METODY LECZENIA WARROZY PSZCZÓŁ W POLSCE W LATACH

Transkrypt

1

2 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLII, Nr l 1998 METODY LECZENIA WARROZY PSZCZÓŁ W POLSCE W LATACH Andrzej Pidek Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, ul. Pomologiczna 18, Skierniewice Streszczenie W latach w 343 pasiekach Polski przeprowadzono ocenę metod leczenia rodzin pszczelich dotkniętych warrozą. W 1991 r. 31% pasiek leczona była Apiwarolem AS, zaś 38% środkami produkowanymi domowymi metodami w oparciu o pestycydy Mitac i Klartan. Procent ten w analizowanym okresie zwiększył się do 76 %. Została uproszczona także technika leczenia rodzin pszczelich. Z 49 % do I l % zmniejszył się procent pasiek w których stosowano więcej niż I lek. Z 50 % do 77 % wzrósł odsetek pasiek gdzie leki podawano tylko pszczołom jesienią. Metody leczenia pasiek towarowych są prostsze od metod leczenia pasiek amatorskich. Słowa kluczowe: warroza, leczenie pszczół, leki, ekonomika WPROWADZENIE Warroza powodowana przez Varroa jacobsoni Oudemans -warroza występuje w pasiekach całej Polski i powoduje znaczne straty. W początkowym okresie jej występowania w niektórych rejonach kraju osypała się nawet połowa rodzin pszczelich (P i d e k 1986). Obecnie rodziny pszczele są systematycznie leczone i choroba nie stanowi większego problemu. (P id e k 1992). Najczęściej do zwalczania inwazji V. jacobsoni stosowane są metody chemiczne. W obrębie tych metod podaje się się do ula leki systemiczne, fumigacyjne i pyretroidy. Trwają też badania nad wyhodowaniem pszczół odpornych na warrozę (B u c h I e r 1996, K o n o p a c k a, B i e ń k o w s k a, Pohorecka 1997, Wilde, Fuchs 1993). W Polsce, w początkowym okresie występowania warrozy do jej zwalczania stosowano leki fumigacyjne, produkowane przez BlOWET w Puławach i Gorzowie Wielkopolskim: Apiwarol AS (amitraz), Folbex VA (bromopropylat) i Warrosekt (malation). W późniejszym okresie pojawiły się preparaty systemiczne Perizin (kumafos) i Apitol (chlorowodorek cymiazolu) (Ritter 1985). Ostatnią generacją przeciwwarrozowych leków są preparaty wyprodukowane w oparciu o syntetyczne perytroidy tluwalinat i tlumetrynę 169

3 (Api stan, Baywarol). Obecnie trwają prace nad wykorzystaniem bromfenwintosu naniesionego na paski z tworzywa sztucznego do zwalczania V. jacobsoni (Ś l e d z i ń s ki, C i e ś l ak, K o n o p a c k a 1996). Niejako odrębnie należałoby potraktować "preparaty" zawierające substancje toksyczne dla Varroa jacobsoni wykonane przez pszczelarzy na bazie pestycydów stosowanych w sadownictwie (Mitac, Klartan). Mitac (substancja czynna amitraz) aplikowany bywa poprzez nakrapianie go na materiał mający zdolność żarzenia się, m.in. na przeterminowane tabletki fumigacyjnego preparatu przeciwko warrozie. U "producentów leków" można też niekiedy spotkać specjalne urządzenie do odparowywania wodnego roztworu tego preparatu. Klartan zaś stosowany jest w formie namoczonych w jego wodnym roztworze listewek drewnianych. Aplikacja leków przeciwko warrozie nie jest w zasadzie kontrolowana przez lekarzy weterynarii lecz prowadzą ją pszczelarze. Celem badań była analiza stosowanych metod leczenia w Polsce warrozy w latach MATERlAŁ I METODY Badania prowadzono od 1991 r. do 1996 r. w 343 pasiekach całej Polski. Materiał do badań zbierano metodą panelową ( 10%) i metodą korespondencyjną (90%). Metoda panelowa polegała na bezpośrednich wywiadach prowadzonych z pszczelarzami, a korespondencyjna na zebraniu danych zawartych w przesyłanych ankietach. Zbierane informacje dotyczyły rodzaju, liczby i terminów stosowania leków. Pasieki z których pochodziły informacje należy uznać za poprawnie prowadzone. WYNIKI Rodzaj stosowanych leków. W 1991 r. najbardziej rozpowszechnionym preparatem w leczeniu warrozy był Apiwarol AS, stosowano go w 1/3 pasiek (tab. I). W mniejszym stopniu używane były listewki nasączone Klartanem, produkowane metodami chałupniczymi. Do ich wykonania rozpuszczano S mi Klartanu w 100 mi wody i następnie w roztworze tym moczono listewki z drewna. 12,1 % respondentów leczyło warrozę odparowywanym preparatem Mitac. Preparat ten stosowany jest do zwalczania przędziorków w sadach. Leczenie pszczół preparatami Mitac i Klartan odbywa się poza kontrolą weterynaryjną i prowadzi często do przedawkowania substancji czynnej. Obydwa preparaty oprócz substancji czynnej posiadają rozpuszczalnik, stabilizator i inne wypełniacze, które nie powinny trafiać do miodu. 170

4 Tabela Wykaz preparatów i środków stosowanych w leczeniu warrozy (w %). Sort of medicine used during treatment of varroatose. Leki tata- vears Średnie Medlcine Average ApiwarolAS Warosekt Apistan i Fluwarol Odparowany Mltac Evaporated Mitac Ustewki nasączane Klartanem Strips with Klartan Inne Others Razem Toaether Z analizy wynika, że w 1991 r. ponad 38% pasiek leczonych było "preparatami" nie mającymi atestów weterynaryjnych. Metody leczenia pszczół po 1991 r. uległy znacznej zmianie. Do 71,8%, zwiększył się procent pszczelarzy leczących rodziny pszczele listewkami nasączonymi Klartanem. Było to spowodowane wysoką skutecznością tego preparatu, jego relatywnie niską ceną i łatwością stosowania. Zmniejszył się natomiast odsetek pszczelarzy stosujących Mitac (4,2%). W sumie jednak bilans jest niekorzystny, ponieważ do 3/4 wzrosła liczba pasiek w których stosowano środki lecznicze nie uznane przez służbę weterynaryjną. Takie postępowanie niesie ze sobą niebezpieczeństwo przedawkowania leku i zwiększenia pozostałości substancji chemicznych w miodzie, oraz uodpornienia się roztoczy. Zdarzały się również przypadki (21 %) niewłaściwej aplikacji Klartanu, tzn. pozostawiania w rodzinie pszczelej listewek nasączonych tym preparatem na okres dłuższy niż 4 tygodnie, a więc dłużej niż wynika to z potrzeby zapewnienia właściwej skuteczności działania leku. Takie postępowanie, zwiększa zawartość pozostałości tluwalinatu w produktach pszczelich, a przede wszystkim w wosku i propolisie. Porównując wykorzystanie leków przeciwko warrozie w pasiekach różnej wielkości stwierdzono, że listewki z Klartanem stosowane były przede wszystkim w pasiekach towarowych, liczących ponad 50 rodzin pszczelich, w mniejszym stopniu w pasiekach amatorskich w których znajduje się mniej niż 20 rodzin (ryc. l). W pasiekach amatorskich stosowano głównie leki produkowane fabrycznie. Są one droższe od porównywalnych "leków" wykonanych przez pszczelarzy. W pasiekach amatorskich stosowano 57,7 % środków leczniczych przygotowanych we własnym zakresie natomiast w pasiekach towarowych 68, I%. 171

5

6 Uproszczenie sposobów leczenia warrozy w zakresie liczby stosowanych leków dotyczy przede wszystkim pasiek towarowych. W pasiekach tych zwraca się większą uwagę na efekty ekonomiczne, na co wpływa również pracochłonność związana ze stosowaniem leków. Użycie jednego leku jest organizacyjnie prostsze aniżeli stosowanie kilku. Dlatego w pasiekach liczących więcej niż 50 rodzin 81 % pszczelarzy stosuje jeden lek, a 19 % dwa leki. Pasieki małe w większym natomiast stopniu stosują większą liczbę leków.( ryc.2) <50 Wielkość pasieki (liczba rodzin pszczelich) Slze ot aplaty (bee coionies) O R Yc. 2 Liczba preparatów stosowanych przez pszczelarzy w leczeniu warrozy w pasiekach różnej wielkości (%). The number of medicines used in treatment of bee colonies against Varroa jacobsoni in different size of apiaries (%). Terminy stosowania leków. Zalecane metody leczenia warrozy me zawsze precyzują jedoznacznie terminy przeprowadzenia zabiegów leczniczych. Często terminy te uzależnia się od skuteczności leków lub nasilenia choroby. Wpływ na to mogą mieć również warunki klimatyczno pożytkowe. Na ogół przyjmuje się, że zabiegi leczenia warrozy powinny być prowadzone po ostatnim miodobraniu ze względu na mniejsze niebezpieczeństwo przedostania się pozostałości leków do miodu. Ten termin leczenia ma coraz więcej zwolenników ponieważ odsetek pszczelarzy zwiększył się z 41,7 % w 1991 r. do 71, 2% w 1996 r. (tab.3). Zmniejszył się natomiast ponad dwukrotnie procent pszczelarzy stosujących leki przeciwko warrozie w dwóch terminach tj., na wiosnę i na jesieni. Na początku analizowanego okresu istniała również spora grupa pszczelarzy, którzy starali się uzależnić stosowanie leków od nasilenia choroby. Obecnie grupa ta zmniejszyła się mniej więcej o połowę. Oznacza to, że leki przeciwko warrozie stosowane są w sposób bardziej prosty. Tendencja ta zarysowuje się szczególnie w pasiekach towarowych liczących ponad 50 rodzin pszczelich. (ryc. 3). W 1996 r. w tych pasiekach prawie 3/4 pszczelarzy przeprowadzała zabiegi leczenia pszczół na jesieni. Dwukrotne zwalczanie warrozy na wiosnę i 173

7 na jesieni stosowało 21, l % pasiek. W jednym terminie - wiosną rodziny leczone były w 2 % pasiek. a w zależności od nasilenia choroby w 6 % pasiek. Terminy leczenia warrozy (%) Date of treatment varroatose Tabela 3 Terminy lata - vears Średnie Date Average Na wiosnę Spring 8.3 1,7-1,2 6,1 3,5 Na jesieni" 41,7 55,0 66,0 68,2 71,2 60,4 Autumn Na wiosnę i jesienią" 36,9 31,7 9,7 25,9 15,1 27,8 In spring and autumn W zależności od nasilenia choroby 13,1 11,6 4,3 4,7 7,6 8,3 In dependence from stage of disease Razem Together Objaśnienia: - po ostatnim miodobraniu - after last honey harvest ~s=~1I1I~~~1I~~~ < 50 WielkoŚĆ pasieki (liczba rodzin pszczelich) Size ot apiary (bee colonies) ndence ot disease sta e R Y s. 3 Terminy leczenia warrozy w pasiekach różnej wielkości (%) Time of treatment of bee colonies against Varroa jacobsoni in different size of apiaries ( %) 174

8 WNIOSKI 1. Ponad 3/4 środków leczniczych stosowanych w pasiekach przeciwko warrozie w Polsce była wytwarzana bez nadzoru weterynaryjnego. 2. Metody leczenia warrozy są z każdym rokiem prostsze, dotyczy to zarówno liczby stosowanych leków jak i częstotliwości i ich aplikacji. 3. W leczeniu warrozy stosuje się coraz częściej tylko jeden lek; stwarza to niebezpieczeństwo wytworzenia się odporności roztoczy na ten środek leczniczy. 4. W pasiekach dużych, metody leczenia warrozy są bardziej uproszczane, niż w pasiekach małych. LITERATURA B u c h 1e r R Specitic combination of carnica lines to improve productivity and varroatolerance. Pszczelno Zesz. Nauk. 40 (2) Konopacka Z., Bieńkowska M., Pohorecka K Wyniki badań nad długością okresu czerwiu zasklepionego i uszkodzeniem samic Varroa jacobsoni u pszczczół kraińskich i kaukaskich. XXXV Naukowa Konferencja Pszczelarska s P i d e k A., Wykorzystanie różnych leków przeciwko warrozie. Anna/es UMCS 47 (18): p i d e k A. l Wpływ warrozy na ekonomikę pasiek. Pszczeln. Zesz. Nauk. 30: R i t t e r W Perizin: Ein neues systemisches Medicament zur Bekamptung der Varrootose. Veterinar - Medizinische Nachtrichten 2: Śledziński B., Cieślak L. Konopacka Z Bromphenwinfos in eontrel of Varroa jacobsoni miłe. Pszczelno Zesz. Nauk (2): W i 1d ej. F u c h s S Testowanie oporności wobec Varroa jacobsoni pszczół o zróżnicowanym okresie stadium post larwalnego w małych rodzinkach pszczelich. XXX Naukowa Konferencja Pszczelarska Puławy, s CHANGING OF METHODS TREA TMENT OF VARROA JACOBSONl OUDEMANS IN THE PERIOD YEARS Andrzej Pidek Summary In the years r. methods of treatment of bu colonies agains Varroa jacobsoni was investigated on area ofpoland. In 1991 year 31 % ofapiaries used Apiwarol AS, as medicine, 38 % apiaries used Klartan in the form home marle wooden strips and Mitac in form of steam. In the 175

9 period of investigation me percent of apiaries which used Mitac and Klartan incereased to 76 %. Methods of treatment become more simple. Percent of apiaries which used one medicine in the season decreased from 49 % to II %. The number of apiaries which used a one time mcdicine against Varroa jacobsoni increased from 50 % to 77 %. Method oftreatment Varroa jacobsom in professional apiaries is more simple than in smali apiaries Keywords: Varroa jacobsoni, treatment ofbees, medicines, economics. 176