CENTRUM ORGANIZACYJNO-KOORDYNACYJNE DO SPRAW TRANSPLANTACJI POLTRANSPLANT KRAJOWA LISTA BIORCÓW PRZESZCZEPÓW UNACZYNIONYCH

Transkrypt

1 B I U L E T Y N I N F O R M A C Y J N Y CENTRUM ORGANIZACYJNO-KOORDYNACYJNE DO SPRAW TRANSPLANTACJI POLTRANSPLANT WARSZAWA, UL. LINDLEYA 4, TEL. (+48 22) , FAX (+48 22) Koordynator TEL. (+48 22) , FAX (+48 22) transpl@poltransplant.org.pl OGÓLNOPOLSKI CENTRALNY REJESTR DAWCÓW SZPIKU I KRWI PÊPOWINOWEJ TEL./FAX (+48 22) ocrdsikp@o2.pl KRAJOWA LISTA BIORCÓW PRZESZCZEPÓW UNACZYNIONYCH TEL./FAX (+48 22) , TEL. (+48 22) poltransplantklb@tlen.pl SPIS TREŒCI NR 1 (13) STYCZEÑ 2005 ISSN MADEJ W 2004 roku do Centrum koordynacyjnego Poltransplant wp³ynê³o 696 zg³oszeñ o mo liwoœci pobrania narz¹dów od osób zmar³ych. 20% zg³oszeñ nie wykorzystano z czego w 10% z powodu protestu rodziny. W 562 przypadkach (80,7% zg³oszeñ) dosz³o do pobrania narz¹dów do przeszczepienia przez co wskaÿnik zmar³ych dawców w Polsce w 2004 roku wynosi³ 14,7/na milion populacji (wzrost o 7% w stosunku do 2003). Ogólnie w 2004 r. wykonano 1364 przeszczepy narz¹dów pobranych ze zw³ok (o 5,4% wiêcej w stosunku do poprzedniego roku). oraz 40 przeszczepów od dawców ywych co podnosi ogóln¹ liczbê przeszczepów do1404 (wzrost o 4% w stosunku do 2003 r.), które otrzyma³o 1384 biorców. Piêtnastu biorców otrzyma³o jednoczasowo nerkê i trzustkê, czterech nerkê i w¹trobê, jeden serce i p³uca. Przeszczepianie narz¹dów w latach Wstêp J. Wa³aszewski 1 2. Rekomendacje Rady Europy w sprawie list biorców (Rec. (2001) 3 3. Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2004 r. J. Czerwiñski, K. Antoszkiewicz, B. ¹giewska, J. Wa³aszewski 4 4. Zalecenia dotycz¹ce pobierania narz¹dów od zmar³ych W. Rowiñski Dzia³alnoœæ Centralnego Rejestru Sprzeciwów w latach Agnieszka Krawczyk Dzia³alnoœæ Krajowej Listy Biorców Przeszczepów Unaczynionych D. Stryjecka-Rowiñska Przeszczepianie p³uc W. Kupis Ogólnopolski Centralny Rejestr Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej w 2004 r. A. Pietrzykowska, A. êczycka Dobór niespokrewnionych dawców szpiku J. Ho³owenko, A. W³odarska Ubezpieczenie na ycie dla ywych dawców narz¹dów Uwagi Przewodnicz¹cego Krajowej Rady Transplantacyjnej W. Rowiñski Kalendarium 47 Wydawca: Poltransplant Redakcja: dr J. Czerwiñski dr B. agiewska

2 Pomimo e jest to najwy sza liczba przeszczepów dokonanych w ci¹gu roku w Polsce, niepokoi os³abienie tempa wzrostu, które po raz pierwszy od dziewiêciu lat nie przekroczy³o 4% w stosunku do roku poprzedzaj¹cego. Wœród przyczyn tego zjawiska istotne stanowi¹: s³abe zaanga owanie czêœci zespo³ów przeszczepiaj¹cych w pozyskiwanie narz¹dów ze zw³ok, niski odsetek pobrañ wielonarz¹dowych oraz bardzo niski wspó³czynnik przeszczepiania nerek od dawców ywych (0,6/na milion populacji). Niski odsetek pobrañ wielonarz¹dowych zale y w znacznym stopniu od kryteriów medycznych dawcy ale i od organizacji pobrania. Czêsto zapominamy, e praktycznie ka - dy zmar³y dawca narz¹dów mo e byæ tak e dawc¹ rogówki, zastawek serca i innych tkanek, których niedobór odczuwaj¹ dotkliwie chorzy oczekuj¹cy na przeszczepy. List Konsultanta Krajowego w dziedzinie okulistyki prof. J. Szaflika w sprawie rogówek drukujemy na str. 15. Z przyjemnoœci¹ nale y przyj¹æ informacjê, e w wyniku wspó³pracy Fundacji Zjednoczeni dla Transplantacji i Towarzystwa Ubezpieczeniowego Allianz Polska S.A. zaistnia³a mo liwoœæ bezp³atnego ubezpieczenia na ycie obejmuj¹cego ochronê ywych dawców nerek lub fragmentów w¹troby. List Przewodnicz¹cego Rady Fundacji prof. W. Rowiñskiego oraz deklaracjê przyst¹pienia do ubezpieczenia drukujemy na str. 43. Z pozytywnych dokonañ roku 2004 nale y wymieniæ 18 przypadków przeszczepienia dzieciom segmentów w¹troby pobranych od ywych dawców rodzinnych (prawie tyle samo co nerek od ywych dawców), co rozwi¹zuje problem wysy³ania dzieci do przeszczepienia w¹troby za granicê a tak e kolejne udane przeszczepienia wyizolowanego p³uca. Ponadto po przekazaniu zadañ Krajowej Listy Biorców (KLB) do Poltransplantu w 2004 roku, zosta³y podjête dzia³ania zmierzaj¹ce do unormowania sposobu zg³aszania potencjalnych biorców nerek do KLB po zakwalifikowaniu chorego przez tworzone listy regionalne. Przyst¹piono do adaptacji elektronicznej bazy danych dla chorych oczekuj¹cych na przeszczepy opracowywanej przez Oœrodek w Katowicach (prof. A. Wiêcek, str. 23) oraz sposobu elektronicznego przekazywania danych miêdzy stacjami dializ, regionalnymi listami biorców i KLB. Prof. Janusz Wa³aszewski Dyrektor 2

3 Wypisy z Rec(2001)5 z 7 marca 2001 r. COUNCIL OF EUROPE Committee of Ministers Zalecenie Rec (2001) 5 Komitetu Ministrów dla pañstw cz³onkowskich w sprawie formowania list oczekuj¹cych na przeszczepy narz¹dów. Kraje cz³onkowskie powinny zapewniæ system jednakowego dostêpu wszystkich pacjentów do procedur przeszczepowych v v v v v v v v Powo³anie oficjalnej listy oczekuj¹cych na przeszczep narz¹dów ma byæ poparte obowi¹zuj¹cym prawem lub rozporz¹dzeniem Narz¹dy pobrane ze zw³ok mog¹ byæ przeszczepione wy³¹cznie osobom umieszczonym na oficjalnej liœcie oczekuj¹cych Pacjenci otrzymuj¹cy narz¹d od ywego dawcy powinni byæ tak e wprowadzeni na oficjaln¹ listê oczekuj¹cych z uwagi na mog¹c¹ zaistnieæ potrzebê przeszczepu ze zw³ok Pacjent mo e byæ zarejestrowany tylko na jednej oficjalnej liœcie oczekuj¹cych Lokalne/regionalne listy stanowi¹ podzbiory oficjalnej listy oczekuj¹cych Tylko oœrodki przeszczepiaj¹ce uznane przez instytucjê prowadz¹c¹ oficjaln¹ listê mog¹ wprowadzaæ pacjentów na oficjaln¹ listê oczekuj¹cych Oficjalna lista oczekuj¹cych powinna byæ ci¹gle aktualizowana we wspó³pracy z oœrodkami transplantacyjnymi szczególnie w odniesieniu do tych chorych, których czas oczekiwania na przeszczep jest d³ugi Je eli pacjent wprowadzany na listê nie jest rezydentem obszaru dzia³ania oficjalnej listy oczekuj¹cych, zg³aszaj¹cy musi ustaliæ, czy potencjalny biorca nie figuruje na listach innych organizacji. 3

4 Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2004 roku Zmarli dawcy narz¹dów W 2004 r. do biura koordynacji Poltransplantu w Warszawie wp³ynê³o z terenu kraju 696 zg³oszeñ potencjalnych, zmar³ych dawców narz¹dów (Tabela 1). W 134 przypadkach nie dosz³o do pobrania; w 73 (10,5%) wskutek sprzeciwu rodziny zmar³ego, w pozosta³ych 61 (8,8%) zdyskwalifikowano zmar³ego jako dawcê z powodów medycznych. Najczêstszymi przyczynami dyskwalifikacji by³y: zatrzymanie kr¹ enia krwi przed orzeczeniem œmierci mózgowej lub przed przybyciem zespo³u transplantacyjnego, zaka enie wirusami HBV, HCV, HIV, zaawansowana niewydolnoœæ nerek, zaka enie uogólnione oraz choroby nowotworowe. U kilku zdyskwalifikowanych potencjalnych dawców wystêpowa³o nagromadzenie czynników ryzyka (zaawansowany wiek, mia d yca lub kamica nerek, zaka enie uk³adu moczowego) (Tabela 2). Tabela 1. Zg³oszenia zmar³ych dawców narz¹dów w latach Liczba zg³oszeñ Liczba dawców rzeczywistych (84,9%) (83,4%) (82,6%) (80,9%) (80,7%) Odst¹piono od pobrania (15,1%) (16,6%) (17,4%) (19,1%) (19,3%) Przyczyny medyczne (6,0%) (5,8%) (9,6%) (9,2%) (8,8%) Sprzeciw rodziny zmar³ego (8,9%) (10,4%) (7,6%) (9,9%) (10,5%) Sprzeciw prokuratora lub w³asne zastrze enie (0,2%) (0,4%) (0,2%) (0%) (0%) Pobrano narz¹dy od 562 zmar³ych. Liczba rzeczywistych zmar³ych dawców w 2004 r. wros³a o 7% w porównaniu z rokiem 2003 (525 dawców), o 15% w porównaniu z rokiem 2002 (490) i o 25 % w porównaniu z rokiem 2001 (450 dawców). Podobnie, jak w latach poprzednich g³ówn¹ przyczyn¹ zgonu zmar³ych dawców narz¹dów by³y naczyniowe schorzenia mózgu (54%), choæ wyraÿnie wzros³a liczba dawców zmar- ³ych wskutek urazu czaszkowo-mózgowego; z 35% w 2003r. do 40% w 2004 (Tabela 3). W 2004 r. œredni wiek zmar³ych dawców obni y³ siê o ponad 1 rok w porównaniu z rokiem poprzednim (Tabela 4). Nie utrzyma³ siê obserwowany w poprzednich latach wzrost liczby dawców pediatrycznych (w 2004 r. wykorzystano narz¹dy od 22 zmar³ych poni ej 17 roku ycia, w 2003r. od 27) ani liczby dawców w grupie wiekowej ponad 50 lat (w roku 2004 dawców tych by³o 175, w 2003 r. 184). 4

5 Tabela 2. Medyczne przyczyny odst¹pienia od pobrania narz¹dów w latach Przyczyna odst¹pienia od pobrania narz¹dów Liczba Liczba Liczba Zaka enie wirusem HBV i/lub HCV Zatrzymanie kr¹ enia przed pobraniem Zaawansowana niewydolnoœæ nerek dawców Posocznica Brak wszystkich objawów œmierci mózgu Zaawansowany wiek dawcy (>65 lat), mia d yca Cukrzyca, dna moczanowa, kamica nerkowa odlewowa 4 2 Guz oœrodkowego uk³adu nerwowego o nieznanym utkaniu Anty-HIV positive Patologia narz¹dowa potwierdzona w badaniach obrazowych 2 1 Guz, rak, choroba rozrostowa krwi 2 3 Nieprawid³owa perfuzja narz¹dów w trakcie pobrania 2 1 Narkomania 1 Brak biorcy dla narz¹dów 2 roku ycia Zatrucie glikolem 1 1 ¹cznie Tabela 3. Zmarli dawcy narz¹dów ; przyczyna zgonu. Przyczyna zgonu Choroba naczyñ mózgowych (50%) (59%) (56%) (57%) (54%) Uraz g³owy183 (45%) 168 (37%) 178 (36%) 182 (35%) 225 (40%) Inne przyczyny 24 (5%) 17 (4%) 37 (8%) 42 (8%) 33 (6%) Tabela 4. Zmarli dawcy narz¹dów ; wiek Wiek dawców 450 dawców 490 dawców 525 dawców 562 dawców Zakres 10 mies lata 5 mies lata 13 mies lat 12 mies lat 9 mies lat Œrednio 40,4 42,6 42,8 42,9 41,8 0-5 lat 7 (1,7%) 1 (0,2%) 2 (0,4%) 3 (0,6%) 3 (0,5%) (3,7%) 19 (4,2%) 21 (4,3%) 24 (4,6%) 19 (3,4%) (22,9%) 88 (19,5%) 89 (18,2%) 91 (17,3%) 124 (22,1%) (10,9%) 58 (12,8%) 77 (15,7%) 80 (15,2%) 79 (14,1%) (34,6%) 132 (29,3%) 128 (26,1%) 143 (27,2%) 162 (28,8%) (24,4%) 129 (28,6%) 150 (30,6%) 157 (29,9%) 158 (28,1%) >65 7 (1,7%) 23 (5,1 %) 23 (4,7%) 27 (5,1%) 17 (3,0%) 5

6 Podobnie jak w latach poprzednich liczba zmar³ych dawców p³ci mêskiej niemal dwukrotnie przewy szy³a liczbê dawców-kobiet (Tabela 5). Tabela 5. Zmarli dawcy narz¹dów ; p³eæ K : M P³eæ Liczba Kobiet Liczba Mê czyzn %K : %M 35 : : : : 62 35: 65 Pobrania narz¹dów do przeszczepienia od osób zmar³ych W 2004 r. liczba rzeczywistych zmar³ych dawców narz¹dów wynios³a 562; co w przeliczeniu na 1 mln mieszkañców da³o liczbê 14,7. WskaŸnik ten, podobnie jak w poprzednich latach najwy szy by³ w województwach: zachodniopomorskim (49 zmar³ych dawców na 1 mln mieszkañców), opolskim (27/1 mln) i kujawsko-pomorskim (26/1 mln). Podobnie jak w 2003 r. nie pobierano narz¹dów w szpitalach województwa œwiêtokrzyskiego. W województwach podkarpackim, podlaskim, ma³opolskim, lubuskim i lubelskim liczba zidentyfikowanych zmar³ych dawców by³a znacz¹co mniejsza od œredniej w kraju. Zmniejszy³a siê w porównaniu z latami poprzednimi liczba pozyskanych zmar³ych dawców w województwach lubelskim, ³ódzkim i podlaskim, wzros³a natomiast w dolnoœl¹skim, pomorskim i warmiñsko-mazurskim (Tabela 6). Tabela 6. Liczba pobrañ narz¹dów od osób zmar³ych w latach w poszczególnych województwach. 2000* 2001* 2002* 2003** 2004** Województwo L.Mieszk. Dawców/ Dawców/ Dawców/ Dawców/ Liczba Dawców/ 2003** 1 mln 1 mln 1 mln 1 mln Dawców 1 mln Dolnoœl¹skie 2,91 18,1 17,8 17,4 14, ,3 Kuj. - pomorskie 2,07 2,9 8,1 13,8 24, ,6 Lubelskie 2,20 2,2 2,7 7,6 13,2 19 8,6 Lubuskie 1,01 14,7 15,7 5,9 5,9 8 7,9 ódzkie 2,61 11,2 15,5 12,1 18, ,3 Ma³opolskie 3,23 3,1 3,7 3,7 6,8 22 6,8 Mazowieckie 5,12 15,0 13,6 14,4 12, ,0 Opolskie 1,07 22,9 23,9 33,0 23, ,1 Podkarpackie 2,10 1,9 2,3 0,5 2 1,0 Podlaskie 1,21 5,0 11,5 10,7 11,6 8 6,6 Pomorskie 2,18 11,5 8,2 15,9 13, ,9 Œl¹skie 4,74 8,8 8,0 8,8 9, ,3 Œwiêtokrzyskie 1,30 0,8 1,5 War.-mazurskie 1,43 3,4 9,5 6,1 11, ,4 Wielkopolskie 3,35 17,4 14,9 21,1 18, ,7 Zachodniopomorskie 1,70 27,7 39,9 34,1 42, ,4 Polska 38,23 10,6 11,6 12,7 13, ,7 6 * Ludnoœæ Polski = 38,65 mln (Rocznik Statystyczny 2000) ** Ludnoœæ Polski = 38,23 mln (Rocznik Statystyczny 2003)

7 Odsetek pobrañ wielonarz¹dowych wyniós³ w 2004r. 39% i nie by³ wyraÿnie wiêkszy ni w poprzednich latach (Tabela 7). Strukturê 217 pobrañ, w trakcie których do przeszczepienia pobrano kilka narz¹dów zestawiono w Tabeli 8. Tabela 7. Struktura pobrañ narz¹dów w Polsce w latach Liczba pobrañ Pobrania tylko nerek Liczba pobrañ wielonarz¹dowych Odsetek pobrañ wielonarz¹dowych (40%) (38%) (37%) (38%) (39%) Tabela 8. Struktura pobrañ wielonarz¹dowych w latach Nerki + serce Nerki + serce + w¹troba Nerki + w¹troba Nerki + trzustka Nerki + serce + trzustka Nerki + w¹troba + trzustka + jelito Nerki + w¹troba + trzustka Nerki + serce + w¹troba + trzustka Nerki + serce + w¹troba + trzustka + p³uca Nerki + serce + p³uca Nerki + serce + w¹troba + p³uca Nerki + w¹troba + p³uca Nerki + p³uca Ogó³em ¹cznie w 2004 r., liczba narz¹dów pobranych od 562 zmar³ych dawców wynios³a 1433; najwiêcej pobrano nerek 1124, w¹trób 182 i serc 106 (Tabela 9). Tabela 9. Narz¹dy i tkanki pobrane ze zw³ok w latach Nerki Serca W¹troby Trzustki P³uca Jelito OGÓ EM Pobrañ dokonano w 120 szpitalach, w 87 miastach 15 województw (Tabela 10). Najwiêcej szpitali zaanga owanych w program identyfikacji zmar³ych dawców by³o w województwach mazowieckim i œl¹skim (po 15 szpitali) oraz dolnoœl¹skim i wielkopolskim (po 14 szpitali). 7

8 Tabela10. Liczba miast i szpitali, w których pobierano narz¹dy od osób zmar³ych w 2004 r. Województwo L. Mieszk. Liczba Liczba % Liczba Liczba 2003 wszystkich powiatów powiatów szpitali dawców powiatów w w-dztwie, w w-dztwie, w w-dztwie, w w-dztwie w których w których w których pobierano pobierano pobierano narz¹dy narz¹dy narz¹dy Dolnoœl¹skie 2, % Kuj. - pomorskie 2, % Lubelskie 2, % 2 19 Lubuskie 1, % 5 8 ódzkie 2, % 6 32 Ma³opolskie 3, % 9 22 Mazowieckie 5, % Opolskie 1, % 5 29 Podkarpackie 2, % 2 2 Podlaskie 1, % 1 8 Pomorskie 2, % 8 39 Œl¹skie 4, % Œwiêtokrzyskie 1, % - - War.-mazurskie 1, % 4 22 Wielkopolskie 3, % Zachodniopomorskie 1, % 9 84 Polska 38, % W Tabeli 11 zestawiono pobrania i liczbê pozyskanych narz¹dów w latach w 10 najbardziej aktywnych szpitalach w zakresie identyfikacji zmar³ych dawców. Podobnie jak w latach poprzednich, w 2004 r. wysok¹ liczbê dawców zidentyfikowano w szpitalach szczeciñskich; Szpitalu Wojewódzkim i Szpitalu Klinicznym nr 1, jednak w obu tych szpitalach utrzymuje siê niski wskaÿnik pobrañ wielonarz¹dowych. WskaŸnik ten przekroczy³ natomiast 50% w Szpitalu MSWiA i CSK AM w Warszawie oraz w Szpitalu œw. Barbary w Sosnowcu. Zmniejszy³a siê liczba dokonanych pobrañ w SK nr 4 w Lublinie, WCM nr 2 w Opolu. Powróci³ na listê Szpital im. Perzyny w Kaliszu. Do grona najbardziej aktywnych do³¹czy³y: SK AM w Gdañsku oraz Szpital im. Soko³owskiego w Wa³brzychu. W tych 10 szpitalach dokonano blisko 40% wszystkich pobrañ w Polsce i pozyskano 40% wszystkich narz¹dów. Jednak œredni odsetek pobrañ wielonarz¹dowych w tych szpitalach wynosi zaledwie 42% i nieznacznie, jedynie o 3 punkty procentowe przekracza œredni¹ w kraju. W 2004 r. jedynie w 6 na 18 oœrodków odsetek pobrañ wielonarz¹dowych przekroczy³ 50%, w 2003 r. takich oœrodków by³o 5, a w 2002 r. 6. Zwraca uwagê niski odsetek pobrañ wielonarz¹dowych u dawców referowanych do zespo³ów z SK nr 1 w odzi (zaledwie w 1 na 13, tj. w 8% dokonanych tam pobrañ wykorzystano narz¹dy pozanerkowe), z SK im. Jurasza w Bydgoszczy (17%) i z SK nr 1 w Szczecinie (21%) Tabela 12. 8

9 Tabela 11. Szpitale, w których odby³o siê najwiêcej pobrañ w latach Szczecin SP W.Szp.Zesp. ul. Arkoñska 4 Warszawa SK MSWiA ul. Wo³oska 137 Warszawa SP CSK AM ul. Banacha 1a Szczecin SP SK 1 ul. Unii Lubelskiej 1 Opole Woj.Centr. Med. Nr 2 al. Witosa 26 Sosnowiec Szp. Œw. Barbary Pl. Medyków 1 Lublin SP SK 4 Gdañsk Kalisz ul. Jaczewskiego 8 SP SK nr AM Ul. Dêbinki 7 Szp. im Ludwika Perzyny ul Poznañska 79 Wa³brzych Szp. im. Soko³owskiego ul. Soko³owskiego Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba i % Liczba zmar³ych zmar³ych pozyskanych zmar³ych pobrañ wielo- pozyskanych dawców dawców narz¹dów dawców narz¹dowych narz¹dów (26%) (74%) (67%) (24%) (45%) (68%) (41%) (35%) (12%) (25%) 39 Tabela 12. Pobrania wielonarz¹dowe w poszczególnych oœrodkach w r Oœrodek L. dawców L. dawców Odsetek L. dawców L. pobrañ Odsetek rzeczy- rzeczy- pobrañ rzeczy- wielona- pobrañ wistych wistych wielona- wistych rz¹dowych wielonarz¹dowych rz¹dowych Bia³ystok AM % % Bydgoszcz AM % % Bytom AM % % Gdañsk AM % % CZD % % Katowice AM % % Kraków AM % % Lublin AM % % ód AM % % ódÿ Woj % % Poznañ Woj % % Szczecin AM % % Szczecin Woj % % Warszawa CSK AM % % W-wa SK Dziec. Jezus % % W-wa MSWiA % % Wroc³aw AM % % Wroc³aw Woj % % OGÓ EM % % 9

10 Wykorzystanie narz¹dów pobranych do przeszczepienia od osób zmar³ych w 2004 r. Nerki Pobrano ³¹cznie 1124 nerki, z czego 64 nerek nie przeszczepiono; najczêœciej z powodu braku odpowiednich dla nich biorców (nerki od dawców zaka onych wirusem HBV lub HCV), stwierdzenia makroskopowo lub mikroskopowo patologii nerki lub innych narz¹dów wykluczaj¹cej przeszczepienie (Tabela 13). Kilkukrotnie z powodu braku odpowiednich biorców w Polsce nerki oferowano innym krajom europejskim, jednak i tam nie znalaz³y one odpowiedniego biorcy. W kraju przeszczepiono 1060 nerek pobranych od osób zmar³ych. Tabela 13. Przyczyny niewykorzystania pobranych nerek Przyczyna, dla której odst¹piono Liczba Liczba Liczba od przeszczepienia nerki Brak odpowiednich biorców dla nerek pobranych od dawców z dodatnimi markerami wzw (anty-hcv, HbsAg, anty-hbc) Wielotorbielowatoœæ, du e torbiele nerek, zaka enie nerek Patologia naczyñ nerkowych Patologia nerki lub innych narz¹dów stwierdzona badaniem makro- lub mikroskopowym i wykluczaj¹ca przeszczepienie Brak odpowiadaj¹cych wiekiem lub mas¹ cia³a biorców najczêœciej w rzadkiej grupie krwi (B, AB) Hipoplazja, marskoœæ Uraz nerki, z³a perfuzja pobranej nerki Kamica nerkowa, wodonercze Przyczyna inna lub nieustalona ¹cznie W¹troba Pobrano 182 w¹troby od osób zmar³ych; 181 przeszczepiono w kraju. Jedn¹ w¹trobê, z powodu braku odpowiedniego biorcy w Polsce przekazano do Eurotransplantu, gdzie zosta³a przeszczepiona. Serce Do przeszczepienia pobrano 106 serc. W jednym przypadku, z powodu braku biorcy w Polsce narz¹d przekazano do Eurotransplantu. Pozosta³e 105 serc przeszczepiono w kraju. 10

11 Trzustki W 16 przypadkach pobrañ wielonarz¹dowych pobrano do przeszczepienia trzustkê. 15 narz¹dów przeszczepiono biorcom wraz z nerk¹ pobran¹ od tego samego zmar³ego dawcy. W Szpitalu MSWiA w Warszawie, po raz pierwszy w Polsce wykonano przeszczepienie trzustki u chorego na cukrzycê typu pierwszego, któremu kilka miesiêcy wczeœniej przeszczepiono nerkê. P³uca P³uca w 2004r. pobierano 5-krotnie. W Zabrzu wykonano jeden zabieg kombinowanego przeszczepienia serca i p³uca oraz jeden zabieg przeszczepienia izolowanego p³uca. W 3 pozosta³ych przypadkach narz¹d przekazano zespo³owi Eurotransplantu z Wiednia. ¹cznie w kraju spoœród 1433 pobranych od osób zmar³ych narz¹dów przeszczepiono 1364, co da³o wspó³czynnik liczba przeszczepionych narz¹dów / liczba zmar³ych dawców równy 2,43 (Tabela 14). Tabela 14. Wykorzystanie narz¹dów pozyskanych od zmar³ych w latach Liczba pobrañ Liczba przeszczepionych narz¹dów Wspó³czynnik: liczba przeszczepionych 2,44 2,47 2,41 2,46 2,43 narz¹dów/liczba zmar³ych dawców Przeszczepianie nerek W 2004 r. wykonano w Polsce 1067 przeszczepieñ nerek (27,9 na 1 mln mieszkañców), z czego 1045 nerek pochodzi³o od osób zmar³ych (27,3 na 1 mln) a 22 od osób ywych (0,6 na 1 mln). Podobnie jak w roku poprzednim najwiêcej nerek (ponad 100) przeszczepiono w AM we Wroc³awiu (127), Szpitalu Wojewódzkim w Poznaniu (120) i w AM w Bydgoszczy (101) Tabela 15. Najwiêcej nerek pochodz¹cych ze zw³ok, w przeliczeniu na 1 mln mieszkañców przeszczepiono biorcom z województw; zachodniopomorskiego 40,0/1 mln, ³ódzkiego 39,1, warmiñsko-mazurskiego 38,5, pomorskiego 36,1 i dolnoœl¹skiego 35,4 na 1 mln mieszkañców. Najmniej zaœ biorcom z województw; œwiêtokrzyskiego 13,1 przeszczepionych nerek na 1 mln mieszkañców, podkarpackiego 16,7, œl¹skiego 18,1 i ma³opolskiego 18,9 (Tabela 16). W województwach: mazowieckim, pomorskim, œl¹skim i wielkopolskim bilans liczby pobranych w tym województwie nerek oraz liczby przeszczepieñ wykonanych u osób w tym województwie dializowanych by³ zrównowa ony. W województwach lubelskim, lubuskim, ma³opolskim, podkarpackim, podlaskim, i warmiñsko-mazurskim pobrano znacznie mniej nerek, ni wykorzystano dla potrzeb mieszkañców tych województw. Odwrotnie natomiast by³o w województwach; dolnoœl¹skim, kujawsko-pomorskim, opolskim i zachodniopomorskim, gdzie pobrano znacznie wiêcej nerek, ni przeszczepiono biorcom pochodz¹cym z tych województw. 11

12 Tabela 15. Przeszczepianie nerek w latach Razem Razem Razem Razem CD LD Razem Bia³ystok AM Bydgoszcz AM Bytom AM Gdañsk AM CZD ** ** 45 32** 6 38 Katowice AM *** Kraków AM Lublin AM ódÿ AM ódÿ Woj Poznañ Woj Szczecin AM * Szczecin Woj Warszawa CSKAM ** W-wa Dziec.Jezus AM W-wa MSW Wroc³aw AM Wroc³aw Woj OGÓ EM * w tym biorcy pary nerek **w tym biorcy jednoczasowego przeszczepu w¹troby i nerki (w 2004 r. 4 tego typu operacje) *** w tym biorca jednoczasowego przeszczepu serca i nerki Tabela 16. Liczba pobranych i przeszczepionych nerek ze zw³ok w poszczególnych województwach. 12 Liczba L. pobra- L. pobranych L. przesz- L. przeszczeludnoœci nych nerek nerek /1 mln czepionych pionych nerek mieszk. nerek /1 mln mieszk. Dolnoœl¹skie 2, , ,4 Kuj-pomorskie 2, , ,9 Lubelskie 2, , ,8 Lubuskie 1, , ,7 ódzkie 2, , ,1 Ma³opolskie 3, , ,9 Mazowieckie 5, , ,1 Opolskie 1, , ,6 Podkarpackie 2,10 3 1, ,7 Podlaskie 1, , ,6 Pomorskie 2, , ,7 Œl¹skie 4, , ,1 Œwiêtokrzyskie 1, ,1 War-mazurskie 1, , ,5 Wielkopolskie 3, , ,9 Zachodniopom. 1, , ,0 RAZEM 38, , ,3

13 Jednoczasowe przeszczepienie nerki i trzustki W 2004 r. trzy zespo³y realizowa³y w Polsce program jednoczasowego przeszczepienia trzustki i nerki. Podobnie jak w poprzednich latach najwiêcej tego typu zabiegów wykonano w CSK AM w Warszawie (Tabela 17). W Szpitalu MSWiA w Warszawie wykonano zabieg przeszczepienia trzustki po nerce. Tabela 17. Jednoczasowe przeszczepianie trzustki i nerki CSK AM Warszawa SK Dzieci¹tka Jezus Warszawa Katowice AM 4 Szczecin PSK 2 1 Razem Przeszczepianie w¹troby W 6 oœrodkach w kraju przeszczepiono ³¹cznie 199 w¹trób. W tej liczbie mieszcz¹ siê 4 przypadki jednoczasowego przeszczepienia w¹troby i nerki oraz 18 przeszczepieñ w¹troby pobranej od ywych dawców (Tabela 18). Tabela 18. Przeszczepianie w¹troby w latach Razem Razem Razem Razem CD LD Razem CSK AM Warszawa CZD Warszawa * SK Dziec. Jezus Warszawa Szp. Woj. Szczecin PSK 1 Szczecin AM Wroc³aw PSK 2 Szczecin Ogó³em * W tym 4 biorców jednoczasowego przeszczepienia w¹troby i nerki Przeszczepianie serca i p³uc W 2004 r. wykonano w Polsce 104 przeszczepienia serca (Tabela 19). Jest to liczba najmniejsza od 1997r. W Œl¹skim Centrum Chorób Serca w Zabrzu wykonano ponadto jedno kombinowane przeszczepienie serca i p³uca oraz jeden przeszczep izolowanego p³uca. Tabela 19. Przeszczepianie serca (serca/p³uc, p³uc) w latach Oœrodek Kraków Zabrze serce/p³uco + 1 serce/p³uco + 1 p³uco +1 serce/p³uco +1 p³uco Warszawa Anin Inst. Kardiol. + 1 serce/p³uco + 1 serce/p³uco Warszawa MSWiA OGÓ EM serce/p³uco + 2 serce/p³uco + 1 serce/p³uco + 1 serce/p³uco + 1 p³uco + 1 p³uco 13

14 Przeszczepianie narz¹dów od osób ywych. W 2004 r., w 9 oœrodkach transplantacyjnych wykonano 40 przeszczepieñ narz¹dów pobranych od ywych dawców, z czego 22 razy przeszczepiono nerkê i 18 razy fragment w¹troby (CZD Warszawa). Liczba przeszczepieñ nerek od ywych dawców (równa 22) by³a najni sza od 2000 r. Najwy sza jak dot¹d by³a natomiast liczba przeszczepieñ w¹troby od ywych dawców (Tabela 20). Tabela 20. Przeszczepianie nerek i w¹troby pochodz¹cych od ywych dawców w latach Nerki W¹troby OGÓ EM Ogó³em w 2004 r., w kraju przeszczepiono 1404 narz¹dy (z tej liczby 1364 pochodzi³o od osób zmar³ych i 40 od ywych) 1384 biorcom. Jaros³aw Czerwiñski, Krystyna Antoszkiewicz, Beata ¹giewska, Janusz Wa³aszewski 14

15 15

16 Zalecenia dotycz¹ce pobierania narz¹dów od zmar³ych opracowane przez Konsultanta Krajowego ds. Transplantologii 1. Zalecenia dotycz¹ce identyfikacji mo liwoœci pobierania narz¹dów od zmar³ych a. U ka dego chorego, który umiera w Oddzia³ach Intensywnej Terapii, Oddzia- ³ach neurologicznych, neurochirurgicznych i innych nale y rozwa yæ mo liwoœæ pobrania narz¹dów w celu ich przeszczepienia. b. Zgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami (Art. 7 pkt 2 Ustawy o Pobieraniu i Przeszczepianiu Komórek, Tkanek i Narz¹dów z dn , Dz. U. Nr 138, poz. 682) rozpoznanie zgonu (œmierci mózgu) ustanawia Komisja Lekarska powo- ³ywana przez Kierownika Zak³adu Opieki Zdrowotnej. c. W przypadku gdy w Zak³adzie Opieki Zdrowotnej nie ma odpowiedniego specjalisty (neurologa lub neurochirurga) mo na skorzystaæ z takiego specjalisty, który przyje d a z innego oœrodka. Gdy brak takiej mo liwoœci wskazana jest opinia Konsultanta Wojewódzkiego ds. Anestezjologii i Intensywnej Terapii gdzie mo na je wykonaæ. Nie powinien byæ to oœrodek transplantacyjny d. Po rozpoznaniu œmierci mózgu i upewnieniu siê, e zmar³y za ycia nie wyrazi³ sprzeciwu co do pobrania narz¹dów, obowi¹zkiem lekarza jest natychmiastowe zg³oszenie takiej mo liwoœci do Krajowego Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego Poltransplant, lub najbli szego oœrodka transplantacyjnego. e. Obowi¹zkiem ka dego lekarza pod którego opiek¹ znajdowa³ siê zmar³y jest, po rozpoznaniu œmierci mózgu, wdro enie odpowiedniego postêpowania terapeutycznego maj¹cego na celu podtrzymanie optymalnej czynnoœci narz¹dów, które bêd¹ pobrane do przeszczepienia f. Lekarzom wykonuj¹cym czynnoœci zwi¹zane z podtrzymywaniem czynnoœci narz¹dów do chwili ich pobrania przys³uguje wynagrodzenie za wykonywane czynnoœci g. Lekarzom uczestnicz¹cym w orzekaniu œmierci mózgu przys³uguje wynagrodzenie za wykonywane czynnoœci, a w przypadku przyjazdu cz³onka komisji z innej miejscowoœci zwrot kosztów podró y. h. Mimo e nie wymagaj¹ tego obowi¹zuj¹ce przepisy prawne, po rozpoznaniu zgonu i ustaleniu mo liwoœci pobrania narz¹dów wskazana jest rozmowa z rodzin¹ w celu ustalenia czy zmar³y za ycia nie pozostawi³ w ich posiadaniu oœwiadczenia (podpisanego przez dwóch œwiadków) o swoim sprzeciwie dotycz¹cym pobrania. Nie nale y prosiæ rodziny o formalne ustne ani pisemne wyra enie zgody. Rozmowa ta musi odbywaæ siê w sposób zapewniaj¹cy godnoœæ i poszanowanie sytuacji psychologicznej rodziny i. Minister Zdrowia zobowi¹zuje odpowiednich Krajowych Konsultantów i Ich Konsultantów Wojewódzkich (ds. Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Neurochirurgii, Neurologii oraz Transplantologii Klinicznej) do pe³nej wspó³pracy maj¹cej na 16

17 celu pe³ne wykorzystanie wszystkich mo liwoœci pobierania narz¹dów od zmar- ³ych. W sytuacji gdy na terenie okreœlonego województwa jest bardzo niewiele pobrañ narz¹dów Krajowa Rada Transplantacyjna mo e zwróciæ siê do Krajowego Konsultanta ds. Aneztezjologii i Intensywnej Terapii z proœb¹ o ustalenie przyczyn. 2. Warunki, którym musz¹ odpowiadaæ szpitale w których pobiera siê narz¹dy: l Musz¹ one byæ zgodne z ustaleniami zawartymi w Ustawie o Pobieraniu i Przeszczepianiu Komórek Tkanek i Narz¹dów. W szpitalu takim musi byæ oddzia³ chirurgiczny z blokiem operacyjnym oraz Oddzia³ lub stanowisko Intensywnej Terapii (Rozporz¹dzenie Min. Zd , Dz. U. Nr 151, poz. 718, par.9, ust. 4 pkt. 1) l Na pobieranie narz¹dów musi wyraziæ zgodê organ za³o ycielski (lub utrzymuj¹cy) po uzyskaniu pozytywnej opinii Krajowej Rady Transplantacyjnej (w drodze okreœlonej w Rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia (Rozporz¹dzenie Min. Zd , Dz.U.Nr 151, poz. 718, par. 9,ust. 5 pkt. 1,2) l Dyrektor Zak³adu Opieki Zdrowotnej powo³uje Komisjê lekarsk¹, której zadaniem jest rozpoznanie zgonu w oparciu o kryteria œmierci mózgu (zgodnie z Art. 7, pkt. 3, 4 i 5 Ustawy o Pobieraniu i Przeszczepianiu Komórek, Tkanek i Narz¹dów z dn , Dz. U. Nr 138, poz. 682). l Kryteria rozpoznania œmierci mózgu opracowuje Zespó³ z³o ony z Krajowych Konsultantów w zakresie Anestezjologii Intensywnej Terapii, Neurologii oraz Neurochirurgii. Kryteria te s¹ publikowane w Dzienniku Urzêdowym Ministerstwa Zdrowia l W przypadku koniecznoœci wykonania diagnostycznych badañ uzupe³niaj¹cych potwierdzaj¹cych œmieræ mózgu wskazana jest opinia Konsultanta Wojewódzkiego ds. Anestezjologii gdzie mo na je wykonaæ. l Pobranie powinno odbywaæ siê w szpitalu, w którym dosz³o do zgonu. Nie nale- y przewoziæ potencjalnego dawcy nerki (po rozpoznaniu œmierci pnia mózgu) do oœrodka transplantacyjnego. 3. Warunki, którym powinien odpowiadaæ zespó³ pobieraj¹cy narz¹dy a. Pobranie narz¹dów mog¹ wykonywaæ lekarze specjaliœci z nastêpuj¹cych dziedzin medycyny: chirurgii, chirurgii dzieciêcej, kardiochirurgii, chirurgii naczyñ, urologii, jak równie inny lekarz pod kierunkiem specjalisty (Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dn , Dz. U. nr 151, poz. 718, par. 4). posiadaj¹cy dodatkowo specjalizacjê z transplantologii klinicznej lub inny szkol¹cy siê lekarz pod nadzorem lekarza takiej specjalnoœci. b. Pobrania nerek dokonuje zespó³ oœrodka transplantacyjnego obejmuj¹cego swoim dzia³aniem teren, na którym le y szpital zg³aszaj¹cy dawcê. 17

18 c. Pobrania narz¹dów dokonuj¹ zespo³y oœrodków transplantacyjnych, w oparciu o umowê zawart¹ miêdzy Szpitalem w którym odbywa siê pobranie, a Szpitalem z którego przyje d a Zespó³. d. Umowa ta okreœla obowi¹zki obu stron oraz zasady refundacji kosztów identyfikacji, rozpoznania i przygotowania dawcy narz¹dów oraz pobrania narz¹dów ( w tym kosztów osobowych). e. Pobrania narz¹dów pozanerkowych dokonuje zespó³ wskazany przez koordynatora POLTRANSPLANTU. f. Zasady alokacji zg³oszeñ pobrania narz¹dów pozanerkowych ustala na wniosek Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego Poltransplant Krajowa Rada Transplantacyjna. g. Zespó³ lekarsko - pielêgniarski, który przyje d a do szpitala dawcy w celu pobrania narz¹dów powinien byæ ubezpieczony od nastêpstw nieszczêœliwych wypadków lub zgonu przez macierzysty szpital, w którym znajduje siê oœrodek transplantacyjny h. Minimalny sk³ad zespo³u pobieraj¹cego narz¹dy to lekarz pobieraj¹cy narz¹dy, asystent, pielêgniarka instrumentariuszka. i. lekarz pobieraj¹cy obowi¹zany jest upewniæ siê co do prawid³owoœci dokumentacji rozpoznania œmierci mózgu, wyników badañ wirusologicznych, braku zastrze eñ prokuratora co do pobrania narz¹dów (w przypadkach tego wymagaj¹cych). j. Po pobraniu narz¹dów nale y wykonaæ badanie poœmiertne ca³ego cia³a w celu upewnienia siê czy u zmar³ego nie stwierdza siê nierozpoznanego procesu nowotworowego. k. Za zabieg pobrania narz¹dów wykonany w czasie poza godzinami pracy cz³onkowie zespo³u pobieraj¹cego otrzymuj¹ wynagrodzenie. l. Transport zespo³u pobieraj¹cego powinien zostaæ dokonany w czasie uwzglêdniaj¹cym stan kliniczny dawcy oraz mo liwoœci przechowywania pobranego narz¹du. W ka dym przypadku transportu zespo³u na odleg³oœæ powy ej 300 km wskazane jest, w miarê posiadanych œrodków, u ycie transportu lotniczego co pozwoli na skrócenie czasu niedokrwienia narz¹dów. Wojciech Rowiñski 18

19 Dzia³alnoœæ Centralnego Rejestru Sprzeciwów w latach Centralny Rejestr Sprzeciwów (CRS) na pobranie po œmierci komórek, tkanek i narz¹dów funkcjonuje w POLTRANSPLANCIE od listopada 1996 roku. W tym czasie wp³ynê³o ³¹cznie oœwiadczeñ o zarejestrowanie sprzeciwu lub jego cofniêcie. Ostatecznie do koñca 2004 roku zarejestrowano sprzeciwów. Pocz¹tkowo wprowadzanie w 1996 r. ustawy o pobieraniu i przeszczepieniu komórek, tkanek i narz¹dów spowodowa³o nap³yw du ej iloœci sprzeciwów (prawie wniosków w 1997 r.). W kolejnych latach obserwowano systematyczny spadek zg³aszanych sprzeciwów do 441 oœwiadczeñ w 2001r. oraz niewielki ich wzrost do 661 oœwiadczeñ w 2002r. Wycofano 12 sprzeciwów w roku Wynika³o to z doœæ intensywnego zainteresowania tym tematem przez media. W 2003 roku zarejestrowano ³¹cznie 382 wnioski o zarejestrowanie sprzeciwu lub jego cofniêcie (8 wniosków) a w 2004 roku odpowiednio 302 i 14. Dynamikê zg³aszania sprzeciwów przedstawia tabela 1. S¹ to dane uaktualnione i poprawione na dzieñ Tabela 1. Sprzeciwy zg³aszane w latach LATA Liczba oœwiadczeñ Liczba sprzeciwów Liczba cofniêæ sprzeciwu ogó³em ogó³em ogó³em RAZEM Oœwiadczenia w³asne stanowi³y 84,17%, a zg³aszane przez przedstawicieli ustawowych 15,83%. Te proporcje utrzymuj¹ siê w kolejnych latach. Wnioski zawieraj¹ce zmianê pierwotnej decyzji wnosz¹cej sprzeciw lub cofniêcie sprzeciwu stanowi³y 0,47% ogó³u oœwiadczeñ, co oznacza niewielki wzrost w porównaniu do lat poprzednich (0,41%). Na przestrzeni ponad oœmioletniego okresu dzia³ania CRS nadal wiêcej wniosków wp³ywaj¹cych do POLTRANSPLANTU kierowa³y kobiety 52,60%, jednak e ich przewaga nie jest znacz¹ca. Najwiêcej zg³aszanych sprzeciwów pochodzi³o od osób w grupie wiekowej lat 58,33%, w tym grupa wiekowa lat stanowi³a najliczniejsz¹ grupê (16,3%). 19

20 Najmniej zg³aszanych sprzeciwów pochodzi³o od osób w wieku 0 19 lat 9,27%. Osoby powy ej 70 roku ycia stanowi³y 17,9% ca³ej populacji zg³aszaj¹cych sprzeciw na pobranie po œmierci komórek, tkanek i narz¹dów. Najwiêcej wniosków (68,8%) o cofniêcie sprzeciwu pochodzi³o od osób w grupie wiekowej lat. W 2004 roku najwiêcej sprzeciwów, tak jak w poprzednich latach pochodzi³o z województw Mazowieckiego, Œl¹skiego, Kujawsko-pomorskiego i Wielkopolskiego. Najmniej oœwiadczeñ sprzeciwu równie tak jak w poprzednich latach zg³aszano z województw Œwiêtokrzyskiego, Opolskiego, Warmiñsko-mazurskiego. Powy sze dane statystyczne powsta³y po uaktualnieniu bazy danych PESEL i Centralnego Rejestru Sprzeciwów, który funkcjonuje jako podbaza bazy danych PESEL. Liczba oœwiadczeñ o sprzeciwie lub cofniêciu sprzeciwu zarejestrowanych w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów naliczana jest dla wszystkich zg³oszeñ (aktualnych i poprzednich) na podstawie rejestracji zg³oszenia w bazie CRS. Stan ludnoœci objêtej systemem CRS wg województw w okreœlonych grupach wiekowych i z podzia³em na p³eæ naliczany jest na podstawie aktualnych zg³oszeñ i na podstawie danych zawartych ³¹cznie w bazach CRS i PESEL. Zestawienia statystyczne przedstawiaj¹ ca³kowit¹ bezwzglêdn¹ liczbê zg³oszeñ, co oznacza, e w bazie CRS figuruj¹ równie osoby zmar³e. Dane statystyczne dotycz¹ce zg³oszeñ pochodz¹cych z poszczególnych województw naliczane s¹ wg danych zgodnych z aktualnym miejscem zamieszkania (zameldowania) a nie wg zg³oszenia pochodz¹cego z danego województwa. Wiek osób ujêtych w bazie danych CRS naliczany jest zgodnie z danym rokiem bie ¹cym. Dane statystyczne przedstawiane s¹ cyklicznie co miesi¹c i przekazywane do Poltransplantu. W 2004 roku do Poltransplantu wp³ynê³o 1601 zapytañ o sprawdzenie istnienia zastrze enia z³o onego przez potencjalnego dawcê w bazie CRS na pobranie narz¹dów i tkanek, czyli o ponad 150 mniej ni w roku Kwartalny rozk³ad próœb o sprawdzenie zastrze enia w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów przedstawia poni sza tabela: Kwarta³ Liczba zapytañ 2004 roku o sprawdzenie w CRS I 364 II 420 III 395 IV 422 Razem 1601 Przewa a³y zapytania z Banków Tkanek 56,53%. Agnieszka Krawczyk 20

21 Dzia³alnoœæ Krajowej Listy Biorców Przeszczepów Unaczynionych Zgodnie z rozporz¹dzeniem z dnia 22 grudnia 2003 roku zadania Poltransplantu zosta³y rozszerzone o prowadzenie Krajowej Listy Biorców dzia³aj¹cej uprzednio w Szpitalu Klinicznym Dzieci¹tka Jezus Centrum Leczenia Obra eñ w Warszawie. W celu podjêcia nowego zadania Dyrektor Poltransplantu wraz z Dyrektorem Szpitala Dzieci¹tka Jezus CLO powo³ali Komisjê do przekazania zasobów materia³owych i dokumentacji KLB ze Szpitala Dzieci¹tka Jezus do Poltransplantu. Jednoczeœnie w Poltransplancie przeprowadzono remont i zaadaptowano pomieszczenia dla 3 nowych pracowników prowadz¹cych KLB. Koszt remontu wyniós³ ,13 PLN. Do koñca stycznia 2003 r. Komisja zakoñczy³a przejmowanie KLB przez Poltransplant i Strony podpisa³y protoko³y zdawczo-odbiorcze zwi¹zane z przekazaniem dokumentacji pacjentów zg³oszonych do KLB w latach i z przekazaniem œrodków trwa³ych i materia³ów. Krajowa Lista Biorców gromadzi informacje o biorcach czekaj¹cych na przeszczepienie nerki lub nerki i trzustki, zg³aszanych przez oœrodki dializ z ca³ej Polski oraz biorcach w¹troby, serc i p³uca zg³aszanych przez oœrodki danej specjalnoœci kwalifikuj¹ce i przeszczepiaj¹ce te narz¹dy. KLB wspó³pracuje z 205 Oœrodkami Dializ, 18 Regionalnymi Oœrodkami Transplantacji Nerek, 8 Pracowniami Zgodnoœci Tkankowej, 5 Oœrodkami przeszczepiania w¹troby, 4 Oœrodkami przeszczepiaj¹cymi serce i p³uca oraz jednym przeszczepiaj¹cym wyizolowane p³uco. W zwi¹zku z zadaniami KLB Poltransplant organizowa³ szereg spotkañ z zespo- ³ami specjalistów bior¹cych udzia³ w procedurze pobierania i przeszczepiania poszczególnych narz¹dów dotycz¹cych opracowania sposobu zg³aszania potencjalnych biorców do Krajowej Listy. W odniesieniu do biorców nerek oraz nerki i trzustki w dniu roku w czasie spotkania Kierowników Oœrodków Transplantacji Nerek, Konsultantów Regionalnych w dziedzinie nefrologii i dializoterapii, Kierowników Pracowni Zgodnoœci Tkankowej oraz koordynatorów wy³oniono grupê robocz¹ w sk³adzie: Prof. Andrzej Wiêcek (Katowice), Prof. Marian Klinger (Wroc³aw), Prof. W³adys³aw Su³owicz (Kraków), Dr hab. med. Zbigniew W³odarczyk (Bydgoszcz), Dr hab. med. Zbigniew Zdrojewski (Gdañsk), Prof. Magdalena Durlik (Warszawa), Prof. Ryszard Grenda (Warszawa), Dr Danuta Stryjecka-Rowiñska (Warszawa) w celu opracowania algorytmu zg³aszania chorych do przeszczepiania nerki, nerki i trzustki, oceny projektu elektronicznej bazy danych dla tych chorych oraz zasad alokacji nerki. Kolejne spotkania grupy roboczej odby³y siê w dniach 30 marca 2004 r., 3 czerwca 2004 r., 23 wrzeœnia 2004 r. oraz 23 grudnia 2004 r. Grupa robocza opracowa³a formularze zasad zg³aszania chorych do KLB z uwzglêdnieniem pierwotnej kwalifikacji przez regionalne listy wspó³pracuj¹ce z oœrodkami 21

22 przeszczepiaj¹cymi. Stworzenie regionalnych list oczekuj¹cych na przeszczep nerki, które s¹ podzbiorami KLB ma na celu integracjê dzia³añ konsultantów wojewódzkich w dziedzinie nefrologii, transplantologii, intensywnej opieki, w³adz administracyjnych województwa i wojewódzkich oddzia³ów NFZ dla polepszenia opieki nad chorymi oraz kszta³towania polityki leczenia nerkozastêpczego najkorzystniejszej dla regionu. W odniesieniu do biorców serca, serca i p³uc oraz wyizolowanego p³uca w dniu 3 marca 2004 roku w siedzibie Poltransplantu odby³o siê zebranie przedstawicieli Oœrodków Przeszczepiania Narz¹dów Klatki Piersiowej, w którym uczestniczyli: Dr Piotr Przyby³owski (Kraków), Prof. Marian Zembala (Zabrze), Dr Miros³aw Garlicki (MSWiA W-wa), Dr Helena Zakliczyñska (Zabrze), Dr Micha³ Zakliczyñski (Zabrze), Dr Jacek Wojarski (Zabrze), Dr Ma³gorzata Sobieszañska-Ma³ek (Warszawa-Anin), Dr S³awomir Banaœ (Warszawa-Anin), Prof. Wojciech Rowiñski (Warszawa) oraz przedstawiciele Poltransplantu: Prof. Janusz Wa³aszewski, Mgr Jolanta alikowska-ho³oweñko, Dr Danuta Stryjecka-Rowiñska, Dr Jaros³aw Czerwiñski, Dr Beata ¹giewska, Dr Agnieszka Krawczyk, koordynator Krystyna Antoszkiewicz. Celem spotkania by³o omówienie problemów alokacji serca oraz wy³onienie grupy, która opracuje sposób zg³aszania chorych do KLB z uwzglêdnieniem przypadków pilnych. Grupa w sk³adzie: Prof. Marian Zembala, Dr Piotr Przyby³owski, Dr Helena Zakliczyñska opracowa³a karty zg³oszeñ chorych do pilnego i planowego przeszczepienia serca. 18 marca 2004 roku w czasie spotkania w Krakowie grupa robocza opracowa- ³a i przekaza³a do Centrum Organizacyjno-Koordynacynego Poltransplant karty zg³oszenia biorcy serca do KLB w trybie zwyk³ym i pilnym, zasady alokacji serca oraz algorytmy postêpowania w przypadku doboru biorcy serca. W odniesieniu do zg³aszania biorców wyizolowanego p³uca zdecydowano pos³ugiwaæ siê czasowo formularzem Eurotransplantu. W 2004 roku do KLB zg³oszono 164 biorców serca, 16 serca i p³uca oraz 8 samego p³uca. W odniesieniu do biorców w¹troby w dniu 5 marca 2004 roku Poltransplant zorganizowa³ Zebranie Kierowników Oœrodków Przeszczepiaj¹cych W¹trobê w sprawie ujednolicenia stopnia pilnoœci do przeszczepiania oraz zasady alokacji w¹troby, w którym uczestniczyli: Dyr. Zenon Czajkowski (Szczecin), Prof. Anna Boroñ-Kaczmarska (Szczecin), Dr Roman Kostyrka (Szczecin), Dr Wojciech Polak (Wroc³aw), Prof. Magdalena Durlik (Warszawa), Prof. Leszek P¹czek (Warszawa), Prof. Wojciech Rowiñski (Warszawa), Prof. Janusz Cianciara (Warszawa), Prof. Piotr Zaborowski (Warszawa), Prof. Piotr Kaliciñski (Warszawa), Prof. Marek Krawczyk (Warszawa) oraz przedstawiciele Poltransplantu: Prof. Janusz Wa- ³aszewski, Mgr Jolanta alikowska-ho³oweñko, Dr Danuta Stryjecka-Rowiñska, Dr Jaros³aw Czerwiñski, dr Beata ¹giewska, Dr Agnieszka Krawczyk, koordynator Krystyna Antoszkiewicz. 22

23 Po omówieniu ogólnych problemów dotycz¹cych przeszczepiania w¹troby w Polsce wy³oniono grupê robocz¹ w sk³adzie: Prof. Janusz Cianciara, Prof. Piotr Kaliciñski, Prof. Marek Krawczyk, Prof. Wojciech Rowiñski, Prof. Janusz Wa³aszewski z Poltransplantu, której zadaniem by³o opracowanie zasad zg³aszania chorych do przeszczepienia w¹troby w trybie pilnym i planowym. Grupa ta spotka³a siê kolejno 7 czerwca 2004 r., 22 wrzeœnia 2004 r. i 9 listopada 2004 roku w celu oceny bie ¹cej alokacji w¹troby. Spotkanie grupy roboczej w dniu 7 czerwca 2004 roku ujawni³o zasadnicz¹ rozbie noœæ opinii poszczególnych cz³onków zespo³u. Wobec nierównych liczb kontraktów zawartych przez poszczególne oœrodki z Ministerstwem Zdrowia wy³oni³ siê problem uzale nienia alokacji w¹troby od wysokoœci kontraktów zawartych przez oœrodki umo liwiaj¹cych ich pe³n¹ realizacjê. W tej sytuacji zdecydowano wprowadziæ system alokacji proporcjonalny do wysokoœci kontraktów na okres 3 miesiêcy z bezwzglêdnym pierwszeñstwem dla przypadków pilnych. Ocena tego systemu po trzech miesi¹cach stosowania nie budzi³a sprzeciwu, jednak powrócono do systemu równego dla wszystkich oœrodków z uwagi na koniec roku i brak informacji dotycz¹cych kontraktów w 2005 roku. W 2004 roku do KLB zg³oszono 124 potencjalnych biorców w¹troby z czego w 30 przypadkach w trybie pilnym. Propozycje nowych zasad zg³aszania i kwalifikowania chorych do zabiegu przeszczepiania nerki/nerki i trzustki opracowane przez grupê robocz¹ powo³an¹ przez Poltransplant W zwi¹zku ze stale rozwijaj¹cym siê programem dializoterapii i zwiêkszeniem liczby oœrodków dializ pozaustrojowych koordynowanie procesów kwalifikacji i doboru chorych do przeszczepu nie jest mo liwe do wykonania w obrêbie jednego oœrodka, jakim jest Krajowa Lista Biorców Przeszczepów Unaczynionych, kierowana z du ym zaanga owaniem, przez pani¹ dr Danutê Stryjeck¹-Rowiñsk¹. Dotychczasowa, wieloletnia wspó³praca Krajowej Listy Biorców z regionalnymi oœrodkami transplantacji nerek posiadaj¹cymi w³asne listy biorców rekrutuj¹cych siê ze stacji dializ jednego lub kilku pobliskich województw, jest zadowalaj¹ca i wymaga jedynie niewielkich zmian administracyjnych i nak³adów finansowych. Dlatego te w celu poprawy wspó³pracy i lepszej komunikacji z oœrodkami dializ pozaustrojowych z inicjatywy Dyrektora Poltransplantu, pana profesora Janusza Wa³aszewskiego, w dniu 27 lutego 2004 roku powo³ano grupê robocz¹ w sk³adzie: prof. A. Wiêcek przewodnicz¹cy, prof. M. Durlik, prof. R. Grenda, prof. M. Klinger, dr D. Stryjecka-Rowiñska, prof. W. Su³owicz, dr hab. Z. W³odarczyk i dr hab. Z. Zdrojewski. Dotychczas odby³y siê cztery posiedzenia: 30 marca 2004 i 23 wrzeœnia 2004 w Warszawie, 2 czerwca 2004 w Bia³ymstoku oraz dwa spotkania konsultacyjne z Dyrektorem Poltransplantu. W spotkaniach uczestniczyli równie : prof. J. Wa³aszewski, prof. M. Lao, mgr B. Barcikowska, dr hab. A. Chmura i dr W. Marcinkowski sekretarz grupy. 23

24 W wyniku tych spotkañ ustalono, e: 1. Zostanie utworzonych 11 oœrodków, tzw. Regionalnych List Biorców (RLB), zajmuj¹cych siê kwalifikowaniem chorych do zabiegu przeszczepienia nerki lub nerki i trzustki oraz gromadzeniem i przetwarzaniem dokumentacji medycznej tych chorych. 2. RLB bêd¹ znajdowaæ siê w nastêpuj¹cych oœrodkach: 3. Ustalono sposób przep³ywu informacji: l dane z oœrodków dializoterapii bêd¹ przesy³ane do Regionalnej Listy Biorców (RLB), a stamt¹d, po zakwalifikowaniu chorego, do Krajowej Listy Biorców (KLB); l niezbêdnym warunkiem jest sprawna, dwukierunkowa komunikacja pomiêdzy poszczególnymi poziomami systemu (oœrodek dializ «RLB «KLB) 4. RLB zosta³y powo³ane jako jednostki wspó³pracuj¹ce z KLB dzia³aj¹c¹ w ramach Poltransplantu. 5. Prowadzeniem Regionalnej Listy Biorców zajmuje siê Kierownik RLB wraz z powo³anym przez siebie zespo³em specjalistów w zakresie transplantologii klinicznej (internistów i chirurgów) oraz regionalnym koordynatorem Poltransplantu. 6. Kierowników RLB powo³ali konsultanci wojewódzcy ds. nefrologii w uzgodnieniu z Dyrektorem Poltransplantu. Kierownikami RLB zostali: dr hab. Jacek Ma³yszko w Bia³ymstoku, dr hab. Zbigniew W³odarczyk w Bydgoszczy, dr hab. Zbigniew Zdrojewski w Gdañsku, dr Wojciech Marcinkowski w Katowicach, prof. W³adys³aw Su³owicz w Krakowie, prof. Micha³ Nowicki w odzi, prof. Andrzej Oko w Poznaniu, dr Marek Myœlak w Szczecinie, prof. Magdalena Durlik w Warszawie, prof. Ryszard 24

25 Grenda w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie oraz prof. Maria Boratyñska we Wroc³awiu. 7. W celu sprawnego dzia³ania RLB przygotowano w³asny program komputerowy, przedstawiony i zaakceptowany przez cz³onków grupy roboczej na posiedzeniu w dniu 23 wrzeœnia 2004 roku. Program ten umo liwia zg³aszanie chorego z oœrodka dializ do RLB, kwalifikowanie do przeszczepu, przekazywanie danych do KLB, archiwizacjê i opracowanie statystyczne danych. W przysz³oœci planowane jest rozbudowanie tego programu o modu³ umo liwiaj¹cy typowanie biorców i ocenê stanu chorych po transplantacji. 8. Koszty zwi¹zane z administrowaniem w/w programu komputerowego bêd¹ pokrywane przez Poltransplant. 9. Rozpoczêcie dzia³alnoœci Regionalnych List Biorców jest planowane na pocz¹tek drugiego kwarta³u 2005 roku. 10. Standardy kwalifikowania biorców oraz zasady alokacji narz¹dów zostan¹ opracowane przez grupê robocz¹ w pierwszym kwartale Dnia 23 grudnia 2004 prof. A. Wiêcek przedstawi³ proponowane zasady funkcjonowania RLB na posiedzeniu Krajowej Rady Transplantacyjnej. W g³osowaniu jawnym wszyscy cz³onkowie KRT obecni na tym posiedzeniu zaakceptowali przedstawiony projekt. 12. W dniu 13 stycznia 2005 prof. A. Wiêcek przedstawi³ program wprowadzenia nowych zasad zg³aszania i kwalifikowania chorych do zabiegu przeszczepiania nerki/nerki i trzustki na spotkaniu z przedstawicielami wszystkich oœrodków przeszczepiaj¹cych zorganizowanym przez Poltransplant. Proponowane zmiany powinny przyczyniæ siê do zwiêkszenia liczby wykonywanych zabiegów przeszczepienia nerki, co pozwoli na zmniejszenie ca³kowitych wydatków przeznaczonych na leczenie nerkozastêpcze. 20 stycznia 2005 Andrzej Wiêcek, Wojciech Marcinkowski Sprawozdanie z dzia³alnoœci Krajowej Listy Biorców nerki lub nerki i trzustki w latach Wspó³praca KLB z Oœrodkami Dializ Regionalne oœrodki dializ zg³aszaj¹ do KLB chorych z niewydolnoœci¹ nerek czekaj¹cych na rozpoczêcie dializ lub ju dializowanych po wykluczeniu bezwzglêdnych i wzglêdnych przeciwwskazañ do przeszczepienia nerki. Zg³oszenie chorego do przeszczepienia nerki powinno byæ poprzedzone udzieleniem mu wyczerpuj¹cych informacji 25