KWIECIEÑ 2012 ISSN

Transkrypt

1 B I U L E T Y N I N F O R M A C Y J N Y CENTRUM ORGANIZACYJNO-KOORDYNACYJNE DO SPRAW TRANSPLANTACJI POLTRANSPLANT WARSZAWA, AL. JEROZOLIMSKIE 87 CENTRALA tel. (+48) , (+48) SEKRETARIAT tel. (+48) , fax (+48) transpl@poltransplant.org.pl; sekretariat@poltransplant.pl KOORDYNATOR tel. (+48) , fax (+48) koordynator@poltransplant.pl CENTRALNY REJESTR NIESPOKREWNIONYCH DAWCÓW SZPIKU I KRWI PÊPOWINOWEJ tel. (+48) , fax (+48) rejestr@poltransplant.pl; rejestr@szpik.info KRAJOWA LISTA OSÓB OCZEKUJ CYCH NA PRZESZCZEPIENIE tel. (+48) , (+48) , fax (+48) klo@poltransplant.pl Rok 2011 by³ dla Poltransplantu rokiem wyj¹tkowym. Po 17 latach od utworzenia i kierowania t¹ jednostk¹ Pan Profesor Janusz Wa³aszewski przesta³ pe³niæ funkcjê Dyrektora Poltransplantu. Pan Profesor tworzy³ Poltransplant od pocz¹tku, jeszcze wtedy gdy (przed 1996 rokiem) jego siedziba by³a ograniczona do pokoju lekarskiego Kliniki Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Szpitala Dzieci¹tka Jezus. Te i inne ciekawe wydarzenia towarzysz¹ce tworzeniu Poltransplantu, a w szczególnoœci wk³ad Pana Profesora, by³y przypomniane na specjalnym spotkaniu zorganizowanym w czasie X Kongresu Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego w Ossie (plakat zapraszaj¹cy na to spotkanie przedrukowujemy na str 3). Zas³ugi Pana Profesora Janusza Wa³aszewskiego dla polskiej transplantologii, dla wdro enia koordynacji pobierania narz¹dów w Polsce i w koñcu dla utworzenia i wieloletniego kierowania Poltransplantem by³y na tej uroczystej sesji podkreœlone przez kolejnych mówców, a na koniec Pan Profesor otrzyma³ gor¹c¹ owacjê od zebranych w Ossie transplantologów. Profesor Janusz Wa³aszewski pozostawi³ wysoko zawieszon¹ poprzeczkê dla Zespo³u Poltransplantu i dla swojego nastêpcy. Drug¹ przyczyn¹ dla której rok 2011 by³ wyj¹tkowy by³o wdro enie Programu Wieloletniego na lata Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej. Program ten zak³ada realizacjê szeregu zadañ inwestycyjnych i nie inwestycyjnych zwi¹zanych z transplantologi¹. Poltransplant wspó³realizuje znacz¹c¹ czêœæ NR 1 (20) KWIECIEÑ 2012 ISSN K. MADEJ SPIS TREŒCI 1. Wstêp R. Danielewicz Pozwolenia na czynnoœci polegaj¹ce na pobieraniu i przeszczepianiu komórek tkanek i narz¹dów Nowe zasady dystrybucji i alokacji narz¹dów Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2011 r. K. Antoszkiewicz, J. Czerwiñski Krajowa lista oczekuj¹cych na przeszczepienie D. Lewandowska, M. Hermanowicz, J. Przygoda, I. Podobiñska, J. Marcinkowska, J. Czerwiñski Krajowy Rejestr Przeszczepieñ A. Pszenny, J. Czerwiñski Liczba osób yj¹cych po przeszczepieniu nerki w Polsce B. Rutkowski Dzia³alnoœæ Centralnego Rejestru Sprzeciwów P. Malanowski, J. Marcinkowska Dzia³alnoœæ Rejestru ywych dawców J. Marcinkowska, P. Malanowski Rejestr przeszczepieñ komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej oraz krwi pêpowinowej A. Pietrzykowska Centralny Rejestr Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej M. Dudkiewicz, K. Nestorowicz, A. êczycka, J. alikowska-ho³oweñko Dobór niespokrewnionych dawców szpiku M. Dudkiewicz, L. Perenc, J. alikowska-ho³oweñko Wywóz i przywóz na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ludzkich komórek krwiotwórczych i narz¹dów w 2011 roku T. Danek, J. alikowska-ho³oweñko Istotne reakcje i zdarzenia niepo ¹dane w przeszczepianiu narz¹dów J. Czerwiñski, R. Danielewicz Aspekty organizacyjne pobrania narz¹dów w szpitalu dawcy M. Trujnara Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych WUM J. Czerwiñski, W. Rowiñski, A. Jakubowska-Winecka, T. Kubik, R. Becler, P. Malanowski Sieæ szpitalnych koordynatorów transplantacyjnych w Polsce w 2011 r. J. Czerwiñski, W. Kochut, T. Danek Szkolenie osób, których czynnoœci bezpoœrednio wp³ywaj¹ na jakoœæ komórek, tkanek lub narz¹dów oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców A. Pszenny Partnerstwo dla Transplantacji W. Rowiñski Dzia³alnoœæ szkoleniowo-promocyjna Poltransplantu A. Pszenny, K. Nestorowicz, J. Marcinkowska Program Wieloletni na lata Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej Conference & Workshop on Human Transplants Identification and Monitoring Kalendarium Redaktor Naczelny: Jaros³aw Czerwiñski Redakcja: Piotr Malanowski Wydawca: Poltransplant

2 zadañ Programu w ramach przeprowadzonych przez Ministerstwo Zdrowia konkursów. Warto wymieniæ wœród tych zadañ rozbudowê rejestrów transplantacyjnych (zarówno pod wzglêdem informatycznym jak i w aspekcie rekrutacji i badania HLA potencjalnych dawców szpiku), tworzenie sieci koordynatorów transplantacyjnych, szkolenia dla koordynatorów (dok³adniejszy opis tych dzia³añ znajduje siê na stronie 92). Bêd¹c wspó³wykonawc¹ i jednostk¹ finansuj¹c¹ i rozliczaj¹c¹ w 2011 roku powy sze programy Poltransplant uczestniczy³ w realizacji oko³o 25% bud etu ca³ego Programu i ok. 59% bud etu Programu przeznaczonego na wydatki pozainwestycyjne. Trzeci¹ przyczyn¹, dla której rok 2011 by³ dla Poltransplantu wyj¹tkowy by³o przekroczenie kolejnych barier i uzyskanie rekordowych wyników je eli chodzi o liczbê rzeczywistych dawców narz¹dów i liczbê narz¹dów przeszczepionych w jednym roku w Polsce. W 2011 r. zg³oszono do Poltransplantu 732 zmar³ych potencjalnych dawców narz¹dów (dla porównania 655 w 2010 r.), spoœród których 553 sta³o siê dawcami rzeczywistymi (509 w 2010 r.), a 541 dawcami wykorzystanymi (497 w 2010 r.). Liczba chorych, którzy otrzymali przeszczepy narz¹dów w 2011 r. wynios³a 1464 (1347 w 2010 r.). Jest to zatem 8-mio procentowy wzrost. Dodatkowo 40 chorych otrzyma³o przeszczep nerki od ywego dawcy, a 18 dzieci przeszczep fragmentu w¹troby od dawców rodzinnych. Razem daje to liczbê 1514 narz¹dów przeszczepionych od dawców zmar³ych i ywych. WskaŸnik zmar³ych dawców narz¹dów na milion mieszkañców wyniós³ w 2011 r. 14,5 (dla porównania w roku 2010 by³o 13,3 zmar³ych dawców na milion mieszkañców). Dok³adne statystki dotycz¹ce donacji w Polsce znajdziecie Pañstwo na str. 22. Wœród istotnych zmian, jakie zasz³y w ubieg³ym roku nale y tak e odnotowaæ przekazanie danych potencjalnych dawców szpiku do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej przez wszystkie (z wyj¹tkiem jednego) Oœrodki Dawców Szpiku dzia³aj¹ce w Polsce. To wa ny etap w tworzeniu wspólnego rejestru zw³aszcza, e w koñcu roku zosta³o wdro one nowe oprogramowanie Rejestru pozwalaj¹ce na bie ¹c¹ wspó³pracê ODS z Rejestrem. Po zakoñczeniu tych operacji w naszym rejestrze zgromadzonych jest ponad 76 tysiêcy potencjalnych dawców szpiku, co jest licz¹cym siê zasobem zg³aszanym do œwiatowych baz dawców szpiku. Stwierdzenie co do udanego roku dla polskiej transplantologii i rekordowych liczb jest wprawdzie w pe³ni uzasadnione, jednak e nie mo e ono prowadziæ do samozadowolenia naszego œrodowiska. Po pierwsze, ze wzglêdu na to e procentowo wzrost liczby identyfikowanych dawców i przeszczepianych narz¹dów nie jest zbyt wielki, a po wtóre ze wzglêdu na wci¹ du y dystans, jaki dzieli nas od najaktywniejszych w Europie pañstw. Warto tak e pamiêtaæ, e jeszcze daleko nam do osi¹gniêcia ambitnych wskaÿników przewidzianych na kolejne lata w Narodowym Programie Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej (wzrost liczby przeszczepieñ narz¹dów od osób zmar³ych do koñca programu o co najmniej 100 % w stosunku do roku 2009). Jest jeszcze jeden powód dla którego mo emy zaliczyæ miniony rok do udanych. Dziêki dalszemu uruchomianiu programu zatrudniania koordynatorów Poltransplant móg³ podpisaæ umowy dotycz¹ce identyfikacji i wykorzystania potencjalnych zmar³ych dawców z 200 koordynatorami pobierania narz¹dów w szpitalach terenowych. Razem z koordynatorami pracuj¹cymi w oœrodkach transplantacyjnych (tzw. koordynatorzy regionalni) i z koordynatorami Poltransplantu (tzw. koordynatorzy centralni) w 2011 r. pracowa³o ju 240 koordynatorów. Dok³adne statystki w tym zakresie umieszczamy na stronie 80. Kontynuujemy wspó³pracê z innymi oœrodkami i pañstwami Unii Europejskiej w dziedzinie transplantologii w ramach programów takich jak COORENOR czy ODEQUS i podejmujemy wspó³pracê w kolejnych tzw. Joint Action (ACCORD, FOEDUS) finansowanych przez UE. Wyniki pobierania i przeszczepiania narz¹dów w Polsce w 2011 r. oraz poprawiaj¹cy siê odbiór spo³eczny transplantologii (który mo na tak e mierzyæ zwiêkszaj¹c¹ siê stale liczb¹ potencjalnych niespokrewnionych dawców szpiku i komórek krwiotwórczych zg³oszonych do Centralnego Rejestru) pozwalaj¹ na wkroczenie w kolejny rok z optymizmem. Roman Danielewicz 2

3 Plakat zapraszaj¹cy na spotkanie z prof. dr hab. med. Januszem Wa³aszewskim, które odby³o siê 10 czerwca 2011 r. podczas X Kongresu Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego. Przedruk za zgod¹ JM Rektora Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Prof. dr. hab. n. med. Marka Krawczyka 3

4 Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji POLTRANSPLANT Warszawa, al. Jerozolimskie 87 Dyrektor: Warszawa, Prof. dr hab. med. Roman Danielewicz Sekretariat tel. (+48 22) fax (+48 22) Szanowni Pañstwo Adresaci Dyrektorzy podmiotów leczniczych pobieraj¹cych, przechowuj¹cych i przeszczepiaj¹cych komórki, tkanki i narz¹dy. Przypomnienie Dotyczy sk³adania wniosków do Ministra Zdrowia o udzielanie pozwoleñ na czynnoœci polegaj¹ce na pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów Wiêkszoœæ obowi¹zuj¹cych obecnie pozwoleñ zosta³a wydana w 2007 r. na okres 5 lat i ich wa noœæ mija w grudniu bie ¹cego roku. Obowi¹zek ponowienia aplikacji dotyczy kilkudziesiêciu oœrodków transplantacyjnych. Procedura udzielania pozwoleñ odbywa siê zgodnie z regulacjami zawartymi w ustawie z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411, z póÿniejszymi zmianami), rozporz¹dzeniu MZ z dnia 4 grudnia 2009 r. w sprawie szczegó³owych warunków pobierania, przechowywania i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów (Dz. U. Nr 213, poz. 1656) oraz zarz¹dzeniu MZ z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji Poltransplant (Dz. Urz. MZ Nr 9, poz. 58). Z punktu widzenia ww. przepisów istnieje 5 grup czynnoœci wymagaj¹cych pozwolenia: 1. Czynnoœci dotycz¹ce gromadzenia, przetwarzania i dystrybucji komórek i tkanek wykonywane przez banki tkanek i komórek; dla uzyskania pozwolenia na te czynnoœci w³aœciwe s¹ przepisy art. 25 i n. Ustawy, wniosek kierowany do Ministra Zdrowia przesy³any jest do Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek. 2. Czynnoœci dotycz¹ce pobierania komórek tkanek i narz¹dów od osób ywych wykonywane przez oœrodki pobieraj¹ce i przeszczepiaj¹ce; dla uzyskania pozwolenia na te czynnoœci w³aœciwe s¹ przepisy art. 36 Ustawy, który odsy³a do art. 26 i art. 27 ust. 1 5, tj. do przepisów o bankach tkanek, wniosek kierowany do Ministra Zdrowia przesy³any jest do Poltransplantu. 3. Czynnoœci polegaj¹ce na przechowywaniu narz¹dów wykonywane przez oœrodki przeszczepiaj¹ce narz¹dy wymagaj¹ oddzielnego wymienienia w tytule wniosku; dla uzyskania pozwolenia na te czynnoœci w³aœciwe s¹ przepisy art. 36 Ustawy, który odsy³a do art. 26 i art. 27 ust. 1-5, tj. do przepisów o bankach tkanek, wniosek kierowany do Ministra Zdrowia przesy³any jest do Poltransplantu. 4

5 4. Czynnoœci dotycz¹ce przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów wykonywane przez oœrodki przeszczepiaj¹ce; dla uzyskania pozwolenia na te czynnoœci w³aœciwe s¹ przepisy art. 36 Ustawy, który odsy³a do art. 26 i art. 27 ust. 1 5, tj. do przepisów o bankach tkanek, wniosek kierowany do Ministra Zdrowia przesy³any jest do Poltransplantu. 5. Czynnoœci dotycz¹ce testowania komórek, tkanek i narz¹dów wykonywane przez medyczne laboratoria diagnostyczne; dla uzyskania pozwolenia na te czynnoœci w³aœciwe s¹ przepisy art. 37 Ustawy, który odsy³a do art. 26 i art. 27 ust. 1 5, tj. do przepisów o bankach tkanek, wniosek kierowany do Ministra Zdrowia przesy³any jest do Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek. Wymagane dokumenty oraz informacje o oœrodku wymienione s¹ szczegó³owo w przytoczonych wy ej przepisach. Przypomnê niektóre z nich: zakres aktywnoœci, której dotyczy wniosek (pobieranie od ywego dawcy, przeszczepianie, przechowywanie, przeszczepianie autolub alogeniczne), kopia wypisu z KRS-u, opis systemu jakoœci, informacja o pracownikach posiadaj¹cych odpowiednie uprawnienia, wskazanie osób odpowiedzialnych za przestrzeganie przepisów prawa, informowanie o istotnych zdarzeniach i reakcjach niepo ¹danych, wprowadzanie danych do rejestrów transplantacyjnych. Pobieranie narz¹dów i tkanek od zmar³ego dawcy nie wymaga odrêbnego pozwolenia Ministra Zdrowia i nie musi byæ przedmiotem wniosku. Oœrodki aplikuj¹ce o przeszczepianie narz¹dów powinny wyst¹piæ tak e o pozwolenie na ich przechowywanie. Wniosek kierowany do Ministra Zdrowia przez dyrektora podmiotu leczniczego jest przesy³any do Poltransplantu lub Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Narz¹dów, gdzie nastêpuje jego formalna ocena. W dalszej kolejnoœci Minister Zdrowia wyznacza kontrolê aplikuj¹cego oœrodka i pozyskuje opiniê Krajowej Rady Transplantacyjnej. Na tej podstawie Poltransplant lub Krajowe Centrum wnioskuje do Ministra Zdrowia o udzielenie lub nieudzielenie pozwolenia. Z powa aniem dr n. med. Jaros³aw Czerwiñski z-ca dyr. Poltransplantu ds. medycznych 5

6 Nowe zasady dystrybucji i alokacji narz¹dów Zasady alokacji nerek System alokacji nerek dla biorców z listy oczekuj¹cych dzia³a w oparciu o kryteria medyczne i jest zgodny z Rozporz¹dzeniem MZ dotycz¹cym krajowej listy osób oczekuj¹cych na przeszczepienie z 4 grudnia 2009 r., zapewnia sprawiedliwy dostêp biorców do pozyskiwanych narz¹dów z jednoczesnym spe³nieniem warunku jak najlepszego doboru dawca-biorca i uwzglêdnieniem czynników mog¹cych wp³ywaæ na wczesn¹ czynnoœæ przeszczepu oraz odleg³y wynik przeszczepienia nerki. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia nerki Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki jest prowadzona w systemie elektronicznym Wpisanie potencjalnego biorcy na listê oczekuj¹cych jest warunkiem otrzymania przeszczepu. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia nerki odbywa siê w oœrodkach kwalifikacyjnych powo³ywanych na mocy art. 16c ustawy transplantacyjnej przez dyrektorów szpitali, w których znajduj¹ siê oœrodki transplantacji nerek. Obecnie w Polsce jest zarejestrowanych 12 oœrodków zajmuj¹cych siê kwalifikowaniem chorych do przeszczepienia nerki (strona 8). Osoba kieruj¹ca zespo³em w oœrodku kwalifikacyjnym ma obowi¹zek niezw³ocznego zg³aszania do krajowej listy osób zakwalifikowanych w swoim oœrodku. Biorcy zakwalifikowani do przeszczepienia nerki przez jeden oœrodek mog¹ byæ przeszczepieni w innym oœrodku wykonuj¹cym takie procedury (alokacja nastawiona na pacjenta). Alokacja nerek pobranych od dawców zmar³ych System doboru biorcy nerki dzia³a w po³¹czeniu z obowi¹zkow¹ dystrybucj¹ surowic wszystkich pacjentów zg³oszonych do przeszczepienia nerki do wszystkich regionalnych pracowni typowania tkankowego, któr¹ od listopada 2009 r. prowadzi Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Poznaniu (w wyniku rozstrzygniêcia konkursu). Potencjalny biorca ma mo liwoœæ wyboru oœrodka przeszczepiaj¹cego. Zasady wyboru biorcy Wyboru biorcy z listy dokonuje siê wg zasad zawartych w Tabeli 1. O wyborze decyduje wiêksza liczba punktów, które uzyskuje biorca. Nastêpuj¹ce grupy biorców maj¹ pierwszeñstwo w wyborze do przeszczepienia, niezale - nie od liczby punktów: biorcy zg³oszeni w trybie pilnym (brak mo liwoœci dializowania), biorcy wysoko immunizowani (PRA 80%), biorcy z brakiem niezgodnoœci w uk³adzie HLA z dawc¹, biorcy pediatryczni nerek pobranych od dawcy, który nie ukoñczy³ 16 roku ycia, biorca w wieku > 60 lat od dawcy w wieku > 65 lat, biorca przeszczepu nerki i jednoczasowego przeszczepu innego narz¹du. W przypadku, gdy oœrodek który dokona³ pobrania nerek nie zdecyduje siê na przeszczepienie wybranemu z listy oczekuj¹cych biorcy, z powodu braku doœwiadczenia wobec tzw. trudnego biorcy (biorca po licznych operacjach, biorca do nadpêcherzowego odprowadze- 6

7 nia moczu, biorca wysoko immunizowany) zobowi¹zany jest przekazaæ pobran¹ nerkê do oœrodka, który zakwalifikowa³ tego biorcê do przeszczepienia. W tych przypadkach nie obowi¹zuje zwrot przeszczepów nerkowych. Dopuszcza siê wykonanie przeszczepu wyprzedzaj¹cego (u biorcy jeszcze nie dializowanego z klirensem kreatyniny <15 ml/min/1,73 m 2 ), nerki pobranej od dawcy zmar³ego tylko zgodnie z regu³ami zawartymi w Tabeli 1. W przypadku pacjentów z cukrzyc¹ jako wartoœæ graniczn¹ przy kwalifikacji przyjmuje siê klirens kreatyniny < 20 ml/min/1,73 m 2. Po przeszczepieniu zespó³ transplantacyjny: przesy³a do Poltransplantu kartê biorcy narz¹dów wg wzoru zamieszczonego na stronie Poltransplantu dokonuje odpowiedniego wpisu w w czêœci rejestr przeszczepieñ przesy³a do Poltransplantu protokó³ wyboru biorcy, a w przypadku, gdy taki protokó³ znajdzie siê w wype³nia odpowiedni formularz. Monitorowanie systemu alokacji listê osób zg³oszonych do przeszczepienia z zaznaczeniem trybu zg³oszenia (planowy, pilny) prowadzi Krajowa Lista Osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w Poltransplancie; nadzór nad prawid³owoœci¹ wyboru biorcy oraz dystrybucj¹ pobranych nerek prowadzi Zespó³ ds. Koordynacji Pobierania i Przeszczepiania Narz¹dów w Poltransplancie; po ka dym przeszczepieniu nerki obowi¹zuje jego udokumentowanie przez oœrodek, który dokona³ przeszczepienia w Krajowym Rejestrze Przeszczepieñ. Dobór biorcy nerki opiera siê na zasadzie identycznoœci grupy krwi w uk³adzie ABO z dawc¹, a w sytuacji braku biorcy z grup¹ krwi identyczn¹ na zasadzie zgodnoœci grup krwi w uk³adzie ABO Tabela 1. Parametry wyboru biorcy nerki. PARAMETR WARUNEK PUNKTACJA PRZESZCZEP OBLIGATORYJNY 1. Biorca bez dostêpu do dializ, C-M ujemny Przeszczep obligatoryjny tryb pilny 2. Brak niezgodnych HLA C-M ujemny Przeszczep obligatoryjny 3. Dawca do ukoñczenia 16 r.. Wybór biorcy zgodny Przeszczep obligatoryjny dla biorcy pediatrycznego z zasadami systemu 4. PRA 80% C-M ujemny Przeszczep obligatoryjny 5. Biorca > 60 lat od dawcy C-M ujemny Przeszczep obligatoryjny > 65 lat 6. Biorca jednoczasowego Wybór biorcy systemu Przeszczep obligatoryjny przeszczepu nerki i innego wg zasad oœrodka narz¹du transplantacyjnego PUNKTY PREFERENCYJNE Za ka dy brak niezgodnych HLA A 2 B 5 DR 10 7

8 PARAMETR WARUNEK PUNKTACJA PRA 50 79% 7 Biorca z ROK zespo³u 4 pobieraj¹cego ¹czny czas dializ (w latach) > 1 1 > 2 2 > 3 3 > 4 4 > 5 5 > 6 6 > 7 7 > 8 8 > 9 9 > Biorca z cukrzycow¹ chorob¹ 3 nerek Biorca nerki po transplantacji 15 innego narz¹du Wiek biorcy <12 lat 4 gdy dawca < 35 r.. >60 lat 2 Utrata przeszczepu nerki od 10 dawcy ywego w ci¹gu miesi¹ca od transplantacji Niewydolnoœæ pozosta³ej nerki 15 u dawcy ywego nerki Czas oczekiwania od zg³oszenia do KLO Rezerwa (pacjent wezwany do 1 oœrodka transplantacyjnego) 1 pkt > 3 lat oraz za ka dy nastêpny rok oczekiwania Punktowanie potencjalnego biorcy nerki wg braku niezgodnych HLA ma przewagê nad punktacj¹ zgodnych HLA. W sytuacji, gdy dawca jest homozygot¹ w A, B, DR mo e mieæ maksymalnie tylko 3 wspólne antygeny z biorc¹ i biorca uzyskuje wówczas tylko 17 pkt. za HLA, natomiast dawca ten nie wnosi adnych niezgodnych HLA czyli za brak niezgodnoœci biorca otrzyma³by 34 pkt. W immunizacji przeszczepem znaczenie maj¹ bowiem wprowadzone niezgodnoœci HLA, a nie iloœæ zgodnych HLA. Regionalne Oœrodki Kwalifikacji Nazwa Adres Konsultant nefrolog Konsultant chirurg ROK Bia³ystok Bia³ystok, Prof. dr hab. Dr hab. Marek Gacko urawia 14 Jolanta Ma³yszko ROK Bydgoszcz Bydgoszcz, Prof. dr hab. Prof. dr hab. M. Sk³odowskiej-Curie 9 Jacek Manitius Zbigniew W³odarczyk ROK Gdañsk Gdañsk, Prof. dr hab. Prof. dr hab. Dêbinki 7a Boles³aw Rutkowski Zbigniew Œledziñski 8

9 Nazwa Adres Konsultant nefrolog Konsultant chirurg ROK Katowice Katowice, Prof. dr hab. Prof. dr hab. Francuska Andrzej Wiêcek Lech Cierpka ROK Kraków Kraków, Prof. dr hab. Dr med. Grzegorz Mocny Kopernika 15 W³adys³aw Su³owicz ROK Lublin Lublin, Dr med. Dr med. Jacek Bicki Jaczewskiego 8 Dorota Markowska-Gosik ROK ódÿ ódÿ, Prof. dr hab. Prof. dr hab. Kopciñskiego 22 Micha³ Nowicki Józef Matych ROK Poznañ Poznañ, Dr hab. Dr med. Maciej G³yda Przybyszewskiego 49 Ilona Piechocka-Idasiak ROK Szczecin Szczecin, Prof. dr hab. Prof. dr hab. Al. Powstañców Wlkp 72 Kazimierz Ciechanowski Marek Ostrowski ROK Warszawa Warszawa, Prof. dr hab. Dr hab. Zbigniew Ga³¹zka Nowogrodzka 59 Magdalena Durlik ROK Warszawa Warszawa, Prof. dr hab. Prof. dr hab. CZD Al. Dzieci Polskich 20 Ryszard Grenda Piotr Kaliciñski ROK Wroc³aw Wroc³aw, Prof. dr hab. Prof. dr hab. Borowska 213 Maria Boratyñska Dariusz Patrza³ek Zasady alokacji i dystrybucji pobrañ trzustki Zasady zosta³y: opracowane podczas spotkania kierowników oœrodków przeszczepiaj¹cych trzustkê oraz koordynatorów z tych oœrodków, które odby³o siê 22 listopada 2011 r. w siedzibie Poltransplantu w Warszawie, przedstawione i zaopiniowane podczas spotkania zespo³u Krajowej Rady Transplantacyjnej ds. organizacyjnych pobierania i przeszczepiania narz¹dów i oceny jakoœci œwiadczeñ w transplantologii, które odby³o siê w siedzibie Ministerstwa Zdrowia 26 marca 2012 r. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia trzustki Istnieje jedna krajowa, centralna lista pacjentów oczekuj¹cych na przeszczepienie trzustki oraz wysp trzustkowych (jednoczasowe przeszczepienie trzustki/wysp i nerki, przeszczepienie samej trzustki, przeszczepienie samych wysp) prowadzona w systemie elektronicznym Wpisanie potencjalnego biorcy na listê oczekuj¹cych jest warunkiem otrzymania przeszczepu. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia trzustki (wspólnie z nerk¹ lub samej) oraz przeszczepienia wysp (wspólnie z nerk¹ lub samych) mo e siê odbywaæ tylko w tych oœrodkach kwalifikuj¹cych, które wykonuj¹ tego rodzaju przeszczepienia (maj¹ pozwolenie Ministra Zdrowia na takie czynnoœci). Pacjenci kwalifikowani do przeszczepienia samej trzustki mog¹ byæ alternatywnie rozpatrywani jako potencjalni biorcy wysp trzustkowych, a pacjenci kwalifikowani do przeszczepienia nerki i trzustki mog¹ byæ alternatywnie kwalifikowani do wspólnego przeszczepienia nerki i wysp trzustkowych. Chorzy wyra aj¹ oddzieln¹ zgodê na alternatywne przeszczepienie, a odpowiednia adnotacja jest przypisana choremu w rejestrach w czêœci Lista Oczekuj¹cych. 9

10 Biorcy zakwalifikowani do jednoczasowego przeszczepienia nerki i trzustki przez jeden oœrodek mog¹ byæ przeszczepieni tak e w innym oœrodku wykonuj¹cym takie przeszczepienia (alokacja nastawiona na pacjenta, jak to jest w przypadku przeszczepieñ nerek). Natomiast biorcy zakwalifikowani do przeszczepienia samej trzustki, samych wysp oraz przeszczepienia wysp wspólnie z nerk¹ s¹ przeszczepiani w oœrodku, który zakwalifikowa³ chorego do przeszczepienia (alokacja nastawiona na oœrodek, jak to jest w przypadku w¹troby lub serca). Potencjalny biorca ma mo liwoœæ wyboru oœrodka przeszczepiaj¹cego. Dystrybucja trzustek Ka dy oœrodek maj¹cy odpowiednie pozwolenie ma równy dostêp do mo liwoœci pobrania trzustki; oferty pobrania trzustki s¹ sk³adane poszczególnym zespo³om wg zasady Obowi¹zuje zasada pierwszeñstwa pobrañ trzustki w szpitalach afiliowanych przez oœrodek. Pierwszeñstwo pobrañ w woj. dolnoœl¹skim i opolskim ma oœrodek transplantacyjny w Katowicach. Wykorzystanie pobrania trzustki wg zasady , w szpitalu afiliowanym lub w przypadku zespo³u katowickiego tak e w województwach dolnoœl¹skim i opolskim skutkuje wykorzystaniem swojej kolejki. Obowi¹zuje zasada zwrotu innym zespo³om transplantacyjnym przeszczepów nerkowych w zwi¹zku z ich wykorzystaniem w przypadku jednoczasowego przeszczepienia trzustki i nerki. Zwrot ten ma miejsce przy nastêpnym pobraniu nerek przez zespó³, który przeszczepi³ nerkê z trzustk¹*. Alokacja trzustek System wyboru biorcy trzustki dzia³a w po³¹czeniu z obowi¹zkow¹ dystrybucj¹ surowic wszystkich pacjentów zg³oszonych do przeszczepienia trzustki/wysp trzustkowych do wszystkich regionalnych pracowni typowania tkankowego. Po przeszczepieniu zespó³ transplantacyjny: przesy³a do Poltransplantu kartê biorcy narz¹dów wg wzoru zamieszczonego na stronie Poltransplantu dokonuje odpowiedniego wpisu w w czêœci Rejestr Przeszczepieñ, przesy³a do Poltransplantu protokó³ wyboru biorcy, a w przypadku, gdy taki protokó³ znajdzie siê w wype³nia odpowiedni formularz. Protokó³ wybory biorcy powinien uwzglêdniaæ spe³nienie nastêpuj¹cych kryteriów: pilnoœæ przeszczepienia, wykluczenie albo dopuszczenie niezgodnoœci immunologicznej miêdzy potencjalnym dawc¹, a potencjalnym biorc¹, dobór anatomiczny potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, wiek potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, przewidywane efekty przeszczepienia, czas oczekiwania na przeszczepienie, aktualny stan zdrowia potencjalnego biorcy. Monitorowanie systemu jakoœci oraz alokacji i dystrybucji Nadzór nad prawid³owoœci¹ wyboru biorcy oraz dystrybucj¹ pobranych trzustek prowadzi Zespó³ ds. Koordynacji Pobierania i Przeszczepiania Narz¹dów w Poltransplancie. Poltransplant raz w miesi¹cu przekazuje do oœrodków przeszczepiaj¹cych trzustki sprawozdanie z przebiegu dystrybucji ofert pobrania oraz plan zg³oszeñ na najbli sz¹ przysz³oœæ. * Zespó³ Krajowej Rady Transplantacyjnej ds. organizacyjnych pobierania i przeszczepiania narz¹dów i oceny jakoœci œwiadczeñ w transplantologii negatywnie oceni³ projekt dotycz¹cy zniesienia zasady zwrotu innym zespo³om transplantacyjnym przeszczepów nerkowych w zwi¹zku z ich wykorzystaniem w przypadku jednoczasowego przeszczepienia trzustki i nerki i podj¹³ decyzjê o utrzymaniu zasady zwrotu nerki. 10

11 Roczne sprawozdania z przebiegu alokacji i dystrybucji trzustki Poltransplant przedstawia podczas spotkañ kierowników oœrodków przeszczepiaj¹cych trzustkê. Zespo³y transplantacyjne przesy³aj¹ do Poltransplantu za poœrednictwem modu³u Rejestracja zdarzeñ i reakcji niepo ¹danych w raporty o istotnych zdarzeniach i reakcjach niepo ¹danych w przypadku ich wyst¹pienia podczas pobrania, przechowywania, alokacji i przeszczepienia wraz z opisem czynnoœci podjêtych dla ich wyjaœnienia i zapobiegania w przysz³oœci. Zasady alokacji i dystrybucji pobrañ w¹troby Zasady zosta³y: opracowane podczas spotkania, kierowników oœrodków przeszczepiaj¹cych w¹trobê oraz koordynatorów z tych oœrodków, które odby³o siê 8 lutego 2011 r. w siedzibie Poltransplantu w Warszawie, wprowadzone w ycie tego samego dnia, przedstawione i zaopiniowane podczas spotkania, zespo³u Krajowej Rady Transplantacyjnej ds. organizacyjnych pobierania i przeszczepiania narz¹dów i oceny jakoœci œwiadczeñ w transplantologii, które odby³o siê w siedzibie Ministerstwa Zdrowia 26 marca 2012 r,. opublikowane w Biuletynie 2012 oraz na stronie internetowej Poltransplantu. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia w¹troby 1. Obowi¹zuj¹ 2 tryby zg³aszania biorców do przeszczepienia; pilny i planowy. 2. Wskazania do przeszczepienia w trybie pilnym: a. ostra niewydolnoœæ w¹troby w przebiegu zatrucia paracetamolem wg swoistych kryteriów King s College Hospital, b. ostra niewydolnoœæ w¹troby w przypadkach zaka eñ wirusowych wg kryteriów Clichy, c. ostra niewydolnoœæ w¹troby z innych powodów wg kryteriów King s College Hospital, d. retransplantacja w¹troby w czasie 14 dni od przeszczepienia (pierwotny brak funkcji, zakrzep naczyniowy, odrzucanie). 3. Zg³oszenia w trybie pilnym jest przesy³ane do Poltransplantu w formie papierowej faksem na karcie zg³oszenie biorcy do przeszczepienia w¹troby w trybie pilnym wzór na stronie 13. Jednoczeœnie oœrodek kwalifikuj¹cy dokonuje odpowiedniego wpisu w w czêœci krajowa lista oczekuj¹cych. 4. Weryfikacja zasadnoœci zg³oszenia w trybie pilnym nastêpuje poprzez ocenê dokumentacji zg³oszonego biorcy w (wszystkie oœrodki transplantacyjne maj¹ wgl¹d do danych biorców zg³oszonych w trybie pilnym). Weryfikacji dokonywaæ bêd¹ wyznaczeni eksperci ze wszystkich oœrodków przeszczepiaj¹cych. Lista ekspertów znajduje siê w posiadaniu Poltransplantu. Ponadto Poltransplant bêdzie odpowiedzialny za kolporta kopii kart zg³oszeñ do przeszczepienia w trybie pilnym do koordynatorów tych oœrodków oraz gromadzenie wyników opinii ekspertów. 5. Autoryzacja zasadnoœci zg³oszenia lub braku zasadnoœci bêdzie siê odbywaæ, gdy za lub przeciw bêdzie co najmniej po³owa oceniaj¹cych ekspertów. G³os oœrodka kwalifikuj¹cego liczony jest jako g³os za. 6. Zg³oszenie w trybie pilnym bêdzie wa ne dla koordynatora w Poltransplancie, tak e w okresie od zg³oszenia do pozyskania opinii ekspertów. 11

12 7. Oœrodek zg³aszaj¹cy bêdzie niezw³ocznie informowany o negatywnej opinii ekspertów, w tej sytuacji jest zobowi¹zany do zmiany statusu biorcy w 8. Podobn¹ drogê bêd¹ odbywaæ odnowienia zg³oszeñ. 9. Zg³oszenia w trybie pilnym wymagaj¹ weryfikacji danych biorcy (odnowienia zg³oszenia) co 72 godziny. Dystrybucja i alokacja w¹troby 1. Obowi¹zuje zasada równej dystrybucji ofert pobrania w¹troby od zmar³ych dawców dla wszystkich oœrodków przeszczepiaj¹cych w¹trobê, czyli zg³oszenia wg systemu Biorca zg³oszony do przeszczepienia w trybie pilnym ma bezwzglêdne pierwszeñstwo przy alokacji w¹troby. 3. Priorytet maj¹ biorcy z listy pediatrycznej w stosunku do wszystkich dawców, którzy nie ukoñczyli 16 r.. 4. W przypadku wspó³istnienia kilku zg³oszeñ biorców w trybie pilnym wybór oœrodka, który otrzyma ofertê pobrania nastêpuje w drodze ustaleñ prowadzonych przez Poltransplant z oœrodkami zg³aszaj¹cymi biorców w trybie pilnym. W przypadku braku porozumienia miêdzy oœrodkami, decyduje czas oczekiwania na przeszczepienie liczony od pierwszorazowego zg³oszenia potencjalnego biorcy w trybie pilnym. 5. W przypadkach przeszczepieñ planowych zespó³ transplantacyjny ma pierwszeñstwo do pobrañ w szpitalu w³asnym. Skutkuje to wykorzystaniem swojej kolejnoœci zg³oszenia. 6. Odmowa przyjêcia zg³oszenia nie skutkuje utrat¹ kolejki do nastêpnego zg³oszenia dawcy w sytuacji: a. braku wykorzystania oferty przez wszystkie oœrodki, b. rezygnacji z przeszczepienia pobranej w¹troby (udokumentowane powody medyczne). 7. Utrata kolejki w nastêpnej rundzie dystrybucji dawców w¹troby ma miejsce w sytuacjach: a. wykorzystanie dawcy do pobrania w¹troby i przeszczepienia poza kolejnoœci¹ dla biorcy w trybie pilnym, b. przeszczepienie narz¹du od dawcy pediatrycznego dla biorcy pediatrycznego, c. wykorzystanie do przeszczepu narz¹du pobranego od dawcy we w³asnym szpitalu, d. w razie innych sytuacji nie uwzglêdnionych powy ej (rezygnacja z pobrania bez istotnego uzasadnienia), brak akceptacji oferty, brak biorcy. 8. W przypadku przeszczepienia w¹troby w trybie planowym, decyzjê o wyborze biorcy z listy oœrodka przeszczepiaj¹cego podejmuje jego kierownik (osoba upowa niona) w oparciu o kryteria ogólne i priorytety: pilnoœæ przeszczepienia, wykluczenie albo dopuszczenie niezgodnoœci immunologicznej miêdzy potencjalnym dawc¹ a potencjalnym biorc¹, dobór anatomiczny potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, wiek potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, przewidywane efekty przeszczepienia, czas oczekiwania na przeszczepienie, aktualny stan zdrowia potencjalnego biorcy oraz inne kryteria szczegó³owe obowi¹zuj¹ce w danym oœrodku. Monitorowanie systemu alokacji 1. listê osób zg³oszonych do przeszczepienia z zaznaczeniem trybu zg³oszenia (pilny, planowy) prowadzi krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie w Poltransplancie. 12

13 13

14 2. Nadzór nad prawid³owoœci¹ wyboru biorcy oraz dystrybucj¹ pobranych w¹trób prowadzi Zespó³ ds. Koordynacji Pobierania i Przeszczepiania Narz¹dów w Poltransplancie. 3. raporty z wykorzystania ofert pobrania gromadzi Zespó³ ds. Koordynacji Pobierania i Przeszczepiania Narz¹dów w Poltransplancie. 4. Poltransplant raz w miesi¹cu przekazuje do oœrodków przeszczepiaj¹cych sprawozdanie z dystrybucji ofert pobrania oraz plan zg³oszeñ na najbli sz¹ przysz³oœæ. 5. Po przeszczepieniu zespó³ transplantacyjny: przesy³a do Poltransplantu kartê biorcy narz¹dów wg wzoru zamieszczonego na stronie Poltransplantu dokonuje odpowiedniego wpisu w w czêœci rejestr przeszczepieñ, przesy³a do Poltransplantu protokó³ wyboru biorcy, a w przypadku, gdy taki protokó³ znajdzie siê w wype³nia odpowiedni formularz, w przypadku odst¹pienia od pobrania w jego trakcie lub odst¹pienia od przeszczepienia po pobraniu zespó³ pobieraj¹cy przesy³a w tej sprawie do Poltransplantu raport, zespó³ transplantacyjny zaanga owany w pobranie i przeszczepienie w¹troby zawiadamia Poltransplant o ka dym istotnym zdarzeniu niepo ¹danym i istotnej niepo ¹danej reakcji zaistnia³ych podczas pobrania, przechowywania, alokacji i przeszczepienia wraz z opisem czynnoœci podjêtych dla ich wyjaœnienia i zapobiegania w przysz³oœci. Zasady alokacji i dystrybucji serca Na podstawie decyzji podjêtych podczas spotkania kierowników oœrodków przeszczepiaj¹cych serce oraz koordynatorów z tych oœrodków, które odby³o siê 24 maja 2011 r. w siedzibie Poltransplantu w Warszawie oraz na podstawie nastêpczych ustaleñ zosta³y opracowane nowe zasady alokacji i dystrybucji pobrañ serca. Obowi¹zuj¹ od 1 listopada 2011 r. Zasady zosta³y zaopiniowane przez zespó³ ds. organizacyjnych pobierania i przeszczepiania narz¹dów i oceny jakoœci œwiadczeñ w transplantologii Krajowej Rady Transplantacyjnej w dniu 26 marca 2012 r. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia serca 1. Warunkiem umieszczenia na liœcie oczekuj¹cych na przeszczepienie serca w trybie pilnym jest spe³nienie przynajmniej jednego z poni szych kryteriów medycznych i skutkuje przypisaniem biorcy odpowiedniej liczby punktów. Kryterium Punkty Mechaniczne wspomaganie kr¹ enia (5 punktów) (niezale nie od urz¹dzenia i czasu trwania) Sta³y wlew przynajmniej jednego z wymienionych leków inotropowych w dawce (µg/kg/min): dla adrenaliny 0,5 dla dobutaminy 7 (3 punkty) dla dopaminy 4 dla milrinonu 50 Oporne na leczenie zagra aj¹ce yciu arytmie (3 punkty) Ostra niewydolnoœæ serca przeszczepionego [7 punktów) (do 7 dni od przeszczepienia) 14

15 2. Zg³oszenia biorcy serca w trybie pilnym dokonuje siê poprzez przes³anie do Poltransplantu Karty zg³oszenia biorcy do przeszczepienia serca w trybie pilnym. Jednoczeœnie oœrodek kwalifikuj¹cy wprowadza informacjê o zg³oszeniu w trybie pilnym do 3. Weryfikacja zasadnoœci zg³oszenia w trybie pilnym nastêpuje poprzez ocenê dokumentacji zg³oszonego biorcy przez wyznaczonych ekspertów z pozosta³ych oœrodków przeszczepiaj¹cych. Lista ekspertów jest w posiadaniu Poltransplantu. Poltransplant bêdzie odpowiedzialny za dystrybucjê kopii zg³oszeñ oraz gromadzenie wyników opinii ekspertów. 4. Autoryzacja zasadnoœci zg³oszenia bêdzie mia³a miejsce, gdy za bêdzie przynajmniej po³owa oceniaj¹cych ekspertów. G³os oœrodka kwalifikuj¹cego liczony jest jako g³os za. 5. Zg³oszenie w trybie pilnym bêdzie wa ne dla koordynatora w Poltransplancie tak e w okresie od zg³oszenia do pozyskania opinii ekspertów. 6. Oœrodek kwalifikuj¹cy bêdzie niezw³ocznie poinformowany o negatywnej opinii ekspertów, w tej sytuacji jest zobowi¹zany do zmiany statusu biorcy w 7. Zg³oszenia w trybie pilnym wymagaj¹ aktualizacji danych biorcy (odnowienia zg³oszenia) co 7 dni. Weryfikacja ponownych zg³oszeñ odbywa siê na zasadach opisanych dla zg³oszeñ pierwszorazowych. Dystrybucja i alokacja serca 1. System dzia³a na zasadzie zg³aszania potencjalnych dawców do oœrodków przeszczepiaj¹cych serca wg schematu Pierwszeñstwo ma pacjent zg³oszony do przeszczepienia w trybie pilnym. 3. Oferta pobrania serca dla pilenego biorcy bêdzie skierowana w pierwszej kolejnoœci do zespo³u, który zakwalifikowa³ biorcê o najwy szej liczbie punktów. 4. Priorytet maj¹ biorcy z listy pediatrycznej w stosunku do dawców, którzy nie ukoñczyli 16 r.. 5. W przypadku jednakowej liczby punktów przyznanych wg kryteriów medycznych, o kolejnoœci zg³oszenia i mo liwoœci pobrania serca decyduje czas oczekiwania na przeszczepienie w trybie pilnym (licz¹c od daty pierwszego zg³oszenia w trybie pilnym). 6. Przeszczepienie serca w trybie pilnym skutkuje wykorzystaniem swojej kolejnoœci zg³oszenia. 7. W przypadku przeszczepienia serca w trybie planowym, decyzjê o wyborze biorcy z listy oœrodka przeszczepiaj¹cego podejmuje jego kierownik (osoba upowa niona) w oparciu o kryteria ogólne i priorytety: pilnoœæ przeszczepienia, wykluczenie albo dopuszczenie niezgodnoœci immunologicznej miêdzy potencjalnym dawc¹ a potencjalnym biorc¹, dobór anatomiczny potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, wiek potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, przewidywane efekty przeszczepienia, czas oczekiwania na przeszczepienie, aktualny stan zdrowia potencjalnego biorcy oraz inne kryteria szczegó³owe obowi¹zuj¹ce w danym oœrodku. 8. W przypadkach przeszczepieñ planowych zespó³ transplantacyjny ma pierwszeñstwo do pobrañ w szpitalach po³o onych w swoim województwie i województwach pobliskich. Wykorzystanie takiego pobrania skutkuje wykorzystaniem swojej kolejnoœci zg³oszenia. Rozmieszczenie geograficzne szpitali dawców serca i oœrodków przeszczepiaj¹cych jest nastêpuj¹ce: 15

16 Oœrodek Transplantacyjny Klinika Kardiochirurgii i Chirurgii Naczyniowej Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Gdañskiego Uniwersytetu Medycznego Klinika Chirurgii Serca, Naczyñ i Transplantologii Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Paw³a II Klinika Kardiochirurgii Katedry Kardiotorakochirurgii Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Klinika Kardiochirurgii i Transplantologii Instytutu Kardiologii w Warszawie Katedra i Oddzia³ Kliniczny Kardiochirurgii i Transplantologii Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego, SP ZOZ Œl¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu Województwa, w którym oœrodek ma pierwszeñstwo pobrañ serca w trybie planowym kujawsko-pomorskie, pomorskie, zachodniopomorskie lubelskie, ³ódzkie, ma³opolskie, podkarpackie, œwiêtokrzyskie lubuskie, wielkopolskie mazowieckie, podlaskie, warmiñsko-mazurskie dolnoœl¹skie, opolskie, œl¹skie 9. W przypadku braku wykorzystania oferty przez wszystkie kolejne oœrodki (w tym rezygnacja z pobrania serca po przyjeÿdzie do oœrodka dawcy) zg³oszenie uznaje siê za nieby³e. Monitorowanie systemu alokacji 1. Listê osób zg³oszonych do przeszczepienia z zaznaczeniem trybu zg³oszenia (planowy, pilny) prowadzi krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie w Poltransplancie. 2. W przypadku odst¹pienia od pobrania w jego trakcie lub odst¹pienia od przeszczepienia po pobraniu zespó³ pobieraj¹cy przesy³a w tej sprawie do Poltransplantu raport. 3. Poltransplant raz w miesi¹cu przekazuje do oœrodków przeszczepiaj¹cych sprawozdanie z dystrybucji ofert pobrania oraz plan zg³oszeñ na najbli sz¹ przysz³oœæ. 4. Po przeszczepieniu zespó³ transplantacyjny: przesy³a do Poltransplantu kartê biorcy narz¹dów wg wzoru zamieszczonego na stronie Poltransplantu dokonuje odpowiedniego wpisu w w czêœci rejestr przeszczepieñ, przesy³a do Poltransplantu protokó³ wyboru biorcy, a w przypadku, gdy taki protokó³ znajdzie siê w wype³nia odpowiedni formularz. 5. Zespó³ transplantacyjny zaanga owany w pobranie i przeszczepienie serca zawiadamia Poltransplant o ka dym istotnym zdarzeniu niepo ¹danym i istotnej niepo ¹danej reakcji zaistnia³ych podczas pobrania, przechowywania, alokacji i przeszczepienia wraz z opisem czynnoœci podjêtych dla ich wyjaœnienia i zapobiegania w przysz³oœci. Zasady alokacji i dystrybucji pobrañ p³uc Na podstawie decyzji podjêtych podczas spotkania kierowników oœrodków przeszczepiaj¹cych p³uca oraz koordynatorów z tych oœrodków, które odby³o siê 24 maja 2011 r. oraz nastêpczych ustaleñ opracowano nowe zasady alokacji i dystrybucji pobrañ p³uc. Obowi¹zuj¹ 16

17 17

18 od 1 listopada 2011 r. Zasady zosta³y zaopiniowane przez zespól Krajowej Rady Transplantacyjnej ds. organizacyjnych pobierania i przeszczepiania narz¹dów i oceny jakoœci œwiadczeñ w transplantologii. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia p³uc 1. Zg³oszenia biorcy p³uc w trybie pilnym dokonuje siê poprzez przes³anie do Poltransplantu Karty zg³oszenia biorcy do przeszczepienia p³uc w trybie pilnym. Jednoczeœnie oœrodek kwalifikuj¹cy wprowadza informacjê o zg³oszeniu w trybie pilnym do 2. Zg³oszenia w trybie pilnym wymagaj¹ aktualizacji danych biorcy (odnowienia zg³oszenia) co 7 dni. Dystrybucja i alokacja p³uc 1. System dzia³a na zasadzie zg³aszania potencjalnych dawców do oœrodków przeszczepiaj¹cych p³uca wg schematu Priorytet maj¹ biorcy z listy pediatrycznej w stosunku do dawców, którzy nie ukoñczyli 16 r.. 3. Pierwszeñstwo ma pacjent zg³oszony do przeszczepienia w trybie pilnym. 4. Przeszczepienie p³uc w trybie pilnym skutkuje wykorzystaniem swojej kolejnoœci zg³oszenia. 5. W przypadku braku wykorzystania oferty przez wszystkie kolejne oœrodki (w tym rezygnacja z pobrania p³uc po przyjeÿdzie do oœrodka dawcy) zg³oszenie uznaje siê za nieby³e. 6. W przypadku przeszczepienia p³uc w trybie planowym, decyzjê o wyborze biorcy z listy oœrodka przeszczepiaj¹cego podejmuje jego kierownik (osoba upowa niona) w oparciu o kryteria ogólne i priorytety: pilnoœæ przeszczepienia, wykluczenie albo dopuszczenie niezgodnoœci immunologicznej miêdzy potencjalnym dawc¹ a potencjalnym biorc¹, dobór anatomiczny potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, wiek potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, przewidywane efekty przeszczepienia, czas oczekiwania na przeszczepienie, aktualny stan zdrowia potencjalnego biorcy oraz inne kryteria szczegó³owe obowi¹zuj¹ce w danym oœrodku. Monitorowanie systemu alokacji 1. Listê osób zg³oszonych do przeszczepienia z zaznaczeniem trybu zg³oszenia (planowy, pilny) prowadzi krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie w Poltransplancie. 2. W przypadku odst¹pienia od pobrania w jego trakcie lub odst¹pienia od przeszczepienia po pobraniu zespó³ pobieraj¹cy przesy³a w tej sprawie do Poltransplantu raport. 3. Po przeszczepieniu zespó³ transplantacyjny: przesy³a do Poltransplantu kartê biorcy narz¹dów wg wzoru zamieszczonego na stronie Poltransplantu dokonuje odpowiedniego wpisu w w czêœci rejestr przeszczepieñ, przesy³a do Poltransplantu protokó³ wyboru biorcy, a w przypadku, gdy taki protokó³ znajdzie siê w wype³nia odpowiedni formularz. 4. Zespó³ transplantacyjny zaanga owany w pobranie i przeszczepienie p³uc zawiadamia Poltransplant o ka dym istotnym zdarzeniu niepo ¹danym i istotnej niepo ¹danej reakcji zaistnia³ych podczas pobrania, przechowywania, alokacji i przeszczepienia wraz z opisem czynnoœci podjêtych dla ich wyjaœnienia i zapobiegania w przysz³oœci. 18

19 19

20 Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2011 r. Zmarli dawcy narz¹dów W 2011 r. do biura koordynacji Poltransplantu w Warszawie wp³ynê³y 732 zg³oszenia potencjalnych zmar³ych dawców narz¹dów. W 553 (76%) przypadkach dosz³o do pobrania narz¹dów, w 179 przypadkach (24%) nie by³o pobrania. W 68 przypadkach (9,2%) odst¹piono od pobrania narz¹dów z powodu sprzeciwu rodziny zmar³ego, w 111 przypadkach (15,2%) do pobrania nie dosz³o z powodów medycznych. (Tabela 1). Tabela 1. Zg³oszenia zmar³ych dawców narz¹dów w latach Kategoria dawcy* Dawcy potencjalni (potential donors) Odst¹pienie od dalszych procedur z przeciwwskazañ medycznych (5%) (7%) (7%) (8%) (10%) (12,3%) Brak komisyjnego rozpoznania œmierci mózgu (1%) (4%) (1%) (0,5%) (0,6%) (0,1%) Odst¹pienie od pobrania z powodu braku autoryzacji pobrania (sprzeciw rodziny, (10%) (11%) (10%) (10%) (8%) (9,2%) prokuratury, w³asne zastrze enie) Dawcy zakwalifikowani (eligible donors) (83%) (78%) (82%) (81%) (82%) (78,3%) Odst¹pienie od pobrania z braku odpowiednich biorców (0,3%) (1%) (1%) (0,5%) (0,5%) (0,2%) ZK u dawcy bez mo liwoœci pobrania przez zespo³y transplantacyjne (1%) (1%) (1%) (3%) (3%) (3%) Stwierdzenie u dawcy patologii dyskwalifikuj¹cej dawcê i narz¹dy (1%) (1%) (2%) (1,8%) (0,3%) Dawcy rzeczywiœci (actual donors) (82%) (76%) (79%) (77%) (78%) (75,5%) Odst¹pienie od przeszczepienia wszystkich pobranych narz¹dów z przeciwwskazañ (1%) (1%) (1%) (2%) (2%) (2%) medycznych Dawcy wykorzystani (utilised donors) (81%) (75%) (78%) (75%) (76%) (74%) * Kategoryzacja i nazewnictwo dawców w oparciu o Critical Pathway for Organ Donation wg ustaleñ WHO, TTS i inn., Madryt, marzec 2010: dawca potencjalny (potential donor) osoba z wysuniêtym podejrzeniem œmierci mózgu dawca zakwalifikowany (eligible donor) osoba z rozpoznan¹ œmierci¹ mózgu, autoryzacj¹ pobrania i bez medycznych przeciwwskazañ dawca rzeczywisty (actual donor) dawca, od którego przynajmniej jeden narz¹d zosta³ pobrany celem przeszczepienia dawca wykorzystany (utilised donor) dawca, od którego przynajmniej jeden narz¹d zosta³ przeszczepiony 20

21 Najczêstszymi przyczynami medycznymi odst¹pienia od pobrania by³y: niewydolnoœæ, choroby nerek potencjalnego dawcy, nieodwracalne zatrzymanie kr¹ enia przed przyst¹pieniem do pobrania, uogólnione zaka enie lub nowotwór stwierdzony u dawcy oraz aktywne zaka enie wirusami typu C lub B. Najczêstsz¹ przyczynê zgonu zmar³ych dawców narz¹dów stanowi³y naczyniowe schorzenia mózgu (udar krwotoczny lub niedokrwienny (59%) i uraz czaszkowo-mózgowy (33%). (Tabela 2). Tabela 2. Zmarli dawcy narz¹dów ; przyczyna zgonu. Przyczyna zgonu Choroba naczyñ mózgowych (55%) (57%) (57%) (57%) (55%) (59%) Uraz g³owy (39%) (36%) (37%) (37%) (36%) (33%) Inne przyczyny (6%) (7%) (6%) (6%) (9%) (8%) Ogó³em W 2011 r. œredni wiek zmar³ych, od których pobrano narz¹dy wyniós³ 44,5 lat (zakres: 9 miesiêcy 75 lat) (Tabela 3). Tabela 3. Zmarli dawcy narz¹dów ; wiek. Wiek dawców 352 dawców 427 dawców 420 dawców 509 dawców 553 dawców Zakres 6 mies. 6 mies. 1 mies. 1 mies. 2 mies. 9 mies. 76 lat 75 lat 75 lat 77 lat 81 lat 75 lat Œrednio 44, , ,5 0-5 lat (8%) (0,6%) (1,6%) (1,7%) (0,6%) (0,7%) (3,2%) (3,1%) (4,2%) (2,4%) (3,5%) (4,5%) (14,7%) (19,6%) (16,1%) (17,4%) (17,5%) (16,6%) (13,1%) (14,2%) (13,1%) (14%) (13,2%) (12,7%) (27,4%) (25,6%) (24,5%) (24%) (22%) (18,6%) (37,5%) (33,5%) (38,4%) (37,4%) (40,3%) (43,6%) > (3,2%) (3,4%) (1,8%) (3,1%) (3,1%) (3,3%) 21

22 Wœród zmar³ych dawców narz¹dów, podobnie jak w latach poprzednich, przewa ali mê - czyÿni (60%). Tabela 4. Tabela 4. Zmarli dawcy narz¹dów w latach ; p³eæ K:M P³eæ L. kobiet (K) L. mê czyzn (M) %K : %M 34:66 37:63 40:60 38:62 39:61 40:60 Pobrania narz¹dów do przeszczepienia od osób zmar³ych W 2011 r. liczba rzeczywistych zmar³ych dawców wynios³a 553, co daje 14,5 dawców na 1 mln mieszkañców, niemal tyle, co w najlepszym 2004 r. kiedy wskaÿnik ten wyniós³ 14,7 dawców na 1 mln mieszkañców. Pobrania mia³y miejsce we wszystkich województwach. W województwie zachodniopomorskim i lubuskim liczba pobrañ w 2011 r. wynios³a 26 rzeczywistych zmar³ych dawców na 1 mln mieszkañców i by³a najwy sza w kraju. Na niskim poziomie kszta³towa³o siê dawstwo narz¹dów w województwach œwiêtokrzyskim, podkarpackim, lubelskim i ma³opolskim (poni ej 10 dawców na 1 mln mieszkañców), choæ widoczny jest wyraÿny wzrost aktywnoœci w porównaniu z latami poprzednimi. W województwach lubelskim i ma³opolskim wzrost ten by³ ponad dwukrotny. (Tabela 5). Tabela 5. Liczba pobrañ narz¹dów od zmar³ych w latach poszczególne województwa Województwo Mieszk. 4 Dawców/1 mln Liczba Dawców/ dawców 1 mln Dolnoœl¹skie 2,9 12,5 6,5 10,6 9,7 12, ,1 Kujawsko- 2,1 13,5 12,6 11,7 13,3 14, ,3 -pomorskie Lubelskie 2,2 9,6 4,6 4,6 5,5 4,5 21 9,5 Lubuskie 1,0 7,9 8,0 8,0 9 20, ódzkie 2,5 11,2 7,0 9,4 10,4 19, ,6 Ma³opolskie 3,3 3,1 0,9 0,6 1,5 3,9 26 7,9 Mazowieckie 5,2 12,8 8,7 10,5 8,3 9, ,2 Opolskie 1,0 23,8 12,5 15,4 4 13, Podkarpackie 2,1 0,5 0,9 2,4 1,9 3,3 12 5,7 Podlaskie 1,2 20,0 7,6 7,6 15,8 17, ,8 Pomorskie 2,2 14,2 13,1 13,6 15,9 15, ,5 Œl¹skie 4,6 9,6 8,6 8,2 7,8 12, ,6 Œwiêtokrzyskie 1,3 1,6 0,8 4,7 7,8 7,7 9 6,9 Warmisko- 1,4 21,7 12,6 14,1 14,3 15, ,3 -mazurskie Wielkopolskie 3,4 24,0 16,9 25,5 24,1 26, ,3 Zachodnio- 1,7 34,3 31,9 40,8 34,7 27, pomorskie Polska 38,15 13,0 9,2 11,2 11,0 13, ,5 1 Ludnoœæ Polski = 38,17 mln (Rocznik Statystyczny 2006); 2 Ludnoœæ Polski = 38,13 mln (Rocznik Statystyczny 2007); 3 Ludnoœæ Polski = 38,15 mln (Rocznik Statystyczny 2008); 4 Ludnoœæ Polski = 38,15 mln (Rocznik Statystyczny 2009); 5 Ludnoœæ Polski = 38,20 mln (Rocznik Statystyczny 2010). 22

23 W 2011 r. pobranie narz¹dów celem przeszczepienia mia³o miejsce w 166 szpitalach w 121 miastach bior¹cych udzia³ w procesie identyfikacji zmar³ych dawców narz¹dów; (dla porównania w 2006 r. liczby te wynosi³y odpowiednio 112 i 79, w 2007 r. 107 i 74, w 2008 r. 118 i 82, w 2009 r. 106 i 85, w 2010 r. 120 i 89.) Najwiêcej, bo 21 dawców zg³oszono z Samodzielnego Publicznego Centralnego Szpitala Klinicznego WUM w Warszawie, 19 dawców zg³oszono z Wielospecjalistycznego Szpitala Miejskiego im. J. Strusia w Poznaniu. W dziewiêciu najaktywniejszych szpitalach by³o 152 dawców (27% wszystkich dawców). Od tych dawców pobrano 429 narz¹dów co stanowi³o 30% narz¹dów pozyskanych do przeszczepienia w 2011 r. (Tabela 6). Tabela 6. Szpitale, w których by³o najwiêcej pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców. Miasto Szpital Liczba pozyskanych narz¹dów Liczba Liczba oraz Liczba zmar³ych dawców zmar³ych dawców i % pobrañ wspó³czynnik liczba wielon. przeszczepionych narz¹dów/ liczba zmar³ych dawców Warszawa Samodzielny Publiczny Centralny Szpital (81%) 63/3,0 Kliniczny WUM Poznañ Wielospecjalistyczny Szpital Miejski (74%) 53/2,9 im. J. Strusia Gorzów Samodzielny Wielkopolski Publiczny Szpital (67%) 53/2,9 Wojewódzki ódÿ Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 1 im. Norberta (59%) 45/2,6 Barlickiego Sosnowiec Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5 (59%) 51/3,0 im. Œw. Barbary Bia³ystok Uniwersytecki Szpital Kliniczny (65%) 50/2,9 Szczecin Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony (53%) 44/2,6 im. M. Sk³odowskiej-Curie Opole Wojewódzkie Centrum Medyczne (46%) 36/2,8 Lublin Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 4 (31%) 34/2,6 23