PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIX, Nr:! 1995

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIX, Nr:! 1995 WIOSENNY ROZWÓJ I PRODUKCYJNOŚĆ RODZIN ZIMOWANYCH W ULACH ZE ZWIĘKSZONĄ WENTYLACJĄ P i O t r S k U b i d a, Woj c i e c h S k o w r o n e k Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa, ul. Kazimierska 2, Puławy Streszczenie Doświadczenie było prowadzone w pasiece Oddziału Pszczelnictwa w Puławach, w latach W doświadczeniu wykorzystano 21 rodzin pszczelich, które podzielono na trzy grupy: I grupa - w ulach z osiatkowaną dennicą, II grupa - w ulach ze wstawionym kołnierzem wysokości ok. 15 cm między dennicą a korpusem ("poduszka powietrzna") III grupa - zazimowane w sposób tradycyjny. Wiosną dokonano oceny rozwoju rodzin na podstawie pomiarów powierzchni czerwiu. Oceniono zbiory miodu z pożytków wczesnych i późniejszych. Następnie określono współczynniki korelacji między wszystkimi badanymi cechami. Rodziny pszczele zimowane w ulach ze zróżnicowaną wentylacją miały wiosną zbliżoną powierzchnię czerwiu, natomiast przyrost powierzchni czerwiu w okresie marzec - maj był najszybszy w rodzinach zimowanych na dennicach z dodatkową wentylacją. Najwięcej miodu uzyskano z rodzin zimowanych z wolną przestrzenią między gniazdem a dennicą ale różnice między porównywanymi grupami okazały się nieistotne. Stwierdzono wyraźną dodatnią korelację między siłą rodzin w drugiej połowie maja a wydajnością uzyskaną z wczesnych pożytków oraz między wydajnością z pożytków wczesnych i całego sezonu. Słowa kluczowe: zimowanie, wentylacja, siła rodzin, wydajność miodowa. WPRaW ADZENIE Na możliwości produkcyjne rodzin w sezonie decydujący wpływ ma stan, w jakim znajduje się rodzina po przezimowaniu. Szczególnie duży wpływ ma siła rodziny na przedwiośniu na możliwości wykorzystania pożytków wiosennych, które w naszym kraju przeważają. Z tego względu celowe jest poszukiwanie rozwiązań, które zapewniają lepsze warunki zimowania rodzinie pszczelej. Wśród czynników warunkujących dobre przetrwanie zimy przez pszczoły jest zapewnienie dobrej wentylacji gniazda. W celu poprawy tej wentylacji stosowane są różne rozwiązania. Jednym z takich rozwiązań jest zimowanie rodzin na "poduszce powietrznej" (B o r i s e n k o 1973). Warstwa powietrza między dolnymi beleczkami ramek a dennicą, to pewien rodzaj wentylacji i izolacji zimą. Innym rozwiązaniem jest zimowanie rodzin w ulach z osiatkowaną 27

2 dennicą (H o r n 1987). W takich warunkach matki rozpoczynają czerwienie później niż w ulach dodatkowo ocieplanych i wpływa to korzystnie na rozw6j wiosenny rodzin. Biorąc pod uwagę wentylację zimą, S z a b o (1984) stwierdził, że największa powierzchnia czerwiu wiosną występuje u rodzin zimowanych w ulach z otwartymi dolnym i górnym wylotkiem (lem x 5cm) oraz w ulach z wylotkiem dolnym otwartym na całą szerokość. Niekt6rzy autorzy twierdzą, że rasa pszczół może mieć wpływ na wyniki zimowli. M u s z Y ń s k a, K o n o p a c k a (1981) porównując zimowanie pszczół kaukaskich, środkowoeuropejskich i krairiskich stwierdziły brak r6żnic między ich kondycją i rozwojem wiosna. Ważnym elementem w przygotowaniu rodzin do zimowli jest odpowiednia struktura rodziny pszczelej (M u s z Y ń s k a 1987). Przygotowanie rodzin winno rozpocząć się już w połowie lipca, by rodziny uzyskały odpowiednią siłę i strukturę wiekową pszczół. Pszczoły zimujące w ulach o zwiększonej wentylacji (suche ule, brak wilgoci) wg Żuk o w a (1979) miały wiosną o 27,7 % czerwiu więcej niż pszczoły zimowane w ulach tradycyjnie przygotowywanych. Zawilgocenie gniazd zimą wpływa na zmniejszenie zbiorów miodu o 15 % i wosku o 11 % (M a c h m a s z a r i p o w 1978). Celem pracy było znalezienie najlepszego sposobu poprawy wentylacji zimujących rodzin, kt6ry umożliwiałby im szybki rozwój wiosną w celu osiągnięcia odpowiedniej siły na wczesne pożytki. METODYKA Badania prowadzono w latach w pasiece Zakładu Technologii Pasiecznych Oddziału Pszczelnictwa ISK w Puławach. Użyte do doświadczenia matki rasy kraińskiej były siostrami a unasienione zostały w sposób naturałny trutniami o nieznanym pochodzeniu. Doświadczenie prowadzono w ulach wielkopolskich, z podziałem rodzin na 3 grupy po 7 rodzin w każdej grupie. I grupa - rodziny w ulach z osiatkowana dennica, wymuszającą zwiększoną wentylację ula. Jej spód stanowiła cienka sklejka, która z dwu stron nie dochodziła do obramowania na odległości około 2 cm z każdej strony. Pod sklejka, w odległości około 3 cm od niej, od strony zewnętrznej mocowano siatkę nylonowa. W latach następnych siatka mocowana była bezpośrednio pod sklejka. II grupa - rodziny w ulach z wstawionym kołnierzem (półnadstawką) wysokości 15 cm między dennicą a korpusem, tworzącym wolną przestrzeń pod gniazdem. W dalszej części pracy rozwiązanie to jest określane jako "poduszka powietrzna". 28

3 III grupa - rodziny kontrolne zazimowane w sposób tradycyjny. W poszczególnych grupach przygotowano na zimę rodziny o różnej sile ale w każdej z grup udział rodzin o podobnej sile był jednakowy. Zapasy pokarmu uzupełniano do ilości stosownej do ich siły. Po pierwszym oblocie, jak tylko pozwalały na to warunki, prowadzono pierwszy a po około 3 tyg. następne pomiary czerwiu. W roku 1989 dokonano trzykrotnie pomiaru czerwiu ogólnego w dniach 21.03, i W latach następnych czerw mierzono dwukrotnie: w i 19.04, w i 30.04, a w i Następnie wg tabel określono jego powierzchnię w dm". Produkcyjność rodzin określono na podstawie zbiorów miodu z pożytków wczesnych i średniowczesnych. których końcowy termin przyjęto na Po tym terminie pożytki zaliczono do pożytków późnych. Pożytki wczesne i średniowczesne w doświadczeniu stanowił wziątek z sadów, mniszka i akacji a pożytki późne - z lipy i gryki. Na stałym pasieczysku pasieka pozostawała w okresie pożytku z sadów, mniszka i lipy, natomiast na pozostałe pożytki była corocznie wywożona. WYNIKI l DYSKUSJA Wiosenny rozwój rodzin. Rozwój rodzin oceniano na podstawie wyników pomiaru powierzchni czerwiu wykonanych przynajmniej dwukrotnie w odstępach 3-, 4-tygodniowych. Pierwszy pomiar dokonano możliwie wcześnie jak tylko pozwalała na to temperatura zewnętrzna. W trzech pierwszych latach obserwacji pomiary te wykonano na początku III dekady marca. W roku 1992 przedłużające się chłody pozwoliły przeprowadzić pomiar dopiero Ostatni, wykonany w końcu kwietnia lub na początku maja, pozwalał na ocenę dynamiki przyrostu powierzchni czerwiu, a wyniki wszystkich pomiarów dały możliwość w miarę dokładnego wyliczenia siły rodzin w drugiej połowie maja, czyli w okresie pojawienia się pierwszego pożytku towarowego. Powierzchnia czerwiu w rodzinach doświadczalnych podczas pierwszych pomiarów wykonanych w końcu marca (tab. l) zależała od roku i związanych z tym warunków pogodowych, a w mniejszym stopniu od rodzaju zastosowanej metody wentylacji gniazda. Różnice między latami i porównywanymi grupami były niewielkie i wynosiły 2-3 dm? powierzchni czerwiu. W kwietniu we wszystkich rodzinach przybywało czerwiu i na ogół różnice stwierdzone między grupami podczas pierwszego pomiaru stawały się wyraźniejsze. Wyjątek stanowi tu grupa rodzin zimowanych na "poduszce powietrznej" wiosna 1989 roku. Średnia powierzchnia czerwiu w tej grupie po niewielkim wzroście w kwietniu w stosunku do marca w dalszym okresie uległa zmniejszeniu. Wytłumaczeniem takiej sytuacji może być to, że wczesną wiosna 1989 roku pasieka była wywieziona do zapylania plantacji czarnej porzeczki i część rodzin uległa podtruciu środkami chemicznymi stosowanymi do oprysków porzeczek. 29

4 w o Tabela l Średnia powierzchnia czerwiu w dm 2 Average area of brood in drrr' Grupa 1988/ / / /92 Średnio w grupach Average in groups Group III IV V Sr. Osiatkowane Netting Poduszka powietrzna Air pillow Kontrolne Control Średnio w latach Average in years

5 W pierwszych dwóch latach obserwacji najwięcej czerwiu miały rodziny zimowane na osiatkowanej dennicy, a w dwóch następnych latach rodziny kontrolne. Rodziny zimowane na "poduszce powietrznej" z wyjątkiem roku 1992 miały najmniej czerwiu. Bezwzględna powierzchnia czerwiu w porównywanych grupach podczas pierwszych pomiarów wiosną wskazuje, jak wcześnie po zimie rodzina przystępuje do wychowu czerwiu. Wskainikiem ważniejszym jest dynamika przyrostu powierzchni czerwiu. Duża dynamika pozwala wnioskować, że pszczoły dobrze przetrwały zimę i sa zdolne do szybkiego rozwoju. Wyliczona ze wszystkich pomiarów powierzchni czerwiu prowadzonych przez 4 kolejne lata obserwacji średnia powierzchnia w trzech miesiącach wiosennych (ryc. l) wskazuje, że rodziny porównywanych grup poziom wyjściowy miały zbl iżony. Przyrost powierzchni czerwiu w kwietniu był bardzo podobny w rodzinach zimowanych na osiatkowanej dennicy i kontrolnych. W rodzinach zimowanych "na poduszce powietrznej" przyrost powierzchni czerwiu był w tym okresie wyrainie wolniejszy. 30 cjm:! III IV v.~-nectiq APocbmb JICI'I'ieUma - Ak pili.ow ~0IItr0Ine - CootroIa Ryc.l. Średnia dynamika przyrostu powierzchni czerwiu w rodzinach grup doświadczalnych w latach Averagę dynamie s of the brood area gain in the experimental colonies in W maju, w porównaniu do kwietnia nie zmienione, wysokie tempo przyrostu powierzchni czerwiu utrzymywały tylko rodziny z grupy zimowanej na osiatkowanej dennicy. W dwóch pozostałych grupach tempo przyrostu czerwiu załamało się i chociaż różnica sięgała 5 dm", tempo przyrostu było podobne. 31

6 Na podstawie wszystkich pomiarów czerwiu wyliczono średnią dobową liczbę wygryzających się z plastrów młodych pszczół przez cały okres wiosenny. Między kolejnymi pomiarami czerwiu wystąpiły przerwy często dłuższe niż 21 dni, wobec tego dla tych okresów przyjęto średnie dane z dwóch kolejnych pomiarów. Dysponując tymi danymi wyliczono liczbę pszcz6ł w rodzinach na dzień 20 maja. Do takiego wyliczenia niezbędne było założenie, że ze wszystkich komórek czerwiu wygryzają się młode pszczoły, i że wszystkie pszczoły żyją 42 dni. Wyniki tych wyliczeń przedstawione w postaci średnich liczebności rodzin w por6wnywanych grupach w kolejnych latach obserwacji przedstawia tabela 2. Tabela 2 Liczba pszczół w rodzinach wyliczona na dzień 20 maja The number of bees in colonies calculated on zo- May Średnio w Sposób zimowania grupach Manner of wintering Average in groups Osiatkowana dennica Netring bottom board Poduszka powietrzna Air pillow a a Kontrolne - Controls a Średnio w roku Average in year 8901 a b a a xxxxxxx Wystąpiły wyraźne różnice w średniej sile rodzin między grupami i latami obserwacji. Przez dwa pierwsze lata obserwacji najsilniejsze były rodziny zimowane na osiatkowanej dennicy w trzecim roku najsilniejsze były zimowane na "poduszce powietrznej", a w czwartym roku kontrolne. Takie różne kształtowanie się średniej siły rodzin badanych grup w poszczególnych latach oraz duża zmienność w grupach w każdym roku nie pozwoliły na udowodnienie istotności różnic między grupami za cały okres obserwacji. Istotne różnice stwierdzono natomiast między latami obserwacji. Zdecydowanie najsilniejsze były rodziny w maju 1990 roku. Produkcja miodu. Analizę wysokości produkcji miodu przeprowadzono oddzielnie dla zbior6w uzyskanych z wczesnych i średniowczesnych pożytków i dla zbiorów w całym sezonie. Podziału takiego dokonano dlatego, gdyż oczekiwano, że warunki zimowania rodzin i tym samym ich siła na początku sezonu ma istotny wpływ na wysokość zbioru miodu w tym okresie. Z pożyt- 32

7 ków późniejszych można uzyskać dużo miodu także od rodzin, które po zimie wyszły osłabione. Do wczesnych i średniowczesnych zaliczono pożytki w okresie od początku sezonu do 30 czerwca. W różne lata pszczoły w tym okresie korzystały z różnych pożytków. Średnie ilości miodu uzyskanego z pożytków wczesnych i średniowczesnych w porównywanych grupach doświadczalnych były zbliżone i nie stwierdzono istotnych różnic między tymi średnimi (tab.3). Średnie zbiory miodu z pożytków wczesnych i średniowczesnych uzyskanego od porównywanych grup rodzin Average honey harvesting from early and semi-early flows collected from the colonies examined Tabela 3 Sposób zimowania Manner of wintering Średnio w grupie Average in group Osiatkowana dennica Netting bottom board Poduszka powietrzna Air pillow a a Kontrolne - Controls a średnio w roku Average in year 0.4 a 9.58 c 4.12 ab 7.30 be xxxx Duże wahania w wysokości produkcji wystąpiły między latami obserwacji. Najwięcej miodu z pożytków wiosennych uzyskano z rodzin doświadczalnych w roku 1990, a najmniej w roku Różnice między tymi dwoma latami oraz między latami 1989 i 92 okazały się istotne. Zwraca uwagę fakt, że średnia wydajność miodu w grupach doświadczalnych kształtowała się podobnie jak siła rodzin w końcu maja (tab.2). Najwięcej miodu uzyskano z rodzin tych grup, których średnia siła w poszczególnych latach była największa, a najmniej które były najsłabsze. Porównując te dwie wartości widać natomiast nieco odmienne kształtowanie się średnich dla porównywanych grup. Średnio najmniej liczne były rodziny zimowane na "poduszce powietrznej", a jednocześnie z tej grupy rodzin uzyskano nieco wyższą średnią produkcję miodu niż w dwóch pozostałych grupach. Na jej wysokość w decydujący sposób wpłynęła średnia wydajność w roku 1992, blisko dwukrotnie przewyższająca średnie wydajności dwóch pozostałych grup. W obydwu przypadkach różnice 33

8 były jednak nieistotne, można więc uznać je za przypadkowe. Zbiory miodu w całym sezonie (tab.4) kształtowały się w por6wnywanych grupach podobnie jak w przypadku zbiorów z wcześniejszych pożytków. Tabela 4 Zbiory miodu w całym sezonie w poszczególnych grupach rodzin Honey harvesting collecred during the whole season from groups of colonies Średnio w Sposób zimowania grupie Manner of wintering Averagę in group Osiatkowana dennica Netring bottom board Poduszka powietrzna Air pillow a a Kontrolne - Centrols a Średnio w roku Averagę in year 1.50 a b b b xxxxxxx Różnice między grupami były tu wyrainiejsze, ale także nieistotne. Nie wystąpiły też wyraźne różnice między latami badań. Tylko produkcja miodu uzyskana w roku 1989 była istotnie niższa niż w pozostałych trzech latach. Zwraca także uwagę ilość miodu uzyskana w roku 1991 z rodzin zimowanych na "poduszce powietrznej", od których z wcześniejszych pożytków uzyskano najmniej miodu, a w całym sezonie dały prawie tak dużo miodu jak najlepsze w tym roku rodziny z grupy kontrolnej. Lata pod względem wysokości zbiorów miodu w całym kraju były podobne i można je uznać za dobre. Średni przybytek netto ze wszystkich wagowych punktów kontroli pożytków wynosił odpowiednio 26.9 kg, 23.6 kg, 29.5 kg i 31.4 kg co grawantowało zbiory miodu w wysokości 19.7, 16.9,22.0 i 23.6 kg (karty wagowe uli nadsyłane przez pszczelarzy do Oddziału Pszczelnictwa). Uzyskane w naszych doświadczeniach zbiory miodu były niższe i nieco inaczej kształtowały się różnice między kolejnymi latami badań. Można uznać, że różnice te spowodowane były odmiennymi warunkami pożytkowymi. Wyjątek stanowi rok 1989, w którym średnie zbiory miodu w kraju były równie wysokie jak w pozostałe lata, a w naszych obserwacjach w tym roku rodziny bardzo powoli rozwijały się a zbiory miodu były bardzo niskie. Powodem tego było niewielkie podtrucie pszczół w rodzinach wywiezionych do zapylania 34

9 czarnej porzeczki. Zależności między badanymi parametrami. Ocena rozwoju wiosennego i wyników produkcyjnych rodzin przedstawione w tej pracy oraz parametry określane w tych samych rodzinach przedstawione w innej pracy (S k o - w r o n e k, S k u b i d a 1995) pozwoliły na określenie wzajemnej zależności kształtowania się wszystkich badanych cech. Istnienie oraz wysokość tych zależności określają współczynniki korelacji r przedstawione w tabeli 5. Korelacja między wszystkimi badanymi cechami Correlation among all features examined Tabela 5 Badana cecha Feature examined Sila Zużycie Wyd.miod. rodzin w zapasów Osyp z pożytków dniu 20 zimą zimowy wcz. maja Winter Winter Productivity Strength consumpt. fali of early colonyon of rcserves honey 110ws 20 th May Wyd.miod. w sezonie Honey productiv. in season Zużycie zapasów zimą Winter consumpt. of reserves Osyp zimowy Winter fali Sila rodz.20.v Strength colcny on 20 th May Wyd.miod. z pożytków wcz. Productivity of early honey flows Wyd.rniod. w sezonie Honey productivity in season 35

10 Najwyższy współczynnik korelacji, a więc także najwyższą zależność stwierdzono między wydajnością miodu z pożytków wczesnych i średniowczesnych, a między wydajnością w całym sezonie. Potwierdziło to wcześniej wykazywane zależności między tymi wielkościami (S z a b o, L e f k o v i t c h 1988). Pozwala na skrócenie oceny wydajności rodziny tylko do danych w części sezonu pasiecznego. Wysoka zależność występuje między siłą rodziny w końcu maja, a wydajnością uzyskiwaną z wcześniejszych pożytków. Takiej zależności należało oczekiwać. Stosunkowo niski współczynnik korelacji stwierdzono między siłą rodziny w końcu maja, a zbiorami miodu w całym sezonie. Godny odnotowania jest dość wysoki, dodatni współczynnik korelacji między zużyciem zapasów zimą, a wielkością osypu zimowego. Niskie współczynniki korelacji między zużyciem zapasów zimą a siła rodziny wiosną i jej wydajnością miodową świadczą o braku zależności między tymi wielkościami i wielkość zużycia zapasów nie powinna być wykorzystywana w ocenie zimowania rodzin. Nie ma też wyraźnego wpływu na późniejszy rozwój i produkcyjność rodzin wielkość osypu zimowego, chociaż zgodnie z oczekiwaniem wsp6łczynniki korelacji między tymi wartościami mają wartość ujemną. WNIOSKI 1. Rodziny pszczele zimowane w ulach ze zróżnicowaną wentylacją miały wiosna zbliżona powierzchnię czerwiu. Przyrost powierzchni czerwiu w okresie marzec - maj był naj szybszy w rodzinach zimowanych na dennicy z dodatkowa wentylacją. 2. Wydajność miodu z rodzin zimowanych z różną wentylacja była podobna z pożytków wiosennych, a różniła się w wydajności za cały sezon. Najwyższą produkcję uzyskano z rodzin zimowanych na "poduszce powietrznej" ale różnice mieściły się w granicach błędu. 3. Wprowadzenie dodatkowej wentylacji gniazd zimą nie wpłynęło w sposób wyrainy na rozwój wiosenny i produkcyjność rodzin. Pewne korzystne zmiany w zachowaniu się tak zimowanych rodzin przemawiają za kontynuacją tych poszukiwań. Szczególnie celowe byłoby sprawdzenie tych rozwiązań w warunkach ostrej zimy. 4. Stwierdzono wyraźną dodatnią korelację między wydajnością miodową uzyskaną z wczesnych pożytków i wydajnością w całym sezonie oraz między wydajnością miodową z wczesnych pożytków a siłą rodzin w drugiej połowie maja. 36

11 LITERATURA B o r i s e n k o M.V. (1973) - Na vozduśnoj poduśke. Pćelovodstvo, 53(10): H o r n H. (1987) - Beobachtungen zum Uberwintcrungsverhalten von Bienenvolkern in Magazinen mit offenen und geschlossenen Bóden. Algemeine Deutche lmkerzeuung, 21 (11 ): M a c h m a s z a r i p o w S. (1978) - Na polnych gniezdach. Pćelovodstvo, 57(3): M u s z y ń s k aj. (1987) - The relationship between the biological structure of honeybees colonies and their wintering success, Pszczeln.Zesz. Nauk., 31 : M u s z y ń s k a J., K o n o p a c k a Z. (1981) - Zmiany w kondycji pszczół różnych ras w związku z zimowlą. Pszczeln.Zesz: Nauk., 25 : Żuk o v W.N. (1979) - Na wole na polnych gniezdach. Pćelovodstvo, 58(10): S z a b o T.I., L e f k o v i t c h L.P. (1988) - Fourth generation of closed population breeding. Relationship beetween morphological and colony traits. Apidologie, 19(3): SI'RING DEVELOPMENT ANI> PROI>UCTIVITY IN BEE COLONIES WINTERED WITH A HlGHER RATE OF VENTILATION P. S k u b i d a, W. S k o w r o n e k Summary The experiment was carried out in the apiaries ofthe Bee Division in Puławy in Twenty one bee colonies were divided randomly into the following groups: Group l - bees maintained in the hives with a netting floor Group 2 - bees maintained in the hives with a 15 cm air space ("air pillow") between the bottom board and brood chamber Group 3 - bees maintained under standard conditions. Bee colony development was evaluated by means of brood area measurernents. Honey harvesting was estimated tak ing into account early ana late nectars.. Correlations were determined among all data examined. Bee colonies wintered in the hives with differentiated ventilation showed similar brood area; however, the brood area qain from March through May was the highest in the bee colonies wintered on the bottom board with a higher rate of ventilation. The highest honey harvesting was obtained in the bee colonies wintered in the hives with a widen space between the brood chamber and bottom board. Howewer, the differences were insignificant statistically. A marked positive correlation between the strength of colonies in the second half of May and the productiwity of early honey tlows and between the productivity of early honey flows and that of the whole period of harvesting. Keywords: wintering, ventilation, colony strength, honey tlow. 37