POZYSKIWANIE PROPOLISU JAKO SPOSÓB NA POPRAWĘ OPŁACALNOŚCI PRODUKCJI PASIECZNEJ

Transkrypt

1 BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 POZYSKIWANIE PROPOLISU JAKO SPOSÓB NA POPRAWĘ OPŁACALNOŚCI PRODUKCJI PASIECZNEJ Jerzy Wilde 1, Janusz Cichoń 2 1 Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn 2 Katedra Marketingu i Analiz Rynkowych UWM, Olsztyn S ł o w a k l u c z o w e: propolis, ekonomika, opłacalność, rentowność pasiek. Streszczenie Pozyskiwanie propolisu to produkcja uboczna, która, jeśli zostanie dobrze zorganizowana, może poprawić opłacalność prowadzenia pasieki. W zależności od stosowanej technologii można uzyskać powyżej 150 g propolisu od rodziny pszczelej. Mieszanie propolisu z miodem i pojawiająca się dzięki temu zabiegowi wartość dodana poprawia wyraźnie opłacalność produkcji kitu. Niewielka pracochłonność oraz niskie nakłady początkowe, związane z uruchomieniem produkcji, pozwalają traktować ją jako stałe, dodatkowe źródło dochodów. PROPOLIS PRODUCTION AS A METHOD OF INCREASING THE PROFITABILITY OF APIARY PRODUCTION Jerzy Wilde 1, Janusz Cichoń 2 1 Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn 2 Department of Marketing and Market Analyses, University of Warmia and Mazury in Olsztyn K e y w o r d s: propolis, economics, profitability of apiary production. Abstract Well-organized propolis production may increase the profitability of apiary management. Depending on the technology applied, it is possible to obtain over 150 kg of propolis from a single colony. Mixing propolis with honey allows to obtain a value added and improve the production profitability. This kind of production is not labor-consuming and does not require high capital expenditures, so it can constitute a permanent, additional source of income.

2 158 Jerzy Wilde, Janusz Cichoń Wprowadzenie Pszczoły, oprócz bezpośredniej produkcji w postaci miodu, wosku, obnóży pyłkowych, mleczka, propolisu i jadu, pośrednio gwarantują też zapylanie upraw entomofilnych. Szacuje się, że 1/3 produkcji wytwarzanej w rolnictwie jest zasługą pszczół i dziko żyjących owadów zapylających (PIDEK 1987b). Zwiększają one plony owoców i nasion roślin owadopylnych średnio o 30%, stanowią przy tym jedno z ważnych ogniw równowagi ekologicznej. Zajmowanie się pszczołami stwarza możliwość uzyskania dodatkowego dochodu osobom wykonującym inne zawody, jak również szansę zatrudnienia bezrobotnym. Ważnym, choć niewymiernym elementem jest działanie inspiracyjne i kulturotwórcze pszczelarstwa (MARKS 1997). Transformacja gospodarcza Polski pod koniec lat osiemdziesiątych spowodowała załamanie się wielu kierunków gospodarki rolnej, w tym również pszczelarstwa (WILDE, CICHOŃ 1999). Niekorzystne relacje cenowe odbiły się głównie spadkiem liczby pni pszczelich (z 2,5 miliona do ok ) oraz liczby pasiek (PIDEK 1996). Najwięcej ubyło pasiek liczących od kilkunastu do kilkudziesięciu pni. Były to z reguły pasieki przydomowe, stanowiące źródło dodatkowego dochodu. Przeciwdziałając tym niekorzystnym zjawiskom, podjęto wiele działań chroniących polskie pszczelarstwo. Wprowadzono wysokie cła na miód, sięgające przeszło 130%, subwencjonuje się cukier dla pszczół i zakupy matek pszczelich. Wynikiem tych działań jest wyraźne ożywienie się rynku produktów pszczelich w ostatnich 5 latach ( ). Można stwierdzić, iż dzięki interwencjonizmowi państwowemu sytuacja stała się korzystna dla pszczelarzy. I choć relacja ceny cukru do miodu jest mniej korzystna niż w latach osiemdziesiątych, to należy ją uznać za zadowalającą. W ostatnich latach obserwujemy także przeobrażenia strukturalno-organizacyjne w pszczelarstwie polskim, objawiające się głównie wzrostem liczby rodzin pszczelich w pasiekach towarowych, wzrostem liczby pszczelarzy samodzielnie sprzedających produkty oraz podejmujących wielokierunkową produkcję. Trzeba jednak pamiętać, że w najbliższym czasie Polska wejdzie do struktur Unii Europejskiej, a polskie pszczelarstwo będzie musiało stawić czoła importowanym tanim i konkurencyjnym produktom. Nie wpłynie to na małe pasieki, prowadzone hobbystycznie, do których większość pszczelarzy często dokłada. Przed poważnym problemem staną pszczelarze posiadający pasieki stanowiące dodatkowe źródło dochodu oraz ci, dla których pasieka jest jedynym źródłem utrzymania rodziny (MAKSYMIUK 1995). Perspektywa integracji Polski z Unią Europejską stwarza konieczność szukania dróg poprawy opłacalności prowadzenia pasiek. Na świecie znajduje się 50 mln rodzin pszczelich w warunkach kontrolowanych przez człowieka

3 Pozyskiwanie propolisu i drugie tyle żyjących dziko. Rezerwy światowe zasobów pożytkowych są szacowane na 140 mln rodzin pszczelich. Udział pszczelarstwa Polski w pszczelarstwie światowym stanowi ok. 2%, a w pszczelarstwie Unii Europejskiej ok. 13% (PIDEK 1997). Niniejsza praca ma na celu omówienie, w kategoriach ekonomicznych, ubocznej produkcji pasiecznej, jaką jest pozyskiwanie propolisu. Jest to specyficzna produkcja, gdyż w odróżnieniu od pozyskiwania obnóży pyłkowych czy produkcji mleczka lub jadu pszczelego, nigdy nie może stać się podstawowym źródłem dochodów. Przy wysokiej specjalizacji produkcji wyżej wymienione kierunki produkcji mogą stanowić istotne źródło dochodów, spychając na plan dalszy produkcję miodu. Przy pozyskiwaniu propolisu będzie to zawsze produkcja uboczna, która, jeśli zostanie dobrze zorganizowana, może poprawić opłacalność gospodarowania. Efektywność technologiczna W sposób tradycyjny propolis pozyskuje się w czasie czyszczenia beleczek przekładkowych oraz ramek przed ponownym ich użyciem. Pewne ilości propolisu pszczelarze uzyskują, zeskrobując kit pszczeli z ruchomych części ula (zatworów, mat, powałek) podczas rutynowych przeglądów rodzin. Taki sposób pozyskiwania kitu pszczelego należy jednak uznać za ekstensywny. Jest on najczęściej stosowany w pasiekach amatorskich. Można przy tym stosować rozmaite sposoby nieznacznej intensyfikacji przez np.: założenie cieńszych niż zazwyczaj beleczek powałkowych, moczenie ich przez dobę w wodzie przed włożeniem ich do rodzin. Zeskrobywanie propolisu wykonywane w trakcie innych prac pasiecznych może nieść za sobą niebezpieczeństwo wywołania rabunku. W nowocześnie prowadzonej pasiece przy produkcji propolisu powinno się wykorzystywać tendencję pszczół do zaklejania propolisem wszystkich otworów węższych niż 4,5 mm przez zastosowanie różnego typów powałek kitołapek, które później łatwo wyjąć z ula, przy okazji innych czynności pasiecznych. Kitołapki sporządza się z trwałych i elastycznych materiałów, odpornych na niskie temperatury. Kit pszczeli pozyskuje się przez zeskrobanie lub wykruszanie po uprzednim schłodzeniu całych powałek lub kitołapek. Powałkę propolisową można wykonać z dwóch kawałków winidurowych krat odgrodowych, polietylenowej siatki okiennej lub zastosować polietylenowe krążki z trapezoidalnymi szparami na propolis. W zależności od zastosowanej technologii można uzyskać od 5 do 160 g propolisu z rodziny pszczelej (KONOPACKA i in. 1985, MUSZYŃSKA i in. 1983, PIDEK 1987a). W badaniach MUSZYŃSKIEJ i in. (1983) oraz KONOPACKIEJ i in.

4 160 Jerzy Wilde, Janusz Cichoń (1985) zastosowanie powałek propolisowych zwiększało ponad dwukrotnie ilość pozyskiwanego propolisu i średnio z jednej rodziny pozyskiwano ok. 80 g propolisu. PIDEK (1987a) po zastosowaniu powałek propolisowych uzyskał ok. dziesięciokrotny wzrost produkcji propolisu. W okresie trzyletnich badań średnio od jednej rodziny pozyskał 77 g propolisu. Pozyskiwał go jednak tylko przez 2 miesiące. Stosując intensywne technologie i co najmniej 4-miesięczny okres pozyskiwania, można przyjąć, iż w naszych warunkach można pozyskać od każdej rodziny co najmniej 100 g propolisu. Zwiększenie ilości odebranego kitu pszczelego jest problematyczne ze względu na małą jego ilość gromadzoną przez pszczoły. RYBAK-CHMIELEWSKA i in. (1991) udowodniły, że zmuszanie pszczół do gromadzenia większych jego ilości obniża jakość produktu. Zagadnienie to jest ważne także ze względu na przekonanie o jego wybitnych właściwościach zdrowotnych i leczniczych. W naszych rozważaniach przyjęto zatem 3 poziomy produkcji: 50, 100 i 150 g propolisu I klasy z rodziny. Pracochłonność PIDEK (1987a) na podstawie fotografii czasu pracy oraz pomiarów migawkowych określił pracochłonność pozyskiwania 1 kg propolisu na 4,6 rbg, przy pozyskiwaniu go z powałek. Zakładając, iż tę uboczną produkcję realizuje się wyłącznie przy okazji innych czynności pasiecznych, można znacznie skrócić czas potrzebny na zbiór kitu pszczelego. Analiza rodzajów czynności i struktury czasu pozyskiwania kitu z powałek na podstawie pomiarów migawkowych przeprowadzonych przez cytowanego autora pozwala, przy przyjęciu powyższych założeń, całkowicie wyeliminować takie czynności, jak: przygotowanie i poprawianie podkurzacza, odymianie rodziny pszczelej, otwarcie ula, zdjęcie i założenie poduszki, wyjęcie i założenie beleczek, założenie i zdjęcie kapelusza. Redukuje nam to czas pracy na pozyskanie 1 kg propolisu o 80%. Można zatem przyjąć, iż przy właściwej organizacji pracy w pasiece 1 kg propolisu można pozyskać przy nakładzie pracy wynoszącej 1 rbg. Opłacalność PIDEK (1987a) określił relację cenową miód:propolis na pozimie 20:1, stwierdzając, że pozyskiwanie propolisu jest opłacalne. Uwzględniając aktualne ceny hurtowe miodu rzepakowego i propolisu, relacja ta zmniejszyła się i aktualnie wynosi 10:1, natomiast przy cenach detalicznych relacja ta wynosi 15:1. Na drodze upowszechnienia pozyskiwania propolisu stała pracochłonność i stosunkowo niska wydajność produkcji (PIDEK 1987a). Wprowadzając korekty

5 Pozyskiwanie propolisu związane z przyjętymi przez nas założeniami, można stwierdzić, iż tę uboczną produkcję realizuje się niemal beznakładowo. Koszt polietylenowego krążka z trapezoidalnymi szparami na propolis wynosi bowiem 0,22 zł. Jest to, naszym zdaniem, najlepszy sposób produkcji, ale można go zastosować jedynie w ulach ze specjalną powałką, użytkowaną najczęściej w ulach styropianowych produkcji Łysonia lub Babika. Należy wyposażyć się w 2 komplety krążków, czyli 18 sztuk na rodzinę, więc wydatkować kwotę 4 zł na rodzinę. Przy użytkowaniu innych uli i konieczności zastosowania siatki polietylenowej koszt rozpoczęcia produkcji propolisu będzie jeszcze niższy. Można zatem przyjąć, iż nakłady związane z produkcją kitu pszczelego są niskie i zwracają się w całości w sezonie pasiecznym, w którym je poniesiono. W naszych rozważaniach możemy je pominąć. Aktualnie hurtowa cena 1 kg propolisu I klasy wynosi 65 zł. W sprzedaży detalicznej waha się od 100 do 200 zł. Można zatem przyjąć, że przy produkcji 100 g z pnia, ta uboczna produkcja może pszczelarzowi zapewnić dodatkowy dochód w postaci 6,5, 10 lub nawet 20 zł z rodziny, w zależności od ceny, za którą uda mu się ten produkt sprzedać. Przy aktualnej cenie cukru jest to odpowiednio ok. 3, 5 lub 10 kg na rodzinę, co powoduje, że ta uboczna produkcja staje się ekonomicznie atrakcyjna. W skrajnym przypadku, np. przy uzyskaniu ceny kitu w wysokości 200 zł/kg i wyprodukowaniu 150 g z pnia, może zapewnić dochód na zakup cukru niezbędnego do dokarmienia rodziny pszczelej zimą. Wartość dodana Rozpatrując zagadnienie opłacalności produkcji kitu pszczelego, nie można zapominać o takich sposobach jego przetwarzania, które mogą zapewnić pszczelarzowi uzyskiwanie wyższej ceny. Najpowszechniej stosowaną praktyką jest stosowanie wzbogacania propolisem miodu. Uzyskuje się przy tym następujące korzyści: zapewnia się zbyt na ten dość rzadko kupowany produkt, uzyskuje się wyższą cenę jednostkową (nawet do zł/kg), uatrakcyjnia się mało chodliwe odmiany miodu i ułatwia ich zbyt po wyższych cenach, rozszerza się ofertę sprzedaży. Przy tego rodzaju działalności zwiększa się znacznie pracochłonność, która jest związana z przetworzeniem propolisu na wyciąg etanolowy, mieszanie z miodem, słoikowanie produktu finalnego itp. W efekcie przynosi to zwykle korzyści w postaci poprawy opłacalności gospodarowania. Warto bowiem sobie uzmysłowić fakt, iż w pasiece 100-pniowej przy produkcji 100 g kitu pszczelego

6 162 Jerzy Wilde, Janusz Cichoń z rodziny można pozyskać 10 kg propolisu, którym można wzbogacić i uatrakcyjnić 2 t miodu. Przy założeniu uzyskania ceny 250 zł/kg kitu otrzymujemy dodatkowy dochód w postaci 2500 zł, co pozwala np. na zakup co najmniej 1 t cukru. Warto zatem rozpocząć tę produkcję uboczną w pasiekach, które dotychczas nie zajmowały się pozyskiwaniem propolisu. W pasiekach, w których pozyskuje się ten produkt, warto zintensyfikować tę produkcję, aby uczynić ją bardziej efektywną i opłacalną. Wnioski 1. Przy intensywnym pozyskiwaniu propolisu przez cały sezon pasieczny za pomocą trwałych, elastycznych, wykonanych najczęściej z polietylenu różnego typu powałek, można pozyskać 100 g czystego kitu pszczelego z pnia. 2. Niewielka pracochłonność tej produkcji i bardzo niskie nakłady na jej rozpoczęcie pozwalają traktować ją jako stałe i dodatkowe źródło dochodów w pasiece, istotnie poprawiające opłacalność produkcji pasiecznej. 3. Przetwarzanie propolisu daje dodatkowe korzyści, zwiększając możliwości skuteczniejszego oddziaływania marketingowego w pasiece. Piśmiennictwo KONOPACKA Z., MUSZYŃSKA J., RYBAK H Pozyskiwanie propolisu. PWRiL, Warszawa. MAKSYMIUK W Pszczelarze środkowo-wschodniej Polski w obliczu gospodarki wolnorynkowej. 32 Naukowa Konferencja Pszczelarska. Materiały konferencjne. Puławy: MARKS M Humanistyczne aspekty hodowli pszczół w życiu człowieka. Wyd. ART, Humanistyka i Przyrodoznawstwo, 3: MUSZYŃSKA J., KONOPACKA Z., RYBAK H Badania nad propolisem. I. Próba określenia warunków sprzyjających pozyskiwaniu propolisu. Pszczeln. Zesz. Nauk., 27: PIDEK A. 1987a. Efektywność produkcji propolisu różnymi metodami. Pszczeln. Zesz. Nauk., 21: PIDEK A. 1987b. Warunki ekonomiczne produkcji pszczelarskiej w latach Pszczeln. Zesz. Nauk., 21: PIDEK A Trends in the polish bee-keeping on the background of the European Union. Pszczeln. Zesz. Nauk., 40 (2): PIDEK A Program rozwoju pszczelarstwa w Polsce. MRiGŻ: 1-47 (maszynopis). RYBAK-CHMIELEWSKA H., MUSZYŃSKA J., KONOPACKA Z Antibacterial activity of propolis as affected by the conditions of its collection. Pszczeln. Zesz. Nauk., 35: WILDE J., CICHOŃ J Pszczelarstwo to może być biznes. Wybrane zagadnienia z ekonomiki i organizacji nowoczesnej gospodarki pasiecznej. Sądecki Bartnik, Nowy Sącz: