WPŁYW POZYSKIWANIA PYŁKU NA ROZWÓJ I PRODUKCYJNOŚĆ RODZIN PSZCZELICH ORAZ EFEKTY EKONOMICZNE PASIEK. Andrzej Pidek Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa

Transkrypt

1 PSZCZELN~CZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXII 1988 WPŁYW POZYSKIWANIA PYŁKU NA ROZWÓJ I PRODUKCYJNOŚĆ RODZIN PSZCZELICH ORAZ EFEKTY EKONOMICZNE PASIEK Andrzej Pidek Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa WPROW ADZENIE W ostatnich latach wzrasta zapotrzebowanie na pyłek jako wartościowy produkt odżywczy dla ludzi, posiadający w pewnym zakresie właściwości terapeutyczne. Pyłek zbierany przez pszczoły składany jest w plastrach w postaci pierzgi. Rodzina pszczela spożywa rocznie od 18 kg do 35 kg pierzgi (B o r n u s i in. 1972). Część pyłku przynoszonego do ula, może być przez pszczelarza zebrana za pomocą poławiacza. Średnie zbiory pyłku w ciągu dnia kształtują się na pozomie około 200 g (F a l a- l e e v 1979, P o li s ć u k 1984, S a b a r s o v 1980, S t a ś e n k o 1985, V a c h o n i n a 1987), ale maksymalny zbiór może wynieść nawet 1 kg (S a b a r s o v 1980). W ciągu roku maksymalne ilości zebranego pyłku wynoszą 9 kg (G a n s i er 1984), a nawet 15 kg (H a we l, C h a m p l e 1981). Średnia ilość jest znacznie niższa i wynosi około 2,5 kg (C a n y- ś e v Eberli 1983, Goodman 1974, Galimova 1974 Falaleev 1979). Na ilość odławianego w rodzinie pyłku, a także na jego skład gatunkowy może oddziaływać rasa pszczół (H o P i n g a r n e r, O l s e n, M a r t i n 1978). Wpływ pozyskiwania pyłku z rodzin pszczelich na ich produkcyjność i rozwój nie został jednoznacznie określony. G a n s i e r (1984) uważa, iż odławianie pyłku w ilości od 5 kg do 9 kg może mieć wpływ na zmniejszenie o 60% produkcji miodu jak również znaczne osłabienie rodzin pszczelich. Przy pozyskiwaniu niewielkich ilości pyłku, ilość czerwiu w rodzinach zmniejsza się jednak nieznacznie. C a n y s e v i E b e r l i (1983) stwierdzili, że zabranie od 1 kg do 2 kg pyłku z rodziny mogło mieć wpływ na zmniejszenie ilości czerwiu w tej rodzinie od 3010 do 140/0" jak również pewne ograniczenie ilości uzyskanego miodu. H - Pszczelnicze zeszyty naukowe 197

2 Niekiedy okresowe pozyskiwanie pyłku z rodzin może powodować wzrost produkcji miodu. G a l i m o w a (1974) stwierdziła, że odbiór pyłku na poziomie 2 kg od jednej rodziny pszczele] zwiększa produkcję miodu o MOJo., ]ednoczesnle pogarszając kondycję larw ~na.jd.ujt\~~h gi~ W ~odtzinie. Procent odławianych obnóży w stosunku do przynoszonych wynosi od 10 (V a c h o n i n a 1987) do 60 (F a l a l e e v 1979). Zróżnicowanie to wynika między innymi ze sprawności poławiaczy jak i ze składu gatunkowego oblatywanych roślin, które pozwalają na utworzenie obnóży zróżnicowanej wielkości (K u d i n o w a 1986), a także od zasobów wziątku pyłkowego. Odbierane obnóża pyłkowe mogą stanowić w pasiekach dodatkowe źródło dochodu i mieć wpływ na efekty ekonomiczne pasiek. Zależą one między innymi od ceny pyłku. S a b a r s o v (1980) i P rok o f e v a (1986) stwierdzają, iż 1 kg pyłku odpowiada od 5 do 7 jednostkom miodowym, co sugeruje zachowanie takiej bardziej szczegółowej analizy z tego zakresu. Celem niniejszego opracowania jest analiza wpływu odławiania pyłku w okresie pełni sezonu na rozwój i produkcyjność rodzin pszczelich w warunkach możliwych do zrealizowania dla przeciętnej pasieki. Dążono również do oceny wpływu odławiania pyłku na efekty ekonomiczne pasiek. METODYKA Badania przeprowadzono w pasiece doświadczalnej Kwiaciarskiego Zakładu Doświadczalnego w Nowym Dworze k. Skierniewic w latach od 1985 do 1987 roku. Do doświadczenia wytypowano 32 rodziny pszczele w ulach systemu dadanowskiego. Matki tych rodzin należały do rasy kraińskiej i były unasienione na pasieczysku. 16 rodzin pszczelich, w tym 8 silnych zajmujących w okresie pierwszych pomiarów czerwiu (tab. 1) plastrów i 8 średniej siły zajmujących w tym okresie 7-8 plastrów stanowiło grupę kontrolną. Taka sama liczba rodzin pszczelich odpowiedniej siły stanowiła grupę doświadczalną. W rodzinach doświadczalnych po przeprowadzeniu pierwszych pomiarów czerwiu rozpoczęto odławianie pyłku za pomocą poławiaczy wylotkowych. Trwało ono praktycznie do okresu miodobrania, które przeprowadzone było pod koniec drugiej dekady lipca. Pyłek z poławiaczy wybierany by codziennie o godzinie oddzielnie od każdej rodziny pszczelej. W pierwszym roku doświadczenia pyłek poławiano przez 8 godzin dziennie. Umożliwiając po południu swobodny oblot trutniom. W dwóch następnych latach poławiano pyłek przez cały dzień. W okresie prowadzenia doświadczenia w każdej z rodzin przeprowadzono następujące pomiary i notowania: 198

3 Terminy pomiarów Terms of measurements Tabela 1 Numer Lata daty pomiaru Years and dates Number of measurement I 30.V 2.VI 1.VI n 21.VI 23.VI 22.VI III 15.VII 16.VII 15.VII Siły rodzin pszczelich określonej liczbą obsiadanych przez pszczoły plastrów w terminach pomiaru czerwiu (tab. 1), Powierzchni czerwiu (dm') na podstawie pomiaru osi elipsy czerwiu zgodnie z ogólnie przyjętą metodyką w terminach określonych w tabeli 1, Masy odławianego pyłku (g) po jego wysuszeniu, Procent odławianego pyłku przy użyciu poławiaczy porównując liczbę odławianych i przyniesionych obnóży w czasie jednej godziny, Warunków pożytkowych (kg) określonych na podstawie zmian wagowych ula kontrolnego, Nakładów materiałowo-pieniężnych wyrażonych w jednostkach naturalnych oraz wartością pieniężną w cenach z grudnia 1987, Wielkości produkcji i dochodów wyrażonych w jednostkach naturalnych, Nakładów pracy wyrażonych w rbg na 1 rodzinę pszczelą oraz w procentowym udziale poszczególnych czynności. Przy określaniu nakładów pracy posłużono się metodą chronometrażu, która poprzedzona była pomiarami fotografii czasu pracy. Dodatkowe badania porównawcze przeprowadzono w grupie 15 producentów sprzedających pyłek do Okręgowych Spółdzielni Pszczelarskich w Poznaniu i w Lublinie. Producenci ci na odpowiednio opracowanych formularzach dostarczali dane odnośnie metod pozyskiwania pyłku, wielkości produkcji i nakładów ponoszonych na nią w ich własnych pasiekach. Wielkości te wyrażono zarówno w jednostkach naturalnych jak i wartością pieniężną. W kilku przypadkach zebrane dane weryfikowano w pasiece metodą panelową. Zebrane w terenie materiały zostały skonfrontowane z danymi uzyskanymi w warunkach ścisłego doświadczenia. Obliczenia statystyczne przeprowadzono metodą analizy wariancji przy zastosowaniu syntezy dwuczynnikowej dla porównania ilości czerwiu i jednoczynnikowej dla porównania ilości uzyskanego pyłku i miodu. Analizowanymi czynnikami w analizie ilości czerwiu były terminy pomiaru oraz kombinacje (rodziny silne i średniej siły oraz doświadczalne i kontrolne). Porównanie średnich przeprowadzono stosując test T-Duncana przy poziomie a = 0,05. 14* 199

4 WYNIKI Warunki klimatyczno-pożytkowe. W 1985 roku warunki klimatyczne w centralnej Polsce nie były zbyt korzystne db~bioru naktaru i pyłku przez rodziny pszczele. Szczególnie czerwiec był niesprzyjający ze względu na niską temperaturę i dużą liczbę dni deszczowych i pochmurnych. Średnia temperatura tego miesiąca była o 2 niższa od średniej wieloletniej. Warunki te przedłużyły się i na I dekadę lipca. W 1986 roku temperatura w miesiącu czerwcu i lipcu była zbliżona do średniej wieloletniej. Tylko początek czerwca był deszczowy i chłodny. Za to lipiec był suchy. W 1987 roku czerwiec był również chłodny szczególnie na początku miesiąca. Temperatura w centralnej części Polski była o 2 C niższa od średniej wieloletniej. W ostatniej dekadzie tego miesiąca nastąpiło ocieplenie. Zmnijszyła się również ilość opadów. Pierwsza połowa lipca była zbliżona do warunków przeciętnych. Warunki pogodowe w umiarkowanym stopniu umożliwiły wykorzystanie występujących na tym terenie pożytków. Po sadach rodziny pszczele wykorzystywały jeszcze pożytek z akacji i lip. Stały wziątek zapewniały również ekstensywnie uprawiane łąki oraz chwasty znajdujące się na polach. Przybytki netto ula na wadze ustawionego w tym rejonie wokresie czerwca i pierwszej parowy lipca w kolejnych latach wynosiły: 4,85 kg, 17,80 kg i 15,10 kg. W poszczególnych dekadach różniły się jednak dość znacznie (ryc. 1). Produkcja pyłku. Pyłek pozyskiwano przez okres półtora miesiąca oprócz sobót i niedziel oraz dni w których padał deszcz, a więc w kolejnych latach przez 12, 14 i 19 dni. W tym okresie w rodzinach średniej siły zebrano 361 g pyłku natomiast w rodzinach silnych o 56,5% więcej (tab. 2). Różnica w ilości zebranego pyłku w tych grupach rodzin okazała się istotna. Rodziny silne na początku doświadczenia obsiadały o 43,2% plastrów więcej w porównaniu z rodzinami średniej siły. Nie ma więc całkowitej zbieżności pomiędzy siłą rodzin, a ilością zebranego pyłku. Ilość ta była zróżnicowana również w zależności od lat. Najmniej pyłku zebrano w pierwszym roku doświadczenia. Wynika to zarówno z naj gorszych warunków pogodowych, które często uniemożliwiały pszczołom oblot kwiatów, jak również z krótszego okresu odławiania. W pierwszym roku odławianie pyłku ograniczono do 8 godzin dziennie (przed południem). Po południu poławiacz otwierano. Przy takim postępowaniu pszczoły zbierające pyłek niejako codziennie musiały się przyzwyczajać do zawieszonego na wylocie poławiacza, co mogło obniżać zbiory. Czas trwania zbioru pyłku w pozostałych dwóch latach określono na 12 godzin. Dla częściowego chociaż wyeliminowania wpływu warunków pogodowych obliczono dzienną ilość pyłku przypadającą na jedną godzinę zbioru. W rodzinach średniej siły ilość ta w pierwszym roku wynosiła 200

5 Kg Y l A T A E A R S ~ ~ 7 fi 5 ~ e- r- ~ ~ r- J 2 r--- - o mai may '- - - ~ l l- I '- - I II III I I II III I I I L I "-----' '-----' lipiec maj lipiec maj lipiec july may july may jnly czer.ile mr.ilc czerwiec june june june '- Ryc. 1. Bilans wagi ula kontrolnego w poszczególnych dekadach miesięcy. Balance of weight of control hive in different deca de of month. 201

6 Zbiór pyłku (g) Crop of pollen (g) Tabela 2 w sezonie na 1 godzinę in season for 1 hour Rok rodziny średniej rodziny średniej rodziny silne rodziny silne Year siły siły strong bee strong bee middle bee middle bee cołonies colonies colonies colonies a 603 b 797 b 221 a 430 a 431 a 3,1 3,6 3,5 x 565 b 361 a 3.4 2,3 2,3 g, W drugim roku była wyższa o 21,7%, a w trzecim była niższa o 21,1%. W rodzinach silnych ilość ta w pierwszym roku wynosiła 3,1 g, a w kolejnych dwóch latach była o 16,1% i 12,9% wyższa. Zróżnicowanie ilości pyłku przypadającej na jedną godzinę zbioru jest więc mniejsze niż uzyskanej w okresie całego sezonu. Po założeniu poławiczy na ule, pszczoły z niektórych rodzin zmniejszały intensywność lotu. Część z nich wylegała siadając na poławiaczu. Rodziny te do końca zbioru wykazywały mniejszą aktywność i zebrały mniej pyłku w porównaniu z pozostałymi. O wielkości zbioru pyłku decydował również procent odławianych obnóży. Część pszczół przechodziła z obnóżami przez otwory poławiacza do ula podnosząc nogi bliżej tułowia. Procent pszczół, które nie mogły przejść z obnóżami przez otwory poławiacza był zróżnicowany i w różnych rodzinach i dniach wynosił od 12,5()/0do 30,7%. Wielkość ta zależała od masy uformowanych na nogach obnóży. Masa jednego wysuszonego odławianego obnóża była bardzo zróżnicowana i wynosiła od 3,9 do 17,4 mg. Siła rodzin pszczelich w okresie pierwszego pomiaru różniła się pomiędzy grupą rodzin silnych i średniej siły. Wynikało to z założeń doświadczenia. Liczba obsiadanych plastrów u rodzin średniej siły w grupie kontrolnej wynosiła w różnych latach od 7,1 do 7,7 plastrów, a w grupie doświadczalnej od 7,3 do 7,8 plastrów. Odpowiednie wartości w rodzin silnych wynosiły od 10,3 do 10,8 plastrów w grupie kontrolnej i od 10,2 do 10,7 w grupie doświadczalnej. Średni przyrost siły rodzin kontrolnych w okresie prowadzenia doświadczenia wynosił 77,3% w grupie rodzin średniej siły i 38,7 /0,w grupie rodzin silnych. W grupie doświadczalnej odpowiednie wartości wynosiły 75,4% do 39,4%. Porównanie liczby obsiadanych plastrów w grupie rodzin kontrolnych z grupą rodzin doświadczalnych nie pozwoliło na stwierdzenie istotności różnic zarówno na początku jak i pod koniec trwania doświadczenia ,3 2,8 1,9

7 Powierzchnia czerwiu (dmt) Area of brood Tabela 3 Rok, sila Year, strength Kolejność pomiaru Number of measurement I II III 1985, silne, kontrolne strong, control 48,30 de 44,12 d 34,17 be 42,20 e doświadczalne experimental 50,71 e e 41,20 de 42,91 d średnie, kontrolne middle, control 33,15 be 36,10 e 27,11 a 32,12 b doświadczalne experimental 26,06 a 29,03 ab 27,15 a 27,50 a 1986, silne, kontrolne strong, control 55,31 f 53,21 f de 51,89 b doświadczalne experimental 53,57 f 50,96 ef 45,03 cd 49,85 b średnie, kontrolne middle, control be 44,16 bed 40,11 be a doświadczalne experimental 38,37 b 47,97 de a 39,40 a 1987, silne, kontrolne strong, control 51,14 b b 60,31 e 54,19 b doświadczalne experimental 52,14 b b 54,13 b 52,43 b średnie, kontrolne middle, control 43,13 a 41,15 a 39,31 a a doświadczalne experimental 38,37 a a a 40,89 a Srednio, silne, kontrolne A verage, strong, control 51,58 e 49,48 e 47,21 be 49,43 b % 100,00 95, ,82 Średnio, silne, doświadczalne Average, strong, experimental 52,14 e e 46,79 e 50,06 b % 100,00 98,33 89,74 96,01 Średnio, średnie, kontrolne Average, middle, control 39,13 ab 40,47 ab 35,51 a 38,37 a Ofo 100,00 103,42 90,75 98,06 Srednio, średnie, doświadczalne Average, middle, experimental 34,35 a 39,38 ab 34,05 a 35,93 a Ufo 100,00 114,64 99,13 104,60 x Najmniej czerwiu było w rodzinach pszczelich w pierwszym roku doświadczenia (tab. 3). Relacja ta zachowana jest we wszystkich trzech pomiarach tego roku. W pozostałych dwóch latach ilość ta była wyższa. Średnia ilość czerwiu w rodzinach kontrolnych z kolejnych dwóch lat doświadczenia była o 26,1010,28,4% wyższa niż w roku pierwszym, a w rodzinach doświadczalnych 18,4010.i 23,75010.Analizując średnie wartoś- 203

8 ci, różnic pomiędzy rodzinami doświadczalnymi i kontrolnymi w żadnym z pomiarów nie dało się jednak udowodnić statystycznie. Różnice takie wystąpiły jedynie pomiędzy grupą rodzin silnych i średnich i to zarówno w grupie rodzin kontrolnych jak i doświadczalnych. W silnych rodzinach w porównaniu z rodzinami średniej siły było średnio 28,8% czerwiu więcej, a w doświadczalnych 39,3010czerwiu więcej. Są to więc takie same proporcje jak w czasie pierwszych pomiarów z peszczelnych lat, kiedy zakładano doświadczenie. Rodziny pszczele pod względem ilości czerwiu zostały tak dobrane, aby były między nimi jak naj mniejsze różnice w obrębie grup. W następnych pomiarach poszczególnych lat różnice pomiędzy ilością czerwiu zmieniają się. Najbardziej stabilne są one w kolejnych pomiarach w trzecim roku doświadczenia. Uzyskane wyniki pozwalają w podsumowaniu na sformułowanie stwierdzenia, że odbieranie pyłku w okresie doświadczenia nie miało istotnego wpływu na ilość czerwiu znajdującego się w rodzinach pszczelich. Produkcja miodu w przeliczeniu na jedną rodzinę pszczelą w kolejnych latach prowadzenia doświadczenia była zbliżona i nie różniła się istotnie (tab. 4). Porównując kolejne lata, najwyższą produkcję uzyskano w drugim roku doświadczenia. Przewyższała ona produkcję uzyskaną w pierwszym i trzecim roku doświadczenia odpowiednio o 53,1 0 /0 i 34,3010.Mniejsze różnice wystąpiły pomiędzy rodzinami silnymi i średniej siły. W grupie kontrolnej różnica wynosiła 29,7010,a w grupie doświadczalnej 35,7%. Różnica pomiędzy rodzinami kontrolnymi i doświadczalnymi odpowiadającej sobie siły są raczej małe i nie przekraczają 16%, a tylko w ostatnim roku doświadczenia różnica w grupie rodzin silnych wyniosła 38,4010.Zarówno w grupie rodzin silnych jak i średniej siły średnia produkcja w rodzinach doświadczalnych była wyższa. Róż- Tabela 4 Srednia produkcja miodu w okresie trwania doświadczenia (kg/l rodzinę pszczelą) Average honey production in the experimental period per l bee celony (kg) sila rodzin, strength of bee celony Rok grupa Year group x silne, kontrolne strong, control 7,3 a 10,8 a 6,8 a doświadczalne experimental 6,8 a 12,3 a 9,4 a średnie, kontrolne middle, control 5,3 a 7,8 a 6,2 a doświadczalne experimental 6,1 a 8,1 a 6,7 a x 6,4 a 9,8 a 7,3 a 8,3 a 9,5 a 6,4 a 7,0 a 7,8 204

9 nice pomiędzy grupami były jednak niewystarczające dla udowodnienia ich istotności. Jest to następstwem dużych indywidualnych zróżnicowań pomiędzy poszczególnymi rodzinami pszczelimi. Generalnie, odławianie pyłku nie mało istotnego wpływu na produkcję miodu. Większą produkcja miodu pozyskana z doświadczalnych rodzin pszczelich we wszystkich latach doświadczenia może, co najwyżej sugerować potrzebę dalszych badań dla wyjaśnienia tego problemu. Pozyskiwanie pyłku w pasiekach indywidualnych. Dla porównania pozyskiwania pyłku w doświadczeniu i w warunkach produkcji towarowej prowadzono badania w 15 pasiekach indywidualnych pozyskujących ten produkt na sprzedaż w Okręgowych Spółdzielniach Pszczelarskich w Lublinie i w Poznaniu. Liczba analizowanych pasiek stanowiła około Pozyskiwanie pyłku w pasiekach indywidualnych Traping of pollen in private apiaries Wyszczególnienie Specification Liczba pasiek Number of apiaries Srednia liczba rodzin pszczelich w pasiece Averagę number of bee colonies in apiary Procent rodzin z których odławiano pyłek Percentagę of bee colony with pollen traping Srednia produkcja miodu z l rodziny pszczelej (kg) A verage production of honey per l bee colony (kg) Srednia produkcja wosku z l rodziny pszczelej Average production of wax per l bee colony Srednia produkcja pyłku z l rodziny pszczelej (kg) A verage production of pollen per l bee colony (kg) - z poławiaczy wylotkowych from entrance traps - z poławiaczy dennicowych lub powałkowych from bottom and board traps Srednia produkcja z l dnia (g) Average production for l day (g) - z poławiaczy wylotkowych from entrance trap s - z poławiaczy dennicowych lub powałkowych from bottom and board traps Sredni okres zbierania pyłku A verage period of pollen trapping Srednia liczba dni zbierania pyłku (dni) Average num ber of day for pollen traping Procent pyłku sprzedawanego do OSP Percentage of pollen saled to the cooperative Tabela 5 Dane Data ,4 14,7 0,417 0,92 1,38 15,3 23,0 14.V-ll.VII 49 90,7 205

10 10% wszystkich sprzedających pyłek w tych jednostkach. Pasieki produkujące pyłek są kilkakrotnie większe od średniej wielkości pasiek w Polsce (tab. 5). W zakresie pozyskiwania pyłku posiadają paroletnie doświadczenie. We wszystkich przypadkach podstawowych wytwarzanym produktem był miód i pyłkiem 73,3% pasiek pozyskiwało propolis, a 13,3% mleczko pszczele. W zbiorze pyłku zaangażowana była większość rodzin pszczelich w okresie od połowy maja do połowy lipca. 60% pszczelarzy używało do tego celu poławiaczy wylotkowych, które są łatwo dostępne i można je kupić w sklepach. Średnia ilość pyłku uzyskana od jednej rodziny pszczelej przy zastosowaniu tego typu poławiaczy była o 50% niższa w porównaniu z produkcją uzyskaną z poławiaczy dennicowych lub powałkowych. Stosowanie tych typów poławiaczy jest jednak ograniczone ze względu na trudności ich zakupu w sklepie. Pozyskany w procesie odławiania pyłek, prawie w carości sprzedawany był w punktach skupu po uprzednim wysuszeniu. Używano do tego najczęściej suszarek własnej konstrukcji o zróżnicowanej pojemności i koszcie wytworzenia. Pracochłonność pozyskiwania pyłku. Zależy ona zarówno od siły rodzin jak i systemu stosowanego poławiacza. Może być ona wyrażona wysokością nakładów pracy ponoszonych na 1 rodzinę pszczelą, albo też na 1 kg uzyskanego produktu. W tym pierwszym układzie mniejszą pracochłonnością charakteryzuje się pozyskiwanie pyłku z rodzin słabszych oraz tych z których poławiano pyłek za pomocą poławiaczy wylotkowych (tab. 6). Dla producenta ważniejsza jest jednak pracochłonność pozyskiwania określonej masy danego produktu. W tym przypadku zależność była odwrotna. Pozyskanie 1 kg pyłku przy użyciu poławiaczy dennicowych lub powałkowych było o 38,8010 mniej pracochłonne niż przy zastosowaniu poławiaczy wylotkowych. Dla uzyskania 1 kg pyłku wydatkowano 1,70 rbg. Stosowanie poławiaczy wylotkowych w pasiece doświadczalnej okazało się jeszcze bardziej pracochłonne. Zależało w dużym stopniu od siły rodzin. W rodzinach średniej siły trzeba było wydatkować o 41% więcej nakładów pracy niż w rodzinach silnych. Wielkość nakładów pracy zależy od czasu trwania poszczególnych czynności. Wśród nich najbardziej pracochłonne jest wybieranie pyłku. W poławiaczach dennicowych i powałkowych czynność tą można wykonywać co parę dni, co ułatwia jej' przeprowadzenie w pasiekach odległych od miejsca zamieszkania pszczelarza. W różnych warunkach odległych od miejsca zamieszkania pszczelarza. W różnych warunkach pochłnia ona od 28,2% do 38,3% czasu pracy. Podobny udział w strukturze nakładów pracy miały dojścia do pasieki oraz prace przygotowawcze związane z suszeniem pyłku. Przy lepszej organizacji pracy byłaby możliwość ograniczenia tych prac. Porównanie niektórych mierników produkcji miodu i pyłku. Pyłek jest produktem, który podlega obrotowi handlowemu stosunkowo od nie- 206

11 Wielkość i struktura nakładów pracy przy pozyskiwaniu pyłku Size and structure of work expenditures for pollen production Tabela S W pasiece doświadczalnej Experimental api ary W pasiekach pszczelarzy indywidualnych In the private apiaries Rodzaj pracy Poławiacz Kind of work Rodziny Rodziny Poławiacz dennicowy silne średniej siły lub powałstrong bee middle bee kowy wylotkowy Entrance trap colony colony Bottom or board trap Pracochłonność (rbg) Labour consumption (man hour) -.na l rodzinę pszczelą for l bee colony - na l kg pyłku for l kg of pollen Struktura prac (Ofo) Structure of work (!I/o) - założenie poławiaczy traps installation -.wybieranie pyłku pollen traping - suszenie pyłku drying of pollen - czyszczenie pyłku cleaning of pollen - zdejmowanie poławiaczy taking out of traps - inne others 1, , , dawna. Dla organizacji obrotu tym produktem przydatne byłoby ustalenie przeliczników pyłku na miód. Potrzebne są one przy obliczaniu jednostkowego kosztu produkcji, a także wyrażenia produkcji pasiecznej w jednostkach naturalnych. Takie określanie produkcji w porównaniu z ujęciem wartościowym ma bardziej trwały charakter, ponieważ może służyć do analizy porównawczej w dłuższych okresach czasu. Relacje produkcji miodu i pyłku można porównywać w różnych aspektach. Masa uzyskanego z jednej rodziny pszczelej miodu była około 6-krotnie wyższa od masy wyoworzonego pyłłou (tab. 7). Porównanie to nie może wyłącznie stanowić podstawy do ustalenia przelicznika na te produkty. Uwzględniając znaczny udział pracy w kosztach całkowitych należałoby przynajmniej w pewnym stopniu oprzeć się na relacji pracochłonności w pozyskiwaniu tych dwóch produktów, Nakłady pracy na uzyskanie pyłku są od 2,5 do 3,4-'krotnie wyższe od nakładów poniesionych na uzyska- 207

12 Niektóre mierniki produkcji miodu i pyłku Some indexes of honey and pollen production Tabela 7 Wyszczególnienie Specyfication Pasieka doświadczalna Pasieki pszczelarzy Experimental apiary Apiaries of private beekeepers Miód IPyłek I Pyłek: Miodu Miód lpyłek I Pyłek: Miodu Honey Pollen Pollen: Honey Honey Pollen Pollen: Honey Produkcja kg/i rodzinę pszczelą Production for! bee colony 7, : 5,12 14,70 2,20 1 : 6,6& Pracochłonność rbg/! kg Labour consumption eman hour/l kg) 0, : 3,78 0,70 2,03 1: 2,54 w tym: including: - zabieranie z rodziny rbg/l kg tak ing out from I bee colony eman hour/i kg) 0, : 5,64 0,18 0,67 1 : 3,72 nie tej samej ilości miodu. Porównując nakłady na odbieranie pyłku i miodobranie jako procesy zbliżone w pozyskiwaniu tych produktów otrzymamy relacje od 1:3,7 do 1:5,6. Są one w pewnym stopniu zbliżone do relacji cen które w ostatnim roku prowadzenia doświadczenia wynosiły 1:5 (600 zł cena skupu 1 kg miodu i 3000 cena skupu 1 kg pyłku). Relację taką można więc uznać jako przydatną do dalszych obliczeń. Koszt produkcji pyłku. Koszty poniesione na produkcję pyłku można traktować jako koszty specjalne, których wydatkowanie dodatkowo jest potrzebne do tego, ażeby rozpocząć pozyskiwanie tego produktu. Pozostają one w relacji do kosztów działalności podstawowej na poziomie 1 : 10,6 (tab. 8). Koszty działalności podstawowej powinny być rozliczane na wszystkie pozyskiwane w pasiece produkty do czego niezbędne są przeliczniki tych produktów na jednostki miodowe. Po przeliczniu pyłku i innych produktów na te jednostki uzyskana w pasiekach produkcja średnio wynosi 22,45 jednostek miodowych, w tym udział pyłku stanowi 25,6%. Koszt produkcji 1 jednostki miodowej wyniósł zatem 459,33 zł. W zestawieniu z ceną skupu 1 kg miodu wynoszącą 600 zł produkcja w analizowanych pasiekach okazała się więc opłacalna a wskaźnik opłacalności wyniósł 130,6%. Podstawowym składnikiem kosztów specjalnych w analizowanych pasiekach jest praca, a także amortyzacja i oprocentowanie środków trwałych. Stanowią one w sumie aż 77,30% kosztów specjalnych, ale tylko 6,69% kosztów całkowitych. 208

13 Tabela Koszty produkcji pyłku w prywatnych pasiekach na l rodzinę pszczelą w cenach z grudnia 1987 Costs of pollen production in private apiaries for l bee colony (prices from December 1987) Rodzaj kosztu IloŚĆ Wartość Specyf'ication Quantity Value l Cukier Sugar 12,8 kg 1408,00 14,9 Węza Foundation 0,37 kg 682,00 4,2 Praca Labour 13,4 rbg 2010,00 21,3 Transport Transportation 680,50 7,2 Inne Others 921,00 9,8 Amortyzacja Depreciation 10 % 186<1,00 19,8 Oprocentowanie środków trwałych Interests 10 % 1860,00 19,<\ Razem Together 9421,50 100,00 Koszty specjalne Special costs Praca Labour 2,20 330,00 37,0 Inne Others 10% 153,20 17,2 Amortyzacja Depreciation Poławiacz Trap 10 % 155,00 17,4 Suszarka Drying apparatus 10 % 49,20 5,5 Oprocentowanie środków trwałych Interests 10 % 204,20 22,9 Razem koszty specjalne Together special costs 891,60 100,00 Ogółem Total 10312,60 % i 209

14 Produkcja (jednostek miodowych) Production (honey unit s) Miód Honey 14,70 Wosk 0,417 X 3,5 Wax 1,46 Pyłek 1,15 X 5,0 Pollen 5,75 Propolis 0,027 X 20 PropolIs 0,54 Razem produkcja Together production 22, DYSKUSJA Uzyskaną w doświadczeniu produkcję pyłku wynoszącą średnio 565 g w rodzinach silnych i 361 g w rodzinach średniej siły należy ocenić jako niską. Wyższą produkcję uzyskiwali pszczelarze indywidualni. Odławianie pyłku rozpoczynali oni jednak w okresie wcześniejszym, który charakteryzuje się bardziej sprzyjającymi warunkami dla jego zbioru. Większa aktywność pszczół zbierających pyłek wynika z potrzeby uzupełnienia jego zapasów w rodzinach po okresie zimowania, co jest warunkiem dalszego ich rozwoju (P o l i s c u k 1984). Pyłek potrzeby jest wówczas do wykarmienia dużej ilości czerwiu otwartego. Ilość tego czerwiu ma decydujący wpływ na ilość zbieranego pyłku (M o e 11 e r 1977). W doświadczeniu, wybierając do odławiania pyłku okres pełni sezonu uniknięto negatywnego wpływu na czerwienie matek pszczelich. Zdarza się, że jest ono ograniczane przez odławianie pyłku w zakresie od 3% (C a n y s e v, E b e r l i 1983) do 26% (D i e t z, K r e 11, C o u v i Ilon 1981). K a t s a r o v i P e t k o v a (1978) określają poziom rocznego zbioru pyłku, który nie powoduje obniżenia dynamiki czerwienia matek pszczelich na 450 g z jednej rodziny pszczelej. L e v i n i L o p er (1984) stwierdzają brak negatywnego wpływu odławiania pyłku na rozwój rodzin pszczelich, o ile okres odławiania trwa tydzień, a procent odławianych obnóży w stosunku do przyniesionych wynosi 60. Warunki prowadzenia doświadczenia spełniały w przybliżeniu sprecyzowane tutaj ograniczenia. Mniejsza ilość pyłku zebranego w pierwszym roku doświadczenia znajduje wytłumaczenie w krótszym czasie jego zbioru oraz w zbyt niekorzystnych warunkach pogodowych i pożytkowych, mających również wpływ na niską produkcję miodu w tym roku. Dopływ pokarmu węglowodanowego stymuluje zbiór pyłku (T u 1983). Z drugiej strony wyjąt- 210

15 kowo obfity pożytek obniża intensywność zbioru pyłku (P o l i s (:u k 1984). W związku z czym nie zawsze daje się stwierdzić korelacje pomiędzy intensywnością lotu i intensywnością zbioru pyłku (L e v i n, L o p e r 1984). Zbiór pyłku z rodzin silniejszych jest z zasady większy niż z rodzin słabszych, tak wykazały badania. Rodziny silne angażują do zbioru zarówno większą liczbę zbieraczek jak i formują większe obnóża nawet o 270/0(S t a s e n k o 1985). W prowadzonych badaniach starano się tak dobrać termin pozyskiwania pyłku, ażeby nie miał on negatywnego wpływu na zbiór miodu, a tylko pozwolił na wykorzystanie energii nadmiaru zgromadzonych pszczół robotnic. Wyniki badań innych autorów odnośnie wpływu odławiania pyłku na zbiór miodu są rozbieżne. Jedne z nich sugerują negatywny wpływ pozyskiwania pyłku na zbiór miodu w granicach od 6 /. (C a n y s e v, E b e r l i 1983) do 60% (G a n s i e r) 1984) całorocznego zbioru. Inne sugerują wpływy pozytywny (G a l i m o v a 1974). Podobnie rozbieżne oceny można spotkać odnośnie wpływu poławiania pyłku na skłonności do rojenia rodzin pszczelich (Wall e r, C a r o n, L o p e r 1981, G o o d m a n 1974). Te niejednorodne wnioski mogą być następstwem zróżnicowanej bazy pożytkowej, rasy pszczół, siły rodzin czy też typu używanego poławiacza. Większość prowadzonych badań sugeruje pośrednio możliwość poprawienia warunków finansowych pasiek poprzez produkcję pyłku. Brak jest w nich jednak w tych badaniach bardziej szczegółowej analizy potwierdzającej tę sugestię. Przydatne do tego przeliczniki pyłku na miód przez S a b a r s o v a (1980) i P rok o f e v ą (1986) zostały określone na poziomie od 5:1 do 7:1. Są to wartości zbliżone z relacją masy pyłku i miodu uzyskaną w doświadczeniu, a także proporcją pomiędzy cenami tych produktów. Porównanie pracochłonności pozyskiwania tych produktów wskazuje na mniejszą różnicę między nimi. Udział wartości pyłku w produkcji analizowanych pasiek odpowiada procentowym wartościom podawanych przez K a t s a r o v a i P e t k o v ą (1978) określonym na poziomie od 16% do 31%. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Przez 12 do 19 dni w okresie od 1 czerwca do 15 lipca przy użyciu zawieszanych poławiaczy odławiano pyłek z rodzin pszczelich silnych oraz średniej siły. Masa zgromadzonego pyłku wynosiła odpowiednio 565 g i 361 g z jednej rodziny pszczelej. Zabranie tej ilości nie miało wpływu na dynamikę rozwoju rodzin pszczelich określoną ilością czerwiu trwania doświadczenia. Nie stwierdzono również wpływu odławiania na produkcję miodu. Pozyskiwanie pyłku zwiększało pracochłonność ob- 211

16 sługi rodzin silnych o 1,61 rbg, natomiast rodzin średniej siły o 1,45 rbg. Dla pozyskania 1 kg pyłku z tych grup rodzin potrzeba było odpowiednio 2,85 rbg i 4,02 rbg. W porównywanych pasiekach pszczelarzy produkuj~~y~h pyl~k W N!hwh komercyjnych pracochłonność byla niższa. W przypadku stosowania poławiaczy wylotkowych wynosiła 2,36 rbg na 1 kg pyłku, zaś poławiaczy dennicowych lub powałkowych 1,70 rbg. 1 kg pyłku jest równoważny 5 jednostkom miodowym. Udział wartości pyłku w produkcji pasieki doświadczalnej stanowił 15,4%, zaś w porównywanych pasiekach indywidualnych 25,6%. Udział kosztów specjalnych ponoszonych na produkcję pyłku w kosztach całościowych ograniczał się tylko do 9,5%. Opłacalność produkcji pasiecznej w tych pasiekach wynosiła 130,6%. Dodatkowe pozyskiwanie pyłku z rodzin pszczelich poprawiało efekt ekonomiczny pasiek pozyskujących ten produkt. LITERATURA B o r n u s L., i in., 1972: Hodowla pszczół, PWRiL. C a n y s e v Z., E b e r I i M., J., 1983: Otbor pylcy i produktivnost'semej, Pćelovodstvo (9): D i e t z A., K r e II R., C o u v i Ilon G., A., 1981: The influence of intermittent pollen trapping on the development of honey bee colonies in the coastal zone of Georgia, Proceeding of the XXVIII Inaernational Congress of ApicuIture, Acapulco, Bucharest, Romania, Apimondia, Publishing House: F a l a 1e e v N., 1979: Zagatovka pylcy rezerv rentabel'nosti, Pćelouodsruo (8): 8. G a l i m o v a K., M., 1974: Pyl'celovitel' i razv it ie licinok roboćich pćel., Pćelovodstvo (8) : G a n s i e r K., 1984: Auswirkungen permanenten Polenfallengebrauchs auf Bienenvoelker der Rasse AiJiS carnica, Apidologie 15 (3) : G o o d m a n R., D., 1974: The rate of brood rearing in the effect of pollen trapping on honey bee colonies, Australasian Beekeeper 76 (2): H a w e II L, C h a m l e Ch., 1981: Pollen collection storage and clearing, Am. Bee J. 121 (7) : fi o o p i n g a r n e r R., O l s e n L., M a r t i n E., C., 1978: The collection of pollen by colonies of two races bees, Am. Bee J. 118 (12): 800-'801. K a t s a r o v G., P e t k o va O:, 1978: The effect of partlal pollen rernoval (trapping) on the development and productivity of honey bee colonies in the central Rhodope region, in Aincuitural Abstracts 29 (1): 64. K u d i n o v a L, M., 1986: Razmery i massa pćel inych obnoźek, Pcelovodstvo (11): 9. L e v i n M., D., L o p e r G., M., 1984: Factors affecting pollen trap efficiency, Am. Bee J. 124 (10) : M o e 11 e r F., E., 1977: Managing colonies for póllen production in Proceeding of the XXVI the international Apicultural Congress, Adelajde, Bucharest, Apimondia, Publishing House: P o l i s c u k V., P., 1984: Sbor pylcy v period medosbora, Pcelovodstvo (11): P rok o f e v a L., V., 1986: Valovaja i tovarnaja produkcja pasek, Pcelovodstvo 212 (3):

17 S a b a r v Ov 1., 1980: Specializacja na proizvodstve pylcy, Pćelevodstvo (12): S t a s e n k o V., 1985: Osobennosti sbora pylcy pćelarni, Pcelovodstvo (9): 7-9. T u 1., A., 1983: Method of increasing production of bee collected pollen, in Apicultural Abstracts 34 (4) : 275. Va c h o n i n a T., V., 1987: Zagotovka i konservirovanie cvietoćno] pylcy, Pćelovodstvo (3) : Wall e r G., D., C a r o n D., M., L o p e r G., M., 1981: Pollen patties maintain brood rearing when pollen is trapped from honey bee colonies, Am. Bee J. 121 (2) : BJUHIHVlE OTBOPA IIblJIbUbI HA PA3BVlTVlE VI IIPOVlJIBO,lJ;CTBO II~EJIVlHblX CEMEVl VI 3KOHOMVlQECKVlE 3<l><l>EKTbI IIACEK A. II ~f,l~ e K Pe310Me OnbITbI 6bIJIH npoaeneasr B Te'leHl1e 3 JIeT Ha 32 nqejii1hbix cembrx B paxone cpenaero B3RTKa. B 16 nqejii1hbix cembrx (8 CI1JIbHbIX 11 8 Cpe,I:\HHx) npobe,i:\eho orfiop nbijibi.{bi B TeqeHl1e 12-19,I:\Hetl:B 1,5 MecRI.{a npn I1CnOJIb30BaHHH nsrm,- I.{eJIOBI1TeJIR aeuianoro y JIeTKa. 16 nqejii1hbix cemetl: coorsercrayiomea CHJIbI npaaazineacano K KOHTPOJIbHOi1:rpy.:e. OT6op rrsrnusr c CI1JIbHbIX nqejihhblx ce- Mei1: ObIJI 565 r, a c cemetl: Cpe,I:\HHX 361. OTOOP raxoro KOJIl1qeCTBa nbijibi.{bi He HMeJI BJIHRHHR Ha p03bhthe nqejihhbix cemetl: H npoh3bo,i:\ctbome,i:\a. B onsrr- HOtl: nacexe,i:\jir nojiyqehi1r l KHJIorpaMa nbijlbi.{bi c CI1JIbHbIX nxenxasrx cemetl: Heo6xo.z:ll1MO 6bIJIO 2,85 xaca POOOTbI. B nxenausrx cemrx cpennea CHJIbI 4,02 xaca pa60tbi. B cpabhhtejibhbix xacrnsrx nacexax 3TO BpeMIl pabhrjiocb 2,38 xacsr npa HCnOJIb30BaHHH' JIeTKOBbIX nbijlb~ejiobhtejietl: H 1,70 xacsr UpH,I:\OH- HbIX HBepXHHX nbijibi.{ejiobhtejirx. l KHJIOrpaM rn.ijib~bi pasaserca 5 Me,I:\OBbl'M e,i:\hhhi.{am.iipoi.{ehthoe yqacthe nbijibi.{bi B CTOHMOCTHnpOH3BO,I:\C'I'BapaBHReTcR 15,4% B onbithoi1: nacexe H 25,6% B qacthbix nacexax,,lj;o6aboqhble pocxonsr Ha npoh3bo,i:\ctbonbijlb~bi pabhriotcr 9,5 % nojihbix pacxonoa, INFLUENCE OF POLLEN TRAPPING ON BEE COLONY PRODUCTIVITY AND THEIR ECONOMICAL EFFECTS Andrzej Pidek Summary The experiment was conducted in 32 bee colonieś in a region with average honeyflow. Pollen was trapped from 16 bee colonies (8 strong, 8 average) by entrance trap s for 12 to 19 days in the season. In the eontrel group 16 bee colonies strong were respectively. An averagę prodution of pollen was 565 g from a strong bee colony and 361 g from an average one. Trapping of pollen had no influence on the de?elopmeent of work for production of l kg of pollen in the research apiary was 2.85 man-hours from a strong bee colony and 4.02 from an average one. In comparison private apiaries, the expenditure of work for l kg of pollen was 2.36 man-hours using entrance traps and 1.70 by bottom or top traps. 1 kg of honey equaled 5 honey units. The percentage relation value ot pollen to the value of total production Wal) l~o/o in tne research apiary and 25.60f0 in private apiaries. Additional costs for pollen production was 9.50(0 of the total costs.