WIELOKIERUNKOWE UŻYTKOWANIE PSZCZÓŁ I MARKETINGOWE WYKORZYSTANIE PRODUKTÓW PASIECZNYCH

Transkrypt

1 BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 WIELOKIERUNKOWE UŻYTKOWANIE PSZCZÓŁ I MARKETINGOWE WYKORZYSTANIE PRODUKTÓW PASIECZNYCH Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn S ł o w a k l u c z o w e: sprzedaż detaliczna, miód, obnóża pyłkowe, mleczko pszczele, kit, wosk, pakiety pszczół. Streszczenie W pracy wskazano korzyści płynące z wielokierunkowego użytkowania pszczół i pozyskiwania wielu produktów pasiecznych oraz sposoby ich marketingowego wykorzystania w pasiekach profesjonalnych. Z szacowanej wielkości produkcji miodu przeliczeniowego (w kg) na jedną rodzinę pszczelą wykazano, że dochód w wariancie wielokierunkowego użytkowania pasieki wzrasta o 74 kg, dając odpowiednio 86,1 kg miodu przeliczeniowego. Maksymalny wzrost dochodów uzyskiwanych w pasiece zapewnia sprzedaż detaliczna miodu uzupełniona szerokim asortymentem innych produktów pasiecznych. Szansą zwiększenia dochodów w gospodarstwach pasiecznych jest również prowadzenie usług agroturystycznych oraz świadczenie usług zapylania upraw entomofilnych. MULTIDIRECTIONAL USE OF BEES AND MARKETING OF BEE PRODUCTS Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn K e y w o r d s: retail sale, honey, pollen, royal jelly, propolis, wax, package bees. Abstract The paper presents the advantages of multidirectional use of bees at professional apiaries, and harvesting of various bee products. It also discusses bee product marketing. The estimated volume of production (in kg of calculated honey per colony) shows that in the case of multidirectional apiary management the income increases by 74 kg (to 86.1 of calculated honey). The maximum income increase may be achieved at apiaries selling honey with a wide assortment of other bee products. Another opportunity for increasing the income from apiaries is also the development of agro-tourism and pollination service.

2 186 Wstęp Wielkość dochodu osiąganego przez podmioty gospodarcze znajdujące się na rynku jest kompromisem między siłami popytu i podaży, decydującymi o wielkości ceny. Dzięki realizowanemu modelowi społecznej gospodarki rynkowej, która zakłada ingerencję państwa w reguły gry rynkowej, każdy podmiot uczestniczący w tej grze jest wspomagany w realizacji celu, jakim jest maksymalizacja zysku. Stabilne warunki ekonomiczne stwarzają większe możliwości aktywnego kształtowania dochodu. Co prawda, polski rynek produktów rolnych jest bardzo zmienny, czego efektem są zmiany cen na produktyrolne,któreprzekładająsięnazmianęareałuuprawważnychroślin pożytkowych, np. rzepaku ozimego i jarego oraz gryki. Te uwarunkowania uwidaczniają się i w cenach hurtowych miodu, które są objęte interwencjonizmem państwa. Pszczelarz, dążąc do maksymalizacji zysku, musi zdecydować się na realizację strategii zapewniającej osiągnięcie postawionego na początku celu przez zwiększenie sprzedaży lub produkcji. Gdy gospodarstwo pasieczne jest prowadzone profesjonalnie, największe wpływy gwarantuje sprzedaż detaliczna (WILDE, CICHOŃ 1999). Przyjęcie takiego modelu wymaga dużej aktywności na rynku produktów pszczelich, kreowania wizerunku gospodarstwa pasiecznego różnymi technikami marketingowymi. Uzyskane korzyści są bardzo duże i pozwalają np. utwierdzić stronę popytową (klienta) o wartości nabywanych produktów pszczelich i skłaniają go do pozostania wiernym miejscu, w którym się zaopatruje (WILDE, SZULC 2000a i b). Ograniczają także wpływ załamania cen na rynku na poziom dochodu. Jednym ze sposobów na przyciągnięcie i, co najważniejsze, utrzymanie nabywców produktów pszczelich jest zapewnienie jak największej różnorodności asortymentu (PIDEK 1994, MARCINKOWSKI 1994a). Celem pracy jest zaprezentowanie i analiza możliwości zwiększenia dochodów uzyskiwanych w pasiece przez wielokierunkowe użytkowanie pszczół i pozyskiwanie wielu produktów pasiecznych oraz ich wykorzystanie w marketingu. Materiał i metody Szacowanie wielkości produkcji przeliczeniowej oparto na tzw. jednostkach miodowych (BORNUS i in. 1974, WILDE, SIUDA 1996). Przy sporządzaniu kalkulacji przyjęto, że 1 kg miodu przeliczeniowego to 1 kg miodu wielokwiatowego o cenie 12 zł, gdyż założono, że pszczelarz samodzielnie sprzedaje produkty w cenach detalicznych.

3 Wielokierunkowe użytkowanie pszczół Dyskusja Różnorodny asortyment jest gwarancją przyciągnięcia konsumenta (tab. 1). Tabela1 Table1 Szacowana wielkość produkcji miodu przeliczeniowego (w kg) na jedną rodzinę pszczelą i jej wartość przy cenie 12 zł za 1 kg miodu w pasiekach prowadzonych ekstensywnie i intensywnie Estimated production in kg of calculated honey per 1 colony and their value by a price equal to 12 PLN/1 kg in the apiaries managed extensively and intensively Pozyskiwane produkty Kind of product Miód (macierzak + odkład) Honey (colony and nuclei) Mleczko pszczele (0,175 kg) Royal jelly (0.175 kg) Wosk Wax Propolis Propolis Zakładana produkcja rodziny Estimated production from 1 colony ekstens./intens. ext./intensive Miód przeliczeniowy Conversion honey kg Wielkość produkcji przeliczeniowej (kg) Total calculated production in kg ekstensywna extensive intensywna intensive A B C B C B C Odkłady (1 szt. 50 zł po sezonie) Nuclei (1 PLN 50 after the season) Matki unasiennione (szt./pień) Mated queens (1 queen from 1 colony) Pszczoły (1,0 kg) Bees (1.0 kg) Pyłek kwiatowy (4 kg + 2 kg) z odkładu Pollen (4 kgs and 2 kgs) from nuclei Razem produkcja całkowita (kg) Total production (kg) Wartość produkcji (1 kg 12 zł) Value of production (1 kg PLN 12) 10/25 kg /0.175 kg /1kg kg /1 szt szt kg kg PLN PLN

4 188 Różnorodność pozyskiwanych produktów pszczelich w porównywanych modelach pasiek jest odmienna. W pasiekach prowadzonych ekstensywnie pszczelarz pozyskuje miód i produkuje niewielkie ilości kitu i wosku. W tym ostatnim przypadku wielkość produkcji ustalono na podstawie ogólnie przyjętych w kraju wydajności dla modelu pasieki hobbystycznej. Asortyment oraz wielkość produkcji inaczej kształtują się w pasiekach prowadzonych intensywnie. Dążenie do maksymalizacji poziomu dochodu przez podniesienie produkcji zwiększyło ją o 74 kg i po skalkulowaniu dochodu w umiarkowanej cenie 12 zł za 1 kg miodu dało bardzo wysoki wynik finansowy, zbliżony do optymistycznego wariantu przedstawionego w Rzeczpospolitej, który został wyliczony na 1000 zł miesięcznie z 25-pniowej pasieki (PIDEK za OKTABĄ 2001). W odróżnieniu od tamtych rozważań, założone wielkości produkcji i asortyment są realne i można się pokusić o stwierdzenie, że ich osiągnięcie warunkują organizacja pracy i skala produkcji (WILDE, CICHOŃ 1999, 2002). Tak bogaty asortyment przedstawiony w zestawieniu wskazuje, że w modelu nowoczesnej pasieki dochód zwiększa się dzięki sprzedaży części produkcji pszczelarzom w postaci matek, odkładów i pszczół. Mleczko pszczele Minęły już czasy, kiedy istniały pasieki zajmujące się głównie pozyskiwaniem mleczka pszczelego. Rynek tego produktu został opanowany przez tanie mleczko chińskie, którego produkcja jest imponująca i szacowana na 100 t w roku. Chiny zaspokajają większość światowego zapotrzebowania (PIDEK 1994). Produkcja od jednej rodziny jest szacowana nawet na 4 kg, podczas gdy w Polsce wynosi ona ok g (PIDEK 1994, WITKOWSKI 1992). MARCIN- KOWSKI (1994b), pozyskując mleczko w obecności matki, odbierał je w ilości 170 g, co dało wzrost produkcji całkowitej o 10 kg miodu. Po doliczeniu jej do miodu odwirowanego w sezonie zamknęła się ona na poziomie 37,1 kg. Nie stwierdzono, aby ten rodzaj dodatkowej działalności obniżył ilość odwirowanego miodu. Według MARCINKOWSKIEGO (1994b), aby działalność ta przynosiła zysk polskiemu pszczelarzowi, musiałby on dostać równowartość 120 USD za 1 kg, co przy obecnym kursie wynosi 480 zł. Jest to znacznie więcej niż cena 40 USD żądana za mleczko chińskie. Trudno sobie więc wyobrazić, aby przy tak niekorzystnych relacjach cenowych istniało zapotrzebowanie na drogi polski produkt. O szansie dla pszczelarzy mówi jednak wynik kalkulacji zamieszczonej w tabeli 1, wg której dochody osiągane z tej działalności są wyższe od szacowanych przez MARCINKOWSKIEGO (1994b). Przy założeniu sprzedaży miodu w cenach hurtowych (6,50 zł), wpływy ze sprzedaży tego produktu wynoszą 650 zł za 1 kg (100 kg miodu przeliczeniowego).

5 Wielokierunkowe użytkowanie pszczół Produkcja obnóży pyłkowych prosta metoda zwiększenia dochodowości z pasieki Tymi technologiami zainteresowano się w Katedrze Pszczelnictwa UWM. Obecne wyniki wskazują na konieczność prac nad genetyczną stroną produkcji pyłku. Polski klimat nie sprzyja odbieraniu dużych ilości pyłku, ze względu na krótki okres wegetacyjny roślin. Każdy pszczelarz może jednak, bez wpływu na ilość odwirowanego miodu, pozyskać ok. 2 kg obnóży pyłkowych. W pasiekach prowadzących intensywną produkcję poleca się odbieranie pyłku w rodzinach produkcyjnych i tworzonych z nich odkładów. Wielkość produkcji pyłku od jednej rodziny wynosi, po doliczeniu macierzakom obnóży odebranych od odkładów, nawet 20 kg (WILDE, BRATKOWSKI 1995). W tabeli 1 wielkość przyjęta do kalkulacji (4 kg + 2 kg) jest, w porównaniu z tymi wynikami, niska, ale za to możliwa do uzyskania w każdym sezonie, bez względu na warunki klimatyczne (WILDE i in. 1994). Gdy tę ilość pozyskanego pyłku wyrazimy w miodzie przeliczeniowym, wynosi ona 24 kg. Dodatkową zaletą omawianej metody, wymagającą szczególnego podkreślenia, jest eliminowanie nastroju rojowego w rodzinach. Produkcja odkładów i pakietów przyszłościowe kierunki produkcji Bardzo interesująco przedstawia się pozyskiwanie pakietów pszczół i odkładów w świetle konieczności odbudowy pogłowia pszczół i konieczności prowadzenia intensywnej gospodarki pasiecznej. W szacowaniu wartości odkładu założono jego wykorzystanie w sezonie do produkcji pyłku i miodu, a następnie jego sprzedaż w cenie 50 zł. Z obserwacji własnych wynika, że u pszczół rasy kraińskiej zachodzi konieczność częstego osłabiania rodzin w sezonie, co polega na odbieraniu czerwiu i pszczół lub tych składników oddzielnie. Od najlepszych rodzin można uzyskać 10 plastrów czerwiu, bez wyraźnego wpłynięcia na ich rozwój i produkcyjność. Nie jest konieczne tworzenie nowych rodzin każdorazowo, gdy odbieramy plastry z czerwiem, gdyż można nim zasilać wykonane wcześniej odkłady. Przy takiej gospodarce zasilany odkład staje się pełnowartościową rodziną do początku pożytku z gryki i może nawet przynieść 20 kg miodu i 2 kg pyłku przy korzystnym przebiegu pogody. Sprzedaż silnej, młodej rodziny po sezonie przynosi dodatkowe korzyści. Produkcja pakietów pszczół jest jednym z alternatywnych rozwiązań do tworzenia odkładów (WILDE 1995, 1998). Pakiety pszczół mogą być szczególnie przydatne pszczelarzom wykorzystującym takie pożytki, jak spadź, wrzos oraz

6 190 nawłoć. Można wyróżnić dwa okresy, w których istnieje nadmiar pszczół: kiedy trzeba odbierać pszczoły aby rozładować nastrój rojowy; po pożytku głównym (lipowym), kiedy jest bardzo dużo pszczół bezczynnie siedzących w ulu. Wielkość możliwych do uzyskania pszczół z rodziny wynosi w naszych warunkach 6 kg (WILDE i in. 1996), a więc znacznie więcej niż przyjęto w założeniach (tab. 1). Dochód a rodzaj sprzedaży Najniższy poziom dochodów osiągają pasieki, których produkcja miodu jest zbywana w hurcie (rys. 1). Prowadzenie sprzedaży tego samego produktu w cenach detalicznych powoduje nieznaczne przesuniecie się prostej ku górze, co oznacza zwiększenie dochodu. W rozpatrywanym sposobie sprzedaży, aby uzyskany dochód był duży, sprzedaż musi przyjąć odpowiednią wielkość. Z jej jednostkowym wzrostem dochody również rosną jednostkowo przy założeniu stałości cen. Rosną też różnice w dochodzie uzyskanym z każdego rodzaju sprzedaży, a z przebiegu wykresów wynika, że największe wpływy osiąga się ze sprzedaży detalicznej. Wprowadzenie do asortymentu nowego produktu miodu z dodatkiem propolisu łączącego cechy dwu produktów pasiecznych jest przykładem urozmaicenia asortymentu. Okazuje się, że dwa połączone ze sobą produkty w myśl idei dwa w jednym, np. miód z mleczkiem, z propolisem lub z pyłkiem dają możliwość uzyskania kilkukrotnie wyższych dochodów w porównaniu z konwencjonalnym produktem pszczelim, jakim jest miód. Zaletą tych produktów jest ich wyższa cena jednostkowa niż miodu, efekt z³ hurt wholesale detal detail sale miód wielokwiatowy z propolisem multiflower honey with propolis kg Rys. 1. Wzrost dochodu w zależności od przyjętego sposobu sprzedaży miodu wielokwiatowego Fig. 1. Income increase depending on the variant of multiflower honey sale

7 Wielokierunkowe użytkowanie pszczół generowania większego dochodu i zwiększanie asortymentu. Ceny uzyskane za pyłek, kit pszczeli i wosk, podane w tabeli 1, można śmiało podwyższyć, pod warunkiem jednak, że zbywamy je samodzielnie w sposób pomysłowy, np. mieszając je z miodem lub wykonując świece i figurki woskowe (przy sprzedaży wosku). Przy sprzedaży jednostkowej na poziomie 2 kg różnice w dochodach nie są takie duże między rozpatrywanymi wariantami sprzedaży, natomiast powyżej 5 kg są nawet satysfakcjonujące. Przy tych relacjach ceny miodu wybiera się najmniej zajmujący i kosztowny sposób pozbycia się uzyskanej produkcji, jakim jest sprzedaż hurtowa. Ale formę sprzedaży należy rozważyć, kiedy osiągamy wartość np. 5 kg. Różnice na korzyść sprzedaży detalicznej, szczególnie miodu z propolisem, ukazują obszary, w których dochód jest najwyższy i udowadniają konieczność koncentrowania się na nich, gdyż dochód jest tam najwyższy. Należy więc dążyć do wprowadzenia jak największej liczby produktów i jak najwyższego poziomu ich sprzedaży. Agroturystyka w pszczelarstwie Pszczelarstwo jest wspaniałym środkiem na przyciągnięcie nowego rodzaju klientów turystów. Pszczoły od wieków towarzyszą człowiekowi, wzbudzając wiele fascynacji i emocji. Stanowią przykład pracowitości i doskonałej organizacji życia społecznego, ale budzą też przerażenie. Należy też podkreślić wybitne właściwości zdrowotne produktów pszczelich. Czynniki te trzeba uwzględnić w strategii prowadzenia agroturystyki w pszczelarstwie. Pojawiający się turyści mają bardzo duży potencjał nabywczy, mają pieniądze, chcą spędzić miło czas i zabrać ze sobą jakąś pamiątkę, najczęściej pełnowartościowy i smaczny miód. Osiągany dochód, czy to z produktów pszczelich, czy z usług turystycznych (za noclegi, wyżywienie), jest zasługą pszczół, więc należy traktować go jako swego rodzaju miarę wartości specyficznego produktu pszczelego. Zapylanie Opłaty za ten rodzaj usług są uregulowane ustawą (PIDEK 1992), co jednak, w polskich warunkach, rozmija się z rzeczywistością. Świadomość rolników co do korzyści płynących z tego rodzaju usług świadczonych przez pszczelarzy jest niska. Na opłaty pszczelarze nie liczą, a zadowoleni są, kiedy ktoś pozwoli im wwieźć pasiekę np. na kwitnący rzepak i nie wytruje pszczół. Wydzierżawianie pszczół do zapylania upraw entomofilnych jest rozpowszechnione w Stanach Zjednoczonych i część pszczelarzy specjalizujących się w zapylaniu czerpie dochody głównie z tej działalności.

8 192 Podsumowanie i wnioski 1. Szacowany dochód w wariancie wielokierunkowego użytkowania pasieki w przeliczeniu na rodzinę odpowiada 86,1 kg miodu przeliczeniowego. 2. Efektywną metodą zwiększenia dochodu jest prowadzenie sprzedaży detalicznej, która zapewnia stałe wpływy. 3. Najprostszą metodą wzrostu dochodu jest sprzedaż detaliczna miodu produktu, z którego uzyskuje się największy dochód z pasieki. Bezpośrednią sprzedaż produktów pasiecznych należy uzupełnić szerokim asortymentem miodu z wykorzystaniem zasady dwa w jednym, przynoszącej najwyższe dochody uzyskane z jednostki sprzedanego produktu. 4. Istnieją szanse na wykorzystanie pszczół w agroturystyce i świadczeniu usług zapylania upraw entomofilnych, co może zwiększyć dochód pasieki. Piśmiennictwo BORNUS L., BOBRZECKI J., BOJARCZUK CZ., GROMISZ M., KALINOWSKI J., KRÓL A., NOWAKOWSKI J., OSTROWSKA W., WOŹNICA J., ZAREMBA J Badania nad międzyrasowymi mieszańcami pszczoły miodnej. I.Przydatność użytkowa mieszańców międzyrasowych pszczoły miodnej w warunkach przyrodniczych polski. Pszczeln. Zesz. Nauk., 18: MARCINKOWSKI J. 1994a. Możliwości poprawy efektywności prowadzenia pasieki przez wzbogacenie wyboru produktów pasiecznych. Pszczeln. Zesz. Nauk., 38: MARCINKOWSKI J. 1994b. Możliwości produkcji mleczka pszczelego w Polsce. Pszczeln. Zesz. Nauk., 38: PIDEK A Wykorzystanie pszczół do zapylania roślin sadowniczych w Polsce Pszczeln. Zesz. Nauk., 36: PIDEK A XXXIII Międzynarodowy Kongres pszczelarski w Pekinie (20-26.IX. 1993). Pszczelarstwo, 45: (1):4-6. PIDEK A Polskie pszczelarstwo a integracja z Unia Europejską. Pszczelarstwo, 52 (11): WILDE J Produkcja pakietów w Polsce rzeczywistość czy fantazja? Pszczelarstwo, 46 (6): 8-9. WILDE J Pakiety nowy kierunek w hodowli pszczół. XIV Naukowa Konferencja Pszczelarska nt.: Warroza pszczół i gospodarka pasieczna. 11 maja ART Olsztyn. Materiały konferencyjne: WILDE J. BRATKOWSKI J., SIUDA M An evaluation of the production methods of bee packages. Pszczeln. Zesz. Nauk., 40 (2): WILDE J., BRATKOWSKI J Pozyskiwanie obnóży pyłkowych w pasiekach moda czy konieczność pszczelarstwa europejskiego? Nauki Rolnicze w warunkach integracji europejskiej. Olsztyn: Materiały konferencyjne. T. III/IV. Chów i hodowla zwierząt: WILDE J., CICHOŃ J Pszczelarstwo to może być biznes. Wyd. Sądecki Bartnik, Nowy Sącz: WILDE J., CICHOŃ J Pozyskiwanie propolisu jako sposób na poprawę opłacalności produkcji pasiecznej. Biul. Nauk., 18: WILDE J., KRUKOWSKI R., BOBRZECKI J Porównanie metod gospodarki pasiecznej umożliwiających zwiększenie ilości pozyskiwanych obnóży pyłkowych. Acta Acad. Agricult. Techn. Olst., Zootechnica, 39:

9 Wielokierunkowe użytkowanie pszczół WILDE J., SIUDA M Usefulness evaluation of honey bee with short postcapping period for beekeeping management. Proceedings of the International conferencè Environmental factors and bee productivity and healthiness Dotnuva-Academija: WILDE J., SZULC R. 2000a. Analiza działalności pasieki realizującej bezpośrednią sprzedaż produktów pasiecznych. Biul. Nauk., 8: WILDE J., SZULC R. 2000b. Marketing w pasiece prowadzącej bezpośrednią sprzedaż produktów pasiecznych. Pszczelarstwo, 51 (9): 4-6. WITKOWSKI M Sposób na zysk. Pszczelarz Polski, 3 (2): 11.