WPLYW RÓŻNYCH METOD POSZERZANIA RODZIN PSZCZELICH WIOSNĄ NA ICH ROZWÓJ

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLII, Nr l 1998 WPLYW RÓŻNYCH METOD POSZERZANIA RODZIN PSZCZELICH WIOSNĄ NA ICH ROZWÓJ Piotr Skubida Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa, ul. Kazimierska 2, Puławy Streszczenie W latach przeprowadzono doświadczenie mające na celu określenie wpływu intensywnego poszerzania gniazd rodzin pszczelich wiosną na ich dalszy rozwój. Rodziny w grupie kontrolnej były poszerzane w sposób tradycyjny (jednorazowo dodawano 1-2 ramki w miarę potrzeb), drugiej grupie dodawano jednorazowo 5-6 plastrów, a w trzeciej uzupełniano gniazdo ramkami do pełnego kompletu w ulach dadanowskich, bądź dostawiano bezpośrednio na dennicę korpus wypełniony ramkami w ulach wielkopolskich. W grupach intensywnie poszerzanych oprócz ramek z suszem dodawano także ramki z węzą, nie rozdzielając gniazda. Na podstawie obserwacji i uzyskanych wyników ustalono, że intensywne poszerzanie nie wpływa ujemnie na rozwój rodzin pszczelich wiosną ani na uzyskiwane wyniki produkcyjne. Słowa kluczowe: poszerzanie rodzin, plastry, węza, rozwój wiosenny, produkcja miodu. WPROWADZENIE Wiosną, kiedy pogoda jest już ustabilizowana rodziny pszczele zaczynają się rozwijać i zachodzi potrzeba poszerzania gniazd. W tradycyjnej metodzie gospodarki pasiecznej poszerzanie plastrami prowadzi się przez dodawanie 1-2 plastrów jednorazowo, w miarę wzrostu siły rodziny i jej aktualnych potrzeb. Dodawania większej liczby ramek nie polecano w obawie o nadmierne wychłodzenie gniazda. Pewne różnice istnieją przy poszerzaniu w ulach o dużej ramce i o ramce małej (przykładowo ul dadanowski i wielkopolski). M a r c i n k o w s k i (1987) podaje, że w oklicach Puław do pasiek stacjonarnych może być polecany ul dadanowski, zaś do pasiek wędrownych lepsze są ule wielokorpusowe. Również M a r c i n k o w s k i (1991) twierdzi, że typ ula w niewielkim stopniu wpływa na uzyskiwane efekty produkcyjne, a zmniejszanie ramek, zwłaszcza w części gniazdowej ula niesie ze sobą ryzyko pewnego zmniejszenia tempa rozwoju rodzin pszczelich wiosną. Czasami, aby porównywane grupy doświadczalne startowały wiosną z jednakowego pułapu siły rodzin pszczelich, stosowane było jej wyrównywanie. Okazało się, że zabieg ten nie przynosi widocznej poprawy 151

2 efektów produkcyjnych w pasiece (M a r c i n k o w s ki, S k u b i d a 1996). Dodawanie często małej ilości plastrów stanowi po pierwsze nadmierną ingerencję w życie rodziny, a po drugie zmusza pszczelarza do licznych wyjazdów do pasieki, co podwyższa koszty jej prowadzenia. Okazuje się, że dokładny przegląd rodzin pszczelich prowadzi do obniżenia zbioru miodu i pyłku w dniu, w którym ma miejsce o 30%. Pobieżny zaś przegląd rodziny obniża produkcję miodu o 20% (C a r o n 1978). Nasuwa się pytanie czy przy jednorazowym intensywnym poszerzaniu, kiedy oprócz odbudowanych plastrów dodaje się węzę, lepiej ją umieszczać między plastrami czy też grupować z boku od gniazda pszczelego. B a n d e i A b r e n (1987) stwierdzili, że gdy arkusze węzy były umieszczane obok siebie, pszczoły odbudowywały średnio 45,8% całkowitej powierzchni po każdej stronie. Kiedy węza była rozdzielona odbudowanymi plastrami, powierzchnia ta wzrastała do 63,3%. Potwierdziło to wcześniejsze wyniki badań B a n d e i in. (1985). Celem niniejszej pracy było stwierdzenie czy intensywne poszerzanie rodzin pszczelich wiosną, jednorazowo dużą liczbą plastrów nie wpływa ujemnie na ich rozwój i wyniki produkcyjne. METODYKA Badania prowadzono w latach Do doświadczenia w latach wykorzystano matki rasy kraińskiej, a w roku 1997 matki rasy kaukaskiej unasienione trutniami o nieznanym pochodzeniu na pasieczysku pasieki doświadczalnej. Doświadczenie było prowadzone w ulach dadanowskich przez pierwsze dwa lata, natomiast w roku 1997 w ulach wielkopolskich. Rodziny podzielono na trzy grupy: w rodzin w grupie, w rodzin w grupie, w rodzin w grupie. I grupa - poszerzanie sposobem tradycyjnym przez dodawanie 1-2 plastrów w zależności od wzrostu siły rodziny. II grupa- poszerzanie średnio intensywne, dodawanie 5-6 plastrów jednorazowo IIIgrupa - intensywne poszerzanie gniazda przez jednorazowe wypełnienie plastrami oraz węzą korpusu ula dadanowskiego, w przypadku uli wielkopolskich dostawianie bezpośrednio na dennicę korpusu z kompletem plastrów i węzy Grupy zostały tak utworzone, aby w każdej z nich znajdowały się rodziny o zbliżonej sile tzn. z jednakowym udziałem zarówno rodzin słabych jak i silnych. 152

3 W okresie trwania doświadczenia prowadzono obserwacje warunków pogodowych oraz terminów występowania i obfitości pożytków, ponadto dokonywano następujących obserwacji i pomiarów: porównywano stan wyjściowy rodzin wiosną na podstawie liczby obsiadanych plastrów po przezimowaniu, dokonywano oceny zapasów w plastrach wiosną przez ich dokładne oszacowanie, przeprowadzono trzykrotne pomiary powierzchni czerwiu w celu określenia tempa rozwoju rodzin, porównywano ilość plastrów dodanych do rodzin każdej grupy w czasie kolejnych sezonów, analizowano zbiory miodu w poszczególnych grupach porównywano ilość arkuszy dodawanej i całkowicie odbudowanej węzy. Do wszystkich rodzin dodawano jednocześnie ramki z suszem i węzą. Dostawione ramki nie rozdzielały części zajmowanych przez gniazdo pszczele. W przypadku grupy l, w której ramki dodawano w miarę potrzeby tej zasady nie przestrzegano. W roku 1995 pomiary powierzchni czerwiu były dokonywane , , i W 1996 roku terminy pomiarów przypadały na ,9.05. i W roku 1997 powierzchnię czerwiu mierzono 2.04., , We wszystkich latach doświadczenia pierwszy pomiar powierzchni czerwiu odbywał się podczas pierwszego przeglądu wiosennego i wyprzedzał znacznie pierwszy termin dodawania plastrów do gniazda rodzin pszczelich, który przypadał na drugi termin pomiaru powierzchni czerwiu. W związku z tym najbardziej miarodajna okazała się dynamika przyrostu powierzchni czerwiu między trzecim a drugim jego pomiarem. W poszczególnych latach doświadczenia terminy zbiorów miodu przedstawiały się następująco: 1995 rok , pasieka była usytuowana w terenie z pożytkami głównie lipowymi rok , pasieka usytuowana w terenie z pożytkami akacjowymi i lipowymi rok , pasieka usytuowana w terenie z pożytkami rzepakowymi (rzepak jary) i lipowymi. W roku 1995 wyniki dotyczące zbiorów miodu są niepełne, gdyż po pierwszym miodobraniu część rodzin przeznaczono do innych celów, między innymi do tworzenia odkładów. Określano również ilość całkowicie odbudowanych arkuszy dodanej węzy w czasie sezonu pasiecznego. Porównywano ilość odbudowanej węzy przez rodziny znajdujące się w ulach dadanowskich i w ulach wielkopolskich. Zebrane wyniki poddano analizie statystycznej przeprowadzonej metodą analizy wariancji, a ocenę istotności różnic przeprowadzono posługując się 153

4 testem Duncana. Wszystkie obliczenia wykonano przy poziomie istotności 0,05. Wykorzystano do tego celu komputerowy program statystyczny opracowany w Pracowni Metodyki Doświadczeń i Statystyki ISK w Skierniewicach. WYNIKI Średnia wyjściowa sila rodzin była zbliżona we wszystkich porównywanych grupach w kolejne lata badań. Większa liczba ramek widoczna w tabeli (tab. l ) w roku 1997 wynika z faktu, że w roku tym doświadczenie prowadzono w ulach wielkopolskich posiadających mniejsze ramki, a nie jak w poprzednie lata w ulach dadanowskich. Tabela Średnia wyjściowa siła rodzin wiosną (liczba obsiadanych plastrów przez pszczoły) - An average initial strength of colonies in the spring (expressed by a num ber of combs on which bees are gathered) l-poszerzanie tradycyjne I - traditional Grupa - Group II-poszerzanie średnio intensywne II - mid-intensive III-poszerzanie intensywne III - intensive 5,5 (4-6) 5,6 (4-7) 6,5 (4-10) 5,2 (5-6) 5,8 (5-7) 7,7 (4-10) 5.0 (4-6) 5,9 (5-7) 7,2 (4-10) Stan zapasów zimowych w chwili rozpoczęcia doświadczenia w 1995 i 1996 roku był podobny we wszystkich grupach rodzin doświadczalnych w ulach dadanowskich, natomiast w ulach wielkopolskich w 1997 roku zapasy okazały się większe. (tab.2) Tabela 2 Średni stan zapasów zimowych w porównywanych grupach (kg/rodzinę) An average quantity of winter supply in comparable groups (kg/colony) Grupa - Group l-poszerzanie tradycyjne 2,7 2,2 5,0 I - traditional II-poszerzanie średnio intensywne II - mid-intensive III-poszerzanie intensywne III - intensive 2,8 1;9 4,8 2,9 2,2 4,2 Rozwój rodzin wiosną. Dokonując obliczeń statystycznych zastosowano analizę jednoczynnnikową wykonywaną oddzielnie dla każdego pomiaru. Pierwszy pomiar powierzchni czerwiu przeprowadzony przed poszerzaniem 154

5 gniazd był zbliżony dla badanych grup doświadczalnych we wszystkich latach badań (tabela 3). Nie zanotowano statystycznie istotnych różnic między grupami. Porównując wyniki można stwierdzić, że w poszczególnych latach doświadczenia w porównywanych grupach matki czerwiły na zbliżonym poziomie. Dopiero drugi pomiar powierzchni czerwiu, przeprowadzony jednocześnie z pierwszym poszerzaniem rodzin pozwala zauważyć, że w roku 1995 istotnie więcej czerwiu było w l grupie ( poszerzanej tradycyjnie) - 61,7 dm2, natomiast istotnie mniej w grupie n (poszerzanej średnio intensywnie - 42,2 dm2 i grupie III (poszerzanej intensywnie) - 40,7 dm2. Trzeci pomiar w 1995 roku wykazał istotnie większą powierzchnię czerwiu w l grupie (tradycyjne poszerzanej)- 71,9 dm2 niż w grupie 11 (poszerzanej średnio intensywnie - 46,1 dm2 i 62,1 dm2 w grupie lit (poszerzanej intensywnie).w roku 1996 najwięcej czerwiu było w grupie III (intensywnie poszerzanej) - 50,3 dm 2, ale między tą grupą a pozostałymi: T (poszerzaną tradycyjnie) - 38,9 dm2 i II (poszerzanie średnio intensywne) - 40,2 dm2, nie była to różnica statystycznie istotna. W roku 1996 podczas trzeciego pomiaru nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic między grupami ale zauważono tendencję do większej ilości wychowywanego czerwiu w grupie intensywnie poszerzanej (III). Średnia powierzchnia czerwiu w kolejnych pomiarach ~w dm 2 /rodzinę) An average brood area in each measurement (dm /colony) Tabela 3 Grupa Data pomiaru - Date ot measurement doświadcz. Experimental group l-poszerzana tradycyjne I - traditional II- poszerzana średnio intensywnie II- midintensive III- poszerzana intensywnie III - intensive 14,3 b 61,7 b 71,9 b 5,2a 38,9a 54,9ab 2,30 a 6,33 a 39,68 a 12,0 b 42,2 a 46,1 a 6,9a 40,2 a 54,4 ab 2,38 a 9,05 a 38,0 a 11,7 b 40,7 a 62,1 ab 6,7 a 50,3 ab 62,3ab 1,97 a 7,33 a 49,6 a W roku 1997, kiedy rodziny doświadczalne były w ulach wielkopolskich poza pierwszym pomiarem, w którym nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic między grupami, w drugim pomiarze różnice są niewielkie (l grupa - 6,33, II-9,0 i trzecia 7,3) i nieistotne statystycznie. Podczas III pomiaru widać, 155

6 o : że największą tendencję do lepszego rozwoju rodzin wykazuje grupa intensywnie poszerzana (49,6 dm2) w porównaniu do pozostałych grup (1- tradycyjnie poszerzanejo - 39,7 dm 2 i Ił (średnio intensywnie poszerzanej) - 38,0 dm 2. Jednakże różnic statystycznie istotnych nie zanotowano. Dynamika przyrostu powierzchni czerwiu jest ważnym wskaźnikiem, który informuje o tempie rozwoju rodzin. Obrazują ją ryciny 1,2,3, które sporządzono na podstawie średniej powierzchni czerwiu w badanych grupach w trzech kolejnych pomiarach i ocenie jego przyrostu. o r: /.. ".. ".,,". <I!. ". "...,. ~-- I poszerzanie I traditional --- ~ '-.. tradycyjne U - poszerzanie średnio intensywne II-mid-intenSiveinCrease III poszerzanie intensywne. lu inienslve IncreaS8 Data Dale R y c. 1 Średnia dynamika przyrostu powierzchni czerwiu w 1995 r. Avecage dynamics of incceasing brood acea in Średnia dynamika przyrostu powierzchni czerwiu od kwietnia do maja jest najwyższa dla I grupy (poszerzanie tradycyjne). Grupy II (poszerzanie średnio intensywne) i III (poszerzanie intensywne) mają zbliżony poziom przyrostu. Z kolei, biorąc pod uwagę okres od maja do czerwca największa dynamikę przyrostu wykazują rodziny intensywnie poszerzane (grupa III). W pozostałych dwóch grupach (l i II) dynamika uległa załamaniu (ryc. l). Średnia dynamika przyrostu powierzchni czerwiu w okresie od IV do V była najwyższa w grupie 1lI (intensywnie poszerzanej) i l (tradycyjnie poszerzanej). W okresie od maja do czerwca największy przyrost powierzchni czerwiu nastąpił również w llł grupie, najniższy w grupie l (tradycyjnie poszerzanej) (ryc. 2). 156

7 I poszerzanie tradycyjne I trad~lonal II poszerzanie średnio intensywne.ii'-mld-lnfenslv8lncre8'se III poszerzanie Intensywne, lii" lnłehawe ncr88s Data Date R Y C.2 Średnia dynamika przyrostu powierzchni czerwiu w 1996 r. Average dynamics of increasing brood area in 1996 ~ 49.6 a 38,0 I tradilional II poszerzanie średnio intensywne II ~;;:iriterisiv;lncreise III poszerzania intensywna 111' iniensłve Iner8aS8,,,, - - Data Dale Ry C 3 Średnia dynamika przyrostu powierzchni czerwiu w 1997 r. A verage dynamics of increasing brood area in J 997 W okresie od 2.04 do wszystkie grupy rodzin miały zbliżoną dynamikę przyrostu powierzchni czerwiu z wyższą tendencją do szybszego rozwoju w rodzinach grupy poszerzanej średnio intensywnie (11). Od końca kwietnia do najszybciej rozwijały się rodziny z grupy intensywnie poszerzanej (lll), słabiej zaś rodziny z grupy 1 (tradycyjnie poszerzanej) i 11 (średnio intensywnie poszerzanej). które wykazały się zbliżoną dynamiką przyrostu (ryc. 3). Średnią liczbę dodanych plastrów (łącznie z węzą) we wszystkich latach doświadczenia w poszczególnych grupach przedstawiono w tabeli

8 Tabela 4 I - poszerzanie tradycyjne I - traditional Liczba dodanych plastrów (średnio na I rodzinę) A number of added combs (1 per colcny in average) GrUDa - Gro UD II - poszerzanie średnio intensywne II - mid-intensive III poszerzanie intensywne III - intensive 6,3 5,6 5,6 7,3 7,3 7,5 9,7 8,9 11,2 Najwięcej plastrów w czasie trwania sezonu pasiecznego dodano w latach III grupie (poszerzanej intensywnie), zarówno w ulach dadanowskich jak i wielkopolskich, mniej w n grupie (średnio intensywnie poszerzanej), a naj mniejszą liczbę plastrów dostały przez cały sezon rodziny z grupy poszerzanej w sposób tradycyjny. Produkcja miodu. W każdym roku doświadczenia przeprowadzano dwa miodobrania. Lata 1995 i 1996 były niekorzystne, jeśli chodzi o zbiory miodu. Nie stosując kraty odgrodowej w ulach dadanowskich uzyskano wyniki od 2,0-8,4 kg miodu na 1 rodzinę. W 1995 roku najwyższe zbiory osiągnięto w TTT grupie (intensywne poszerzanie)- 8,1 kg i l (poszerzanie tradycyjne) - 7,2 kg. W grupie n zaś (poszerzanej średnio intensywnie) zbiory miodu były statystycznie istotnie niższe. W roku 1996 tendencję do większych zbiorów miodu wykazywały rodziny grupy TT (poszerzanej średnio intensywnie) - 8,4 kg, a grupa l i Ill (poszerzanie intensywne) miały zbliżone zbiory (6,3 kg i 6,0 kg). Grupa doświadczalna Experimental group I - poszerzanie tradycyjne I - traditional II - poszerzanie średnio intensywne II - mid-intensive III - poszerzanie intensywne III - intensive Średnia produkcja miodu (w kg na rodzinę) An average honey production (kg/colony) Rok - Year Tabela " Razem-Total 7,2 b 6,3ab 13,6a 27,1 2,Oa 8,4 b 12,8 a 23,2 8,1 b 6,0 ab 17,6 a 31,7 wyniki niepełne. po pierwszym miodobraniu rodziny przeznaczono do innych celów * incomplete results. Afier first honey harvest the colonies were appropriated for other purpose W roku 1997 zdecydowanie najwyższą wydajnością miodową wykazały się rodziny lu grupy (intensywnie poszerzanej) - 17,6 kg miodu/rodzinę. Mniej miodu odwirowano od grupy T (poszerzanie tradycyjne) i n 158

9 (poszerzanej średnio intensywnie). Różnic statystycznie istotnych nie było ale zaistniała wyraźna tendencja do wyższych zbiorów miodu w TTT grupie doświadczalnej. Tę tendencję potwierdziły również zbiory miodu łącznie z trzech lat. Tabela 6 Średnia liczba arkuszy oraz powierzchnia w dm 2 całkowicie odbudowanej wr;,.zy An average num ber of sheets and area of totally constructed foundation (dm ) l-poszerzana I - traditional Grupa - Group tradycyjnie II-poszerzana średnio intensywnie II - mid-intensive III-poszerzana intensywnie III - intensive 2,7 b (35dm 2 ) 3,1 a (40 dm 2 ) 6,2 a (58 dm 2 ) 0,8 a (10 dm 2 ) 3,6 a (47 dm 2 ) 5,5 a (51 dm 2 ) 0,8 a (10 dm 2 ) 3,7 a (48 dm 2 ) 5,3 a (49 dm 2 ) Odbudowa węzy. Najmniej węzy odbudowały rodziny w roku W tym roku istotnie więcej odbudowały rodziny grupy I (poszerzanej tradycyjnie), a istotnie mniej rodziny grup poszerzanych intensywnie. W roku 1996 zależności były odwrotne i choć nie wystąpiły różnice statystycznie istotne, tendencję do najlepszego odbudowywania węzy wykazały rodziny grupy intensywnie poszerzanej (lll). W ulach wielkopolskich rodziny grupy l (tradycyjnie poszerzanej) wykazały najwyższą produkcję (6,2 arkusza/rodzinę), słabiej odciągały węzę rodziny grupy II (poszerzanej średnio intensywnie) oraz grupy III (intensywnie poszerzanej), chociaż brak jest statystycznie istotnych różnic. Porównując powierzchnię odbudowanej węzy można stwierdzić, że rodziny doświadczalne będące w ulach wielkopolskich wykazały się większą tendencją do jej odbudowy niż rodziny w ulach dadanowskich. DYSKUSJA Założeniem doświadczenia było to, że dodawanie jednorazowo dużej ilości plastrów pozwoli zmniejszyć liczbę wyjazdów do pasiek, co w pośredni sposób obniży koszty ich prowadzenia. W II grupie rodzin (średnio intensywnie poszerzanej) przeglądy gniazda miały być dokonywane raz na dni, a w III grupie (intensywnie poszerzanej) raz na dni. Ze względu jednak na konieczność oceny rozwoju rodzin we wszystkich porównywanych grupach, w przypadku chociażby trzykrotnych terminowych pomiarów czerwiu w odstępach 3-tygodniowych okazało się to założeniem teoretycznym i liczba przeglądów była jednakowa dla wszystkich grup. 159

10 W latach 1995 i 1996 badania prowadzono w ulach dadanowskich, w których gniazdo poszerza się poziomo. W roku 1997 doświadczenie ponowiono w ulach wielkopolskich, gdyż ze względu na pionowy sposób poszerzania gniazda obawiano się, że dodanie jednorazowo dużej ilości plastrów spowoduje jego nadmierne wychłodzenie. a przez to znacznie osłabi rozwój rodzin i wpłynie niekorzystnie na wyniki produkcyjne. Obawy te okazały się nieuzasadnione. Przy dodawaniu węzy kierowano się wynikami B a n d e i i n. (1987), którzy zalecają arkusze węzy rozdzielać odbudowanymi plastrami. Z naszych długoletnich obserwacji również wynika, że gorsze efekty osiąga się grupując arkusze węzy obok siebie. Wbrew twierdzeniom M a r c i n k o w s k i e g o (1987), który podaje, że w okolicach Puław należy polecać do pasiek stacjonarnych ule dadanowskie, okazało się, że zbiory miodu w ulach wielekorpusowych mogą być większe, a co za tym idzie warto je stosować w gospodarce pasiecznej prowadzonej w tej okolicy. Zwracając uwagę na stan zapasów w rodzinach po okresie zimowania można zaobserwować, że w roku 1997, w ulach wielkopolskich zapas był większy niż w poprzednie lata w ulach dadanowskich. Można to tłumaczyć faktem, że przy ustalaniu gniazd na zimę w ulach wielkopolskich rodzinom daje się więcej plastrów niż wymagałaby tego dokładnie jej siła (dotyczy to w szczególności rodzin zimowanych w dwóch korpusach) (S k u b i d a 1997). Oceniając zbiory miodu okazuje się, że więcej miodu uzyskano od rodzin w ulach wielkopolskich. Ma na to wpływ zapewne forma prowadzenia gospodarki pasiecznej innej dla uli dadanowskich (nie odwirowuje się miodu z ramek z czerwiem) a innej dla uli wielkopolskich (stosowanie kraty odgrodowej między korpusami). WNIOSKI l. Intensywne poszerzanie wiosną, wbrew wczesruejszym obawom nie wpływa ujemnie na wiosenny rozwój rodzin pszczelich. 2. Intensywne poszerzanie rodzin nie ma ujemnego wpływu na wyniki produkcyjne uzyskiwane w pasiece, a okazuje się nawet korzystne w tym względzie. 3. Intensywne poszerzanie rodzin wiosną można dokonywać bezpiecznie zarówno w ulach dadanowskichjak i ulach wielkopolskich. 160

11 LITERATURA Bande J.,Perez Pineiro A., Dominguez D., Abren C. ( l 9 8 5) - Influencia de la posicion de las Iminas eon relación a la superficie construida por las ahejas (I). Ciencia y Tecnica en la Agricultura. Apicultura 1: B a n d ej. M., A b r e n A. C. (I 9 8 7) - Effect of the position of comb foundation on the total comb area built by honeybees (2). Ciencia y Tecnica en la Agricultura. Apicultura 3: C a r o n D. M. (I 9 7 8) - Colony disturbance and examination how harmfuj. to the bees. Am.Bee J. (118) 4: M a r c i n k o w s kij. (I 9 8 7) - Przydatność kilku typów uli do różnych metod gospodarki pasiecznej w okolicach Puław. Pszczeln. Zesz. Nauk., 31 :3-40. M a r c i n k o w s kij. (I 9 9 I) - Przydatność kilku typów uli do wykorzystania pożytków wczesnych. Pszczeln. Zesz. Nauk., 35: M a r c i n k o w s kij., S k u b i d a P. (l 9 9 6) -Efekty stosowania różnych metod kierowania rozwojem rodzin pszczelich. Pszczelno Zesz. Nauk., 40: S k u b i d a P. (I 9 9 7) - Wplyw zróżnicowanego sposobu przygotowania zapasów zimowych oraz zwiększonej wentylacji gniazd zimą na rozwój i produkcyjność rodzin pszczelich. Praca doktorska. Puławy: EFFECTS OF VARIOUS METHODS OF WIDENING THE BROOD NEST IN THE SPRING Piotr Skubida Summary The purpose of the experiment, which was being performed in the years , was determination of the influence of intensive nests widening of bee colonies in the spring on their further development. Colonies in the controi group were widened in the traditional way (1-2 frames were added if necessary in one time), the second group was added 5-6 combs in one time and in the third group the nest was filled up with frames so that the nest could have a complete number of thern. Groups, which wece intensivelywidened apart from fcameswith combs wece also widened by frames with foundation in the way so that combs with a brood were not separated by them. On the basis of observations and obtained results it was established that intensive widening of nests does not negatively consist in development of bee colonies in the spring and obtained production results. Keywords: widening of nest, combs, foundation, spring development, honey production 161