ETPOD i szkolenia szpitalne Podstawy Dawstwa Narz¹dów w latach

Transkrypt

1 ETPOD i szkolenia szpitalne Podstawy Dawstwa Narz¹dów w latach Szkolenia szpitalne dla lekarzy i pielêgniarek zaanga owanych w rekrutacjê zmar³ych dawców narz¹dów by³y prowadzone w Polsce (najczêœciej spontanicznie i wed³ug ró nych wzorców) od lat dziewiêædziesi¹tych. W 2010 r. wprowadzono now¹ formu³ê szkoleñ pod nazw¹ ETPOD Podstawy dawstwa narz¹dów. Projekt ETPOD (European Training on Organ Donation) jest d³ugofalowym, jednolitym i ogólnoeuropejskim programem edukacyjnym, który zosta³ utworzony w odpowiedzi na brak takiego uniwersalnego wzorca szkoleñ z zakresu pobierania narz¹dów. W latach Komisja Europejska we wspó³pracy z (TPM) Transplant Procurement Management i Uniwersytetem w Barcelonie realizowa³a pilota owo program szkolenia dla 20 partnerów z 17 krajów Europy. Wstêpne wprowadzenie projektu umo liwi³o wtedy przeszkolenie 3291 przedstawicieli personelu medycznego (w tym 474 w Polsce), co przynios³o wymierne efekty w postaci 28% wzrostu liczby dawców wykorzystanych i 19% wzrostu liczby pobranych narz¹dów od jednego dawcy [1, 2]. Tak e w Polsce oczekuje siê, e tego typu szkolenia, w po³¹czeniu z innymi formami edukacji i promocji medycyny transplantacyjnej w d³u szej perspektywie przynios¹ efekty w postaci zwiêkszenia liczby pobrañ narz¹dów od osób zmar³ych. Zalety szkoleñ Podstawy Dawstwa Narz¹dów w porównaniu z poprzednio prowadzonymi szkoleniami s¹ nastêpuj¹ce: 1. modu³y szkolenia dotycz¹ wszystkich kluczowych etapów pozyskiwania narz¹dów od osób zmar³ych i s¹ takie same w przypadku ka dego szkolenia: Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy narz¹dów, Rozpoznanie œmierci mózgu, Opieka nad zmar³ym dawc¹ narz¹dów, Rozmowa z rodzin¹ na temat pobrania narz¹dów, Organizacja pobierania i przeszczepiania narz¹dów ; 2. treœci merytoryczne oraz formu³a szkolenia s¹ uniwersalne i jednolite w skali ca³ej Europy; 3. wzorzec szkoleñ zosta³ wypracowany przez program Komisji Europejskiej ETPOD; 4. szkolenie zosta³o uznane przez Komisjê Europejsk¹ w Komunikacie Komisji jako szkolenie s³u ¹ce realizacji Planu dzia³añ dotycz¹cego dawstwa i przeszczepiania narz¹dów ( ): zacieœnianie wspó³pracy miedzy pañstwami cz³onkowskimi (Dzia³anie priorytetowe 4: Poprawa wiedzy i umiejêtnoœci komunikacyjnych pracowników ochrony zdrowia. Cel 3: Zwiêkszenie œwiadomoœci w zakresie dawstwa, Wyzwanie 1: Zwiêkszenie dostêpnoœci narz¹dów ) [3]; 5. szkolenie jest realizowane ze œrodków publicznych Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej i jest polskim wk³adem w realizacjê planu dzia³añ zawartych w Komunikacie Komisji; 6. treœæ szkolenia jest zaakceptowana przez dyrekcjê Poltransplantu i Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek; 7. treœæ szkolenia jest dostêpna dla s³uchaczy tak e w formie drukowanej (tematyczne materia³y szkoleniowe otrzymuje ka dy uczestnik spotkania); 8. szkolenia prowadzone s¹ przez uznanych specjalistów z oœrodków transplantacyjnych z ca³ego kraju; 9. szkolenia s¹ w pierwszej kolejnoœci organizowane w szpitalach, w których Poltransplant zatrudnia koordynatorów i gdzie potencja³ dawstwa nie jest w pe³ni wykorzystany i wzmacniaj¹ pozycjê i stanowisko szpitalnego koordynatora pobierania narz¹dów; 10. szkolenia s¹ prowadzone dla ca³ego personelu szpitalnego, a nie tylko dla osób bezpoœrednio odpowiedzialnych za rekrutacjê zmar³ych dawców; 11. s¹ kolejnym elementem (poza zatrudnieniem koordynatora, monitorowaniem potencja³u dawstwa w szpitalach i wprowadzaniem szpitalnych systemów jakoœci w zakresie dawstwa) s³u ¹cym wprowadzeniu i prowadzeniu szpitalnych programów dawstwa narz¹dów od zmar³ych; 12. jakoœæ prowadzonych wyk³adów jest weryfikowana ankiet¹; 13. skutecznoœæ szkoleñ daje siê zobiektywizowaæ. 118

2 W Polsce do koñca grudnia 2013 r., dziêki œrodkom finansowym pozyskanym z Ministerstwa Zdrowia przez Polsk¹ Uniê Medycyny Transplantacyjnej w ramach Wieloletniego Programu na lata pn. Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej (w 2010 r. œrodki pochodzi³y z ministerialnego programu Polgraft) przeprowadzono ³¹cznie 30 szkoleñ na zasadach ETPOD w 31 szpitalach z potencja³em donacyjnym (ryc. 1). W 2010 roku szkolenie zosta³o przeprowadzone w Nowym Targu, w 2012 r. w Jaœle, om y, Mielcu, Nowym S¹czu, Przemyœlu (2 szpitale) i Pu³awach. W 2013 r. zrealizowano 23 szkolenia w szpitalach nastêpuj¹cych miast: Bia³a Podlaska, Inowroc³aw, Kalisz, K³odzko, Ko³obrzeg, Krosno, Konin, Legnica, Leszno, Ostrowiec Œwiêtokrzyski, P³oñsk, Przasnysz, Siedlce, Sieradz, S³upsk, Sosnowiec, Suwa³ki, Tarnobrzeg, Wa³brzych, Wa³cz, Warszawa, Wroc³aw, Zielona Góra [4]. Szczegó³owy spis szpitali, w których przeprowadzono szkolenia znajduje siê w tabeli 1. Ryc. 1. Lokalizacja szkoleñ ETPOD w latach Tabela 1. Szpitale, w których przeprowadzono szkolenia ETPOD w latach Lp. Szpital Data 1 Podhalañski Szpital Specjalistyczny im. Jana Paw³a II w Nowym Targu Szpital Specjalistyczny w Jaœle Szpital Specjalistyczny im. J. Œniadeckiego w Nowym S¹czu Szpital Wojewódzki im. Œw. Ojca Pio w Przemyœlu 114 Szpital Wojskowy w Przemyœlu Samodzielny Publiczny Zak³ad Opieki Zdrowotnej w Pu³awach Szpital Wojewódzki im. Kard. Stefana Wyszyñskiego w om y Szpital Powiatowy im. E. Biernackiego w Mielcu Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Legnicy Wojewódzki Szpital Zespolony w Lesznie Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5 im. œw. Barbary Centrum Urazowe w Sosnowcu Dolnoœl¹ski Szpital Specjalistyczny im. T. Marciniaka we Wroc³awiu

3 Tabela 1 (cd) Lp. Szpital Data 12 Szpital Powiatowy Zespó³ Opieki Zdrowotnej w Ostrowcu Œwiêtokrzyskim Specjalistyczny Szpital im. Dr A. Soko³owskiego w Wa³brzychu Samodzielny Publiczny Zespó³ Zak³adów Opieki Zdrowotnej im. Marsza³ka Józefa Pi³sudskiego w P³oñsku Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Suwa³kach Szpital Wojskowy z Przychodni¹ SPZOZ w Wa³czu Szpital Wojewódzki im. Karola Marcinkowskiego w Zielonej Górze Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie Wojewódzki Szpital Zespolony w Koninie Mazowiecki Szpital Wojewódzki w Siedlcach Sp. z o.o Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Bia³ej Podlaskiej Szpital im. dr Wojciecha Oczko w Przasnyszu Regionalny Szpital w Ko³obrzegu Wojewódzki Szpital Zespolony im. L. Perzyny w Kaliszu Wojewódzki Szpital Podkarpacki im. Jana Paw³a II w Kroœnie Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Janusza Korczaka w S³upsku Szpital im. Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego w Sieradzu Szpital Powiatowy im. Ludwika B³a ka w Inowroc³awiu Zespó³ Opieki Zdrowotnej w K³odzku Wojewódzki Szpital im. Zofii z Zamoyskich Tarnowskiej w Tarnobrzegu Kadrê dydaktyczn¹ dotychczasowych szkoleñ stanowi³o 32 doœwiadczonych lekarzy, pielêgniarek i psychologów praktykuj¹cych w oœrodkach pobieraj¹cych i przeszczepiaj¹cych narz¹dy. Przygotowanie ka dego szkolenia wymaga³o bezpoœrednich uzgodnieñ z Dyrekcj¹ szpitala, poniewa zgodnie z za³o eniem szkolenia, znaczna czêœæ personelu szpitala musia³a byæ zwolniona z bie ¹cych obowi¹zków na czas szkolenia. W ka dym szkoleniu uczestniczy³o ok. 100 osób. Bie ¹ca ocena jakoœci szkoleñ przez uczestników by³a pozytywna. W zdecydowanej wiêkszoœci szpitali widoczne by³o zaanga owanie w organizacjê i przeprowadzenie szkolenia nie tylko ze strony koordynatora, ale tak e ze strony dyrekcji szpitali. Równie wyk³adowcy aprobuj¹co opiniowali przeprowadzane szkolenia w zakresie zainteresowania pracowników szpitali i zgodnie uznali, e jest to bardzo wartoœciowa forma szkolenia z punktu widzenia budowania przychylnego nastawienia pracowników szpitali do pobierania narz¹dów od osób zmar³ych. W 17 szkoleniach przeprowadzonych w ostatnim kwartale wziê³o udzia³ ³¹cznie 1675 osób, w ostatnich 13 szkoleniach 1283 s³uchaczy, w tym 410 lekarzy i 873 przedstawicieli innego personelu medycznego. Podsumowania ankiet oceniaj¹cych szkolenie przez ich uczestników wskazuj¹, e treœæ oraz forma szkoleñ s¹ oceniane dobrze i bardzo dobrze. Analizie poddano opinie z 13 szkoleñ zrealizowanych w 2013 r., z których zwrotnie otrzymano kwestionariusze ocen (w skali Likerta: 1 s³aby, 5 wybitny). Wyniki wykaza³y, e ponad po³owa oceniaj¹cych (58 %) przyzna³a kursom najwy sz¹ liczbê punktów, by³o 39 % ocen bardzo dobrych i 3 % dobrych. Celem oszacowania efektywnoœci szkoleñ przeprowadzonych w 31 szpitalach policzono i porównano wybrane wskaÿniki dawstwa przed szkoleniami i w równie d³ugim okresie (œrednio 10 miesiêcy) po przeprowadzeniu szkoleñ. Pozyskane wyniki pokaza³y, e po szkoleniu: liczba zg³oszonych potencjalnych dawców wzros³a o 17 %; liczba rzeczywistych dawców wzros³a o 2 %; liczba wykorzystanych narz¹dów wzros³a o 15 %; 120

4 liczba narz¹dów wykorzystanych od jednego rzeczywistego dawcy wzros³a o 12 % sprzeciwów (najczêœciej rodzin) na pobranie narz¹dów wzros³a blisko 3-krotnie. Szczegó³y dotycz¹ce zmiany wskaÿników dawstwa w okresie przed i po przeprowadzeniu szkolenia ETPOD zestawiono w tabeli 2. Tabela 2. WskaŸniki dawstwa narz¹dów przed szkoleniami i w równie d³ugim okresie (œrednio 10 miesiêcy) po przeprowadzeniu szkoleñ dla 31 szpitali. wskaÿnik przed po zmiana szkoleniami szkoleniach (%) liczba zg³oszonych potencjalnych dawców liczba rzeczywistych dawców liczba wykorzystanych narz¹dów liczba narz¹dów wykorzystanych od jednego dawcy 2,53 2, liczba i odsetek sprzeciwów na pobranie 411 6,9 % 16,2 % Celem obiektywizacji wyników pochodz¹cych ze szpitali, gdzie mia³o miejsce szkolenie policzono te same wskaÿniki we wszystkich szpitalach, gdzie s¹ zatrudnieni koordynatorzy (niezale nie, czy by³y w nich szkolenia, czy nie) i porównano je w równie d³ugich 10-miesiêcznych okresach (czerwiec 2012 marzec 2013 vs kwiecieñ 2013 styczeñ 2014) tabela 3. Tabela 3. WskaŸniki dawstwa narz¹dów w równie d³ugich okresach, dane dla Polski wskaÿnik VI 2012 III 2013 IV 2013 I 2014 zmiana (150 szpitali) (145 szpitali) (%) liczba zg³oszonych potencjalnych dawców ,76 liczba rzeczywistych dawców ,62 liczba wykorzystanych narz¹dów ,66 liczba narz¹dów wykorzystanych od jednego dawcy 2,62 2,64+0,76 liczba i odsetek sprzeciwów na pobranie ,69% 11,01% 0,68 Analiza zmian wskaÿników dawstwa w szpitalach, gdzie odby³y siê szkolenia ETPOD na tle kierunku zmian tych wskaÿników w pe³nej grupie szpitali zatrudniaj¹cych koordynatorów pobierania narz¹dów pozwala stwierdziæ, e: 1. Globalnie w skali kraju wszystkie wskaÿniki dawstwa ulegaj¹ znacznej poprawie nawet w krótkim czasie poddanym analizie, tj. 10 miesiêcy. 2. W szpitalach, wybranych dla przeprowadzenia ETPOD (szpitale z du ym, ale dotychczas niewykorzystanym potencja³em dawstwa) wiêkszoœæ wskaÿników po przeprowadzeniu szkolenia tak e ulega polepszeniu za wyj¹tkiem odsetka sprzeciwów rodzin na pobranie, który w tych szpitalach wzrós³ niemal 3-krotnie). 3. Wiêkszy ni w pozosta³ych szpitalach wzrost liczby potencjalnych dawców (wskaÿnik identyfikacji mo liwoœci pobrania) nie prowadzi do równie du ego wzrostu liczby dawców rzeczywistych, co da siê wyt³umaczyæ wyraÿnie wysok¹ liczb¹ sprzeciwów na pobranie w szpitalach, gdzie przeprowadzono szkolenia ETPOD. Zjawisko to znamionuje, e szpitale objête szkoleniem: efektywnie w³¹czy³y siê do programu identyfikacji potencjalnych dawców i zaczê³y dyskontowaæ znacznie lepiej ni przed szkoleniami potencja³ dawstwa (du a efektywnoœæ modu³u szkoleniowego Identyfikacja i kwalifikacja zmar³ego dawcy narz¹dów ) zgodnie z dotychczasowymi polskimi doœwiadczeniami, szpitale, które uruchamiaj¹ program pozyskiwania narz¹dów od zmar³ych najwiêksz¹ przeszkodê upatruj¹ w autoryzacji pobrania poprzez rozmowê z bliskimi potencjalnego dawcy (du a rola modu³u: Rozmowa z rodzin¹ na temat pobrania narz¹dów ). 121

5 4. WyraŸnie korzystna zmiana liczby wykorzystanych narz¹dów od jednego dawcy to tak e zjawisko charakterystyczne dla szpitali, gdzie program identyfikacji zmar³ych dawców jest na pocz¹tkowych etapach, co miêdzy innymi da siê wyt³umaczyæ wartoœci¹ dydaktyczn¹ modu³u szkoleniowego Opieka nad zmar³ym dawc¹ narz¹dów. Zamiarem Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej oraz Poltransplantu jest przeprowadzenie szkolenia ETPOD Podstawy Dawstwa Narz¹dów w ka dym szpitalu z potencja³em dawstwa w Polsce. Nale y dodaæ, e szkolenia ETPOD s¹ zalecanym narzêdziem przez inny program Komisji Europejskiej ODEQUS (Organ Donation European Quality System) do budowy szpitalnych systemów jakoœci w obszarze dawstwa narz¹dów od zmar³ych. Jaros³aw Czerwiñski, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego i Transplantacyjnego, WUM Aleksandra Woderska, Klinika Transplantologii i Chirurgii Ogólnej, Szpitalu Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Marta Wysocka, Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej Teresa Danek, Poltransplant Roman Danielewicz, Poltransplant; Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego Transplantacyjnego, WUM. Autorzy sk³adaj¹ podziêkowania oraz gratulacje wszystkim Osobom zaanga owanym w realizacjê szkoleñ ETPOD i zachêcaj¹ do dalszej wspó³pracy. Piœmiennictwo Woderska A, Czerwiñski J, Michalak G, Arszyñska- opatka D, Romatowska E, Skrzypek-Mikulska A, Gaszyñski T, G³owacki M, Neumann M, Edyko P, Wiœniewski T, Ma³ecki Z, Siedlecki Z, Atinga AA, Rakasz., Chmura A., Wa³aszewski J: ETPOD (European Training Program on Organ Donation), Poltransplant Biuletyn Informacyjny nr 1 (17), marzec 2009,