia³o dotrzeæ oko³o 100 tys. mi³oœników nauki. Jak co roku mieszkañcy stolicy mieli mo liwoœæ poznaæ zagadnienia z zakresu medycyny transplantacyjnej, podpisaæ oœwiadczenia woli oraz rejestrowaæ siê jako potencjalni dawcy szpiku, dziêki wspó³pracy Poltransplantu z oœrodkiem dawców szpiku Wojskowym Instytutem Medycznym. Podczas Pikniku uda³o siê zrekrutowaæ do Centralnego Rejestru ponad 100 potencjalnych dawców. Nasze stoisko by³o te atrakcj¹ dla m³odszych mieszkañców stolicy, którzy na fantomach poznawali anatomiê cz³owieka oraz przeprowadzali wirtualne transplantacje. Fot. 4, 5 Piknik Naukowy Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik W niedzielê 16 czerwca 2013 roku przedstawiciele Poltransplantu uczestniczyli w imprezie plenerowej w Parku Sowiñskiego w Warszawie. Piknik Wolski Korowód 2013 mia³ na celu promocjê zdrowia wœród spo³ecznoœci lokalnej, a udzia³ Poltransplantu w tym wydarzeniu pozwoli³ na przybli enie mieszkañcom Woli zagadnieñ zwi¹zanych z dzia³alnoœci¹ tej jednostki. W ramach wspó³pracy do udzia³u w wydarzeniu zaproszony zosta³ sto³eczny oœrodek dawców szpiku Wojskowy Instytut Medyczny (Fot. 6). Podczas Wolskiego Korowodu uda³o siê zarejestrowaæ 30 potencjalnych dawców szpiku. 77

78 Fot. 6 Wolski Korowód 2013 w Warszawie W dniu 18 czerwca 2013 r. w odzi odby³ siê I Krajowy Kongres Ratownictwo Niemedyczne Pierwsza Pomoc (Fot. 7). Organizatorem kongresu by³o Centrum Bezpieczeñstwa Ruchu Drogowego przy wspó³udziale Polskiej Rady Resuscytacji i ódzkiego Urzêdu Wojewódzkiego. Kongresowi towarzyszy³y zorganizowane na ulicy Piotrkowskiej wystawy specjalistycznego sprzêtu ratownictwa i pokazy pierwszej pomocy, bezp³atne stanowiska do badañ profilaktycznych (badania wzroku, s³uchu, badania ciœnienia i poziomu cukru we krwi), punkt honorowego krwiodawstwa oraz rekrutacja potencjalnych dawców do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej za poœrednictwem oœrodka dawców szpiku przy Centralnym Szpitalu Klinicznym UM w odzi. Tego dnia uda³o siê zarejestrowaæ 39 potencjalnych dawców. Fot. 7 Pierwszy Krajowy Kongres Ratownictwo Niemedyczne Pierwsza Pomoc 22 czerwca 2013 r. w Warszawie na pl. Bankowym na dziedziñcu Mazowieckiego Urzêdu Wojewódzkiego po raz kolejny odby³ siê Piknik Zdrowe Mazowsze po³¹czony z Warszawsk¹ Noc¹ Profilaktyki. Do udzia³u w wydarzeniu zaproszony zosta³ sto³eczny oœrodek dawców szpiku z SPCSK przy ul. Banacha w Warszawie i oprócz informacji zwi¹zanych z medycyn¹ transplantacyjn¹ na stoisku Poltransplantu odbywa³a siê rekrutacja dawców do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej. Zarejestrowano 19 potencjalnych dawców. Kolejnym wydarzeniem, w którym Poltransplant uczestniczy³ i obj¹³ swoim patronatem na zaproszenie Pani Alicji D¹browskiej, Pos³a na Sejm RP by³ piknik Bezpieczne Wakacje w Parku Praskim w Dzielnicy Praga Pó³noc odbywaj¹cy siê 30 czerwca 2013 roku. Piknik, w którym wziêli udzia³ zaproszeni goœcie i mieszkañcy dzielnicy przyczyni³ siê do zwrócenia uwagi mieszkañców, w szczególnoœci m³odzie y oraz osób zajmuj¹cych siê jej wychowaniem. na kwestie bezpieczeñstwa w przestrzeni publicznej oraz promocji bezpiecznych zachowañ w czasie wakacyjnego wypoczynku. 78

79 W sobotê, 24 sierpnia 2013 r. rozpoczê³a siê jedna z najwiêkszych imprez kulturalnych regionu kurpiowskiego 36. Miodobranie Kurpiowskie. Imprezie towarzyszy³ Piknik Zdrowia organizowany przez Forum Zdrowia przy Wojewodzie mazowieckim, podczas którego odbywa³a siê m.in. rejestracja potencjalnych dawców szpiku do CRNPDSiKP (40 dawców). Nieodp³atne badania i konsultacje lekarzy, porady psychologów oraz pokazy udzielania pierwszej pomocy to niektóre atrakcje Pikniku Zdrowia, który w sobotê 7 wrzeœnia 2013 r. odby³ siê w P³ocku (Fot. 8, 9). Impreza by³a czêœci¹ III Dnia P³ockich Inicjatyw Pozarz¹dowych. Podczas pikniku pracownicy i koordynatorzy Poltransplantu przybli yli tematykê przeszczepiania narz¹dów oraz przygotowali stanowisko do rejestracji potencjalnych dawców szpiku we wspó³pracy z oœrodkiem dawców szpiku z SPCSK przy ul. Banacha w Warszawie. Rozpoczêcie pikniku poprzedzi³a konferencja naukowa Transplantacja darem ycia organizowana m.in. przez Forum Zdrowia przy Wojewodzie mazowieckim (Fot. 10). Fot. 8, 9 Piknik Zdrowia w P³ocku Fot. 10 Konferencja Transplantacja darem ycia w P³ocku W konferencjach Transplantacja darem ycia, zorganizowanych w Radomiu, Ciechanowie i P³ocku przez Mazowiecki Urz¹d Wojewódzki przy wspó³pracy z Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnym ds. Transplantacji Poltransplant, skierowanych do studentów uczelni wy szych i uczniów szkó³ ponadgimnazjalnych wziê³o udzia³ ³¹cznie ok. 350 osób. W 2014 r. planowane s¹ kolejne konferencje w Warszawie, Siedlcach i Ostro³êce. 15 wrzeœnia 2013 r. koordynatorzy Poltransplantu w³¹czyli siê w organizowan¹ w Ka³uszynie Bia³¹ Niedzielê - akcjê promuj¹c¹ transplantologiê. Impreza odby³a siê w Parku Miejskim, gdzie tego dnia przeprowadzono badania mammograficzne, wyk³ady Wojewódzkiego Centrum Nadzorowania Programów Profilaktycznych oraz pobór krwi od honorowych dawców krwi. Tego samego dnia przedstawiciele Poltransplantu oraz oœrodek dawców szpiku z NZOZ Medigen uczestniczyli w Pikniku Zdrowia w Siedlcach, bêd¹cego czêœci¹ festynu Krew dla Siedlec i Powiatu. Inicjatorem Pikniku Zdrowia by³o Forum Zdrowia przy Wojewodzie Mazowieckim. W ramach festynu Krew dla Siedlec i Powiatu zaplanowano bezp³atne pomiary cukru i ciœnienia têtniczego, badania w punkcie optycznym, pokazy ratownictwa i sprzêtu stra ackiego, prezentacjê techniki jazdy na wózkach inwalidzkich oraz rekrutacjê potencjalnych dawców szpiku. 79

80 Poza opisanymi powy ej wydarzeniami promuj¹cymi tematykê transplantacji narz¹dów i komórek krwiotwórczych w 2013 roku odby³o siê wiele innych imprez, w których udzia³ brali szpitalni i regionalni koordynatorzy transplantacyjni Poltransplantu (Tab. 1) oraz wydarzeñ promuj¹cych ideê honorowego oddawania szpiku, w tym imprez organizowanych przez poszczególne oœrodki dawców szpiku. Zintegrowane dzia³ania Poltransplantu, koordynatorów transplantacyjnych oraz oœrodków dawców szpiku popularyzuj¹ ideê pobierania i przeszczepiania narz¹dów i szpiku kostnego, podnosz¹ œwiadomoœæ spo³ecznoœci lokalnych na temat transplantacji oraz kszta³tuj¹ w³aœciwe zachowania spo³eczne. Tabela 1. Dzia³alnoœæ koordynatorów transplantacyjnych w 2013 roku. Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator Styczeñ stycznia Kraków 11 stycznia Kraków 29 stycznia Gdañsk 31 stycznia Warszawa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Podstawy Dawstwa Narz¹dów Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Podstawy Dawstwa Narz¹dów Spotkanie w Oddziale Intensywnego Nadzoru Pooperacyjnego UCK Wspó³udzia³ Poltransplantu w ramach programu Partnerstwo dla Transplantacji w woj. Mazowieckim w dzia³aniach edukacyjnych w postaci konkursu plastycznego Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy Wyk³ad dla pielêgniarek na temat prowadzenia dawców Wybranie najlepszych prac plastycznych zwi¹zanych z transplantacj¹ Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Cenna inicjatywa skierowana do bardzo wra liwej na tematykê transplantacji m³odzie y szkó³ œrednich Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz Szpital Specjalistyczny im. Stefana eromskiego wkrakowie Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz Wojskowy Szpital Kliniczny z Poliklinik¹ wkrakowie Koordynator regionalny z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku Wojewoda mazowiecki Luty lutego Gdañsk 25 lutego Warszawa Spotkanie w klinice Chirurgii Ogólnej, Endokrynologicznej i Transplantacyjnej UCK Konkurs plastyczny Wyk³ad prof. Piotra Witkowskiego z USA nt. przeszczepów wysp trzustkowych Uroczyste wrêczenie dyplomów i wyró nieñ Rozpowszechnianie wiedzy o transplantacji wœród m³odzie y Uniwersyteckie Centrum Kliniczne wraz z koordynatorem regionalnym Wojewoda mazowiecki 80

81 Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator Marzec marca Gdañsk 21 marca Lublin 26 marca Bydgoszcz Konferencja szkoleniowo-naukowa Spotkanie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Szkolenie dla prokuratorów i asesorów Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Podsumowanie dzia³alnoœci Regionalnego Centrum Koordynacji Spotkanie z alumnami Metropolitalnego Seminarium Duchownego Wyk³ad Prof. Z. W³odarczyka pt. Rola prokuratora w procesie autoryzacji pobierania narz¹dów. Dokumentacja potencjalnego dawcy, udzia³ w szkoleniu koordynatora regionalnego Propagowanie tematyki przeszczepiania narz¹dów Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku wraz z koordynatorem regionalnym Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Prokuratura Okrêgowa w Bydgoszczy Kwiecieñ kwietnia Bydgoszcz 12 kwietnia Starogard Gdañski Projekt promuj¹cy Bydgoski Festiwal Nauki Spotkanie Spotkanie popularno-naukowe dla pracowników administracji i przyjació³ Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Z transplantologi¹ na Ty Spotkanie w dziale marketingu z p. Magdalen¹ Jankowsk¹ radn¹ miasta i z dr Ma³gorzat¹ Cybulsk¹ koordynatorem szpitalnym na temat organizacji akcji pozyskiwania potencjalnych dawców Pozaszkolna edukacja nt. transplantacji Zwiêkszenie pozyskiwania potencjalnych dawców Koordynator Bydgoskiego Festiwalu Nauki oraz Prorektor ds. Nauki i Wspó³pracy z Zagranic¹ Koordynator regionalny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku 81

82 Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator 16 kwietnia Wyrzysk 19 kwietnia Gdañsk kwietnia Toruñ 24 kwietnia Lubartów 25 kwietnia Olkusz Spotkanie z uczniami Zespo³u Szkó³ Ponadgimnazjalnych im. Miko³aja Kopernika Ogólnopolska konferencja 13. Toruñski Festiwal Nauki i Sztuki Spotkanie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Szkolenie Promocja idei transplantacji w spo³eczeñstwie w Olkuskim Uniwersytecie Trzeciego Wieku Wyg³oszenie prelekcji na temat transplantacji przez koordynatora regionalnego Wyk³ad dla pielêgniarek nefrologicznych z dzia³alnoœci Regionalnego Centrum Koordynacji Transplantacji UCSK w Gdañsku Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. T jak transplantacja, czyli sk¹d pochodz¹ narz¹dy do przeszczepienia, skoro nie rosn¹ na drzewach Spotkanie z dyrektorami szpitali Wyk³ad Koordynatora regionalnego pt. Podstawowe informacje dotycz¹ce przeszczepiania narz¹dów Podniesienie œwiadomoœci m³odzie y na temat transplantacji Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Promocja idei transplantacji Zespó³ Szkó³ Ponadgimnazjalnych im. Miko³aja Kopernika w Wyrzysku Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdañsku wraz z koordynatorem regionalnym Urz¹d Miasta Torunia, Uniwersytet Miko³aja Kopernika oraz Towarzystwo Naukowe w Toruniu Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Miejski Oœrodek Kultury w Olkuszu Maj maja Starogard Gdañski 28 maja Tarnów Spotkanie z uczniami klas gimnazjalnych wilo Konferencja pt. Transplantologia w nauce i praktyce Koordynator regionalny przybli y³ uczniom tematykê przeszczepiania narz¹dów Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Przeszczepianie narz¹dów i komórek od ywych dawców Propagowanie tematyki przeszczepiania narz¹dów Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Koordynator regionalny z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej, Ministerstwo Zdrowia, Ma³opolski Kurator Oœwiaty 82

83 Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator Czerwiec czerwca Lublin 5 czerwca Lublin 19 czerwca Kraków 20 czerwca Gdañsk 24 czerwca Kraków Szkolenie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Spotkanie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji II Ma³opolska Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Transplantologia podstawy dla Pielêgniarek Wyk³ad dla pielêgniarek z Pomorskiego Centrum Toksykologii Warsztaty psychologiczne dla koordynatorów szpitalnych i personelu medycznego uczestnicz¹cego w identyfikacji dawców narz¹dów Szkolenie nauczycieli LSCDN Spotkanie z prokuratorami okrêgowymi Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Identyfikacja potencjalnych dawców narz¹dów udzia³ pielêgniarek i rola koordynatora Wyk³ad koordynatora regionalnego na temat transplantacji i prowadzenia dawcy Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Identyfikacja potencjalnych dawców aktualny stan, mo liwoœci i wyzwania Poszerzenie wiedzy z zakresu medycyny transplantacyjnej Wypracowanie wspólnych dzia³añ w autoryzacji pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Centrum Edukacji i Szkoleñ w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym Jana Paw³a II Koordynator regionalny z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku Oddzia³ Kliniczny Chirurgii Serca, Naczyñ i Transplantologii Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Paw³a II oraz Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej 28 czerwca Bydgoszcz Spotkanie edukacyjne Szkolenie lekarzy anestezjologów pt. Psychologiczne aspekty komunikacji z rodzin¹ zmar³ego dawcy narz¹dów Za oprawê techniczn¹ by³ odpowiedzialny koordynator regionalny Edukacja lekarzy anestezjologów Szpital Uniwersytecki nr 1 im. A. Jurasza w Bydgoszczy 83

84 Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator Lipiec lipca Che³mno Spotkanie edukacyjne Szkolenie pt. Psychologiczne aspekty komunikacji z rodzin¹ zmar³ego dawcy narz¹dów. Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Diagnoza: œmieræ mózgu. I co dalej? Edukacja lekarzy Szpital Uniwersytecki nr 1 im. A. Jurasza w Bydgoszczy Sierpieñ sierpnia Parczew Spotkanie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Spotkanie z dyrektorami szpitali Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Wrzesieñ wrzeœnia uków Spotkanie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Spotkanie z dyrektorami szpitali Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym 13 wrzeœnia Lublin Spotkanie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Szkolenia dla lekarzy z województwa lubelskiego Zwiêkszenie iloœci dawców narz¹dów Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym 23 wrzeœnia Kraków Konferencja Naukowo Szkoleniowa pt. Podstawy Dawstwa Narz¹dów Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz Samodzielny Publiczny Zak³ad Opieki Zdrowotnej MSW w Krakowie 84

85 Data miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator 26 wrzeœnia Bia³a Podlaska Szkolenie w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Szkolenie dla nauczycieli w LSCDN Poszerzenie wiedzy z zakresu medycyny transplantacyjnej Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym PaŸdziernik paÿdziernika ory Akcja edukacyjna dla m³odzie y w ramach Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej Transplantacja jestem na tak Przygotowanie projektu, organizacja oraz udzia³ w akcji edukacyjnej dla uczniów Zespo³u Szkó³ nr 2 im. Prof. Józefa Tischnera w orach Popularyzacja zagadnieñ zwi¹zanych z transplantacj¹ Œl¹skie Centrum Chorób Serca wraz z koordynatorem regionalnym 17 paÿdziernika Starogard Gdañski 18 paÿdziernika Sucha Beskidzka Akcja Konferencja Naukowo Szkoleniowa pt. Podstawy Dawstwa Narz¹dów Uczestnictwo koordynatora regionalnego w akcji pozyskiwania potencjalnych dawców szpiku Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy Pozyskiwanie potencjalnych dawców szpiku Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Koordynator regionalny z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz Szpital Rejonowy w Suchej Beskidzkiej 30 paÿdziernika Chojnice Akcja Uczestnictwo koordynatora w akcji pozyskiwania potencjalnych dawców szpiku Pozyskiwanie potencjalnych dawców szpiku Koordynator regionalny z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku Listopad listopada Lublin Konwent w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Konwent Starostów Zapoznanie z wybranymi aspektami medycyny transplantacyjnej Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym 85

86 Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator 12 listopada Katowice Akcja edukacyjna dla m³odzie y w ramach Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej Transplantacja jestem na tak Przygotowanie projektu, organizacja oraz udzia³ w akcjach edukacyjnych dla studentów Wydzia³u Lekarskiego z Oddzia³em Lekarsko- -Dentystycznym Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego Poszerzenie wiedzy z zakresu medycyny transplantacyjnej Œl¹skie Centrum Chorób Serca wraz z koordynatorem regionalny 13 listopada S³upsk Akcja Uczestnictwo koordynatora regionalnego w akcji pozyskiwania potencjalnych dawców szpiku Zwiêkszenie pozyskiwania potencjalnych dawców szpik Koordynator regionalny z Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdañsku 25 listopada Lublin Warsztaty w ramach Partnerstwa dla Transplantacji Warsztaty psychologiczne Podniesienie umiejêtnoœci w rozmowach z rodzinami o mo liwoœci pobrania narz¹dów od ich bliskich Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym Grudzieñ grudnia Zakopane Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Podstawy Dawstwa Narz¹dów w Szpitalu Powiatowym im. dr Tytusa Cha³ubiñskiego Wyk³ad koordynatora regionalnego pt. Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz Szpital Powiatowy w Zakopanem 6 grudnia Sosnowiec Akcja edukacyjna dla m³odzie y w ramach Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej Transplantacja jestem na tak Przygotowanie projektu, organizacja oraz udzia³ w akcjach edukacyjnych dla studentów Wydzia³u Farmaceutycznego z Oddzia³em Medycyny Laboratoryjnej Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego Poszerzenie wiedzy z zakresu medycyny transplantacyjnej Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz koordynator regionalny z Zabrza 7 grudnia Zabrze Szkolenie Prowadzenie szkoleñ przez koordynatora regionalnego na kursach specjalizacyjnych dla pielêgniarek z pielêgniarstwa anestezjologicznego Poszerzenie wiedzy z zakresu medycyny transplantacyjnej Œl¹skie Centrum Chorób Serca wraz z koordynatorem regionalnym 86

87 Data i miejsce Nazwa wydarzenia Opis Cel Organizator 10 grudnia Lublin 14 grudnia Warszawa Spotkanie Konferencja pt. Transplantacja bo liczy siê wnêtrze Spotkanie konsultantów wojewódzkich w Urzêdzie Wojewódzkim Omówienie najwa niejszych problemów zwi¹zanych z transplantacj¹ narz¹dów Wyk³ad oraz aktywne uczestnictwo Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ywieniowego w Lublinie wraz z koordynatorem regionalnym 16 grudnia Nowy S¹cz Konferencja pt. Transplantologia w nauce i praktyce Wyk³ad koordynatora pt. Przeszczepianie narz¹dów i komórek od ywych dawców Zwiêkszenie dawstwa narz¹dów Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej oraz Ma³opolski Kurator Oœwiaty Klaudia Nestorowicz, Poltransplant Irena Jackowska, Poltransplant Udzia³ Poltransplantu w realizacji zadañ konkursowych Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej w 2013 roku Podobnie jak w latach poprzednich w 2013 roku Poltransplant by³ realizatorem lub wspó³wykonawc¹ (jednostk¹ finansuj¹c¹ i rozliczaj¹c¹) poni szych zadañ Programu. 1. Podyplomowe Szkolenia Koordynatorów Transplantacyjnych - zadanie dotycz¹ce szkolenia nowych koordynatorów pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów Rok 2013 by³ kolejnym etapem realizacji tego zadania edukacyjnego przez Warszawski Uniwersytet Medyczny. Odby³y siê dwie edycje szkolenia (dwunasta i trzynasta), które ukoñczy³o 62 osoby. ¹czna liczba absolwentów wynosi obecnie 409, wœród nich 211 osób to pielêgniarki z wy szym wykszta³ceniem. Szkolenia ukoñczy³o 156 lekarzy i 42 osoby z innym wykszta³ceniem. Spoœród absolwentów 364 osoby s¹ na sta³e zatrudnione w 197 szpitalach, 4 osoby w bankach tkanek. 172 (42%) osoby spoœród 409 absolwentów pe³ni w swoich podmiotach leczniczych funkcjê koordynatorów transplantacyjnych (koordynatorów pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów). Najwiêksza grupa 129 absolwentów (32%) pe³ni funkcjê szpitalnego koordynatora pobierania narz¹dów od zmar³ych dawców, z czego 119 osób jest zatrudnianych przez Poltransplant. Koordynatorami pobierania i przeszczepiania narz¹dów od ywych dawców jest 4 absolwentów, koordynatorami pobierania i przeszczepiania tkanek s¹ 4 osoby, koordynatorami pobierania i przeszczepiania komórek krwiotwórczych 7 absolwentów. 87

88 Szczegó³y realizacji tego zadania s¹ przestawione w rozdziale Podyplomowe Szkolenia Koordynatorów Transplantacyjnych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w latach finansowane ze œrodków Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej. 2. Sieæ szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów - zadanie dotycz¹ce finansowania dzia³alnoœci koordynatorów pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów we wszystkich podmiotach leczniczych spe³niaj¹cych warunki do pobierania narz¹dów od dawców zmar³ych. W koñcu 2013 r. funkcjê koordynatora transplantacyjnego pe³ni³o w Polsce ³¹cznie 274 osób. Najliczniejsza grupa, 228 osób to szpitalni koordynatorzy pobierania narz¹dów. Koordynatorzy przeszczepiania narz¹dów, czyli koordynatorzy regionalni zatrudnieni w oœrodkach transplantacyjnych to w 2013 r. grupa 38 osób. W biurze Poltransplantu zatrudnionych by³o 8 koordynatorów. Stanowisko szpitalnego koordynatora transplantacyjnego utworzono ³¹cznie w 202 szpitalach, z czego w 177 szpitalach pracuje jeden koordynator, w 24 zespó³ dwóch koordynatorów i w jednym szpitalu zespó³ z³o ony z trzech koordynatorów. Poltransplant podpisa³ i finansowa³ umowy z 215 koordynatorami w 196 szpitalach, w 6 innych szpitalach 13 koordynatorów zosta³o wskazanych przez dyrektorów tych jednostek. Szczegó³y dotycz¹ce zatrudnienia i szkoleñ szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów znajduj¹ siê w rozdzia³ach: Sieæ koordynatorów pobierania i przeszczepiania narz¹dów w Polsce w 2013 r. oraz Szkolenie osób, których czynnoœci bezpoœrednio wp³ywaj¹ na jakoœæ komórek, tkanek lub narz¹dów oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców. 3. Rozwój rejestrów transplantacyjnych zadanie w zakresie wspierania rozwoju ustawowych rejestrów transplantacyjnych oraz szkolenia osób wykonuj¹cych czynnoœci bezpoœrednio zwi¹zane z pobieraniem, przechowywaniem i przeszczepianiem narz¹dów w jednostkach systemu ochrony zdrowia zwi¹zanych z transplantologi¹ w tym zwi¹zane z obs³ug¹ ustawowych rejestrów transplantacyjnych Podobnie jak w latach poprzednich to zadanie podzielone by³o na dwie czêœci: zadania w zakresie rejestrów transplantacyjnych zadania w zakresie kontynuacji wdro enia systemu informatycznego Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej Ponadto w dodatkowym konkursie rozstrzygniêto wykonanie zadania pod nazw¹ Opracowanie Kalkulatora umo liwiaj¹cego przewidywanie wyników przeszczepienia narz¹du przed jego przeszczepieniem w oparciu o charakterystykê dawcy i biorcy. Rejestry s¹ zmieniane zgodnie z za³o eniami konkursu Narodowego Programu i w sposób na jaki pozwala okres podpisanej umowy i mo liwoœci wykonawcy. Jest nasz¹ ambicj¹, aby rejestry te by³y coraz nowoczeœniejsze, przyjazne dla u ytkownika i bogatsze w nowe rozwi¹zania u³atwiaj¹ce ich u ywanie. Zadania w zakresie rejestrów transplantacyjnych Zgodnie z przyjêtym katalogiem wykonano w 2013 r. szeœæ zadañ szczegó³owych: 1. Poszerzenia systemu alokacji nerek o wyniki badañ immunologicznych w doborze nerek uwzglêdniaj¹cy brak niezgodnoœci w uk³adzie HLA dawcy z biorc¹ z uwzglêdnieniem obowi¹zuj¹cych regulacji prawnych w przedmiotowym zakresie (wykonane czêœciowo, ze wzglêdu na to, e pracownie typowania tkankowego nie oznaczaj¹ jeszcze przeciwcia³ anty- HLA w 2013 roku). 2. Poszerzenia systemu w obszarze przeszczepiania komórek krwiotwórczych w zakresie rejestru przeszczepieñ, zdarzeñ i reakcji niepo ¹danych i listy oczekuj¹cych na przeszczepienie z uwzglêdnieniem obowi¹zuj¹cych regulacji prawnych w przedmiotowym zakresie. 3. Wdro enia sta³ych raportów z zakresu poszczególnych elementów systemu z mo liwoœci¹ filtrowania danych. Wdro enie systemu eksportu danych z rejestrów w formacie tekstowym w celu zapewnienia uprawnionym u ytkownikom tworzenia specjalistycznych raportów oraz prowadzenia bie ¹cej walidacji wpisów. 4. Szkolenia pracowników Poltransplantu z bie ¹cej obs³ugi i administracji systemu rejestrów oraz wsparcia bie ¹cego funkcjonowania systemu (wykonane czêœciowo, ze wzglêdu na skrócony czas na realizacjê zadania). 5. Usprawnienie modu³u Koordynacja poprzez stworzenie platformy umo liwiaj¹cej zapisywanie kopii wydruku z Centralnego Rejestru Sprzeciwów. 88

89 6. Wprowadzenie do rejestrów brakuj¹cych historycznych danych o dawcach i biorcach przeszczepionych narz¹dów i komórek krwiotwórczych, w tym wprowadzenia rekordów wszystkich historycznych pobrañ narz¹dów od ywych dawców celem stworzenia pe³nego Rejestru ywych Dawców od 1967 r. (wykonane czêœciowo, ze wzglêdu na skrócony czas na realizacjê zadania). Zadania w zakresie kontynuacji wdro enia systemu informatycznego Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej Zgodnie z przyjêtym katalogiem wykonano w 2013 r. piêæ zadañ szczegó³owych: 1. Wdro enie algorytmu wyszukuj¹cego potencjalnie zgodnych dawców pod k¹tem zgodnoœci z HLA pacjenta do wymogów miêdzynarodowych. 2. Wdro enie dwukierunkowego interfejsu komunikacyjnego WebService w celu odejœcia od aktualizacji danych dawców szpiku plikami tekstowymi 3. Skomunikowanie systemu Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej z Europejskim Systemem Informacji o Dawcach Szpiku (EMDIS). System ten osi¹gn¹³ pe³n¹ funkcjonalnoœæ w wymianie informacji pomiêdzy naszym rejestrem i rejestrem NMDP (National Marrow Donor Program, USA). 4. Poszerzenie systemu o elementy przeznaczone dla oœrodków pobieraj¹cych i oœrodków transplantacyjnych umo liwiaj¹ce wprowadzanie i monitorowanie wyników badañ okresowych dawców. 5. Przeprowadzenie szkolenia dla u ytkowników systemu w tym oœrodków dawców szpiku i oœrodków realizuj¹cych procedury doboru dawcy komórek krwiotwórczych oraz wsparcie bie ¹cego funkcjonowania systemu. Aktualnie oprogramowanie bazy CRNPDSIKP zawiera nastêpuj¹ce modu³y: modu³ Centralnego Rejestru, modu³ dla ODS, modu³ dla oœrodków dobieraj¹cych. Modu³ Centralnego Rejestru sk³ada siê z trzech g³ównych tabel zawieraj¹cych dane potencjalnych i faktycznych dawców, jednostek krwi pêpowinowej i dane biorców szpiku. Umo liwia to obs³ugê i przekazywanie wyników procedur wstêpnego przeszukania bazy, do typowania potwierdzaj¹cego dawcy, przes³ania próbki krwi dawcy, pobrania materia³u przeszczepowego. Dane do bazy mog¹ byæ wprowadzane za poœrednictwem po³¹czenia Webservice, tekstowych plików importowych lub w trybie bezpoœredniej edycji rekordu przez u ytkownika. Budowa elektronicznego kalkulatora umo liwiaj¹cego szacowanie (przewidywanie) wyników przeszczepienia w oparciu o charakterystykê dawcy i biorcy przeszczepu W ramach wykonania tego zadania dokonano aktualizacji i uzupe³nienia danych z lat w istniej¹cej w Poltransplancie bazie (program Microsoft Access) w zakresie: rejestru zmar³ych dawców nerek, serca i w¹troby (budowa charakterystyki zmar³ych dawców), rejestru biorców nerek, serca i w¹troby (budowa charakterystyki biorców), wyników przeszczepienia; rzeczywiste wczesne (12-miesiêczne) i odleg³e (60-miesiêczne) prze ycie biorców oraz prze ycie przeszczepów. Przygotowano narzêdzie do wieloczynnikowej analiza profilu przeszczepienia uwzglêdniaj¹cego charakterystykê (cechy) dawcy i biorcy oraz wynik przeszczepienia ze wskazaniem czynników ryzyka istotnie wp³ywaj¹cych na wynik przeszczepienia tj. czynników istotnie pogarszaj¹cych lub polepszaj¹cych wyniki przeszczepienia. W ten sposób stworzone zostan¹ profile przeszczepieñ udanych i nieudanych w oparciu o charakterystykê dawców i biorców mierzone rzeczywistym prze yciem przeszczepu i biorcy. Stworzono modu³ umo liwiaj¹cy na bie ¹co i na nowo kalkulowanie wp³ywu cech dawcy i biorcy na wynik przeszczepienia wraz z nowymi informacjami nap³ywaj¹cymi do bazy. Modu³ ten bêdzie umo liwia³ u ytkownikowi szacowanie (przewidywanie) wyników przeszczepienia po wpisaniu wartoœci dostêpnych czynników z zakresu charakterystyki dawcy i biorcy, wraz ze wskazaniem, czy powsta³y w ten sposób profil (jeszcze niedokonanego przeszczepienia) skutkuje istotn¹ statystycznie ró nic¹ w zakresie wyniku przeszczepienia. Po wpisaniu cech dawcy (które s¹ niezmienne) i uruchomieniu klawiszem odpowiedniego liczyd³a wyœwietleniu ulegnie zbiór cech potencjalnego biorcy, w przypadku którego wynik przeszczepienia bêdzie istotnie odmienny (lepszy lub gorszy) od przeciêtnego. Obecnie narzêdzie to jest testowane i w roku 2014 zaplanowano osadzenie powsta³ej bazy dotycz¹cej profilu przeszczepieñ i kalkulatora wyników przeszczepienia na serwerze Poltransplantu z mo liwoœci¹ sta³ego do niej dostêpu i pozyskiwania wyników kalkulacji przez u ytkowników systemu. 89

90 4. Rozwój CRNPDSiKP. Rekrutacja i badanie HLA dawców szpiku w 2013 r. W wyniku przeprowadzonego przez Ministerstwo Zdrowia konkursu Oœrodki Dawców Szpiku otrzyma³y œrodki na rekrutacjê i badania HLA dawców szpiku, których nastêpnie przekazywa³y do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej. Poni sza tabela wskazuje ODS i liczby pozyskanych dla CRNPDSiKP dawców szpiku. Lp. Oœrodek Dawców Szpiku Liczba rekrutowanych dawców 1. WIM W-wa IHiT W-wa RCKiK w Katowicach RCKiK w Poznaniu RCKiK w Bia³ymstoku RCKiK w Kielcach CSK UM ódÿ RCKiK w Lublinie UCK Gdañsk DCTK we Wroc³awiu CSK WUM 98 Razem dawców Na koniec 2013 r. liczba dawców szpiku w Centralnym Rejestrze Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej wynios³a ponad 532 tysiêcy dawców (w koñcu 2012 r osób). Tak gwa³towny wzrost liczby dawców jest wynikiem w³¹czenia zasobów DKMS Polska do Centralnego Rejestru, ale tak e jest wynikiem realizacji Narodowego Programu. Zwiêkszaj¹ca siê liczba dawców powoduje coraz wiêksz¹ aktywnoœæ rejestru w zakresie doborów, w tym dla biorców polskich. Szczegó³owe informacje na ten temat mo na znaleÿæ w rozdziale Centralny Rejestr Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej (CRNPDSiKP). 5. Wdro enie programu szkoleniowego na zasadach ETPOD (European Training on Organ Donation) w szpitalach z potencja³em dawstwa. Stowarzyszenie Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej Dziêki aktywnoœci grupy wyk³adowców wybranych przez Poltransplant i PUMT W 2013 r. zrealizowano 23 szkolenia w szpitalach nastêpuj¹cych miast: Bia³a Podlaska, Inowroc³aw, Kalisz, K³odzko, Ko³obrzeg, Krosno, Konin, Legnica, Leszno, Ostrowiec Œwiêtokrzyski, P³oñsk, Przasnysz, Siedlce, Sieradz, S³upsk, Sosnowiec, Suwa³ki, Tarnobrzeg, Wa³brzych, Wa³cz, Warszawa, Wroc³aw, Zielona Góra. W ramach konkursu rozstrzygniêtego na rok 2013 przeprowadzono 17 spoœród wy ej wskazanych szkoleñ. Nale y podkreœliæ, i pomimo póÿnego uruchomienia tego projekty w 2013 roku, dziêki wysi³kowi PUMT i wspó³pracuj¹cym osobom z Poltransplantu uda³o siê pomimo krótkiego czasu przygotowaæ, skoordynowaæ i skutecznie przeprowadziæ 17 szkoleñ. Przygotowanie ka dego ze spotkañ wymaga³o bezpoœrednich uzgodnieñ z dyrekcj¹ szpitala, poniewa zgodnie z za³o eniem szkolenia znaczna czêœæ personelu w danym szpitalu musia³a byæ zwolniona z bie ¹cych obowi¹zków na kilka godzin szkolenia. Bie ¹ca ewaluacja szkolenia przez jego uczestników by³a bardzo pozytywna. W zdecydowanej wiêkszoœci przypadków widoczne by³o w poszczególnych szpitalach zaanga owanie w organizacjê i przeprowadzenie szkolenia nie tylko ze strony koordynatora, ale tak e ze strony dyrekcji szpitali. Równie wyk³adowcy pozytywnie oceniali przeprowadzane szkolenia w zakresie zainteresowania pracowników szpitali. Wyk³adowcy zgodnie uznaj¹, e jest to bardzo wartoœciowa forma szkolenia z punktu widzenia budowania pozytywnego nastawienia pracowników szpitali do pobierania narz¹dów od osób zmar³ych. Tego typu szkolenia, w po³¹czeniu z innymi formami edukacji i promocji transplantologii w odpowiedniej perspektywie czasowej musz¹ przynieœæ efekty w postaci zwiêkszenia liczby pobrañ narz¹dów od osób zmar³ych, zatem ta forma edukacji powinna byæ stale kontynuowana. Szczegó³owa analiza przeprowadzonych szkoleñ i ich efektów zosta³a umieszczona w rozdziale ETPOD i szkolenia szpitalne Podstawy Dawstwa Narz¹dów w latach Roman Danielewicz, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM Jolanta alikowska-ho³oweñko, Poltransplant 90

91 Próba stworzenia algorytmu optymalizacji hemodynamicznej potencjalnego dawcy narz¹dów Opieka nad potencjalnym, zmar³ym dawc¹ narz¹dów w oddziale intensywnej terapii jest sztuk¹. Anestezjolodzy zajmuj¹cy siê t¹ dziedzin¹ przez wiele lat, czêsto podejmuj¹ decyzje na podstawie w³asnego doœwiadczenia. M³odsi lub mniej doœwiadczeni lekarze staraj¹ siê postêpowaæ zgodnie z przyjêtymi algorytmami. Algorytmy takie trudno jest stworzyæ, poniewa potencjalny dawca narz¹dów to wiele rozpoznañ, ró ne przyczyny zgonu, wiek i ró ne choroby towarzysz¹ce. Do³¹cza siê sprawa wymiany informacji pomiêdzy lekarzem opiekuj¹cym siê dawc¹ a transplantologami, nieporozumienie lub niepe³ny przekaz informacji na tej linii mog¹ byæ przyczyn¹ wielu problemów i wzajemnych roszczeñ. Zarówno w opiece nad dawc¹, jak i gromadzeniu informacji o nim (charakteryzacja dawcy) niezmiernie pomocne s¹ wartoœci opisuj¹ce stan kliniczny, które mo emy zmierzyæ, a nastêpnie wykorzystaæ, zarówno do podejmowania decyzji zwi¹zanych z prowadzeniem dawcy, jak i przy kwalifikacji dawcy i narz¹dów do pobrania i przeszczepienia. Opis stanu hemodynamicznego dawcy bywa skomplikowany i niejednoznaczny. Pojêcie dawca hemodynamicznie stabilny lub niestabilny dla ró nych osób mo e oznaczaæ zupe³nie co innego. Przedstawienie zapotrzebowania na aminy katecholowe mówi znacznie wiêcej, ale sam fakt ich stosowania nie oznacza równoczeœnie optymalnego dawkowania. Wybiórcza ocena wyniku badania echokardiograficznego wnosi du o informacji, jednak bez podania innych parametrów, na przyk³ad okreœlaj¹cych wype³nienie ³o yska naczyniowego, czy opisuj¹cych opory systemowe mo e prowadziæ do b³êdnej oceny uk³adu kr¹ enia. Nie ma jednego pojedynczego badania, które mog³oby w sposób precyzyjny i optymalny opisaæ stan hemodynamiczny dawcy, a ka dy parametr jest przybli eniem rzeczywistoœci. Podstaw¹ wszystkich algorytmów pomagaj¹cym lekarzom podejmowaæ w³aœciwe decyzje przy optymalizacji hemodynamicznej dawcy s¹ parametry okreœlaj¹ce wype³nienie ³o yska naczyniowego. Przez wiele lat jedynymi stosowanymi w tym celu parametrami by³y pomiar oœrodkowego ciœnienia ylnego (OC ) i ciœnienia têtniczego krwi i na ich podstawie okreœlano zapotrzebowanie na leki zwiêkszaj¹ce kurczliwoœæ miêœnia sercowego oraz obkurczaj¹ce naczynia. W œwietle obecnych badañ pomiar OC nie opisuje w³aœciwie rzeczywistego stanu hemodynamicznego dawcy. W piœmiennictwie pojawiaj¹ siê alternatywne i obiecuj¹ce metody w ogóle nieuwzglêdniaj¹ce pomiarów OC w ocenie hemodynamicznej [2] Na drugim biegunie metod oceny parametrów hemodynamicznych, w stosunku do wzglêdnie prostego pomiaru OC, znajduje siê cewnikowanie têtnicy p³ucnej cewnikiem Swana-Ganza [3]. Jest to metoda inwazyjna i obarczona powa nymi powik³aniami [4], a dla osób niewykonuj¹cych na co dzieñ pomiarów t¹ metod¹, znacznie trudniejsza ni pomiar OC. W Polsce rutynowe zastosowanie cewnika Swana-Ganza jest ograniczone do oœrodków oraz niektórych oddzia³ów intensywnej terapii specjalizuj¹cych siê w leczeniu chorych w stanie wstrz¹su kardiogennego. Nie ulega kwestii, e pomiar metod¹ termodylucji objêtoœci minutowej i oporów naczyniowych metod¹ cewnikowania têtnicy p³ucnej pozostaje z³otym standardem w opiece nad potencjalnym dawc¹ [5], choæ nie ka dy dawca musi byæ prowadzony z u yciem cewnika Swana-Ganza. Nie ma najmniejszego sensu popularyzowanie metody tak rzadko stosowanej. Lekarze, którzy, na co dzieñ nie korzystaj¹ z cewnika S-G nie bêd¹ czuli siê komfortowo wykorzystuj¹c tê metodê jedynie do prowadzenia dawcy. Cewnikowanie têtnicy p³ucnej ma swoje zastosowanie w kwalifikacji serca do pobrania i przeszczepienia przez oœrodki transplantacyjne i jest wykonywane najczêœciej przez anestezjologa z oœrodka transplantacyjnego. Inne (ma³oinwazyjne lub bezinwazyjne) metody pomiaru parametrów hemodynamicznych mo na podzieliæ na metody poddaj¹ce siê kalibracji i metody niepoddaj¹ce siê kalibracji. Mo liwoœæ kalibracji istotnie wp³ywa na dok³adnoœæ pomiaru, jednak e koniecznoœæ kalibracji nieco utrudnia korzystanie z takich urz¹dzeñ. Metody pomiarów, których nie mo na kalibrowaæ, co prawda prezentuj¹ wyniki liczbowe, ale raczej nie mo na tych wyników interpretowaæ dos³ownie. Przedstawiaj¹ one bardziej pewien trend zmian, ni bezwzglêdne wartoœci mierzonych parametrów. Kalibracja mo e odbywaæ siê metod¹ termodylucji lub metod¹ indykatorow¹, czyli poprzez podanie barwnika lub innego wskaÿnika, 91

92 np. soli litu (LIDCO). Podzia³ metod ze wzglêdu na zasadê dzia³ania przedstawia siê nastêpuj¹co: 1. Metody wykorzystuj¹ce analizê krzywej ciœnienia têtniczego. 2. Metody wykorzystuj¹ce pomiar przep³ywu krwi w aorcie zstêpuj¹cej za pomoc¹ g³owicy dopplerowskiej 3. Metody analizuj¹ce zmiany impedancji klatki piersiowej. Metody dopplerowskie s¹ trudne w d³ugotrwa³ym stosowaniu, szczególnie w warunkach intensywnej terapii, a metody oparte na pomiarze impedancji klatki piersiowej s¹ wed³ug autorów za ma³o dok³adne do prawid³owego prowadzenia dawcy. Pierwsz¹ popularn¹ ma³oinwazyjn¹ metod¹ pomiaru parametrów hemodynamicznych jest implementacja analizy krzywej ciœnienia têtniczego wraz z mo liwoœci¹ kalibracji z u yciem metody termodylucji. Mo liwoœæ kalibracji urz¹dzenia umo liwia minimalizacjê b³êdu pomiarowego i jego pe³n¹ porównywalnoœæ z pomiarem przy u yciu cewnika S-G. Analiza krzywej ciœnienia têtniczego wprowadzi³a do powszechnego u ycia nowe parametry stosowane w codziennej praktyce anestezjologa. Stroke Volume Variation (SVV) zmiennoœæ objêtoœci wyrzutowej. Jest to parametr okreœlaj¹cy wype³nienie ³o yska naczyniowego [6]. SVV mo na mierzyæ tylko u chorych wentylowanych mechanicznie, zwiotczonych i o œciœle okreœlonych ustawieniach respiratora [7]. O ile uzyskanie wspomnianych warunków wentylacji u chorych w oddziale intensywnej terapii mo e byæ utrudnione, to u potencjalnych dawców nie stanowi wiêkszego problemu, gdy nie jest potrzebne zwiotczenie, a wszyscy potencjalni dawcy narz¹dów s¹ wentylowani mechanicznie. Jedynym zatem warunkiem zapewniaj¹cym prawid³ow¹ interpretacjê krzywej ciœnienia przez urz¹dzenie jest rytm zatokowy. Zaburzenia rytmu mog¹ fa³szowaæ wynik analizy. Urz¹dzenie porównuje ze sob¹ objêtoœæ wyrzutow¹ serca na wdechu i wydechu. Im wiêksze s¹ ró nice objêtoœci, tym wype³nienie ³o yska jest gorsze, mamy do czynienia z zale noœci¹ odwrotnie proporcjonaln¹. Wysokie wartoœci SVV œwiadcz¹ zatem o niskim wype³nieniu ³o yska naczyniowego. Podobnie jak SVV zmiennoœæ odpowiednich charakterystycznych punktów na krzywej ciœnienia têtniczego tak e koreluje z wype³nieniem ³o yska. S¹ to: Systolic Pressure Variation, czyli zmiennoœæ ciœnienia skurczowego [8]; Pulse Pressure Variation, czyli zmiennoœæ amplitudy ciœnienia [9]. Ich zale noœæ w stosunku do wype³nienia ³o yska jest tak e odwrotnie proporcjonalna. Wartoœci graniczne, przy których mo emy mówiæ o hipowolemii s¹ przedstawione w Tabeli 1. Tabela 1. Ocena wype³nienia ³o yska naczyniowego przy zastosowaniu SPV, PPV i SVV Parametr Normowolemia Hypowolemia SPV [mmhg] 5 mmhg >10 mmhg PPV [%] <13% 13% SVV [%] 10 % >10 15 % Ka de z urz¹dzeñ mierz¹cych objêtoœæ minutow¹ metod¹ ma³oinwazyjn¹ poprzez analizê fali ciœnienia prezentuje przynajmniej jeden z powy szych parametrów. Maj¹c znacznie lepsze przybli enie rzeczywistoœci ni OC mo na siê pokusiæ o zastosowanie algorytmu optymalizacji hemodynamicznej dawcy w oparciu o np. SVV. Sam pomiar objêtoœci minutowej, wskaÿnika sercowego, oporów systemowych czy SVV s¹ wystarczaj¹ce do pe³nego zobrazowania stanu hemodynamicznego dawcy. Aby uzupe³niæ posiadane informacje nale y wykonaæ badanie echokardiograficzne. Postêp technik USG i ich dostêpnoœæ zmienia powoli po ¹dany zakres umiejêtnoœci lekarzy pracuj¹cych w oddzia³ach intensywnej terapii. Tak jak wprowadzenie technik USG do anestezji regionalnej by³o swoistym prze³omem, tak te umiejêtnoœæ badania chorych za pomoc¹ USG i UKG w oddziale intensywnej terapii bêdzie w ci¹gu najbli szych lat stawaæ siê powszechne. Prowadzenie dawcy niestabilnego hemodynamicznie wymaga powtarzanych badañ UKG. Po zmianie konfiguracji podawanych leków dzia³aj¹cych inotropowo dodatnio i leków obkurczaj¹cych naczynia mo e zachodziæ koniecznoœæ ponownej oceny kurczliwoœci miêœnia sercowego. 92

93 Proponowany algorytm optymalizacji hemodynamicznej zmar³ego dawcy narz¹dów zosta³ przedstawiony na rycinie 1. Na potrzeby wspomnianego algorytmu okreœlono uproszczone kryteria stabilnoœci hemodynamicznej. Dawca stabilny hemodynamicznie to taki, u którego wartoœæ œredniego ciœnienia têtniczego (MAP) jest wiêksza lub równa 60 mmhg oraz frakcja wyrzutowa lewej komory (LVEF) jest wiêksza lub równa 45% oraz diureza godzinowa (UO) jest wiêksza lub równa 1 ml/kg mc. Wspomniane warunki nale y traktowaæ ³¹cznie, czyli wszystkie musz¹ byæ spe³nione równoczeœnie. Je eli diureza godzinowa przekracza 4 ml/kg m.c. nale y ograniczyæ moczówkê prost¹ poprzez zastosowanie desmopresyny. 93

94 Jeœli trzy opisane wy ej kryteria stabilnoœci hemodynamicznej s¹ spe³nione, potencjalny dawca znajduje siê w optymalnym stanie hemodynamicznym. Nale y jednak pamiêtaæ o systematycznej ocenie opisanych parametrów, by utrzymaæ ten optymalny stan a do chwili pobrania. Je eli przynajmniej jedno z opisanych kryteriów nie jest spe³nione, nale y przeprowadziæ ocenê wype³nienia ³o yska naczyniowego, np. poprzez ocenê SVV. Je eli SVV jest wiêksze lub równe 13 nale y uznaæ, e ³o ysko naczyniowe nie jest odpowiednio wype³nione i przetoczyæ odpowiedni¹ objêtoœæ p³ynów, by wspomniany parametr osi¹gn¹³ wartoœæ ni sz¹ ni 13. Po uzyskaniu normalizacji SVV okreœlamy ponownie kryteria stabilnoœci hemodynamicznej i jeœli MAP 60mmHg i UO 1 ml/kg mc./h nale y wykonaæ badanie UKG. Je eli LVEF 45% dawca spe³nia wszystkie kryteria stabilnoœci hemodynamicznej i mo na kontynuowaæ postêpowanie do pobrania narz¹dów. Je eli nie udaje siê uzyskaæ kryteriów stabilnoœci hemodynamicznej mimo prawid³owego wype³nienia ³o yska naczyniowego, nale y przeprowadziæ pomiar i analizê objêtoœci minutowej (CO) i wskaÿnika sercowego (CI). Je eli CI < 2,4 l/min/m 2 nale y zastosowaæ leki zwiêkszaj¹ce kurczliwoœæ miêœnia sercowego. Je eli CI 2,4l/min/m 2, a mimo to MAP <60 oraz systemowe opory naczyniowe (SVR) <800 dyn/s/cm 5 przy prawid³owym SVV nale y zastosowaæ leki obkurczaj¹ce naczynia. Mo liwa jest sytuacja, e konieczne bêdzie jednoczesne zastosowanie zarówno leków dzia³aj¹cych inotropowo dodatnio, jak i leków obkurczaj¹cych naczynia. Po dokonaniu optymalizacji dawek leków i osi¹gniêciu prawid³owego œredniego ciœnienia têtniczego oraz diurezy godzinowej konieczne jest wykonanie UKG celem ponownej oceny kurczliwoœci. Jeœli udaje siê spe³niæ wszystkie kryteria stabilnoœci hemodynamicznej, nale y utrzymaæ ten stan do pobrania. Jeœli jednak nie udaje siê spe³niæ kryteriów nie pozostaje nic innego, jak powiadomiæ o tym fakcie lekarza z zespo³u transplantacyjnego w celu podjêcia dalszych decyzji. Oprócz parametrów okreœlaj¹cych wype³nienie ³o yska naczyniowego, niektóre opisane urz¹dzenia umo liwiaj¹ ocenê uk³adu oddechowego dziêki parametrowi Extravascular Lung Water (EVLW) oraz jego wartoœci indeksowanej Extravascular Lung Water Index (ELWI), pozwalaj¹cym przy³ó kowo oceniæ z du ym prawdopodobieñstwem obecnoœæ obrzêku p³uc u potencjalnego dawcy [10]. Extravascular Lung Water (EVLW), czyli pozanaczyniowa woda p³ucna. Parametr ten mówi o iloœci p³ynu w tkance p³ucnej, uwzglêdniaj¹c iloœæ p³ynu wewn¹trzkomórkowego, tkankowego oraz wewn¹trzpêcherzykowego, nie uwzglêdniaj¹c wysiêku b¹dÿ przesiêku op³ucnowego. Extravascular Lung Water Index (ELWI) jest wartoœci¹ indeksowan¹ w przeliczeniu na przewidywan¹ masê cia³a (predicted body weight = pbw). Zakres normy wynosi od 3 do 7 ml/kg pbw. Ocena stanu tkanki p³ucnej jest kluczowym elementem kwalifikacji dawcy do pobrania i przeszczepienia p³uc [11]. Obrzêk p³uc jest niejednokrotnie trudny do oszacowania metodami konwencjonalnymi, a klasyczne zdjêcie radiologiczne klatki piersiowej, bêd¹ce najczêstszym badaniem s³u ¹cym do jego diagnostyki i oceny nierzadko wykonywane jest jednorazowo. Co wiêcej, œledzenie dynamiki zmian radiologicznych jest o wiele trudniejsze i mniej precyzyjne ni obserwacja zmian ELWI [12]. Ponadto ELWI jest wartoœci¹ bardzo dobrze koreluj¹c¹ z obrzêkiem p³uc ocenianym w grawimetrii [13], a tak e z badaniami poœmiertnymi [14]. Opieka nad zmar³ym dawc¹ narz¹dów jest procesem ci¹g³ym, wymagaj¹cym i pracoch³onnym, a pomimo zaanga owania wielu osób niejednokrotnie niezwieñczonym sukcesem. Celem autorów niniejszego artyku³u jest przede wszystkim u³atwienie podejmowania decyzji terapeutycznych w najtrudniejszych momentach tej krêtej œcie ki, jak¹ zespó³ oddzia³u intensywnej terapii musi przejœæ, by optymalnie przygotowaæ dawcê do pobrania wielonarz¹dowego. Wojciech Saucha, Œl¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu Ma³gorzata owicka, Oddzia³ Kliniczny Kardioanestezji i Intensywnej Terapii ŒUM w Katowicach 94

95 Bibliografia 1. Marik PE., Baram M., Vahid B., Does central venous pressure predict fluid responsiveness? A systematic review of the literature and the tale of seven mares. Chest Jul;134(1): doi: /chest Atlas G., Berger J., Dhar S., Afterload assessment with or without central venous pressure: a preliminary clinical comparison. Cardiovasc Eng Dec;10(4): doi: /s Swan HJ., The pulmonary artery catheter. Dis Mon, 1991 Aug;37(8): Torsten Bossert M.D., Jan F. Gummert Ph.D., Hartmuth B. Bittner Ph.D., Markus Barten M.D., Thomas Walther Ph.D., Volkmar Falk Ph.D., Friedrich W. Mohr Ph.D. Swan-Ganz Catheter-Induced Severe Complications in Cardiac Surgery: Right Ventricular Perforation, Knotting, and Rupture of a Pulmonary Artery Journal of Cardiac Surgery, vol. 21, DOI: /j x 5. Chatterjee K., The Swan-Ganz catheters: past, present, and future. A viewpoint. Circulation Jan 6;119(1): doi: /circulationaha Behnia M., Powell S., Fallen L., Tamaddon H., Correlation of Stroke Volume Measurement between Sonosite Portable Echocardiogram and Edwards Flotrac Sensor-Vigileo Monitor in an Intensive Care Unit Clin Med Insights Circ Respir Pulm Med Sep 8;7: doi: /CCRPM.S ecollection Montenij LJ., de Waal EE., Buhre WF., Arterial waveform analysis in anesthesia and critical care. Curr Opin Anaesthesiol Dec;24(6): doi: /ACO.0b013e32834cd2d9. 8. Kramer A., Zygun D., Hawes H., Easton P., Ferland A., Pulse pressure variation predicts fluid responsiveness following coronary artery bypass surgery. Chest Nov;126(5): Chew MS., A o neman A., Haemodynamic monitoring using arterial waveform analysis. Curr Opin Crit Care Jun;19(3): doi: /MCC.0b013e ae. 10. Sato Y., Isotani E., Kubota Y., Otomo Y., Ohno K., Circulatory characteristics of normovolemia and normotension therapy after subarachnoid hemorrhage, focusing on pulmonary edema. Acta Neurochir (Wien) Dec;154(12): doi: /s Epub 2012 Sep Kucewicz E., Wojarski J., egleñ S., Saucha W., Maciejewski T., Pacholewicz J., Przybylski R., Knapik P., Zembala M., The protocols of multi-organ donor management Anaesthesiology Intensive Therapy, 2009,XLI,4; Brown LM., Calfee CS, Howard JP, Craig TR, Matthay MA, McAuley DF., Comparison of thermodilution measured extravascular lung water with chest radiographic assessment of pulmonary oedema in patients with acute lung injury. Ann Intensive Care Aug 11;3(1):25. doi: / Katzenelson R., Perel A, Berkenstadt H, Preisman S, Kogan S, Sternik L, Segal E. Accuracy of transpulmonary thermodilution versus gravimetric measurement of extravascular lung water. Crit Care Med Jul;32(7): Tagami T., Kushimoto S., Yamamoto Y., Atsumi T., Tosa R., Matsuda K., Oyama R., Kawaguchi T., Masuno T., Hirama H., Yokota H., Validation of extravascular lung water measurement by single transpulmonary thermodilution: human autopsy study. Crit Care. 2010;14(5):R162. doi: /cc9250. Epub 2010 Sep Antoszkiewicz K., Parulski A., Trujnara M., Czerwiñski J., Pobieranie i przeszczepienie narz¹dów w Polsce w 2012r., Poltransplant Biuletyn Informacyjny 2013, 2013 Mar;21(1):

96 Przeszczepienie twarzy Jeszcze nie tak dawno, przeszczepienie twarzy by³o uwa ane za niezwyk³y dowód bohaterstwa chirurgów, daj¹cym nadziejê na odzyskanie zdrowia estetycznego wszystkim tym, którzy z powodu zmian pourazowych lub chorób genetycznych utracili jej uprzedni kszta³t i funkcje. Zabieg przeszczepienia twarzy budzi wielk¹ sensacjê i ma zwolenników oraz przeciwników. Zwolennicy twierdz¹, e ludzie z mocno zdeformowanymi twarzami s¹ wykluczeni z ycia spo³ecznego. Czêsto zamykaj¹ siê na zawsze we w³asnych domach, nie mog¹c znieœæ poni enia i obrzydzenia w oczach spo³eczeñstwa. Tego rodzaju operacja jest dla tych ludzi jedynym ratunkiem. Przeciwnicy twierdz¹ zaœ, e przeszczep twarzy nie ratuje ycia cz³owiekowi, lecz przeciwnie, wiêkszym zagro eniem jest ryzyko odrzucenia oraz efekty uboczne leków immunosupresyjnych. Tego rodzaju zabiegi s¹ niezmiernie skomplikowane i na œwiecie nale ¹ do rzadkoœci. Na ca³ym œwiecie, pocz¹wszy od pierwszego przeszczepu twarzy w 2005 r. we Francji wykonano 30 zabiegów rekonstrukcyjnych tej okolicy. Czwarty na œwiecie i pierwszy w Stanach Zjednoczonych taki przeszczep obj¹³ a 80% twarzy ³¹cznie z czo³em i policzkami. Operacja by³a wyj¹tkowo trudna z uwagi na koniecznoœæ przeszczepienia skóry powiek oczu i ich aparatu ruchowego. Operacja w klinice w Cleveland (w stanie Ohio) by³a prze³omem w medycynie œwiatowej. Zespo³em lekarzy specjalistów kierowa³a Polka prof. Maria Siemionow. Dziêki wprowadzaniu nowoczesnych technik chirurgii rekonstrukcyjnej i mikronaczyniowej do standardów postêpowania i leczenia schorzeñ chirurgicznych zaistnia³a szansa na przeprowadzenie pierwszego przeszczepienia twarzy w Polsce. Dziêki wielooœrodkowej wspó³pracy szerokiego grona specjalistów oraz wsparcia Ministerstwa Zdrowia uda³o siê stworzyæ warunki do przygotowania oraz zrealizowania tego projektu. Zasadnoœci¹ tej inicjatywy jest fakt, i dla niektórych osób ze zdeformowanymi twarzami (rozleg³e oparzenia termiczne, elektryczne, choroby uwarunkowane genetycznie np. nerwiakow³ókniakowatoœæ) nie ma innej mo liwoœci skutecznego leczenia jak przeszczepienie twarzy. Z uwagi na fakt, i ca³kowita powierzchnia twarzy wynosi ok. 700 cm 2, z adnej okolicy cia³a nie mo na pobraæ tak du ego fragmentu skóry, by pokry³ ca³¹ twarz, odtworzy³ usta, nos, policzki i powieki, a przede wszystkim przywróci³ prawid³ow¹ funkcjonalnoœæ i estetykê. Najwiêkszy wolny p³at mo liwy do pobrania stanowi zaledwie 60% powierzchni twarzy, a brak mo liwoœci jego reinerwacji oraz odmienny kolor skóry nie spe³niaj¹ standardów wymagañ stawianych przez dzisiejsz¹ chirurgiê rekonstrukcyjn¹. Chirurgia rekonstrukcyjna i mikronaczyniowa obejmuje szereg z³o onych i czêsto wieloetapowych technik odtwarzaj¹cych struktury tkanek miêkkich, koœci, naczyñ i nerwów. Celem tego typu zabiegów operacyjnych jest uzyskanie efektów: anatomicznego, topograficznego, czynnoœciowego i estetycznego, najbardziej zbli onych do warunków fizjologicznych. Obecnie w mikrochirurgii zdefiniowano i zbadano przydatnoœæ kilkudziesiêciu p³atów wolnych (pobranych z odleg³ych okolic cia³a), które mo na wykorzystaæ dla potrzeb zaplanowanych zabiegów rekonstrukcyjnych. Pomimo licznych zalet klasycznych p³atów mikronaczyniowych ci¹gle brak jest idealnych kombinacji p³atów, których indywidualnie modyfikowana charakterystyka zapewni³aby uzyskiwanie najlepszych efektów funkcjonalnych i estetycznych w rekonstrukcji twarzy. Odtworzenie z³o onego kostno-chrzêstno-miêkkotkankowego kompleksu nosa, prawid³owego kszta³tu i koloru czerwieni wargowej, prawid³owego konturu k¹cika ust s¹ dla chirurga rekonstrukcyjnego ci¹gle jednym z najtrudniejszych wyzwañ. Najczêœciej stosowane s¹ wieloetapowe z³o one operacje obejmuj¹ce p³aty wolne, prelaminowane p³aty promieniowe ³¹czone z nieunaczynionymi przeszczepami chrz¹stki ucha lub ebra, dodatkowo pokrywane rotacyjnymi p³atami czo³owymi. Bardzo trudna technika wytwarzania ww. kompleksów, wysoka precyzja, ³¹czny czas wszystkich procedur chirurgicznych przekraczaj¹cy niejednokrotnie okres 4 lat oraz trudny do przewidzenia ostateczny efekt funkcjonalno-estetyczny, sk³ania do poszukiwania rozwi¹zañ, które pozwol¹ lepiej, proœciej i szybciej odtworzyæ elementy anatomiczne twarzy. Takim rozwi¹zaniem sta³ siê czêœciowy lub ca³kowity przeszczep twarzy. Aby przygotowaæ siê technicznie do pierwszego przeszczepienia twarzy zaistnia³a koniecznoœæ przeprowadzenia pierwszych prób na twarzach osób zmar³ych, z uwagi na brak jakichkolwiek algorytmów i standardów technik rekonstrukcji tego narz¹du. Doœwiadczenia zespo³u Kliniki Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii - Instytutu im. Marii Sk³odowskiej-Curie Oddzia³ 96

97 w Gliwicach, obejmuj¹ce ponad 1200 zabiegów rekonstrukcyjnych i mikronaczyniowych regionu g³owy i szyi, koñczyn oraz œciany klatki piersiowej pozwoli³y na skuteczne zaplanowanie i przeprowadzenie tego typu zabiegu. Dziêki udokumentowanej wspó³pracy Kliniki z Zak³adem i Katedr¹ Anatomii Prawid³owej Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach uda³o siê wykonaæ kilkadziesi¹t przeszczepów twarzy, sprawdziæ wszystkie mo liwe warianty i dylematy zwi¹zane z zabiegiem oraz ustaliæ plan awaryjny w przypadku odrzucenia przeszczepu, jak równie sprawdzono modyfikacje technik chirurgicznych zale nych od zmiennoœci powierzchni przeszczepu alogenicznego, jego gruboœci, po³¹czeñ elementów miêœniowych, kostnych oraz anomalii anatomicznych struktur naczyniowo-nerwowych. Wstêpnie okreœlono system anatomicznego i morfologicznego doboru przeszczepu twarzy dawcy do odpowiednich warunków anatomicznych biorcy. W celu skutecznego przeprowadzenia zabiegu operacyjnego (w obecnoœci dwóch równoleg³ych i jednoczeœnie wspó³pracuj¹cych zespo³ach operacyjnych na dwóch salach, z doœwiadczeniem w transplantacji narz¹dów, intensywnym nadzorem pooperacyjnym oraz leczeniem immunosupresyjnym) zaistnia³a koniecznoœæ wspó³pracy z innym, wiod¹cym oœrodkiem transplantacyjnym w Polsce. Przedstawione Profesorowi Marianowi Zembali (Dyrektor Œl¹skiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu) przez nasz zespó³ wstêpne plany w realizacji tego projektu spotka³y siê z du ¹ aprobat¹ i zainteresowaniem, co zaowocowa³o ustaleniami œcis³ej wspó³pracy pomiêdzy naszymi oœrodkami. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, i plany przeprowadzenia pierwszego przeszczepienia twarzy w Polsce zosta³y bardzo pozytywnie przyjête przez jednego z liderów transplantacji twarzy, Prof. Mariê Siemionow. W sk³ad zespo³ów uczestnicz¹cych w pierwszym przeszczepieniu twarzy wchodzi³: zespó³ Kliniki Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii Instytutu im. Marii Sk³odowskiej-Curie Oddzia³ w Gliwicach, zespó³ Kliniki Kardiochirurgii i Transplantacji Œl¹skiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu, zespó³ Kliniki Intensywnego Nadzoru Pooperacyjnego Œl¹skiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu, zespó³ Kliniki Transplantacji Szpiku wraz z Pracowni¹ Histopatologii i Diagnostyki Laboratoryjnej Centrum Onkologii - Instytutu im. Marii Sk³odowskiej-Curie Oddzia³ w Gliwicach, Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Katowicach, Zespó³ Koordynatorów Poltransplantu oraz Zespó³ psychologów i psychiatrów powo³anych przez inicjatorów projektu, który czuwa³ nad biorc¹ przed i po operacji. Pojawienie siê w ostatnich latach ubieg³ego wieku metod ³¹cz¹cych techniki mikrochirurgii z osi¹gniêciami immunologii transplantacyjnej da³o zupe³nie nowe mo liwoœci rekonstrukcji wykorzystaniem z³o onych przeszczepów wielotkankowych (composite tissue allograft, CTA), w tym czêœciowego lub pe³nego przeszczepu twarzy. Wykonanie transplantacji narz¹du od dawcy o odmiennej ni biorca strukturze genetycznej, wi¹ e siê z koniecznoœci¹ wyt³umienia uk³adu odpornoœciowego biorcy tak, aby jego organizm nie rozpozna³ przeszczepu, jako cia³o obce i nie rozwin¹³ reakcji odrzucania, prowadz¹cej do jego utraty. W zale noœci od nasilenia reakcji odrzucania mo e ono byæ ostre (godziny) lub przewlek³e (dni, miesi¹ce). Intensywnoœæ reakcji odrzucania zale y od zgodnoœci tkankowej dawcy i biorcy (podobieñstwo genetyczne), od rodzaju przeszczepianych tkanek, oraz od rodzaju immunosupresji. W chwili obecnej nie ma technicznej mo liwoœci modyfikacji iloœci antygenów HLA przenoszonych wraz z przeszczepianym narz¹dem, pozostaje jedynie modyfikacja uk³adu odpornoœciowego biorcy tak, aby nie reagowa³ zbyt agresywnie na obce antygeny. Immunosupresja jest terapi¹ prowadzon¹ przez ca³e ycie od momentu przeszczepu, gdy struktura genetyczna przeszczepu nie zmienia siê nawet po wielu latach. Istot¹ leczenia immunosupresyjnego jest osi¹gniêcie takich dawek leków, które pozwalaj¹ na utrzymanie przy yciu przeszczepionego narz¹du, a jednoczeœnie nie powoduj¹ nasilonych efektów ubocznych. Zbyt ma³e dawki leków immunosupresyjnych prowadz¹ do reakcji odrzucania, a zbyt du e powoduj¹ nadmierne wyt³umienie uk³adu odpornoœciowego, przez co zwiêksza siê sk³onnoœæ do infekcji czy nawet powstawania nowotworów. Du e dawki immunosupresji powoduj¹ te powik³ania nieimmunologiczne wynikaj¹ce z toksycznoœci samych leków nadciœnienie, cukrzyca, uszkodzenie nerek, choroba wrzodowa, osteoporoza. Dla ka dego przeszczepianego narz¹du istnieje inny schemat immunosupresji, wspó³czeœnie najczêœciej stosowany schemat oparty jest o kombinacjê trzech leków tacrolimus, MMF, sterydy. W przypadku przeszczepów z³o onych, zawieraj¹cych du ¹ objêtoœæ skóry, takich jak koñczyny czy twarz, w d³ugotrwa³ej terapii równie stosuje siê wspomniany schemat w nieco zwiêkszonych dawkach. Leki te stosowane s¹, aby zapobiec przewlek³emu odrzucaniu. Ponadto w bezpoœrednim okresie oko³ooperacyjnym, czyli 2h przed zabiegiem oraz 4 dni po, aby zapobiec odrzucaniu ostremu stosuje siê indukcjê immunosupresji 97

98 do ylnym preparatem basiliksimab. Utrzymanie odpowiedniego poziomu leków w surowicy mo liwe jest dziêki cotygodniowym kontrolom ambulatoryjnym chorego i monitorowaniu leczenia. Z czasem leczenie modyfikuje siê tak, aby chory otrzymywa³ minimalne dawki leków umo liwiaj¹ce prze ycie przeszczepu. Kontrola histopatologiczna przeszczepianego narz¹du polega na wykonywaniu biopsji (pobraniu) tkanek z nastêpowym badaniem pod mikroskopem. Biopsjê mo na wykonaæ w ka dym przypadku, w którym zmiana wygl¹du przeszczepianego narz¹du (twarzy) sugeruje odrzucanie, jednak wiêkszoœæ biopsji wykonywana jest w trybie planowym, niezale nie od objawów, a ich czêstoœæ jest najwiêksza wtedy, kiedy ryzyko odrzucania jest dla pacjenta najwiêksze, czyli w pierwszym roku po transplantacji, a w szczególnoœci w ci¹gu 3 pierwszych miesiêcy po zabiegu (raz na tydzieñ). Przeprowadzenie dwóch ca³kowitych przeszczepów twarzy w Polsce w 2013 r. to wielki sukces polskiej chirurgii rekonstrukcyjnej oraz transplantologii. Sukces, który wymaga³ wielkiego zaanga owania kilkunastu oœrodków medycznych w kraju oraz szerokiego grona personelu medycznego ró nych specjalnoœci. Dziêki wielkiej determinacji i chêci ycia biorców oraz nieopisanego serca i yczliwoœci rodzin dawców procedury te mog³y zakoñczyæ siê powodzeniem. ukasz Krakowczyk, Adam Maciejewski Zespó³ Chirurgii Rekonstrukcyjnej i Mikronaczyniowej Centrum Onkologii im. Marii Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach Polskie Stowarzyszenie Koordynatorów Transplantacyjnych W czerwcu 2007 r. w Warszawie odby³o siê spotkanie grupy koordynatorów transplantacyjnych, na którym omówiono zagadnienia zwi¹zane z funkcj¹, zadaniami i obowi¹zkami koordynatora transplantacyjnego. Podjêto starania, aby znaleÿæ rozwi¹zania, pozwalaj¹ce koordynatorom zjednoczyæ siê, stworzyæ w³asn¹ to samoœæ, opisaæ swoje role w spo³eczeñstwie i spo³ecznoœci medycznej. Na jesieni 2007 r. odby³o siê kolejne spotkanie, podczas którego oceniano status koordynatora transplantacyjnego w Polsce, porównano go z funkcjonuj¹cymi rozwi¹zaniami w Europie, aby oceniæ wspólnie podjête zobowi¹zania z czerwca 2007 r. Po zebraniu jednog³oœnie, zosta³ poparty pomys³ o utworzeniu Stowarzyszenia. W 2008 r. w Jastrzêbiej Górze, powo³ano do ycia Polskie Stowarzyszenie Koordynatorów Transplantacyjnych, którego nadrzêdnym celem jest doskonalenie zawodowe koordynatorów, promowanie dawstwa narz¹dów oraz podejmowanie inicjatyw zmierzaj¹cych do rozwoju medycyny transplantacyjnej. Od szeœciu lat Stowarzyszenie realizuje swoje zadania poprzez wspó³pracê z Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnym ds. Transplantacji Poltransplant, Polskim Towarzystwem Transplantacyjnym, Krajow¹ Rad¹ Transplantacyjn¹, stowarzyszeniami pacjentów po transplantacji, przedstawicielami podmiotów farmaceutycznych oraz stowarzyszeniami zawodowymi pracowników systemu ochrony zdrowia. Zorganizowano 9 spotkañ naukowych, adresowanych do koordynatorów transplantacyjnych. Wspó³organizowano z Poltransplantem sesje naukowe podczas zjazdów Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego oraz wspierano dzia³ania edukacyjne, adresowane do zespo³ów szpitalnych identyfikuj¹cych dawców narz¹dów. Cz³onkowie Stowarzyszenia w³¹czali siê w organizacjê szkoleñ dla anestezjologów i pielêgniarek anestezjologicznych z ca³ego kraju, byli tak e zapraszani do udzia³u w kszta³ceniu kadr koordynatorów szpitalnych. Dziêki aktywnoœci PSKT po raz pierwszy w kraju wprowadzono program adresowany do dzieci po przeszczepieniu narz¹du, wchodz¹cych w doros³oœæ. 98

99 Stowarzyszenie Koordynatorów Transplantacyjnych wspiera³o równie dzia³ania Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej, programów Partnerstwo dla Transplantacji i ETPOD (European Training Program on Organ Donation, Podstawy Dawstwa Narz¹dów). Przedstawiciele PSKT wielokrotnie zabierali g³os wobec wa nych problemów ca³ego œrodowiska transplantacyjnego i byli wa nym partnerem w dyskusjach dotycz¹cych jakoœci i bezpieczeñstwa pobierania i przeszczepiania narz¹dów np. w sprawie wykorzystywania narz¹dów do przeszczepienia od dawców z podejrzeniem choroby nowotworowej. Obecnie trwaj¹ prace nad niezwykle istotnym zagadnieniem, jakim s¹ standardy procedur koordynacyjnych. S¹ istotne ze wzglêdu na bezpieczeñstwo i jakoœæ wykonywanej pracy przez koordynatorów, wpisuj¹ siê szeroko w dzia³ania na forum Poltransplant-u i UE. Stowarzyszenie jest tak e platform¹ umo liwiaj¹c¹ koordynatorom wszystkich szczebli uzyskanie wsparcia w zakresie ich dzia³alnoœci zawodowej w macierzystych szpitalach. Zachêcamy wszystkich do aktywnego uczestnictwa w pracach Polskiego Stowarzyszenia Koordynatorów Transplantacyjnych. Wojciech Czapiewski, Zarz¹d Polskiego Stowarzyszenia Koordynatorów Transplantacyjnych ODEQUS ODEQUS (Organ Donation European Quality System) podsumowanie programu W grudniu 2013 r. zakoñczy³ siê trwaj¹cy trzy lata program ODEQUS, którego celem by³o okreœlenie oraz analiza kryteriów i wskaÿników jakoœci dotycz¹cych procesu dawstwa narz¹dów na poziomie szpitala. Wypracowane w programie narzêdzia maj¹ s³u yæ ewaluacji procesu dawstwa i zwiêkszeniu wydajnoœci w tym zakresie w Europie. W projekcie finansowanym i nadzorowanym przez Komisjê Europejsk¹ uczestniczy³o 14 œcis³ych i 5 wspó³pracuj¹cych partnerów reprezentuj¹cych 12 krajów europejskich. Wœród œcis³ych partnerów znalaz³ siê Poltransplant. Kraje europejskie, a tak e poszczególne szpitale ró ni¹ siê aktywnoœci¹ w zakresie pozyskiwania narz¹dów. Ró nice te wynikaj¹ przede wszystkim ze struktury organizacyjnej i wydajnoœci procesu pozyskiwania dawców. Projekt ODEQUS mia³ za zadanie okreœlenie standardów i najlepszych praktyk oraz zdefiniowanie kryteriów i wskaÿników jakoœci w trzech obszarach dawstwa od zmar³ych w mechanizmie œmierci mózgu, od zmar³ych w mechanizmie nieodwracalnego zatrzymania kr¹ enia oraz od osób ywych. W ramach programu, w 2011 r. przeprowadzono w du ej grupie europejskich szpitali ankietê dotycz¹c¹ stosowania lub niestosowania systemów jakoœci w zakresie dawstwa. Wyniki tej ankiety wskazuj¹, e wiêkszoœæ szpitali w Europie nie ma systemu jakoœci w zakresie pozyskiwania narz¹dów. Po opracowaniu przez ekspertów metodologii kryteriów i wskaÿników jakoœci oraz narzêdzi kontroli, przeszkolono audytorów w celu wprowadzenia i oceny wskaÿników w wybranych szpitalach. 99

100 W kilkunastu szpitalach europejskich bior¹cych udzia³ w programie przeprowadzono audyty wewnêtrzne i zewnêtrzne. W Polsce w tej czêœci programu uczestniczy³y dwa szpitale Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie i Miêdzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie. Celem audytu nie by³a ocena efektywnoœci szpitala w zakresie dawstwa, ale ocena wa noœci i wartoœci poszczególnych wskaÿników jakoœci. Analizowano szczegó³owo szpitalne protoko³y i procedury w zakresie dawstwa narz¹dów oraz dokumentacjê potencjalnych dawców. Wyniki wpisywano do internetowej bazy danych ze specjalnym oprogramowaniem. Audytorzy wewnêtrzni i zewnêtrzni korzystali z tego samego zestawu danych. Wyniki porównano, poddano analizie i na tej podstawie oceniono wa noœæ i wartoœæ badanych wskaÿników. Obszary oceny jakoœci dawstwa dotyczy³y prawa, organizacji, koordynatorów i zespo³ów do spraw dawstwa, dokumentacji i rejestrów szpitalnych, identyfikacji i zg³aszania dawców, oceny opieki nad dawc¹, diagnostyki œmierci mózgu, rozmowy z rodzin¹ potencjalnego dawcy, pobrania narz¹dów, przechowywania i transportu narz¹dów, logistyki, promocji i edukacji personelu szpitala, analizy przyczyn niewykorzystania narz¹dów, bezpieczeñstwa, a w przypadku pobierania narz¹dów od osób ywych równie obserwacji nastêpczej i ochrony dawcy. Stworzono i oceniono 130 kryteriów i 30 wskaÿników jakoœci. Uzyskanie zgodnych wyników w ró nych szpitalach œwiadczy o tym, e wskaÿniki s¹ odpowiednie i bêd¹ skuteczne, gdy zostan¹ zastosowane w szpitalnych systemach jakoœci dotycz¹cych dawstwa narz¹dów. Efektem trzyletniej pracy zespo³u ekspertów zaanga owanych w projekt ODEQUS jest stworzenie u ytecznych i skutecznych narzêdzi s³u ¹cych do ewaluacji procesu dawstwa. Narzêdzia te, odpowiednio wykorzystane maj¹ szansê zwiêkszyæ wydajnoœæ w tym zakresie w Europie. Procedury opisuj¹ce poszczególne etapy dawstwa, od identyfikacji dawcy po pobranie narz¹dów, stworzone w oparciu o za³o enia i wyniki projektu, wykorzystuj¹ce opracowane w projekcie wskaÿniki, zastosowane w szpitalach, w których identyfikuje siê dawców to krok do wprowadzenia jednolitego systemu jakoœci w poszczególnych krajach, a w dalszym etapie byæ mo e uniwersalnego systemu jakoœci, który zwiêkszy efektywnoœæ systemów transplantacyjnych czyli zwiêkszy dostêpnoœæ do leczenia przeszczepianiem narz¹dów. Monika Trujnara, Oddzia³ Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Miêdzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM 100

101 ACCORD (Achieving Comprehensive Coordination in Organ Donation). Program Komisji Europejskiej. Pierwsze spotkanie uczestników i jednoczeœnie wykonawców programu ACCORD mia³o miejsce 31 maja 2012 r. w Madrycie. Koordynatorem programu, w którym uczestniczy 23 partnerów sta³ych i 10 partnerów wspó³pracuj¹cych jest hiszpañska krajowa organizacja transplantacyjna ONT. Zadaniem koordynatora jest zarz¹dzanie projektem, zapewnienie skoordynowanej i terminowej pracy zespo³ów roboczych (WP, working party), przestrzeganie zasad, jakie Komisja Europejska wprowadzi³y podczas realizacji podobnych projektów, zapewnienie prawid³owoœci finansowania, sta³a wymiana informacji pomiêdzy partnerami ponadnarodowego konsorcjum, monitorowanie postêpu projektu. Wa nym zadaniem koordynatora jest wspó³praca z zewnêtrznym organem doradczym (EAB, External Advisory Board), którego celem jest obserwacja postêpów projektu, monitorowane, ewaluacja i poprawa jego jakoœci. W przypadku programu ACCORD w sk³ad EAB wchodzi trzech uznanych na œwiecie ekspertów w dziedzinie dawstwa i przeszczepiania narz¹dów: Francis L. Delmonico (Prezydent The Transplantation Society), Peter Doyle (ekspert WHO) i Philippe Morrel (kierownik Kliniki Chirurgii Jamy Brzusznej oraz Chirurgii Transplantacyjnej w Szpitalu Uniwersyteckim w Genewie). Zadaniem EAB jest zapewnienie i poprawa jakoœci prac wykonywanych przy realizacji projektu. Cz³onkowie EAB uczestnicz¹ we wspólnych spotkaniach grup roboczych, daj¹ komentarze, sugestie oraz opracowuj¹ raport koñcowy nt. jakoœci i znaczenia programu. Aktualna realizacja zadañ programu ACCORD Rejestr ywych Dawców Celem tego ramienia projektu jest zbudowanie uniwersalnych zaleceñ w zakresie budowy i zastosowania krajowych rejestrów ywych dawców oraz ustalenie modelu dla miêdzynarodowej wymiany danych w postaci tzw. rejestru rejestrów (registry of registries). Liderem tej grupy roboczej (WP 4) jest The Dutch Transplant Foundation (Holandia). Poltransplant jest uczestnikiem tej grupy roboczej. W 2012 r. na podstawie wyników kwestionariusza nt. stanu rejestrów ywych dawców w poszczególnych krajach Europy powsta³ raport tematyczny. W tym roku tak e uzgodniony zosta³ wstêpnie zbiór danych, które powinien ka dy rejestr ywych dawców nerki i w¹troby zawieraæ, w tym zbiór danych obowi¹zkowych i dodatkowych. Ustalono tak e wstêpnie, które dane maj¹ siê znaleÿæ tylko w rejestrze krajowym, a które maj¹ byæ przekazywane do rejestru rejestrów. W 2013 r. ostatecznie zdefiniowano zakresy baz danych oraz s³ownik terminów. Kolejnym zadaniem projektu bêdzie opisanie wymogów organizacyjnych, operacyjnych i technicznych umo liwiaj¹cych pilota owe zastosowanie rejestru rejestrów, który gromadzi³by dane z wielu krajów. Wspó³praca miêdzy specjalistami z OIT-ów i koordynatorów transplantacyjnych Zadaniem tej grupy roboczej (WP 5), której przewodzi National Health Service Blood and Transplant (Wielka Brytania) jest analiza zasad postêpowania terapeutycznego w okresie przed stwierdzeniem zgonu (end of life therapy) w Europie i ich wp³ywu na dawstwo narz¹dów oraz wzmocnienie wspó³pracy miêdzy OIT-ami a zespo³ami koordynatorów. Na pocz¹tek zostan¹ opisane œcie ki postêpowania z chorymi z ciê kim uszkodzeniem mózgu (prawdopodobni zmarli dawcy narz¹dów) pod k¹tem wykorzystania potencja³u dawstwa. Przegl¹d tych zasad zostanie przeprowadzony w 68 uczestnicz¹cych w programie szpitalach. Dla realizacji tej czêœci projektu ACCORRD opracowano 3 kwestionariusze: kwestionariusz krajowy, aby zbadaæ prawn¹ i etyczn¹ infrastrukturê zwi¹zan¹ z dawstwem w ka dym z uczestnicz¹cych w programie krajów, 101

102 kwestionariusz szpitalny, w celu zebrania informacji o dawstwie narz¹dów na poziomie szpitala w tym zasobów ekonomicznych potrzebnych w programie dawstwa narz¹dów, kwestionariusz pacjenta, aby oceniæ opiekê, któr¹ otrzymuje pacjent z ciê kim uszkodzeniem mózgu w koñcowym okresie ycia i jej wp³yw na wykorzystanie potencja³u dawstwa. W nastêpnej kolejnoœci zespó³ WP5 bêdzie analizowa³ zgromadzone kwestionariusze, a reprezentanci szpitali uczestnicz¹cych w programie zostan¹ zaproszeni na 3-dniowy kurs dotycz¹cy metodologii pe³nego wykorzystania potencja³u dawstwa. Partnerstwo krajów w zakresie pobierania i przeszczepiania narz¹dów Koordynatorem tej czêœci projektu jest Agence de la Biomedicine (Francja). W tym module promowana jest miêdzynarodowa wymiana najlepszych praktyk w zakresie pobierania i przeszczepiania narz¹dów poprzez realizacjê tzw. programów dwustronnych (twinning projects). W ramach ACCORDu realizowane s¹ 3 projekty dwustronne. 1. Partnerstwo dla rozwoju programu szkoleniowego w dziedzinie pobierania i przechowywania narz¹dów na Wêgrzech. Krajem wspieraj¹cym jest Holandia. Uczestnictwo Wêgier w tym module wi¹ e siê ze wst¹pieniem tego kraju do Eurotransplantu. Zadaniem tej czêœci projektu jest stworzenie programu szkoleniowego w zakresie pobierania narz¹dów na Wêgrzech dla zwiêkszenia jakoœci i bezpieczeñstwa narz¹dów przeznaczonych do przeszczepienia. W praktyce 6 wêgierskich chirurgów odby³o szkolenia w holenderskich szpitalach w zakresie pobierania w¹troby, nerek i trzustki. W drugiej czêœci szkoleñ holenderscy specjaliœci bêd¹ nadzorowaæ wyniki kszta³cenia w wêgierskich szpitalach. Jednoczeœnie trwaj¹ uzupe³niaj¹ce szkolenia z zastosowaniem technik e-learningu. 2. Partnerstwo dla rozwoju systemu transplantacyjnego w Bu³garii. Krajem wspieraj¹cym jest Francja. Celem tego partnerstwa jest wspieranie rozwoju i organizacji bu³garskiego systemu pobierania narz¹dów na poziomie krajowym i regionalnym oraz wspomaganie transplantacji nerek u dzieci przez szkolenie bu³garskich zespo³ów transplantacyjnych. Przeprowadzono krzy ow¹ wizytacjê w oœrodkach pobierania i przeszczepiania narz¹dów w Bu³garii i Francji, co pozwoli³o francuskim ekspertom oszacowaæ potrzeby swoich partnerów, a bu³garscy specjaliœci mogli poznaæ poszczególne procedury w zakresie dawstwa, pobierania, alokacji i system transplantacji we Francji. Przedstawiono profil i zasady dzia³ania szpitalnego koordynatora transplantacyjnego. Szczególn¹ uwagê poœwiêcono standardowym procedurom operacyjnym, które s¹ niezbêdne dla utrzymania wydajnego systemu dawstwa w zgodzie z przepisami oraz kryteriami jakoœci i bezpieczeñstwa. 3. Partnerstwo dla rozwoju systemu akredytacji i audytu oœrodków transplantacyjnych. Krajem wspieraj¹cym s¹ W³ochy, a krajami korzystaj¹cymi z w³oskich wzorców Cypr, Czechy, Litwa, Malta. Celem tego partnerstwa jest rozwój systemu akredytacji i audytów oœrodków transplantacyjnych opartego na modelu w³oskim, ale przystosowanego do krajowego systemu ochrony zdrowia ka dego z krajów partnerskich. Na pocz¹tek ka de pañstwo wspierane raportowa³o o bie ¹cej sytuacji w tym obszarze przedstawiaj¹c nastêpuj¹ce informacje: planowane terminy wdra ania dyrektywy 2010/53/EU, charakterystyka organów w³aœciwych w zakresie pobierania i przeszczepiania, dotychczasowe zasady akredytacji i audytu, regulacje dotycz¹ce pobierania i przeszczepiania narz¹dów i zasady oceny jakoœci tych procesów. Na tej podstawie w³oski lider opracuje przewodnik niezbêdnych dzia³añ dla rozwoju systemu akredytacji i audytów oœrodków transplantacyjnych z uwzglêdnieniem potrzeb i mo liwoœci krajów wspieranych. Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM 102

103 FOEDUS. Facilitating Exchange of Organs Donated in EU Member States FOEDUS to program Komisji Europejskiej typu Joint Action, który koncentruje siê na budowie procedur s³u ¹cych u³atwieniu wspó³pracy w zakresie dawstwa i wymiany narz¹dów pomiêdzy krajami Unii Europejskiej (UE) przez co realizuje zadania przewidziane w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie norm jakoœci i bezpieczeñstwa narz¹dów ludzkich przeznaczonych do przeszczepienia (Directive 2010/53/UE) i Planie dzia³ania dotycz¹cego dawstwa i przeszczepiania narz¹dów ; zacieœnianie wspó³pracy miedzy pañstwami cz³onkowskimi. FOEDUS stanowi kontynuacjê projektu COORENOR, finansowanego przez UE (patrz Poltransplant Biuletyn Informacyjny 2013; 1(21): 70), który stworzy³ pierwszy portal IT dla wymiany narz¹dów w Europie i zwiêkszy³ komunikacjê pomiêdzy krajowymi koordynatorami transplantacyjnymi (do pierwszej wymiany narz¹dów z u yciem portalu COORENOR dosz³o w sierpniu 2012 r.). Wstêpne doœwiadczenia wskaza³y na potrzebê ustalenia i usprawnienia procedur na szczeblu miêdzynarodowym rozwi¹zania m.in. w obszarze zwrotu kosztów, logistyki, zezwoleñ dla zagranicznych zespo³ów medycznych, sposobie i zakresie przekazywania informacji o dawcy i narz¹dzie. Strategicznym celem programu FOEDUS jest ujednolicenie zasad postêpowania przy wymianie narz¹dów pomiêdzy krajami UE, co zwiêkszy dostêp do narz¹dów przeznaczonych do przeszczepienia. Cel ten jest realizowany w czterech tematycznych pakietach roboczych (WP). 1. Okreœlenie definicji i wytycznych dla wspó³pracy w zakresie wymiany narz¹dów oraz analiza barier. Liderem pakietu jest Eurotransplant International Foundation. Ten pakiet roboczy ma na celu stymulowanie wymiany narz¹dów do transplantacji miêdzy pañstwami w celu zwiêkszenia liczby dostêpnych narz¹dów. Dotychczas wymiana narz¹dów, które z ró nych powodów nie mog³y byæ alokowane na poziomie krajowym prowadzona by³a pomiêdzy krajami UE w ramach dwustronnych umów jak równie przez organizacje miêdzynarodowe. Stale pojawiaj¹ siê jednak problemy logistyczne i organizacyjne. Ta grupa robocza ma na celu stworzenie mapy istniej¹cych dwu- i wielostronnych umów, opisuj¹cych obecne zasady postêpowania z narz¹dami, które nie mog¹ byæ alokowane na poziomie krajowym, identyfikowanie istniej¹cych przeszkód, które utrudniaj¹ wymianê transgraniczn¹, oraz zwiêkszenie liczby dwu- i wielostronnych pomiêdzy krajami UE. 2. Ustalenie zakresu zalecanych informacji medycznych nt. dawcy przy wymianie narz¹dów do przeszczepienia. Liderem pakietu jest Agence de biomedicine (Francja). Jednym z problemów podczas wymiany narz¹dów jest ustalenie niezbêdnego zbioru informacji medycznych na temat dawcy; ka dy kraj ma w³asne standardy, co prowadzi do nieporozumieñ i utrudnia prost¹ i szybk¹ reakcjê, w sytuacji zg³oszenia organów do przekazania za granicê. Uczestnicy FOEDUS zostali poproszeni o przedstawienie aktualnych formularzy s³u ¹cych miêdzynarodowej wymianie narz¹dów oraz krajowych dokumentów zwi¹zanych z prowadzeniem dawcy. Na tej podstawie lider projektu zbuduje projekt zaleceñ dotycz¹cych prowadzenia dawcy, oraz formularze transgranicznej wymiany narz¹dów. Nowostworzone europejskie kwestionariusze zostan¹ przygotowane w jêzyku angielskim, oraz bêd¹ przet³umaczone na wszystkie jêzyki krajów cz³onkowskich po to, aby unikn¹æ pomy³ek w trakcie wdra ania na poziomie krajowym. Wytyczne i rekomendacje maj¹ nie tylko u³atwiaæ transgraniczn¹ wymianê narz¹dów, ale równie przyspieszaæ proces przeszczepiania i skracaæ czas niedokrwienia, co razem z wytycznymi dotycz¹cymi opieki nad dawc¹ powinno bezpoœrednio wp³yn¹æ na jakoœæ i bezpieczeñstwo wymienianych narz¹dów. 3. Rozbudowa platformy IT s³u ¹cej wymianie narz¹dów. Liderem pakietu jest Koordinacni Stredisko Transplantaci (Czechy). Projekt COORENOR wykaza³ skutecznoœæ dzia³ania platformy IT przy miêdzynarodowej wymianie narz¹dów. FOEDUS ma na celu rozwój i ulepszenie dotychczas funkcjonuj¹cej platformy oraz jej 103

104 zastosowania na bazie nowoczesnych technologii szeroko u ywanych przez firmy IT. Platforma IT jest dostêpna wy³¹cznie dla zarejestrowanych u ytkowników (specjalistów pracuj¹cych w zakresie dawstwa narz¹dów i transplantacji oraz organizacji wymiany narz¹dów). Platforma w nowym kszta³cie bêdzie zawieraæ (oprócz informacji nt. wymiany narz¹dów) powsta³e podczas realizacji projektu dokumenty np. rekomendowane szablony dla dwu- i wielostronnych umów, rozwi¹zania w sprawie transportu, i zagadnieñ finansowych, uniwersalny medyczny formularz dawcy. 4. Komunikacja i œwiadomoœæ spo³eczna. Liderami pakietu s¹ Slovenija Transplant i Deutsche Stiftung Organtransplantation Wspólna strategia komunikacyjna pomo e w podnoszeniu poziomu œwiadomoœci i rozwi¹zywaniu problemów takich jak wyjaœnianie ró nic w krajowych zasadach autoryzacji pobrañ, podniesie zaufanie do medycyny transplantacyjnej i pomniejszy ró nice pomiêdzy postawami wobec dawstwa narz¹dów w Europie, których konsekwencj¹ s¹ ró ne wskaÿniki dawstwa. Zostan¹ opracowane zasady komunikacji spo³ecznej dotycz¹cej dawstwa narz¹dów, ze zwróceniem uwagi na transgraniczn¹ wymianê narz¹dów. Krajowe kampanie spo³eczne bêd¹ poddane analizie oraz zostanie przeprowadzony przegl¹d pozytywnych i negatywnych informacji, które mog¹ mieæ wp³yw na postawy wobec dawstwa i transgranicznej wymiany narz¹dów. Drugim krokiem bêdzie zorganizowanie dwóch kursów w celu nauczenia specjalistów, jak unikaæ z³ego nastawienia i jak osi¹gn¹æ lepsze wyniki w zakresie komunikacji spo³ecznej dotycz¹cej dawstwa oraz transgranicznej wymiany narz¹dów. Propozycje najbardziej skutecznych metod komunikowania siê z mediami i opini¹ publiczn¹ na temat dawstwa narz¹dów bêd¹ zawarte w formie instrukcji Jak skutecznie komunikowaæ siê w zakresie dawstwa i transgranicznej wymiany narz¹dów do transplantacji. Partnerami projektu s¹: Centro Nazionale Trapianti Istituto Superiore di Sanita (CNT-ISS, (W³ochy, koordynator projektu), Orszagos Verellato Szolgalat (OVSz, Wêgry), Eurotransplant International Foundation (ETI), Agence de la biomedicine (ABM, Francja), Koordinacni Stredisko Transplantaci (KST, Czechy), Slovenija Transplant, Deustsche Stiftung Organtransplantation (DSO), Federal Public Service, Public Health (FPS PH, Belgia), Ministry of Health of the Republic of Croatia (MoHRC), Bulgarian Executive Agency for Transplant (BEAT), National Transplant Bureau (NTB, Litwa), Mater Dei Hospital (MDH, Malta), Instituto Portugues do Sangue e da Transplantacao (IPST), Narodna transplantacna organizacia (NTO, S³owacja), NHS Blood and Transplant Department of Health (NHSBT, Wielka Brytania), Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant, Fundeni Clinical Institute (FCI, Rumunia), Directorate of Health (Islandia), Dutch Transplant Foundation (DTF), Helsedirektoratet (Norwegia); Nicosia General Hospital (Cypr), Organisation Nacional de Transplantes (ONT, Hiszpania), Renal Foundation (Moldowa), Sotsiaaalministeerium (Estonia), Swisstransplant. Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM 104

105 Podyplomowe Szkolenia Koordynatorów Transplantacyjnych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w latach finansowane ze œrodków Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej W 2013 r. odby³y siê dwie edycje Szkolenia (dwunasta i trzynasta), które ukoñczy³o 62 osoby. ¹czna liczba absolwentów wynosi obecnie 409, wœród nich przewa aj¹ osoby z wy szym wykszta³ceniem pielêgniarskim 211 absolwentów. Szkolenia ukoñczy³o tak e 156 lekarzy i 42 osoby z innym wykszta³ceniem. Wœród dotychczasowych absolwentów 364 osoby jest na sta³e zatrudnione w 197 szpitalach, 4 osoby w bankach tkanek. Du a czêœæ absolwentów, 172 osoby spoœród 409 (42%) pe³ni w swoich podmiotach leczniczych funkcjê koordynatorów transplantacyjnych (koordynatorów pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów). Najwiêksza grupa 129 absolwentów (32%) pe³ni funkcjê szpitalnego koordynatora pobierania narz¹dów od zmar³ych dawców, z czego 119 osób jest zatrudnianych przez Poltransplant. Koordynatorami pobierania i przeszczepiania narz¹dów od ywych dawców jest 4 absolwentów, koordynatorami pobierania i przeszczepiania tkanek s¹ 4 osoby, koordynatorami pobierania i przeszczepiania komórek krwiotwórczych 7 absolwentów (Tabele 1 i 2). Formu³a akademickiego, podyplomowego szkolenia koordynatorów transplantacyjnych s³u y pozyskaniu kadry dla krajowej sieci koordynatorów transplantacyjnych utrzymywanej i finansowanej przez krajow¹ organizacje transplantacyjn¹ Poltransplant. Ten wprowadzony w Polsce system jest ju szeroko znany i doceniany w œwiecie. Poni ej zgromadzono listê publikacji i doniesieñ zjazdowych na ten temat (w spisie nie znalaz³y siê artyku³y publikowane w Biuletynach Poltransplantu). 1. Czerwiñski J., Jakubowska-Winecka A., Malanowski P., Rowiñski W., Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych. VIII Sympozjum PTT. Bydgoszcz Streszczenie s Czerwiñski J., Jakubowska-Winecka A., Becler R., Kubik T., Milecka A., Sekta S., Pabisiak K., Malanowski P., Rowiñski W., Educational System for Transplant Coordinators in Poland: Postgraduate Studies at Warsaw Medical University; 2 years of experience. Transpl Proc 2009, 41, Rowiñski W., Czerwiñski J., Jakubowska-Winecka A., Kubik T., Becler R., Milecka A., Sekta S., Pabisiak K., Malanowski P., Educational system for transplant coordinators in Poland. postgraduate studies in Warsaw Medical University; 2 years of experience. Ann Transplant 2009; 14(Sup 1): IX Kongres Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego Kraków maja Czerwiñski J., Rowiñski W., Jakubowska-Winecka A., Kubik T., Becler R., Milecka A., Sekta S., Pabisiak K., Malanowski P., Educational system for transplant coordinators in Poland. Postgraduate studies in Warsaw Medical University; 2 years of experience. 14 th Congress of the European Society of Organ Transplantation. Paris Aug 2 Sept. Abstract P Czerwiñski J., Rowiñski W., Jakubowska-Winecka A., Becler R., Kubik T., Educational System For Transplant Coordinators In Poland: Postgraduate Studies At Warsaw Medical University Organ Donation Congress. 10 ISODP & 16 ETCO. Berlin Abstract # Czerwiñski J., Jakubowska-Winecka A., Kubik T., Becler R., Malanowski P., Rowiñski W., Transplant Coordinators Postgraduates Studies in Poland (abstract P08.53). Trainees are Active in Donation Process. Transplantation 2010, 90 (2S), 564. XXIII International Congress of The Transplantation Society Aug 2010 Vancouver, Canada. 105

106 Tabela 1. Absolwenci Podyplomowego Szkolenia Koordynatorów Transplantacyjnych WUM jako szpitalni koordynatorzy transplantacyjni, stan na dzieñ 31 grudnia 2013 r. Województwo Liczba absolwentów (lekarze + nielekarze) Liczba absolwentów na stanowisku szpitalnego koordynatora pobierania narz¹dów (lekarze + pielêgniarki) Liczba absolwentów na stanowisku szpitalnego koordynatora pobierania narz¹dów zatrudnionych przez Poltransplant (lekarze + pielêgniarki) Dolnoœl¹skie 15 (9+6) 5 (3+2) 5 (3+2) Kujawsko-pomorskie 12 (3+9) 2 (1+1) 2 (1+1) Lubelskie 25 (7+18) 8 (3+5) 8 (3+5) Lubuskie 3 (0+3) 1 (0+1) 1 (0+1) ódzkie 24 (9+15) 8 (2+6) 8 (2+6) Ma³opolskie 28 (15+13) 14 (10+4) 14 (10+4) Mazowieckie 134 (46+88) 27 (12+15) 25 (10+15) Opolskie 5 (1+4) 2 (0+2) 2 (0+2) Podkarpackie 32 (15+17) 12 (8+4) 10 (6+4) Podlaskie 8 (3+5) 2 (1+1) 2 (1+1) Pomorskie 22 (11+11) 11 (4+7) 11 (4+7) Œl¹skie 34 (18+16) 10 (8+2) 7 (5+2) Œwiêtokrzyskie 17 (7+10) 7 (4+3) 5 (2+3) Warmiñsko-mazurskie 28 (7+21) 10 (3+7) 9 (3+6) Wielkopolskie 17 (3+14) 7 (2+5) 7 (2+5) Zachodniopomorskie 5 (2+3) 3 (0+3) 3 (0+3) OGÓ EM ( ) (61+68) (52+67) Tabela 2. Koordynatorzy transplantacyjni w Polsce na koniec 2013 r. wg funkcji oraz odbytego przeszkolenia. Przeszkolenie/poziom koordynatora Szpitalni Regionalni Poltransplant Razem Absolwenci Podyplomowych Studiów Koordynatorów Transplantacyjnych Inne przeszkolenie Razem Czerwiñski J., Educational System for Transplant Coordinators in Poland. Workshop on Legislative, Organisational and Economical Aspects of Donation and Transplantation. TAIEX. 30 Sept. 01 Oct Chisinau, Moldova. 8. Czerwiñski J., B¹k A., Woderska A., Becler R., Kubik T., Wa³aszewski J., Sieæ szpitalnych koordynatorów transplantacyjnych w Polsce w 2010 roku. X Jubileuszowy Kongres Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego. Ossa 9 11 czerwca P 18. Ks. Streszczeñ s Czerwiñski J., Becler R., Kubik T., Jakubowska-Winecka A., Rowiñski W., Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego X Jubileuszowy Kongres Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego. Ossa 9 11 czerwca P 19. Ks. Streszczeñ s Czerwiñski J., Danek T., Kochut W., Czapiewski W., Parulski A., Trujnara M., Nationwide System of Donor Hospital Transplant Coordinators Created by National Transplant Organization Improves Global Donation Rates but it is Effective only in a Half of Hospitals. Oral presentation BO th ESOT Congress, Vienna, Austria, 8 11 September

107 Liczba wszystkich szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów (lekarze + pielêgniarki) Liczba szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów zatrudnionych przez Poltransplant (lekarze + pielêgniarki) Liczba szpitali zatrudniaj¹cych absolwentów jako szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów nie bêd¹cych absolwentami studiów Liczba wszystkich szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Liczba szpitali z potencja³em dawstwa 14 (10+4) 12 (8+4) (5+3) 8 (5+3) (5+5) 10 (5+5) (1+2) 3 (1+2) (10+7) 17 (10+7) (13+4) 17 (13+4) (19+17) 34 (17+17) (2+2) 3 (1+2) (10+4) 12 (8+4) (5+1) 6 (5+1) (6+7) 13 (6+7) (24+2) 23 (21+2) (5+3) 6 (3+3) (6+9) 14 (6+8) (18+11) 29 (18+11) (4+4) 8 (4+4) (143+85) (131+84) Czerwiñski J., Danek T., Parulski A., Trujnara M., Danielewicz R., System of Donor Hospital Transplant Coordinators Maintained and Financed by National Transplant Organization Improves Donation Rates, but it is Effective only in a Half of Hospitals. Transplantation 2013, 96 supplement 10S: Abstracts from 12 th Congress of the International Society for Organ Donation and Procurement. November Sydney, Australia, 498, p.: S253 Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego WUM Anna Jakubowska-Winecka, Zak³ad Psychologii Zdrowia; Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie Tomasz Kubik, II Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM Robert Becler, II Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM Teresa Danek, Poltransplant 107

108 Sieæ koordynatorów pobierania i przeszczepiania narz¹dów w Polsce w 2013 r. Na koniec 2013 r. funkcjê koordynatora transplantacyjnego pe³ni³o w Polsce ³¹cznie 274 osoby. Najwiêksz¹ czeœæ, 228 osób, stanowili szpitalni koordynatorzy pobierania narz¹dów. Koordynatorzy regionalni zatrudnieni w oœrodkach transplantacyjnych to 38 osób. W biurze Poltransplantu zatrudnionych by³o 8 koordynatorów. Stanowisko szpitalnego koordynatora transplantacyjnego powsta³o ³¹cznie w 202 szpitalach, w 177 szpitalach pracuje jeden koordynator, w 24 zespó³ dwóch koordynatorów i w jednym szpitalu zespó³ z³o ony z trzech koordynatorów. Poltransplant podpisa³ umowy z 215 koordynatorami w 196 szpitalach, w 6 innych szpitalach 13 koordynatorów zosta³o wyznaczonych przez dyrektorów tych jednostek. Wœród 215 zatrudnionych przez Poltransplant koordynatorów by³o 131 lekarzy i 80 pielêgniarek, oraz 4 osoby innych specjalnoœci medycznych, spoœród nich 173 osoby na co dzieñ pracuj¹ w oddzia³ach, gdzie mo liwa jest identyfikacja zmar³ych dawców (oddzia³y intensywnej terapii), 34 w innych oddzia³ach szpitalnych, a 8 osób pe³ni w swoich szpitalach funkcje administracyjne (Tabela 1). Tabela 1. Struktura podstawowego zatrudnienia szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów zatrudnionych przez Poltransplant (na dzieñ 31 grudnia 2013 r.). Podstawowe Zatrudnienie w oddzia³ach Zatrudnienie w innych Zatrudnienie na stanowisku wykszta³cenie intensywnej terapii oddzia³ach szpitalnych administracyjnym Razem Pielêgniarki Lekarze Inni* Razem *ratownik medyczny, po³o na, psycholog, analityk medyczny Wœród 215 zatrudnionych przez Poltransplant koordynatorów 119 ukoñczy³o Podyplomowe Szkolenie Koordynatorów Transplantacyjnych na WUM: 52 lekarzy, 63 pielêgniarki, 4 osoby innych specjalnoœci medycznych. Spoœród nich 86 osób na co dzieñ pracuje w oddzia³ach, gdzie mo liwa jest identyfikacja zmar³ych dawców, 25 w innych oddzia³ach szpitalnych, a 8 pe³ni w swoich szpitalach funkcje administracyjne (Tabela 2). Tabela 2. Struktura podstawowego zatrudnienia szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów, którzy ukoñczyli Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych na WUM zatrudnionych przez Poltransplant (na dzieñ 31 grudnia 2013 r.). Podstawowe Zatrudnienie w oddzia³ach Zatrudnienie w innych Zatrudnienie na stanowisku wykszta³cenie intensywnej terapii oddzia³ach szpitalnych administracyjnym Razem Pielêgniarki Lekarze Inni* Razem *ratownik medyczny, po³o na, psycholog, analityk medyczny Zatrudnienie koordynatorów w 196 szpitalach przynios³o œrednio po 30 miesi¹cach ich pracy, w porównaniu z 30 miesiêcznym okresem przed ich zatrudnieniem, zmiany nastêpuj¹cych wskaÿników donacyjnych: l wzrost liczby zg³oszonych do Poltransplantu potencjalnych, zmar³ych dawców o 33% (z 1546 do 2058) l wzrost liczby rzeczywistych zmar³ych dawców narz¹dów o 31,5% (z 1221 do 1605) 108

109 l zwiêkszenie odsetka pobrañ wielonarz¹dowych z 53,5% do 57,6% l wzrost liczby wykorzystanych do przeszczepienia narz¹dów o 933 (z 3248 do 4181; 28,7%) l zmniejszenie wskaÿnika liczba wykorzystanych narz¹dów/liczba dawców rzeczywistych z 2,66 do 2,61 Po ¹dany efekt zatrudnienia szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów mierzony popraw¹ wskaÿnika pobrañ zosta³ osi¹gniêty w 121 (62%) szpitalach; w grupie tej znajduj¹ siê szpitale gdzie nie by³o pobrañ przed zatrudnieniem koordynatorów, a mia³y miejsce po ich zatrudnieniu, gdzie liczba pobrañ wzros³a lub utrzyma³a siê na poprzednim poziomie. W 75 (38%) szpitalach nie by³o pobrañ przed, ani po zatrudnieniu koordynatorów, by³y przed ich zatrudnieniem, ale nie by³o po zatrudnieniu koordynatora lub liczba pobrañ zmniejszy³a siê. Najlepszy i wyraÿny efekt zatrudnienia koordynatorów obserwowany by³ w szpitalach: l zlokalizowanych w województwach o niskim wyjœciowo wskaÿniku dawstwa l wieloprofilowych szpitalach du ych miast bêd¹cych siedzib¹ powiatów grodzkich oraz w szpitalach akademickich l szpitalach, gdzie zatrudniony zosta³ zespó³ z³o ony z dwóch koordynatorów l szpitalach dla osób doros³ych l szpitalach, gdzie funkcjê koordynatorów powierzono lekarzom W województwach o niskim wskaÿniku dawstwa (jako wartoœæ graniczn¹ przyjêto œredni wskaÿnik dla Polski w roku 2012 wynosz¹cy 14,5 zmar³ych rzeczywistych dawców na 1 milion mieszkañców) (Tabela 3), wzrost wskaÿników dawstwa odnotowano w 73% szpitali z zatrudnionymi koordynatorami. W województwach lubuskim, w ka dym z takich szpitali mia³ miejsce wzrost aktywnoœci, oraz w województwie lubelskim, gdzie pozytywny efekt zatrudnienia koordynatorów zaobserwowano w 89% szpitali jak równie w województwach: podkarpackim, podlaskim i œwiêtokrzyskim, gdzie w 80% szpitali zatrudnienie koordynatorów przynios³o wzrost wskaÿników dawstwa (Tabela 4). Najs³abszy efekt zatrudnienia koordynatorów mia³ miejsce w województwie wielkopolskim, gdzie na 27 szpitali w których zosta³ zatrudniony koordynator w 16 szpitalach odnotowano spadek wskaÿnika dawstwa, który wyniós³ 41%, oraz warmiñsko-mazurskim, gdzie zaledwie w 5 z 12 szpitali (42%) nast¹pi³ wzrost wskaÿnika dawstwa narz¹dów od osób zmar³ych. Tabela 3. Porównanie aktywnoœci szpitali w równie d³ugim (wynosz¹cym 30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów; wg województw o niskiej i wysokiej aktywnoœci donacyjnej. Województwa (wg wskaÿnika dawstwa pmp w 2012 r.) Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Liczba szpitali By³y pobrania przed, nie by³o po zatrudnieniu koordynatora a % szpitali Nie by³o pobrañ przed i po zatrudnieniu koordynatora Liczba szpitali b % szpitali Liczba pobrañ zmala³a Liczba szpitali c % szpitali Brak lub pogorszenie aktywnoœci a + b + c Liczba pobrañ nie uleg³a zmianie Liczba pobrañ wzros³a Bez pobrañ przed, pobrania po zatrudnieniu koordynatora Utrzymanie lub wzrost aktywnoœci O wskaÿniku % 17 14% 25 21% 54 46% 13 11% 32 27% 19 16% 64 54% > 14,5 pmp O wskaÿniku % 5 6% 8 10% 21 27% 8 10% 32 41% 17 22% 57 73% < 14,5 pmp Polska % 22 11% 33 17% 75 38% 21 11% 6433% 36 18%12162% Liczba szpitali % szpitali Liczba szpitali d % szpitali Liczba szpitali e % szpitali Liczba szpitali f % szpitali d + e + f Liczba szpitali % szpitali 109

110 Tabela 4. Porównanie aktywnoœci szpitali w równie d³ugim (wynosz¹cym 30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów, wg poszczególnych województw. Województwo Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Liczba szpitali By³y pobrania przed, nie by³o po zatrudnieniu koordynatora a % szpitali Nie by³o pobrañ przed i po zatrudnieniu koordynatora Liczba szpitali b % szpitali Liczba pobrañ zmala³a Liczba szpitali c % szpitali Brak lub pogorszenie aktywnoœci a + b + c Liczba pobrañ nie uleg³a zmianie Liczba pobrañ wzros³a Bez pobrañ przed, pobrania po zatrudnieniu koordynatora Utrzymanie lub wzrost aktywnoœci Dolnoœl¹skie % 1 10% 440% 5 50% 1 10% 3 30% 1 10% 5 50% Kujawsko-pomorskie % 1 13% 1 13% 3 39% 2 25% 2 25% 1 13% 5 63% Lubelskie 9 0 0% 1 11% 0 0% 1 11% 1 11% 445% 3 34% 8 89% Lubuskie 3 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 3 100% 0 0% 3 100% ódzkie % 1 7% 3 20% 5 33% 3 20% 5 34% 2 13% 10 67% Ma³opolskie % 0 0% 2 13% 6 38% 1 6% 8 50% 1 6% 10 62% Mazowieckie % 8 25% 413% 13 41% 3 10% 7 23% 8 26% 18 59% Opolskie 3 0 0% 0 0% 1 34% 1 33% 0 0% 1 34% 1 34% 2 67% Podkarpackie % 0 0% 2 20% 2 20% 1 10% 3 30% 440% 8 80% Podlaskie 5 0 0% 1 20% 0 0% 1 20% 1 20% 1 20% 2 40% 4 80% Pomorskie % 0 0% 3 25% 433% 0 0% 6 50% 2 17% 8 67% Œl¹skie % 2 9% 2 9% 6 27% 2 9% 12 55% 2 9% 16 73% Œwiêtokrzyskie % 0 0% 0 0% 1 20% 0 0% 1 20% 3 60% 480% Warmiñsko-mazurskie % 434% 2 17% 7 58% 2 17% 1 9% 2 17% 5 42% Wielkopolskie % 3 11% 6 22% 16 60% 0 0% 8 30% 3 11% 11 41% Zachodniopomorskie % 0 0% 3 38% 450% 3 38% 0 0% 1 13% 450% POLSKA % 22 11% 33 17% 75 38% 20 10% 65 33% 36 18% % Liczba szpitali % szpitali Liczba szpitali d % szpitali Liczba szpitali e % szpitali Liczba szpitali f % szpitali d + e + f Liczba szpitali % szpitali Najlepszy efekt zatrudnienia koordynatorów zaobserwowano w wieloprofilowych szpitalach miast powiatów grodzkich, gdzie w 82% szpitali wzrós³ wskaÿnik dawstwa oraz w szpitalach akademickich, gdzie wzrost mia³ miejsce w 69% szpitali. Najmniej na zatrudnieniu koordynatorów zyska³y szpitale powiatów ziemskich, w tej grupie wzrost wskaÿników dawstwa nast¹pi³ w 52% szpitali (Tabela 5). 110

111 Tabela 5. Porównanie aktywnoœci szpitali o ró nym poziomie referencyjnoœci w równie d³ugim (30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów. Poziom referencyjnoœci Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Liczba szpitali By³y pobrania przed, nie by³o po zatrudnieniu koordynatora a % szpitali Nie by³o pobrañ przed i po zatrudnieniu koordynatora Liczba szpitali b % szpitali Liczba pobrañ zmala³a Liczba szpitali c % szpitali Brak lub pogorszenie aktywnoœci a + b + c szpitale akademickie % 1 3% 8 28% 9 31% 6 21% 12 41% 2 7% 20 69% szpitale w miastach 343 9% 2 6% 7 21% 12 35% 5 15% 13 38% 412% 22 65% wojewódzkich szpitale w powiatach % 2 5% 411% 7 18% 3 8% 18 47% 10 26% 31 82% grodzkich szpitale w powiatach % 17 18% 14 15% 46 48% 7 7% 23 24% 19 20% 49 52% ziemskich POLSKA % 22 11% 33 17% 74 38% 21 11% 66 34% 35 18% % WskaŸniki dawstwa wzros³y w 74% szpitali, gdzie zatrudniono zespó³ z³o ony z dwóch koordynatorów. W grupie 177 szpitali, gdzie zatrudniono jednego koordynatora wskaÿnik pobrañ uleg³ poprawie tylko w 107 szpitalach; 60% (Tabela 6). Liczba szpitali % szpitali Liczba pobrañ nie uleg³a zmianie Liczba szpitali d % szpitali Liczba pobrañ wzros³a Liczba szpitali e % szpitali Bez pobrañ przed, pobrania po zatrudnieniu koordynatora Liczba szpitali f % szpitali Utrzymanie lub wzrost aktywnoœci d + e + f Liczba szpitali % szpitali Tabela 6. Porównanie aktywnoœci szpitali, w których zatrudniony jest jeden koordynator ze szpitalami, gdzie Poltransplant zatrudnia 2 koordynatorów w równie d³ugim (30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów. Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Liczba szpitali By³y pobrania przed, nie by³o po zatrudnieniu koordynatora a % szpitali Nie by³o pobrañ przed i po zatrudnieniu koordynatora Liczba szpitali b % szpitali Liczba pobrañ zmala³a Liczba szpitali c % szpitali Brak lub pogorszenie aktywnoœci a + b + c Liczba pobrañ nie uleg³a zmianie Liczba pobrañ wzros³a Bez pobrañ przed, pobrania po zatrudnieniu koordynatora Utrzymanie lub wzrost aktywnoœci zatrudniony jeden % 21 12% 29 16% 70 40% 17 10% 54 31% 36 20% % koordynator zatrudniony zespó³ % 1 5% 421% 5 26% 2 11% 11 58% 1 5% 1474% dwóch koordynatorów POLSKA % 22 11% 33 17% 75 38% 19 10% 65 33% 37 19% % Liczba szpitali % szpitali Liczba szpitali d % szpitali Liczba szpitali e % szpitali Liczba szpitali f % szpitali d + e + f Liczba szpitali % szpitali 111

112 WskaŸnik dawstwa wzrós³ w 62% szpitali dla osób doros³ych i w 56% szpitali pediatrycznych (Tabela 7). Tabela 7. Porównanie aktywnoœci szpitali dla doros³ych i szpitali pediatrycznych w równie d³ugim (30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu koordynatora. Profil szpitala Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Liczba szpitali By³y pobrania przed, nie by³o po zatrudnieniu koordynatora a % szpitali Nie by³o pobrañ przed i po zatrudnieniu koordynatora Liczba szpitali b % szpitali Liczba pobrañ zmniejszy³a siê Liczba szpitali c % szpitali Brak lub pogorszenie aktywnoœci a + b + c Liczba szpitali % szpitali Liczba pobrañ nie uleg³a zmianie Liczba szpitali d % szpitali Liczba pobrañ zwiêkszy³a siê Liczba szpitali e % szpitali Bez pobrañ przed, pobrania po zatrudnieniu koordynatora Liczba szpitali f % szpitali Utrzymanie lub wzrost aktywnoœci d + e + f Liczba szpitali % szpitali Dla doros³ych % 22 12% 30 16% 71 38% 18 10% 62 33% 36 19% % Pediatryczny % 0 0% 3 33% 4 4% 2 22% 3 33% 0 0% 5 56% Polska % 22 11% 33 17% 75 38% 20 10% 65 33% 36 18% % W szpitalach, gdzie funkcjê koordynatorów (lub g³ównego koordynatora w zespole) powierzono lekarzom, wskaÿniki dawstwa by³y lepsze w porównaniu ze szpitalami, gdzie koordynatorami by³y pielêgniarki (Tabela 8). Tabela 8. Porównanie aktywnoœci szpitali, w których zatrudniony jest jako g³ówny koordynator lekarz vs pielêgniarka w równie d³ugim (30 miesiêcy) okresie przed i po zatrudnieniu szpitalnych koordynatorów pobierania narz¹dów. Podstawowe wykszta³cenie g³ównego koordynatora oraz miejsce jego zatrudnienia Liczba szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów Liczba szpitali By³y pobrania przed, nie by³o po zatrudnieniu koordynatora a % szpitali Nie by³o pobrañ przed i po zatrudnieniu koordynatora Liczba szpitali b % szpitali Liczba pobrañ zmniejszy³a siê Liczba szpitali c % szpitali Brak lub pogorszenie aktywnoœci a + b + c Liczba szpitali % szpitali Liczba pobrañ nie uleg³a zmianie Liczba szpitali d % szpitali Liczba pobrañ zwiêkszy³a siê Liczba szpitali e % szpitali Bez pobrañ przed, pobrania po zatrudnieniu koordynatora Liczba szpitali f % szpitali Utrzymanie lub wzrost aktywnoœci d + e + f Liczba szpitali % szpitali Lekarz z OIT % 6 6% 21 19% 36 33% 13 12% 45 41% 16 15% 74 67% Lekarz spoza OIT % 2 18% 2 18% 436% 2 18% 4 36% 1 9% 7 64% Pielêgniarka z OIT % 7 14% 8 16% 22 45% 2 4% 10 20% 15 31% 27 55% Pielêgniarka spoza OIT % 7 27% 2 8% 13 50% 3 11% 6 23% 415% 13 50% POLSKA % 22 11% 33 17% 75 38% 20 10% 65 33% 36 18% % Teresa Danek, Poltransplant Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM Wioletta Kochut, Poltransplant 112

113 Szkolenie osób, których czynnoœci bezpoœrednio wp³ywaj¹ na jakoœæ komórek, tkanek lub narz¹dów oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców przeprowadzone w 2013 roku W roku 2013 Poltransplant zorganizowa³ 2 szkolenia dla koordynatorów transplantacyjnych osób, których czynnoœci bezpoœrednio wp³ywaj¹ na jakoœæ komórek, tkanek lub narz¹dów oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców. W dniach 7 8 listopada 2013 r. w hotelu Airport Okêcie w Warszawie odby³y siê równolegle dwa szkolenia do koordynatorów transplantacyjnych: wstêpne dla nowozatrudnionych koordynatorów szpitalnych oraz ustawiczne i uaktualniaj¹ce dla koordynatorów szpitalnych, regionalnych i krajowych. W szkoleniach wstêpnym i ustawicznym uczestniczy³o ³¹cznie 210 osób, w tym: 40 uczestników szkolenia wstêpnego oraz 152 uczestników szkolenia ustawicznego. Przeszkolono ³¹cznie 192 koordynatorów, w tym: 166 koordynatorów szpitalnych, 16 koordynatorów regionalnych oraz 10 koordynatorów krajowych. Pozosta³e 18 osób stanowili zaproszeni wyk³adowcy oraz pracownicy Poltransplantu. Tabela 1. Szkolenia koordynatorów transplantacyjnych w 2013 r. Zakres Zasiêg Rodzaj Pobieranie, przechowywanie i przeszczepianie narz¹dów Pobieranie, przechowywanie i przeszczepianie narz¹dów Krajowy Wstêpne dla nowozatrudnionych koordynatorów szpitalnych Liczba uczestników 40 Krajowy Ustawiczne i uaktualniaj¹ce 152 Celem szkoleñ by³o poznanie i aktualizacja wiedzy z zakresu organizacji pracy koordynatorów transplantacyjnych, zasad pozyskiwania narz¹dów od zmar³ych dawców, zasad finansowania medycyny transplantacyjnej i monitorowanie potencja³u dawstwa. Tematyka szkoleñ koncentrowa³a siê wokó³ nastêpuj¹cych zagadnieñ: l wytyczne CD-P-TO w zakresie: identyfikacji i kwalifikacji zmar³ego dawcy narz¹dów, oceny ryzyka pobrania i przeszczepienia narz¹dów, przechowywania i transportu narz¹dów, norm jakoœci i bezpieczeñstwa pobierania przeszczepiania narz¹dów, l kryteria i rozpoznawanie œmierci w mechanizmie œmierci mózgu oraz w mechanizmie nieodwracalnego zatrzymania kr¹ enia, l pobranie narz¹dów od dawcy zmar³ego, l dystrybucja i alokacja narz¹dów aktualne zasady, l koordynacja i organizacja pobrania wielonarz¹dowego rejestry transplantacyjne, l etyczne aspekty pobierania i przeszczepiania narz¹dów, l wskazania do przeszczepienia narz¹dów, l pobieranie i przeszczepianie narz¹dów od dawców zwiêkszonego ryzyka, l udzia³ prokuratora i medyka s¹dowego w autoryzacji pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców, l prowadzenie dokumentacji medycznej zmar³ego dawcy narz¹dów, l pozyskiwanie narz¹dów od zmar³ych wskutek zatrucia, l sieæ koordynatorów transplantacyjnych, l dawca serca i p³uc konwencjonalny i o rozszerzonych kryteriach, l badania hemodynamiczne u dawcy serca, echokardiografia i koronarografia, l bronchoskopia u zmar³ego dawcy p³uc, l projekt algorytmu opieki nad dawc¹ narz¹dów klatki piersiowej, l finansowanie pobierania i przeszczepiania narz¹dów. Wioletta Kochut, Poltransplant Teresa Danek, Poltransplant 113

114 W ubieg³ym roku rozdzia³ ten przygotowywa³ jeszcze Profesor Wojciech Rowiñski inicjator i g³ówny koordynator dzia³añ w ramach Partnerstwa dla Transplantacji. Dziêki pomys³owi i aktywnoœci Profesora projekt ten zyska³ poparcie Ministerstwa Zdrowia i jest realizowany przez Polsk¹ Uniê Medycyny Transplantacyjnej. Ostatni konkurs zosta³ rozstrzygniêty na lata 2013 i 2014, zatem nie ma przeszkód, aby te dzia³ania by³y realizowane w sposób ci¹g³y. Taki te by³ pomys³ Profesora Rowiñskiego wielop³aszczyznowe, sta³e dzia³ania promuj¹ce medycynê transplantacyjn¹ oraz dzia³ania edukacyjne dedykowane zarówno spo³eczeñstwu jak te profesjonalistom medycznym. Program Partnerstwo dla Transplantacji zainicjowany przez Profesora Rowiñskiego jest realizowany za poœrednictwem Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej od 2009 roku. Od roku 2012 jest te wspierany aktywnie przez Poltransplant. Wiele dzia³añ w ramach tego projektu by³o realizowanych osobiœcie przez Profesora (np. liczne spotkania w województwie podkarpackim, lubelskim), jednak sprawne dzia³anie Programu musi opieraæ siê na aktywnoœci wojewódzkiego koordynatora programu i osób z nim wspó³pracuj¹cych regionie, w tym koordynatorów transplantacyjnych. Partnerstwo dla Transplantacji jest kompleksowym programem maj¹cym na celu zwiêkszenie aktywnoœci w zakresie pobierania narz¹dów od dawców zmar³ych, który ³¹czy rozwi¹zania stosowane w okresie ostatnich kilku lat w ró nych krajach œwiata, przystosowane do warunków w Polsce. Nale ¹ do nich budowanie sieci koordynatorów szpitalnych i wzmacnianie ich pozycji w szpitalach, szkolenia w zakresie komunikacji interpersonalnej (tzw. warsztaty psychologiczne) z udzia³em aktorów, edukacja personelu szpitalnego (odrêbne zadanie Narodowego Programu szkolenia typu ETPOD), wp³ywanie na organy za³o ycielskie szpitali (starostowie, marsza³kowie) oraz na kapelanów szpitalnych. Czêœæ spotkañ jest przeznaczona dla okrêgowych izb lekarskich i pielêgniarskich. W realizacjê programu zaanga owani s¹ wojewodowie, marsza³kowie, rektorzy uczelni medycznych, przedstawiciele Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej oraz Poltransplantu. W realizacji programu bior¹ równie udzia³ konsultanci wojewódzcy ds. anestezjologii i intensywnej terapii, nefrologii i dializoterapii, neurochirurgii oraz neurologii. Udzia³ tych ostatnich jest szczególnie istotny ze wzglêdu na koniecznoœæ zobowi¹zania konsultantów wojewódzkich do dzia³añ edukacyjnych w zakresie rozpoznawania œmierci mózgu, wspó³pracê z konsultantami wojewódzkimi w dziedzinie transplantologii klinicznej, oraz sta³e monitorowanie potencja³u dawstwa w oddzia³ach intensywnej terapii, oddzia³ach neurologii i neurochirurgii. Realizacja Partnerstwa dla Transplantacji w roku Spotkania z organami za³o ycielskimi i dyrekcjami podmiotów leczniczych W ramach programu odby³y siê spotkania z w³adzami wojewódzkimi, samorz¹dowymi, konwentami powiatów, dyrekcjami szpitali, w³adzami uczelni medycznych, kapelanami i konsultantami wojewódzkimi. Spotkania mia³y miejsce w: a) Podlaskim Urzêdzie Wojewódzkim w Bia³ymstoku b) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Lubartowie c) Muzeum Rolnictwa im. Ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu (woj. podlaskie) d) Urzêdzie Marsza³kowskim w Olsztynie e) w Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Parczewie f) Poddêbickim Centrum Zdrowia województwa ³ódzkiego g) Urzêdzie Marsza³kowskim Województwa Mazowieckiego w Departamencie Polityki Spo³ecznej i Zdrowotnej w Warszawie h) Miejskim Oœrodku Integracji Europejskiej Rokosowo 114

115 i) Samodzielnym Publicznym Zespole Zak³adów Opieki Zdrowotnej w Staszowie j) Urzêdzie Wojewódzkim w Poznaniu k) Specjalistycznym Szpitalu w Jêdrzejowie l) Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Busku-Zdroju 2. Spotkania i szkolenia lekarzy oraz personelu medycznego w wybranych podmiotach leczniczych. W ramach programu odby³y siê spotkania w: a) M³odzie owym Domu Kultury w Chodzie y wyk³ady dla lekarzy b) Szpitalu Uniwersyteckim nr 1 im. A. Jurasza w Bydgoszczy c) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Pu³awach; d) Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym e) Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym nr 5 im. Wojskowej Akademii Medycznej Centralnego Szpitala dla Weteranów w odzi f) Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Che³mnie g) Klinice Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Leczenia ywieniowego UM w Lublinie h) Hotelu S³oneczny M³yn w Bydgoszczy szkolenie dla personelu medycznego i) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnêtrznych z Warmiñsko-Mazurskim Centrum Onkologii w Olsztynie j) Bydgoskiej Izbie lekarskiej szkolenie personelu medycznego dla lekarzy rodzinnych k) Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym nr 5 w odzi 3. Spotkania i szkolenia z przedstawicielami Izb Lekarskich oraz Izb Pielêgniarek i po³o nych oraz spotkania i szkolenia z prokuratorami okrêgowymi i rejonowymi. W ramach programu odby³y siê spotkania w: a) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Warszawie b) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Bydgoszczy c) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Bia³ymstoku d) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Olsztynie e) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Lublinie f) Polskim Towarzystwie Pielêgniarek Anestezjologicznych i Intensywnej Terapii z Oddzia³u Lubelskiego wraz z Samodzielnym Publicznym Szpitalem Klinicznym nr 4 w Lublinie g) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Kielcach h) Centrum Edukacji i Szkoleñ w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Paw³a II konferencja pt. Transplantologia podstawy dla pielêgniarek i) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego nr 1 Akademii Medycznej w odzi j) Okrêgowej Izbie Lekarskiej w odzi k) siedzibie Prokuratora Okrêgowego w Rzeszowie l) Miêdzywodziu odby³o siê szkolenie dla prokuratorów i asesorów Prokuratury Okrêgowej w Gorzowie Wlkp. 4. Spotkania z kapelanami podmiotów leczniczych poszczególnych diecezji i z dializowanymi pacjentami W ramach programu odby³o siê 6 spotkañ w: a) Szpitalu Wojewódzkim im. Œw. ukasza w Tarnowie b) Wy szym Seminarium Duchownym w Œwidnicy c) Szpitalu Wojewódzkim w Tarnowie d) Centrum Dydaktycznym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie e) Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Lublinie f) Sanktuarium Œwiêtego Józefa w Kaliszu 5. Warsztaty psychologiczne Podczas warsztatów przedstawiane by³y nastêpuj¹ce tematy: 1. Aktualny stan pobierania narz¹dów w województwie 2. Koncepcje i kryteria œmierci. Rozpoznawanie œmierci mózgu anestezjolog 115

116 3. Rozmowa z rodzin¹ potencjalnego dawcy narz¹dów. Aspekty psychologiczne 4. Zajêcia praktyczne. Symulacje rozmów z rodzin¹ potencjalnego dawcy narz¹dów z udzia³em aktorów Podczas spotkania rozdawane by³y ksi¹ eczki i broszury o transplantacji, filmy Czyja zgoda oraz Brat dla brata. Spotkania mia³y miejsce w : a) Cedzyniu k. Kielc, podczas VII Œwiêtokrzyskiego Spotkania Neurologiczno-Neurochirurgicznego b) Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej MSW w Krakowie c) Specjalistycznym Szpitalu Miejskim im. M. Kopernika w Toruniu d) Szpitalu Rejonowym w Suchej Beskidzkiej e) Szpitalu Uniwersyteckim w Olsztynie f) Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym nr 4 w Lublinie g) Szpitalu Powiatowym w I³awie h) Szpitalu Powiatowym w Zakopanem, podczas Konferencji Naukowo Szkoleniowej pt. Podstawy Dawstwa Narz¹dów i) Szpitalu Bielañskim w Warszawie 6. Wyk³ady otwarte dla spo³eczeñstwa mia³y miejsce w: a) Miejskim Oœrodku Kultury w Olkuszu b) Kroœnie c) Urzêdzie Wojewódzkim z Delegatur¹ w Tarnowie, konferencja pod has³em Transplantologia w nauce i w praktyce d) Jaros³awcu, XXIII Miêdzynarodowy Bieg Po Pla y, pod has³em Tak dla transplantacji e) Amfiteatrze Miejskim w Lidzbarku Warmiñskim, V Kampania Na Rzecz Ratownictwa i Transplantologii f) Szpitalu Uniwersyteckim nr 1 im. dr A. Jurasza w Bydgoszczy g) I Liceum Ogólnokszta³c¹cym im. Tadeusza Koœciuszki w ukowie z okazji Jubileuszu 50-lecia Szpitala Œw. Tadeusza Uwarunkowania prawne i rozwój transplantologii na LubelszczyŸnie ; h) Jasielskim Stowarzyszeniu Przedsiêbiorców i) Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym we Wroc³awiu, podczas zjazdu Oddzia³u Dolnoœl¹skiego Towarzystwa Chirurgów Polskich, konferencja na temat Chirurgia Robotowa w zastosowaniu przy zabiegach transplantacyjnych. j) Hotelu Cieplice w Jeleniej Górze k) Oœrodku Kultury i Sztuki Resursy Obywatelskiej w Radomiu 7. Wyk³ady w Samorz¹dowych Centrach Doskonalenia Nauczycieli. W ramach programu odby³y siê spotkania pod has³em Transplantacja jestem na tak. Program edukacyjny dla szkó³, w trakcie których omawiane s¹ nastêpuj¹ce zagadnienia: 1. Aspekty prawne i medyczne przeszczepiania narz¹dów. Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów od dawców zmar³ych i od dawców ywych. 2. Wykorzystanie medyczne tkanek. 3. Stanowisko Koœcio³a Katolickiego wobec pobierania i przeszczepiania narz¹dów. 4. ycie po przeszczepie. Spotkania mia³y miejsce w: a) Lubelskim Samorz¹dowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Lublinie b) Lubelskim Samorz¹dowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli wraz z Oœrodkiem Szkoleniowym w LSCDN w Pu³awach c) Lubelskim Samorz¹dowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli Oddzia³ w Bia³ej Podlaskiej d) Mazowieckim Samorz¹dowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli oraz Mazowieckim Kuratorium Oœwiaty 8. Zajêcia edukacyjne w szko³ach ponadpodstawowych. W ramach programu odby³o siê 25 spotkañ w gimnazjach, liceach, zespo³ach szkó³ i medycznych studiach zawodowych z udzia³em uczniów i nauczycieli. 116

117 Szczegó³owemu podsumowaniu dzia³añ i efektywnoœci Partnerstwa dla Transplantacji poœwiêcone jest sprawozdanie sk³adane w Ministerstwie Zdrowia przez PUMT. Przedstawicieli naszego œrodowiska nie trzeba przekonywaæ, e jest to wartoœciowa inicjatywa edukacyjna i promuj¹ca medycynê transplantacyjn¹. Dotychczasowa realizacja Programu w tych województwach, w których dzia³ania by³y powadzone aktywnie przynios³a wyraÿny wzrost liczby pobrañ narz¹dów przy porównaniu roku 2009 do 2013: woj. podkarpackie z 1,9 do 9,5 pobrañ / 1 mln mieszkañców; woj. ma³opolskie z 1,5 do 11,8 pobrañ / 1 mln mieszkañców; woj. œwiêtokrzyskie z 7,8 do 12,3 pobrañ / 1 milion mieszkañców. Wa nym wspólnym osi¹gniêciem PUMT i Naczelnej Rady Lekarskiej, by³o wydanie przez tê ostatni¹ Apelu 2/13/VI Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 26 kwietnia 2013 r. do œrodowiska lekarskiego w Polsce w sprawie pobierania narz¹dów do przeszczepiania: ( data/assets/pdf_file/0007/84913/ra vi.pdf; To wa ny dokument wydany przez najwy sze gremium w³adz samorz¹du lekarskiego, w którym NRL zwraca siê do œrodowiska lekarskiego z apelem o pe³ne poparcie dla medycyny transplantacyjnej jako skutecznej metody leczenia ze schy³kow¹ niewydolnoœci¹ narz¹dów. W apelu tym znajdziemy bardzo wa ne stwierdzenia, tak e w odniesieniu do stwierdzania œmierci mózgu: ( ) Identyfikacja dawcy, komisyjne rozpoznawanie œmierci mózgu oraz pobieranie narz¹dów od wszystkich zmar³ych, gdy nie istniej¹ ku temu przeciwwskazania medyczne, s¹ naszym wspólnym lekarskim obowi¹zkiem. Obowi¹zek stosowania tych przepisów nie wynika tylko z formalnego podejœcia do obowi¹zków lekarzy i lekarzy dentystów, lecz tak e z faktu, e przeszczepianie narz¹dów jest bardzo skuteczn¹, w pe³ni bezpieczn¹, a w wielu przypadkach jedyn¹ mo liwoœci¹ leczenia pacjentów ze schy³kow¹ niewydolnoœci¹ w³asnych narz¹dów. Bezwzglêdnymi warunkami dalszego powodzenia realizacji Partnerstwa dla Transplantacji s¹: 1. Zobowi¹zanie konsultantów krajowych przez Ministra Zdrowia (wojewoda zobowi¹ e konsultantów wojewódzkich) do sta³ego monitorowania mo liwoœci pobrania narz¹dów od dawców zmar³ych. 2. Przekazanie przez MZ informacji do NFZ o traktowaniu pe³nej procedury transplantacyjnej (od kwalifikacji potencjalnych biorców, identyfikacjê potencjalnych dawców, pobranie i przeszczepienie narz¹du, niezbêdne hospitalizacje oraz d³ugoterminow¹ opiekê ambulatoryjn¹) jako niepodlegaj¹cych limitom. 3. Sta³e, aktywne monitorowanie programu przez jednostki koordynuj¹ce, konsultantów krajowych i wojewódzkich, oddzia³y wojewódzkie NFZ oraz zaanga owanie w program wszystkich oœrodków transplantacyjnych. 4. Zwrócenie siê MZ z proœb¹ do wicemarsza³ków odpowiadaj¹cych za zdrowie w poszczególnych województwach oraz do wojewodów o nadzorowanie programu rozwoju przeszczepiania narz¹dów. Niezale nie od wy ej wymienionych za³o eñ, przygotowanych przez Polsk¹ Uniê Medycyny Transplantacyjnej, warunkiem powodzenia tego projektu jest dalsze zaanga owanie naszego œrodowiska w realizacjê jego dzia³añ na wszystkich wy ej wymienianych p³aszczyznach. Roman Danielewicz, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM. Marta Wysocka, Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej 117

118 ETPOD i szkolenia szpitalne Podstawy Dawstwa Narz¹dów w latach Szkolenia szpitalne dla lekarzy i pielêgniarek zaanga owanych w rekrutacjê zmar³ych dawców narz¹dów by³y prowadzone w Polsce (najczêœciej spontanicznie i wed³ug ró nych wzorców) od lat dziewiêædziesi¹tych. W 2010 r. wprowadzono now¹ formu³ê szkoleñ pod nazw¹ ETPOD Podstawy dawstwa narz¹dów. Projekt ETPOD (European Training on Organ Donation) jest d³ugofalowym, jednolitym i ogólnoeuropejskim programem edukacyjnym, który zosta³ utworzony w odpowiedzi na brak takiego uniwersalnego wzorca szkoleñ z zakresu pobierania narz¹dów. W latach Komisja Europejska we wspó³pracy z (TPM) Transplant Procurement Management i Uniwersytetem w Barcelonie realizowa³a pilota owo program szkolenia dla 20 partnerów z 17 krajów Europy. Wstêpne wprowadzenie projektu umo liwi³o wtedy przeszkolenie 3291 przedstawicieli personelu medycznego (w tym 474 w Polsce), co przynios³o wymierne efekty w postaci 28% wzrostu liczby dawców wykorzystanych i 19% wzrostu liczby pobranych narz¹dów od jednego dawcy [1, 2]. Tak e w Polsce oczekuje siê, e tego typu szkolenia, w po³¹czeniu z innymi formami edukacji i promocji medycyny transplantacyjnej w d³u szej perspektywie przynios¹ efekty w postaci zwiêkszenia liczby pobrañ narz¹dów od osób zmar³ych. Zalety szkoleñ Podstawy Dawstwa Narz¹dów w porównaniu z poprzednio prowadzonymi szkoleniami s¹ nastêpuj¹ce: 1. modu³y szkolenia dotycz¹ wszystkich kluczowych etapów pozyskiwania narz¹dów od osób zmar³ych i s¹ takie same w przypadku ka dego szkolenia: Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy narz¹dów, Rozpoznanie œmierci mózgu, Opieka nad zmar³ym dawc¹ narz¹dów, Rozmowa z rodzin¹ na temat pobrania narz¹dów, Organizacja pobierania i przeszczepiania narz¹dów ; 2. treœci merytoryczne oraz formu³a szkolenia s¹ uniwersalne i jednolite w skali ca³ej Europy; 3. wzorzec szkoleñ zosta³ wypracowany przez program Komisji Europejskiej ETPOD; 4. szkolenie zosta³o uznane przez Komisjê Europejsk¹ w Komunikacie Komisji jako szkolenie s³u ¹ce realizacji Planu dzia³añ dotycz¹cego dawstwa i przeszczepiania narz¹dów ( ): zacieœnianie wspó³pracy miedzy pañstwami cz³onkowskimi (Dzia³anie priorytetowe 4: Poprawa wiedzy i umiejêtnoœci komunikacyjnych pracowników ochrony zdrowia. Cel 3: Zwiêkszenie œwiadomoœci w zakresie dawstwa, Wyzwanie 1: Zwiêkszenie dostêpnoœci narz¹dów ) [3]; 5. szkolenie jest realizowane ze œrodków publicznych Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej i jest polskim wk³adem w realizacjê planu dzia³añ zawartych w Komunikacie Komisji; 6. treœæ szkolenia jest zaakceptowana przez dyrekcjê Poltransplantu i Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek; 7. treœæ szkolenia jest dostêpna dla s³uchaczy tak e w formie drukowanej (tematyczne materia³y szkoleniowe otrzymuje ka dy uczestnik spotkania); 8. szkolenia prowadzone s¹ przez uznanych specjalistów z oœrodków transplantacyjnych z ca³ego kraju; 9. szkolenia s¹ w pierwszej kolejnoœci organizowane w szpitalach, w których Poltransplant zatrudnia koordynatorów i gdzie potencja³ dawstwa nie jest w pe³ni wykorzystany i wzmacniaj¹ pozycjê i stanowisko szpitalnego koordynatora pobierania narz¹dów; 10. szkolenia s¹ prowadzone dla ca³ego personelu szpitalnego, a nie tylko dla osób bezpoœrednio odpowiedzialnych za rekrutacjê zmar³ych dawców; 11. s¹ kolejnym elementem (poza zatrudnieniem koordynatora, monitorowaniem potencja³u dawstwa w szpitalach i wprowadzaniem szpitalnych systemów jakoœci w zakresie dawstwa) s³u ¹cym wprowadzeniu i prowadzeniu szpitalnych programów dawstwa narz¹dów od zmar³ych; 12. jakoœæ prowadzonych wyk³adów jest weryfikowana ankiet¹; 13. skutecznoœæ szkoleñ daje siê zobiektywizowaæ. 118

119 W Polsce do koñca grudnia 2013 r., dziêki œrodkom finansowym pozyskanym z Ministerstwa Zdrowia przez Polsk¹ Uniê Medycyny Transplantacyjnej w ramach Wieloletniego Programu na lata pn. Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej (w 2010 r. œrodki pochodzi³y z ministerialnego programu Polgraft) przeprowadzono ³¹cznie 30 szkoleñ na zasadach ETPOD w 31 szpitalach z potencja³em donacyjnym (ryc. 1). W 2010 roku szkolenie zosta³o przeprowadzone w Nowym Targu, w 2012 r. w Jaœle, om y, Mielcu, Nowym S¹czu, Przemyœlu (2 szpitale) i Pu³awach. W 2013 r. zrealizowano 23 szkolenia w szpitalach nastêpuj¹cych miast: Bia³a Podlaska, Inowroc³aw, Kalisz, K³odzko, Ko³obrzeg, Krosno, Konin, Legnica, Leszno, Ostrowiec Œwiêtokrzyski, P³oñsk, Przasnysz, Siedlce, Sieradz, S³upsk, Sosnowiec, Suwa³ki, Tarnobrzeg, Wa³brzych, Wa³cz, Warszawa, Wroc³aw, Zielona Góra [4]. Szczegó³owy spis szpitali, w których przeprowadzono szkolenia znajduje siê w tabeli 1. Ryc. 1. Lokalizacja szkoleñ ETPOD w latach Tabela 1. Szpitale, w których przeprowadzono szkolenia ETPOD w latach Lp. Szpital Data 1 Podhalañski Szpital Specjalistyczny im. Jana Paw³a II w Nowym Targu Szpital Specjalistyczny w Jaœle Szpital Specjalistyczny im. J. Œniadeckiego w Nowym S¹czu Szpital Wojewódzki im. Œw. Ojca Pio w Przemyœlu 114 Szpital Wojskowy w Przemyœlu Samodzielny Publiczny Zak³ad Opieki Zdrowotnej w Pu³awach Szpital Wojewódzki im. Kard. Stefana Wyszyñskiego w om y Szpital Powiatowy im. E. Biernackiego w Mielcu Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Legnicy Wojewódzki Szpital Zespolony w Lesznie Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5 im. œw. Barbary Centrum Urazowe w Sosnowcu Dolnoœl¹ski Szpital Specjalistyczny im. T. Marciniaka we Wroc³awiu