PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXVI 1992

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXVI 1992 WYKORZYSTANIE PSZCZÓŁ DO ZAPYLANIA ROŚLIN SADOWNICZYCH W POLSCE Andrzej Pidek Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa uł. Kazimierska 2, Puławy St r e s z c z e n i e W latach analizowano stopień wykorzystania rodzin pszczelich do zapylania sadów. Od 26,6% do 39,5% sadów prowadzonych racjonalnie, zapylanych było przez rodziny pszczele wydzierżawiane i wstawiane do sadu, a od 31,8% do 52,1% przez rodziny pszczele będące własnością sadownika. Za wydzierżawienie 3 rodzin pszczelich potrzebnych do zapylania l ha, sadownik płacił równowartość od 31,2 kg do 44,7 kg jabłek. Przy założeniu, że optymalne zapylenie jabłoni powoduje wzrost plonów o 6 ton z l ha, relacja poniesionych kosztów i uzyskanych efektów pozostaje na poziomie zbliżonym 1:200. Słowa kluczowe: zapylanie sadów, organizacja pasiek. WPROWADZENIE W Polsce według szacunkowych danych jest 1,5 miliona rodzin pszczelich. Na l km 2 przypada prawie 5 rodzin pszczelich. Jest to o 23,7% mniej niż w 1987 r. Zmniejszenie liczby rodzin pszczelich w ostatnich latach P i d e k (1990) spowodowane było niekorzystnymi warunkami ekonomicznymi. Ogranicza to w pewnym stopniu możliwości wydzierżawiania rodzin pszczelich do zapylania sadów, a kwitną one w okresie szczytowego zapotrzebowania na rodziny pszczele do zapylania. Pasieki powinny być ustawiane w zasadzie na terenie kwitnących upraw entomofiłnych. Wymaga to przewożenia pasiek, a tylko 20% jest do transportu przystosowanych. Brak pszczół może być czynnikiem limitującym plonowanie sadów B o r n u s, J a b ł o ń s k i, K ról (1976). Dlatego sadownicy wydzierżawiają pasieki do zapylania lub dla tego celu posiadają własne. Odpłatność za wydzierżawienie rodzin pszczelich do zapylania sadów określona została Zarządzeniem Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Nr 25 z na poziomie równowartości 8 kg miodu za 1 rodzinę. W praktyce odpłatność ta jest równoważna 3-5 kg miodu. Wykorzystanie pszczół w sadownictwie i jego efektywność jako czynnika produkcyjnego jest przedmiotem niniejszego opracowania. METODYKA W okresie od 1987 r. do 1990 r. zbierano materiały odnośnie wykorzystania rodzin pszczelich do zapylania 312 sadów o zróżnicowanej powierzchni. Ich właściciele zrzeszeni byli w Towarzystwie Przyjaciół Instytutu Sadownictwa i 15

2 Kwiaciarstwa. Umożliwiło to wybór sadów prowadzonych zgodnie z nowoczesnymi wymaganiami technologicznymi, a także zastosowanie zarówno metody korespondencyjnej w zbieraniu informacji w 90% jak i metody panelowej wokoło 10%. Ta ostatnia rozszerzała zakres gromadzenia danych jak i dawała podstawę do ich weryfikacji. Dla zbierania materiałów metodą korespondencyjną została opracowana specjalna dokumentacja, którą otrzymywali sadownicy przed okresem rozpoczęcia kwitnienia sadów, a przysłali po jego zakończeniu. Zawarte w niej dane dotyczyły napszczelenia terenu, powierzchni i składu gatunkowego drzew owocowych w sadzie oraz liczby, jakości, rozmieszczenia rodzin pszczelich-i odpłatności za ich wydzierżawianie. Przesłane materiały zostały poddane weryfikacji pod względem kompletności i sposobu ich wypełnienia i opracowane w postaci tabelarycznej. ' WYNIKI I DYSKUSJA Charakterystyka badanych obiektów. Badane gospodarstwa sadownicze należy uznać jako prowadzone intensywnie j' chętnie wprowadzające innowacje. Nie wszyscy przesłali z powrotem wypełnione kwestionariusze. W pierwszym roku na 239 rozesłanych kwestionariuszy informacje przesłało 106 respondentów, co stanowi 44% wszystkich. W następnych latach liczba ta zachowywała tendencję malejącą. Respondenci zmieniali się. Rozsyłane kwestionariusze wypełniły być może tylko te osoby, które były zainteresowane tym zagadnieniem. Badaniami objęto przede wszystkim sady intensywne. Można więc uważać, że stopień wykorzystania rodzin pszczelich w produkcji sadowniczej w tych sadach był znacznie większy niż przeciętny. Średnia powierzchnia badanych sadów w poszczególnych latach była zróżnicowana i wynosiła od 8,7 ha do 16,7ha (Tab. 1). Tabela l Charakterystyka badanych sadów Character of investigated archards Średnia Rodzin Procent sadów zapylanych powierz- pszcze- przez rodziny pszczele Liczba chnia lic~ na Procent orchards pollinated Rok sadów (ha) l km (szt) by bee colonies Year Numberof Average Bee coloorchards surface nies f~r wydzier- własnych Razem (ha) l km uwianych (numbers) hired own Together ,1 4,6 25,6 52,ł 77, ,8 6,4 32,5 46,5 79, ,7 4,8 50,0 31, ,7 4,5 50,0 40,9 90,9 lubx ,6 5,1 39,5 42,8 82,3 16

3 Przeciętna struktura nasadzeń składała się z: jabłoni 87,5%, grusz 8,0%, wiśni 1,0%, śliw 0,4%. Właściciele wykorzystywali rodziny pszczele przede wszystkim do zapylania jabłoni. Sady usytuowane był~ w terenie o średnim napszczeleniu wynoszącym 5,1 rodzin pszczelich na 1 km. W ostatnim 1990 r. napszczelenie było mniejsze i wynosiło - 4,5 rodziny na 1 km 2. Gdyby bazować na prezentowanych danych z tego roku, liczba rodzin pszczelich przeliczona na powierzchnię Polski wynosiłaby 1,4 miliona. Przy równomiernym rozmieszczeniu rodzin pszczelich w terenie, bez przewożenia do sadów ilość ta nie gwarantowała właściwego zapylenia roślin sadowniczych. Dlatego od 25,6% do 39,5% sadów zapylanych było przez rodziny pszczele wydzierżawiane, a od 31,8% do 52,1% sadów zapylanych było przez rodziny pszczele będące własnością sadowników. W sumie daje to od.78% do 91% sadów, które były zapylane przez rodziny pszczele znajdujące się w sadzie (Tab. 1). Nie zauważono wpływu napszczelenia w terenie na częstotliwość wydzierżawiania rodzin pszczelich. Zapylanie sadów o róinej powierzchni. Właściciele sadów najmniejszych w ponad 50% posiadają pasieki własne i zapewniają największe ze wszystkich grup napszczelenie na 1 ha kwitnącego sadu (Tab. 2). Zmniejsza się ono wraz ze wzrostem jego powierzchni i najmniejsze jest w grupie sadów największych. Właściciele tych sadów najwcześniej uznali zapylanie jako czynnik technologiczny w produkcji owoców. Mają niestety trudności z wydzierżawianiem wystarczającej liczby rodzin pszczelich. Określają oni, że początek wydzierżawiania rodzin pszczelich nastąpił w roku Był to okres, w którym wystąpiło zmniejszenie liczby rodzin pszczelich w Polsce i to było czynnikiem inicjującym rozpoczęcie wydzierżawiania pszczół. Sposób wykorzystania rodzin pszczelich Me!hod of utilization of bee colonies T.bela 2 Rodzin Termin wstawienia Lokalizacja Procent pasiek do sadów pasieki sadowników Wielkość pszczelich s.adu na l ha s.adu Date of apiaries Apiaries stand sił~ rodzin (%) (%) oceniających wha (sn) puting ieto in orchards the orchards(%) (%) Percent oc Siu oc Dee colonies farmers orchards Ior l ha przed kwitnic- w jednym w kilku testing of (ha) of orchards zajcwi- nie 10% miejscu mmicj- bee (number) taniem kwiatów scach colonies before bloom- one dis- strength bloom- ing 10% place persed ing of Ilowers 0-2 4,0 26,2 73,8 74,9 25,1 9,0 2-S 1,3 13,3 76,7 81,7 28,3 13,1 S-lO 1,0 24,4 75,6 69,9 30,1 14,1 > 10 0,5 15,7 84,3 57,1 42,9. 18,1 1,7 19,9 77,6 70,9 31,6 13,6 17

4 Właściciele sadów największych z dużą umiejętnością wykorzystują rodziny pszczele do zapylania, wstawiając je do sadu w optymalnym okresie kwitnienia, czyli przy zakwitaniu 10% kwiatów. W terminie tym są wstawiane rodziny pszczele do 2/3 sadów. Prawie w połowie sadów największych pasieki są rozstawiane w małe grupy. W sadach najmniejszych z oczywistych względów praktykowane jest to w mniejszym stopniu. Plonowanie sadów niedużych jest w mniejszym stopniu zależne od wydzierżawienia pszczół do zapylenia w porównaniu z sadami dużymi. Często do zapylania wystarcza przeciętne napszczelenie w terenie. Efekty' zapylania w równej mierze powinny zależeć od liczby wstawianych rodzin pszczelich jak również od ich siły. Siła rodzin pszczelich jest w ograniczonym stopniu uwzględniana przy wydzierżawianiu rodzin. Procent sadowników uwzględniających ten czynnik jest relatywnie mały; dwukrotnie większy w grupie właścicieli sadów największych w porównaniu z właścicielami sadów najmniejszych. Odpłatność za wydzierżawiane rodziny pszczele. Odpłatność ta w wymiarze bezwzględnym zmieniała się (Ryc. 1). Średnio w 1987 r. wynosiła niewiele ponad 2,2 tys. zł, a w 1990 r. 36,5 tys. zł. Wzrost odpłatności spowodowany był ogólnym wzrostem cen w kraju. Odpłatność była z zasady znacznie mniejsza od wartości ustalonych Zarządzeniem Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Nr 25 z (równoważnej wartości 8 kg miodu). Stosowana odpłatność nie przekroczyła 50% proponowanej kwoty. Poziom J ten wyrażony równowartością kilogramów jabłek sadu był w analizowanym okresie raczej stabilny. W 1990 r. za wydzierżawienie 3 rodzin pszczelich sadownik płacił równowartość około 31,2 kg jabłek, jest to mniej więcej tyle co w 1987 r., ale o 1/3 mniej niż w trzech poprzednich latach. 50 kg zł <ł0 ~O O~--~~ ~~ J~ ~~--~O ~ labłka - apples (kg) ~ łys.zł - thous.zl Ryc. l. Koszty wydzierżawiania 3 rodzin pszczelich do zapylania sadu Hiring costs oc 3 bee colonies for pollinarion 18

5 s Lepsze zapylanie powoduje wzrost plonów. Sadownicy uważają, że relacja poniesionych kosztów do uzyskanych efektów pozostaje w proporcji 1:10. Są to szacunki tylko orientacyjne. Z prowadzonych badań B o r n u s, J a b ł o ń k i, K r 61 (1976) po wprowadzeniu niezbędnych uproszczeń wynika, że zapylanie może spowodować wzrost plonu jabłoni o 6 ton z l ha. Wyrażone wartością pieniężną korzyści zestawione z kosztami za wydzierżawianie rodzin pszczelich dają efekt 200- krotny. Pszczelarz wydzierżawiając rodziny pszczele do zapylania ponosi określone koszty. Ich analiza wartościowa przy nieustannie zmieniających się cenach jest trudna, podobnie jak i zaszeregowanie kosztów do określonej kategorii. Koszty alternatywne wynikają z braku możliwości wykorzystania r6wnocześnie w tym czasie pożytku rzepakowego. Stanowią one w przybliżeniu w warunkach równowartość 5 kg miodu rzepakowego i są uzależnione od obfitości tego pożytku. Koszty bezpośrednie wynikają z prac przy zabezpieczeniu i nadzorze pszczół w okresie ich przewożenia, wynoszą one 1,7 rbg w przeliczeniu na 1 rodzinę pszczelą przy przewożeniu na odległość 10 km. W cenach z maja 1990 stanowiło to 0,48 kg miodu. Ryzyko osypania się 1% rodzin pszczelich przy przewożeniu stanowiło równowartość 0,2 kg miodu. Koszty dojazdów do pasieki uzależnione są od odległości. W sumie koszty krańcowe w wielu przypadkach przekraczają poziom pobieranej przez pszczelarza opłaty dzierżawnej. WNIOSKI 1. Wykorzystanie rodzin pszczelich do zapylania jest bardzo efektywnym czynnikiem plonotwórczym w sadach. '. 2. Istnieje wciąż duża możliwość optymalizacji produkcji sadowniczej przy wykorzystaniu pszczół. 3. Opłaty pobierane za wydzierżawienie rodzin pszczelich są niskie, mało atrakcyjne. LITERATURA B o r n u s L., J a b ł o ń s k i B., K ról S. (1976) - Próba optymalnej ilości pszczół do dobrego zapylenia sadu jabłoniowego. Pszczeln.Zesz.Nauk, 20: P i d e k A. (1990) - Trendy w ekonomice pasiek w latach na podstawie estymacji funkcji. Pszczeln.Zcsz.Nauk. 35: litillzall0n OF BEES FOR POLLlNATION ar ORCHARDS IN POLAND Andrzej Pidek Summary The utilization of bees for pollination of orchards in the, period was analysed. It have bees found that 26,6-39,5% of orchards, managed in rational way, were pollinated by rented bces, and 31,8-52,1 by bees owned by grower. For renting 3 collonies, essenrial for pollinalion of l ha of orchard, beekeeper have been paid a sum equivalent to 31,2-44,7 kg of apples. Relation between cost of renting bees and resulting profits is 1:200, assuming that optimal pollination results in increase by 6 ton of crop more per 1 ha. Keywords: pollination of orchar:<ls,organizalion of apiaries. 19