OPŁACALNOŚĆ PRODUKCJI MLECZKA PSZCZELEGO W POLSCE

Transkrypt

1 BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 OPŁACALNOŚĆ PRODUKCJI MLECZKA PSZCZELEGO W POLSCE Janusz Cichoń 1, Jerzy Wilde 2 1 Katedra Marketingu i Analiz Rynkowych UWM, Olsztyn 2 Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn S ł o w a k l u c z o w e: mleczko pszczele, ekonomika, opłacalność, rentowność pasiek. Streszczenie Produkcja mleczka pszczelego w Polsce nie jest tak imponująca jak w Chinach. Należy jednak pamiętać, że zintensyfikowanie produkcji mleczka pszczelego w tym kraju jest następstwem długoletniej selekcji pszczół. Duża podaż taniego chińskiego mleczka pszczelego spowodowała prawie zanik produkcji tego surowca w Polsce. Analiza kosztów w pasiekach modelowych dowodzi, że produkcja mleczka może być opłacalna, ale wówczas, gdy uzyska się cenę co najmniej 550 zł za 1 kg. Opłacalność produkcji wzrasta, gdy mleczko zostanie umiejętnie przetworzone, np. jako mieszanka mleczka z miodem. Niewykorzystany potencjał rynku polskiego stwarza szansę na wzrost sprzedaży mleczka pszczelego, zwłaszcza w mieszankach z miodem, i zwiększenie rentowności pasiek. PROFITABILITY OF ROYAL JELLY PRODUCTION IN POLAND Janusz Cichoń 1, Jerzy Wilde 2 1 Department of Marketing and Market Analyses, University of Warmia and Mazury in Olsztyn 2 Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn K e y w o r d s: royal jelly, economics, profitability of apiary production. Abstract The scale of royal jelly production in Poland is certainly much lower than in China, where its intensification is a consequence of honeybee selection carried out for many years. A great supply of inexpensive Chinese royal jelly almost completely inhibited its production in Poland. An analysis of costs at model apiaries shows that royal jelly production may be profitable on condition that 1 kg costs at least PLN 550 (USD 140). Its profitability increases when the product is sold as e.g. a mixture with honey. It is still possible to increase the sales volume of royal jelly in Poland, and the profitability of apiary production.

2 152 Janusz Cichoń, Jerzy Wilde Wprowadzenie W Polsce pierwsze próby produkcji mleczka pszczelego na większą skalę przypadają na lata 1958/1959. W latach osiemdziesiątych roczna produkcja mleczka pszczelego kształtowała się na poziomie 500 kg. Do wybierania mleczka pszczelego z mateczników służy aparat działający na zasadzie podciśnienia wytwarzanego ręcznie lub mechanicznie. Można również wybierać mleczko ręcznie za pomocą specjalnej łyżeczki, jest to jednak zajęcie bardzo żmudne i pracochłonne (WILDE, CICHOŃ 1999). Mleczko pszczele można pozyskiwać w rodzinach bez matki. Rodziny takiej nie można jednak wykorzystywać dłużej jak 3-4 tygodnie, gdyż po tym czasie zaczynają pojawiać się trutówki, które ogromnie utrudniają przyjęcie matki. W skrajnym przypadku może to prowadzić do utraty rodziny. Z tych względów, szczególnie w pasiekach zajmujących się pozyskiwaniem mleczka profesjonalnie, wykorzystuje się do tego celu silne rodziny produkcyjne. W górnym korpusie miodni, najlepiej między plastrami z czerwiem, wstawia się jedną lub dwie ramki lub tylko jej górne listewki, z przełożonymi (w miseczki) larwami. Po 3-4 dniach (najlepiej 3,5 dnia) zabiera się ramki z mleczkiem, poddając nowe, ze świeżo przełożonymi, młodymi (12-24-godzinnymi) larwami. PIDEK (1991) podaje, iż średnia produkcja mleczka z jednej rodziny w Polsce była silnie zróżnicowana i wynosiła 97,9 g w woj. poznańskim, a 170 g w woj. katowickim. Przy czym nakłady pracy w woj. poznańskim wynosiły 12 rbg/kg, a w woj. katowickim były o połowę niższe. MARCINKOWSKI (1994) uzyskał w Puławach 178 g z rodziny, a wyprodukowanie 1 kg mleczka wymagało 60 rbg. Pod tym względem znacznie ustępujemy innym krajom. EL-SHEHAWY (1989) podaje, że w 100-pniowej pasiece w Egipcie, gdzie sezon trwa 7 miesięcy, produkuje się 15 kg mleczka rocznie. Bez wątpienia światowym liderem tej produkcji są Chiny, gdzie już w 1988 r. uzyskiwano500gmleczkazrodziny,acałkowitaprodukcjawynosiła400ton. Pięćlatpóźniejprodukcjatawynosiłajuż1000t,awydajnośćz1rodziny dochodziła do 4 kg (PIDEK 1994). Kraj ten dyktuje światową cenę na ten produkt, wynoszącą aktualnie ok. 40 $ za 1 kg. Nikt jednak nie sprowadza świeżego mleczka przeznaczonego do bezpośredniej konsumpcji do Polski. Bezpośrednie spożycie tego produktu trudno także oszacować, pewne jest jednak, że potencjał rynku nie jest w pełni wykorzystany. Dowodzi tego znakomicie się rozwijająca sprzedaż mieszanki miodu z mleczkiem pszczelim. Czy produkcja mleczka pszczelego jest rzeczywiście szansą dla polskich pszczelarzy? Celem pracy jest próba odpowiedzi na to pytanie i określenie opłacalności produkcji mleczka pszczelego w Polsce.

3 Opłacalność produkcji mleczka pszczelego w Polsce 153 Materiał i metody Analizy dokonano na przykładzie 50-pniowych pasiek modelowych, zgodnie z założeniami i metodą CICHONIA i WILDE (2002). Rozpoczęcie produkcji mleczka pszczelego wymaga pewnych nakładów, ich wartość (wielkość kapitału) stanowi podstawę do oceny ekonomicznej opłacalności w porównaniu z innymi sposobami jego wykorzystania. W pasiece produkującej mleczko pszczele są ponoszone, oprócz wyżej wymienionych, koszty zwane różnicującymi. Uwzględniono tu koszty następujące: dodatkowe dojazdy przyjęto, że w pasiece wędrownej istnieje potrzeba 30 dojazdów w ciągu 2 miesięcy pozyskiwania mleczka. Taka częstotliwość dojazdów pozwala na harmonijny proces produkcji, uwzględniający także dni wyjątkowo jej nie sprzyjające. W kosztach pracy założono, że produkcja mleczka wymaga zatrudnienia pracownika sezonowego na 3 miesiące. Stanowi to łącznie koszt 3750 zł w sezonie, czyli 1250 zł miesięcznie. Pracownik będzie także wykorzystywany przy produkcji miodu, bez konieczności zatrudniania dodatkowych pracowników. Przyjęto, iż w pasiece zużywa się dodatkowo 500 KW energii. Zestawienie kosztów produkcji miodu i mleczka pozwoliło na oszacowanie kosztów różnicujących (netto), związanych z prowadzeniem produkcji mleczka. Przyjęto, iż w pasiece stacjonarnej odwirowuje się średnio z pnia 15 kg miodu, a w wędrownej 30 kg. Jednostkową produkcję mleczka oszacowano odpowiednio na 150 i 200 g, zakładając, iż nie ma ona wpływu na wielkość produkcji miodu. Założono, iż za 1 kg mleczka pszczelego uzyskuje się 200 zł (cena światowa), 550 zł (polska cena hurtowa) i 1000 zł, w cenie detalicznej, w powiązaniu ze sprzedażą miodu. Wyniki Zgodnie z przyjętymi założeniami w kalkulacji opłacalności nie uwzględniono kosztów stałych oraz kosztów produkcji miodu. Dla naszych rozważań najistotniejsze znaczenie ma bowiem wartość kapitału, jaki został zaangażowany w produkcję mleczka pszczelego. Jej uruchomienie nie wymaga dużych nakładów kapitałowych (ramki do produkcji mleczka, miseczki plastykowe, pompka do próżniowego odsysania mleczka z mateczników itp.), wartość tę oszacowano na 2600 zł. Pszczelarz, angażując kapitał, ma prawo oczekiwać ekwiwalentu (zysku) z jego wykorzystania. Oceniana stopa zwrotu zależy od istnienia i stopnia atrakcyjności alternatywnych rozwiązań. Satysfakcjonujące wobec tego wydawałoby się uzyskanie dochodu w wysokości 15% wartości zaangażowanego kapitału, czyli 390 zł, jako zwrotu od kapitału (stopa wyższa od lokaty terminowej w banku). Drugim, istotniejszym jeszcze warunkiem jest

4 154 Janusz Cichoń, Jerzy Wilde uzyskanie nadwyżki między wpływami (przychodami ze sprzedaży) a kosztami różnicującymi. W tabeli 1 przedstawiono koszty produkcji miodu i mleczka, które wiążą się z rzeczywistym wypływem gotówki. Oprócz kosztów zmiennych, zaliczono tu także czynsz dzierżawny, natomiast nie uwzględniono amortyzacji i opłaty pracy pszczelarza. U podstaw takiego sposobu kalkulacji leży przekonanie, iż pszczelarz ma prawo oczekiwać ekwiwalentu nie tylko za zaangażowany kapitał, ale także za pracę (fizyczną, koncepcyjną, organizacyjną itp.). Analizowane koszty produkcji miodu wynoszą 3334 i 5056, odpowiednio dla pasieki 50-pniowej przydomowej i wędrownej, a przy dodatkowej produkcji mleczka odpowiednio 7583 i 9607 zł. Tabela1 Table1 Koszty produkcji miodu i mleczka pszczelego w pasiekach modelowych (w zł) Costs of honey and royal jelly production in model apiaries (PLN) Wyszczególnienie Specification Koszty produkcji Costs of production cukier sugar leki medicines Produkcja miodu Honey production liczba rodzin number of colonies Produkcja miodu i mleczka Honey and royal jelly production 50* 50 50* dojazdy access transport transportation praca labor energia el. power matki queens węza comb foundation pozostałe other Dzierżawa pasieczyska Lease of an apiary Koszty ogółem Total costs 50* pasieka przydomowa apiary adjacent to the house

5 Opłacalność produkcji mleczka pszczelego w Polsce 155 W przydomowej pasiece 50-pniowej pszczelarz jest w stanie uzyskać dodatkowy przychód ze sprzedaży mleczka pszczelego w wysokości od 1500 do 7500 zł, a od 2000 do zł w pasiece wędrownej, w zależności od przyjętej ceny (tab. 2). Biorąc pod uwagę koszty produkcji mleczka, które nie uwzględniają ani nakładów kapitałowych, ani pracy pszczelarza, trudno uznać taki przychód za satysfakcjonujący. Z ekonomicznego punktu widzenia produkcja ma sens jedynie w przypadku przetwarzania mleczka i bezpośredniej jego sprzedaży w mieszance z miodem. Zastanowić się można nad uruchomieniem tej produkcji w sytuacji, gdy dodatkowa praca jest wykonywana przez członków rodziny pszczelarza. Jej koszt stałby się wówczas zyskiem pszczelarza. Dotyczy to tylko sytuacji, kiedy cena wynosi co najmniej 550 zł za 1 kg. Tabela2 Table2 Wydajność mleczka i przychody z jego sprzedaży w pasiekach modelowych w zależności od przyjętej ceny (w kg i zł) Royal jelly production and income from its sale in model apiaries, by depending on the price (in kg and PLN) 50-pniowa pasieka 50-pniowa pasieka Wyszczególnienie przydomowa wędrowna Specification 50-colony apiary 50-colony migratory adjacent to the house apiary Mleczko produkcja jednostkowa (kg) Royal jelly production from 1 colony (in kg) Razem mleczko (kg) Total royal jelly production (in kg) Wariant Variant cena za 1 kg price per kg I II III Koszty produkcji mleczka netto Net costs of royal jelly production Podsumowanie Przeprowadzona analiza dowodzi, że produkcja mleczka pszczelego w Polsce może być opłacalna i stanowić dodatkowe źródło dochodów, pod warunkiem uzyskania ceny co njamniej 550 zł z 1 kg. Znacznie lepsze korzyści można osiągnąć, sprzedając mleczko mieszane z miodem. Pozwala to na uzyskanie ceny wynoszącej nawet 1000 zł za 1 kg. Dodatkowo działanie takie uatrakcyjnia ofertę w sprzedaży bezpośredniej, ułatwiając sprzedaż także innych produktów pszczelich. Możliwe jest także

6 156 Janusz Cichoń, Jerzy Wilde zwiększenie produkcji mleczka przy wykorzystaniu pszczół selekcjonowanych w tym kierunku. W naszej analizie pominęto jednak to zagadnienie, uważając, że mogłoby to wyraźnie zmniejszyć produkcję miodu. Piśmiennictwo CICHOŃ J., WILDE J Pozyskiwanie obnóży pyłkowych jako sposób na poprawę opłacalności produkcji pasiecznej. Biul. Nauk. UWM Olsztyn. 18: EL-SHEHAWY M. A How to produce royal jelly. Productive projects ready for implementation. Dept. Beekeeping, Sec. School Agric. Quesna 32631, Egypt. MARCINKOWSKI J Możliwości produkcji mleczka pszczelego w Polsce. Pszczeln. Zesz. Nauk., 38: PIDEK A Trendy w ekonomice pasiek w latach na podstawie estymacji funkcji. Pszczeln. Zesz. Nauk., 35: PIDEK A XXXIII Międzynarodowy Kongres Pszczelarski w Pekinie (20-26 IX 1993). Pszczelarstwo, 45(1):4-6. WILDE J., CICHOŃ J Pszczelarstwo to może być biznes. Wybrane zagadnienia z ekonomiki i organizacji nowoczesnej gospodarki pasiecznej. Sądecki Bartnik, Nowy Sącz: