STRATY SPOWODOWANE ZATRUCIAMI PSZCZÓŁ PESTYCYDAMI

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLIII 1999 STRATY SPOWODOWANE ZATRUCIAMI PSZCZÓŁ PESTYCYDAMI Andrzej Pidek Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, ul.pornologiczna 18, Skierniewice, apidek@insad.isk.skierniewice.pl Streszczenie Badania prowadzono w Polsce w 530 pasiekach posiadających rodziny pszczele w okresie od 1991 r. do 1997 r. Materiały w nich zbierano metodą ankietową i panelową. Stwierdzono. że w badanej grupie pasiek corocznie średnio 17,9% pasiek było zatrutych. Średni poziom zatrucia pszczół w zatrutych pasiekach wynosił 15,3%. Ubytek pszczół spowodowany zatruciem w odniesieniu do wszystkich pszczół, uwzględniając wszystkie rodziny wynosił średnio 2,5% (iloczyn procentu zatrucia rodzin pszczelich i procentu zatrucia w nich pszczół). Wynika z tego, że w skali roku zatruwa się w Polsce w sumie 25 tysięcy rodzin pszczelich. Ryzyko produkcji wyrażone procentem strat do poniesionych kosztów przy poziomie produkcji 10 kg i 20 kg wynosi odpowiednio 3,8% i 4,8%. Sporadycznie odnotowywane były zatrucia masowe pszczół. Zatrucia w pasiekach małych występują rzadziej niż zatrucia w pasiekach dużych. Słowa kluczowe: zatrucia pszczół, pestycydy. WPROW ADZENIE Na świecie pierwsze masowe zatrucia pszczół pestycydami odnotowano już loo lat temu, kiedy zastosowano zieleń paryską. Nasiliły się one po 1920 r. w związku z wprowadzeniem na rynek związków arsenowych. Występowały przez okres mijającego stulecia z różnym nasileniem w różnych latach i krajach. W USA w następstwie zatruć w 1967 r. spadło 0,5 miliona rodzin pszczelich (M o f f e t t 1978) na 4 miliony jakie w tym okresie znajdowały się (The US Beekeeping Industry 1987). W Kalifornii, gdzie zatrucia są naj dokładniej ewidencjonowane ginęło od 1962 r. do 1981 r. corocznie średnio 80 tysięcy na 500 tysięcy wszystkich rodzin pszczelich. W 1992 r. w USA szacowano, że stosowanie pestycydów powoduje corocznie średnio 20 procentowe zatrucia pszczół. Następstwem ich są roczne straty na poziomie 13 milionów dolarów (P i m e n t e l 1992). W Polsce przez ostatnie 30 lat wystąpiły dwa okresy wzmożonych zatruć. Pierwszy z nich w latach spowodowany był stosowaniem Wofatoxu. Drugi w latach 191

2 \974-\975 był następstwem stosowania na plantacjach pestycydów zawierających karbaryl (G r o m i s z 1982). Większość zatruć była na poziomie nie mniejszym niż 50% wszystkich pszczół znajdujących się w rodzinach. Procent zatrutych rodzin pszczelich w tym okresie określany jest na 20 (W a \ e n t y n o w i c z 1979). Z moich danych (P i d e k 1989) wynika, że w latach zatrucia w Polsce wystąpiły w co trzeciej pasiece, ale poziom tych zatruć był nieznaczny (18,4%). METODYKA W latach od 199\ r. do 1997 r. z pasiek znajdujących się na terenie całej Polski zbierano informacje dotyczące liczby rodzin pszczelich, liczby zatrutych rodzin pszczelich w pasiekach, a także procentu zatrutych pszczół w poszczególnych rodzinach. 86% informacji zbieranych było drogą korespondencyjną od pszczelarzy współpracujących z Pracownią Ekonomiki Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa na ankietach, a 14% metodą panelową w trakcie prowadzonych kierowanych rozmów z pszczelarzami. Opracowanie materiałów polegało na obliczeniu średniego poziomu zatrucia rodzin pszczelich w pasiece i procentu zatrucia pszczół w poszczególnych rodzinach. Na tej podstawie obliczono roczne straty spowodowane osypaniem się pszczół. Wyrażone procentowo sumaryczne roczne straty pszczół są iloczynem procentu zatrucia pasiek oraz procentu zatrucia pszczół w pasiekach. Określono również poziom ryzyka produkcji wyrażając go relacją procentową strat spowodowanych zatruciami, do całkowitych kosztów ponoszonych w procesie produkcji. W sumie materiał analityczny pochodzi z 530 pasiek z terenu całej Polski skupiających rodziny pszczele. WYNIKI Średnia wielkość uwzględnionej w analizie pasieki wynosiła 35 rodzin pszczelich (tab. 1) i była około 2 krotnie wyższa od średniej pasieki w Polsce. Pasieki z pewnym przybliżeniem były równomiernie rozmieszczone na terenie całego kraju. Z badanej grupy pasiek w 95 odnotowano zatrucia pszczół, co stanowi 17,9% wszystkich. Procent zatrutych pasiek jest zaś prawie o połowę niższy niż w okresie sprzed 10 lat kiedy wynosił 29,5% (P i d e k 1989). Średnio odnotowany procent zatrucia pszczół w tych pasiekach był stosunkowo niewielki i wynosił 15,3%. Jest on niewiele niższy, aniżeli w okresie od 1980 r. do 1984 r., kiedy 'wynosił 18,4% (P i d e k 1989). Tak określany procent zatrutych pasiek i zatrucia w nich pszczół spowodował roczne straty pszczół w porównaniu do ich ogółu w Polsce na średnim poziomie 2,5% (iloczyn procentu zatrutych pasiek w rodzinach i procentu zatrucia pszczół). W porównywalnym okresie lat był on 192

3 dwukrotnie wyższy (5,3%). Masowe zatrucia pszczół zdarzają się rzadko. W okresie 7 lat wystąpiły jedynie trzy takie zatrucia w których poziom przekroczył 50%. Miały one miejsce w byłych województwach kieleckim i lubelskim. W żadnym przypadku właściciel pasieki nie dochodził roszczeń na drodze powództwa cywilnego jak również nie otrzymał odszkodowania, ze względu na brak jednoznacznych dowodów zatrucia i wysokie koszty opłat sądowych w przypadku dochodzenia roszczeń. Jeżeli przyjąć by zgodnie z danymi Pracowni Ekonomiki ISK, że w Polsce jest około l milion rodzin pszczelich, to w 'Wyniku stosowania pestycydów w skali całego kraju zatruły się pszczoły w ilości równoważnej 25 tysiącom rodzin pszczelich co stanowi średnią bezpośrednią wartość 5 milionów złotych w cenach z 1997 r. Straty spowodowane zatruciem rodzin pszczelich w poszczególnych latach są zróżnicowane, chociaż trudno jest dopatrzyć się jednoznacznych tendencji (ryc. l). Można jedynie dostrzec, że w analizowanym okresie wystąpiła niewielka tendencja wzrostowa szczególnie w ostatnim roku. Uwzględniając efekty zapylania, zatrucia pszczói powodują szacunkowe straty na poziomie 75 milionów złotych, co wynika z ilorazu liczby zatrutych rodzin pszczelich (5 milionów) i 15 krotnie wyższego efektu zapylania. Table l Zatrucia pszczół pestycydami w latach ( ) Bee poisoning in Poland as a result of pesticides application in years Liczba badanych Procent Ubytek pszczół The number ol investigated zatrucia Średnia Procent w stosunku do pszczół w wielkość zatrutych ogółu 0/0. The rodzinach Rok- pasieki pasiek - percentage ol pszczelich - Year rodzin pasiek (szt.) - (szt.) - The percentage poisoned bees pszczelich (szt) The percentage apiaries The average ot poisoned compared with ol poisoned - bee colonies size ot apiary apiaries the entire bees in bee population colo nies x ,0 12,7 2, ,3 11,1 1, ,6 10,2 1, ,6 31,6 3, ,4 8,9 1, ,7 10,8 2, ,0 21,6 4,1 L x 75, ,9 15,3 2,5 W okresie od 1991 r. do 1997 r. nie zauważono tendencji do zmniejszania procentu zatrucia rodzin pszczelich oraz procentu zatrucia pszczół w pasiekach. Występują jednak pojedyncze lata np. rok 1994, w których to 193

4 zatrucie jest mniejsze. W latach mniejszego procentowo zatrucia pasiek większy jest procent zatrucia pszczół w tych pasiekach, co w konsekwencji powoduje ten sam (sumaryczny) poziom strat wyrażony iloczynem procentu zatrutych pasiek i zatrutych pszczół w tych pasiekach. Natomiast w 1995 r. o połowę mniejszy niż w pozostałych latach był procent zatrucia pszczół w poszczególnych rodzinach przy średnim procencie zatrutych rodzin. Powyższe różnice nie znalazły jednoznacznego wytłumaczenia. Ubytek pszczół w odniesieniu do ogółu w analizowanych latach zawarty był od 1,9% do 4,1%. Rozpiętość ta charakteryzuje zakres ryzyka jaki występuje w związku ze stosowaniem pestycydów w poszczególnych latach. Ryzyko produkcji pszczelarskiej wyrażone stosunkiem procentowym strat do poniesionych kosztów na produkcję wynosi od 3,8% do 4,8%. Taki jest poziom procentowy strat w relacji do ponoszonych kosztów, które w cenach z 1998 r. kształtowały się na poziomie od 104,32 zł do 130,85 zł w pasiekach o poziomie produkcji wynoszącej odpowiednio 10 kg i 20 kg od jednej rodziny pszczelej (P i d e k 1998). Zatrucia w pasiekach różnej wielkości Bee poisoning in Poland in apiaries of various size Table 2 Wielkość pasieki (rodzin Liczba zatrutych pasiek - Procent zatrutych pasiek - liczba pasiek - pszczelich) - Size ot apiary Number ol poisoned The percentage ot Number ol apiaries (bee colonies) apiaries poisoned apiaries > :- o N 'O II) c :li? E, f-- N c E 2 - f- ~ t-- ~ t-- t--.. O Ryc. l Straty spowodowane zatruciami pszczół w Polsce pestycydami (w cenach stałych z 1997 r. ) The losses of be es caused by application of pesticides (the prices fixed at the level ofthe year 1997) 194

5 Zatrucie rodzin pszczelich w pasiekach dużych występuje częściej, aniżeli w pasiekach małych (tab. 2). Procent zatrutych pasiek w grupie większych od 50 rodzin pszczelich był dwukrotnie większy (21,2%) aniżeli w grupie pasiek mniejszych od 10 rodzin pszczelich (10,8%). Większy poziom zatrucia w pasiekach dużych może być spowodowany większą siłą rodzin i prowadzeniem w nich gospodarki wędrownej. Właściciele pasiek dużych bardziej też zwracają uwagę na stan rodzin pszczelich a przez to dostrzegają zatrucia w nich występujące, co miało wpływ na to że zatrucia te zostały odnotowane. W poszczególnych województwach procent zatrutych pasiek jest różny. Trudno jest dokładnie wyodrębnić te rejony kraju, w których jest on średnio największy. Ogólnie można jedynie stwierdzić, że więcej pasiek jest podtruwanych we wschodnich rejonach kraju aniżeli w zachodnich, co może być spowodowane różnicami poziomu gospodarki rolnej. O przyczynę zatruć pszczół najczęściej podejrzewany był Owadofos. Zatrucie najczęściej następowało na plantacjach ziemniaków, rzepaku, zbóż a sporadycznie sadów. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Procent zatrutych rodzin pszczelich w latach od 1991 r. do 1997 r. w porównaniu z okresem z lat od 1980 r. do 1984 r. pozostaje na zbliżonym poziomie (17,9%). Zmniejszył się natomiast procent zatrutych pszczół w rodzinach (15,3%). Masowe zatrucia pszczół zdarzają się sporadycznie. W analizowanych pasiekach w okresie 7 lat odnotowano tylko 3 takie zatrucia. We wschodnich rejonach kraju zatrucia występują częściej niż w zachodnich rejonach. Zatrucia pasiek małych występują rzadziej niż zatrucia pasiek dużych. Bezpośrednie straty pasiek spowodowane stosowaniem pestycydów w Polsce nie są wielkie. Szacuje się je na 5 milionów złotych w cenach 1998 r. Całkowite straty uwzględniające efekty zapylania są wyższe i szacuje się je na 75 milionów złotych. LITERATURA A t h i n s L. (I 992) - lnjury to honey bees by poisoning. The hive and honey bee s Dadant and Sons. Hamilton. l1iinois. G r o m i s z Z. (l 982 ) - Najczęstsze przypadki występowania zatruć pszczół Pszczelarstwo 8: p i d e k A. (1 989) - Wzrost ryzyka produkcji pasiecznej spowodowany stosowaniem pestycydów. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych z 363: P i d e k A. (I 989) - Postępowanie po zatruciu pestycydami. s. 15 PWRiL. 195

6 P i d e k A. (I 998) - Wpływ integracji z Unią Europejską na stan polskiego pszczelarstwa (szanse i zagrożenia). Opracowanie dla FAPA ss. 40 p i m e n t e l O. i i n. (I 992) - Environmental and economic costs of pesticide use. The US Beekeeping Industry u.s. Departament of Agriculture BioScience 42 (lo): Wal e n t y n o w i c z L. (I 979) - Przyczyny zatrucia pszczół przy zabiegach ochrony roślin w świetle orzecznictwa sądowego. Ministerstwo Sprawiedliwości. Departament Spraw Wewnętrznych THE LOSSES OF BEES CAUSED BY APPLICATION OF PESTICIDES A. Pidek Summary lnvestigations were carried out during the years in 530 apiaries with of the bee colonies. The main sources of data were questionnaires collected by mail and persona Icontact and discussion. On average in 17,9% of all apiaries the bee poisoning was obserwed each year. The averagę share of poisoned hees in the entire population was relatively low with 15,3%. The percentage of poisoned apiaries and poisoned bees is on average 2,5% of atotal amount of bees in Poland (as a result of multiplication of percentage of poisoned apiaries and poisoned bees). Generally speaking, for one million of the bee colonies in Poland inappropriate application of pesticides resulted in the total number of poisoned bees being an equivalent of 25 thousand bee colonies. The risk of production descrihed as a ratio of loss percentage and production cost at the level of 10 and 20 kg of honey is equal to 3,8% and 4,8% respectively. The mass poisoning of apiaries occurs very rarely. In smali apiaries bee poisoning occurs more rarely than in large ones. Keywords: poisoning of bees, pesticides. 196