Ekonomia. Wykład dla studentów WPiA. Wykład 9: Problem ryzyka decyzji podmiotów gospodarczych
|
|
- Leszek Mucha
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Ekonomia Wykład dla studentów WPiA Wykład 9: Problem ryzyka decyzji podmiotów gospodarczych
2 Ryzyko i niepewność w działalności gospodarczej Procesowi inwestycji (zarówno rzeczowych, jak i finansowych) towarzyszy niepewność czy zakup maszyny rzeczywiście wygeneruje strumień przychodów, którego się spodziewamy? Firmy i konsumenci podejmują decyzje co do swojego dzisiejszego zachowania na podstawie oczekiwań co do rozwoju sytuacji w przyszłości Oczekiwania te mogą, ale nie muszą, okazać się trafne Każdej działalności gospodarczej towarzyszy niepewność
3 Ekonomia awersji do ryzyka Generalnie, ludzie nie lubią ryzyka i są gotowi płacić za możliwość uniknięcia go rozwój systemu ubezpieczeń Ale czym dokładnie jest ryzyko? I dlaczego ludzie na ogół nie lubią go? Aby odpowiedzieć na te pytania, musimy zapoznać się z pojęciem wartości oczekiwanej i poznać pojęcie niepewności
4 Oczekiwania i niepewność Zmienna losowa to zmienna, której wartość przyszła jest niepewna przykład: wydatki na leczenie danej osoby czy rodziny w roku 2013 Załóżmy, że istnieje 50% ryzyko tego, że dana osoba poważnie zachoruje i będzie musiała ponieść wydatki związane z leczeniem Załóżmy, że wysokość tych wydatków może wynieść 10 tys. dolarów
5 Oczekiwania i niepewność Wartość oczekiwana zmiennej losowej to średnia ważona wszystkich możliwych wartości danej zmiennej, gdzie wagami są odpowiednie prawdopodobieństwa przyjęcia przez daną zmienną określonej wartości W naszym przykładzie, wartość oczekiwana wydatków na leczenie wynosi: (0.5 $0) + (0.5 $10,000) = $5,000.
6 Oczekiwania i niepewność Aby wyprowadzić ogólną formułę na wartość oczekiwaną zmiennej losowej, wyobraźmy sobie, że istnieje pewna określona liczba różnych stanów natury. Stan natury (S) to wydarzenie w przyszłości, które może zdarzyć się z pewnym prawdopodobieństwem (P). Wartość oczekiwaną (EV) możemy wówczas określić jako:
7 Oczekiwania i niepewność Ryzyko to niepewność dotycząca przyszłych wyników. Większość ludzi woli, ceteris paribus, ograniczać ryzyko W analizie skupimy się na ryzyku finansowym, w którym niepewność dotyczy finansowych wyników naszych działań Dlaczego ludzie uznają ryzyko za coś złego?
8 Logika awersji do ryzyka Odpowiedź na pytanie, dlaczego ludzie traktują ryzyko jako coś złego, wiąże się z pojęciem malejącej krańcowej użyteczności. Aby zrozumieć, dlaczego malejąca krańcowa użyteczność przekłada się na awersję do ryzyka, musimy przeanalizować nie tylko wydatki na leczenie, jakie ponosi dana osoba (rodzina), ale także to, w jaki sposób wydatki na leczenie wpływają na dochód pozostający w dyspozycji danej osoby po poniesieniu tego wydatku. Załóżmy, że dochód rodziny wynosi $30,000, wówczas oczekiwany dochód po uwzględnieniu wydatków na leczenie wynosi: (0.5 $30,000) + (0.5 $20,000) = $25,000.
9 Logika awersji do ryzyka Oczekiwana użyteczność to oczekiwana wartość całkowitej użyteczności danej osoby przy danym poziomie niepewności dotyczącym przyszłych zdarzeń. Oczekiwana użyteczność danej rodziny jest niższa w porównaniu z poziomem, jaki mogłaby osiągnąć, gdyby nie dotyczyło jej żadne ryzyko i bez żadnej niepewności mogła stwierdzić, iż jej dochód po uwzględnieniu wydatków medycznych wyniósłby $25,000. Ilustruje to wykres na następnym slajdzie...
10 Poziom użyteczności (a) użyteczność Funkcja użyteczności Logika awersji do ryzyka Użyteczność krańcowa (b) Użyteczność krańcowa Dochód Krzywa krańcowej użyteczności Dochód Funkcja użyteczności osoby charakteryzującej się awersją do ryzyka Panel (a) prezentuje, w jaki sposób całkowita użyteczność pewnej rodziny zależy od poziomu jej dochodu do dyspozycji po uwzględnieniu wydatków medycznych. Panel (b) odzwierciedla ujemną relację między dochodem a krańcową użytecznością, kiedy mamy do czynienia z awersją do ryzyka: użyteczność krańcowa z każdego kolejnego dolara jest niższa im wyższy jest dochód.
11 Logika awersji do ryzyka Większość osób charakteryzuje się awersją do ryzyka: wybiorą redukcję ryzyka, jeśli koszt zmniejszenia ryzyka nie spowoduje zmiany wartości oczekiwanej ich dochodu czy zasobów Będą wówczas skłonni do nabycia tzw. uczciwej polisy, to jest polisy, w przypadku której składka jest równa oczekiwanej wartości roszczeń Nabycie uczciwej polisy podnosi oczekiwaną użyteczność, co wynika z malejącej krańcowej użyteczności. Dodatkowa złotówka dochodu w sytuacji, gdy dochód jest niski powoduje większy przyrost użyteczności niż w sytuacji, gdy dochód jest wysoki
12 Logika awersji do ryzyka Prawie każdy charakteryzuje się awersją do ryzyka ponieważ prawie każdy doświadcza malejącej krańcowej użyteczności Jednak stopień awersji do ryzyka różni się między ludźmi część z nich charakteryzuje się większą awersją niż inni Różnice w awersji do ryzyka wynikają z różnic w preferencjach lub w dochodach (zasobach) danych osób
13 Płacenie za uniknięcie ryzyka Różnice w stopniu awersji do ryzyka mają ważną konsekwencję: wpływają na to ile dana osoba jest gotowa zapłacić, aby uniknąć ryzyka W zależności od wysokości składki, osoba charakteryzująca się awersją do ryzyka może chcieć nabyć nieuczciwą polisę ubezpieczeniową polisę, gdzie składka jest wyższa niż oczekiwane roszczenia. Im silniejsza awersja do ryzyka, tym wyższą składkę dana osoba jest gotowa zapłacić.
14 Kupowanie, sprzedawanie i ograniczanie ryzyka Firma Lloyd s z siedzibą w Londynie jest najstarszą działającą do dnia dzisiejszego firmą ubezpieczeniową. Powstała w XVIII wieku jako porozumienie handlowe służące kupcom do ograniczania ryzyka związanego z handlem burze na morzu, ataki piratów itp. Lloyd s łączył w pary właścicieli statków szukających ubezpieczenia i zamożnych inwestorów, którzy deklarowali pokrycie strat w razie zniszczenia statku. W zamian właściciel statku płacił z góry inwestorowi pewną sumę, którą inwestor zatrzymywał także w sytuacji, gdyby statek nie zatonął. Lloyd s działał zatem jak rynek. Fakt, że działalność Lloyd sa umożliwiała istotne obniżenie ryzyka sprawił, iż wiele osób podjęło w Wielkiej Brytanii działalność handlową.
15 Kupowanie, sprzedawanie i ograniczanie ryzyka Przemysł ubezpieczeniowy opiera się na dwóch zasadach: Pierwsza stwierdza, iż handel ryzykiem, podobnie jak każdy inny handel, może przynieść obustronne korzyści z wymiany w tym wypadku ryzyko transferowane jest od osób, które są mniej skłonne do ponoszenia ryzyka w kierunku osób, które są bardziej skłonne do ponoszenia go. Druga zasada stwierdza, iż część ryzyka można zlikwidować poprzez dywersyfikację.
16 Handel ryzykiem Korzyści z handlu ryzykiem polegają na tym, iż wymiana prowadzi do efektywnej alokacji ryzyka: ci, którzy są bardziej skłonni do ponoszenia ryzyka, lokują swój kapitał w bardziej ryzykownych przedsięwzięciach, co pozwala pokryć straty finansowe tych, którzy są mniej skłonni do ponoszenia ryzyka Lloyd s zarabiał na łączeniu zamożnych inwestorów bardziej tolerujących ryzyko z mniej zamożnymi (i tym samym charakteryzującymi się większą awersją do ryzyka) właścicielami statków, którzy chcieli nabyć ubezpieczenie
17 Ograniczanie ryzyka: siła dywersyfikacji W jaki sposób kupcy w dawnych czasach radzili sobie z ryzykiem związanymi z ich podróżami? Jedną z najważniejszych metod było nie wkładanie wszystkich jajek do jednego koszyka : wysyłali różne statki w różnych kierunkach zmniejszało to prawdopodobieństwo tego, że wszystkie statki przepadną Taka strategia inwestowania, której celem jest uniknięcie znaczących strat nazywana jest dywersyfikacją Dywersyfikacja może spowodować zmniejszenie części ryzyka związanego z procesem gospodarowania
18 Siła dywersyfikacji Strategia dywersyfikacji może znacząco obniżyć ryzyko, gdy mamy do czynienia ze zdarzeniami niezależnymi Dwa zdarzenia są zdarzeniami niezależnymi, o ile żadne z nich nie jest ani bardziej, ani mniej prawdopodobne, jeśli drugie się wydarzy W procesie inwestowania, dywersyfikację ułatwia istnienie instytucji takich jak rynek akcji, gdzie ludzie wymieniają się m.in. akcjami firm pochodzących z różnych branż
19 Ograniczenia strategii dywersyfikacji W przypadku zdarzeń dodatnio skorelowanych istnieje pewien poziom ryzyka, który nie zniknie bez względu na stopień dywersyfikacji strategii zachowania się Zdarzenia są z kolei dodatnio skorelowane, jeśli w przypadku każdego z nich prawdopodobieństwo jego zajścia jest większe, o ile zajdzie to drugie zdarzenie
20 Prywatna informacja : to czego nie wiesz, może Ci zaszkodzić Rynki względnie dobrze radzą sobie z ryzykiem wynikającym z niepewności: sytuacji, w których NIKT nie wie, co się stanie, czyj dom zostanie zniszczony przez powódź, czy kto zachoruje Znacznie gorzej radzą sobie z sytuacjami, w których część osób wie rzeczy, których inni nie wiedzą- czyli z tak zwaną prywatną informacją Taka sytuacja przekłada się na dwa kluczowe problemy mające ważne konsekwencje dla gospodarki: Selekcję negatywną (adverse selection) Hazard moralny (moral hazdard)
21 Selekcja negatywna Selekcja negatywna ma miejsce, gdy ktoś wie na jakiś temat więcej niż inni. Prywatna informacja prowadzi np. do sytuacji, w której kupujący używany samochód oczekuje, iż sprzedawane auto ma ukryte przez sprzedającego wady (sprzedający wie na temat tego samochodu więcej niż kupujący i kupujący ma tego świadomość), co prowadzi do obniżki rynkowej ceny używanych samochodów i do sytuacji, w której najlepsze egzemplarze w ogóle nie trafiają na rynek. Selekcja negatywna może być ograniczona przez screening: czyli posługiwanie się obserwowalnymi informacjami w celu uzyskania wiedzy na temat prywatnej informacji.
22 Selekcja negatywna Oprócz screeningu, selekcja negatywna może zostać przezwyciężona przez signalling, lub poprzez budowanie reputacji Długookresowa reputacja pozwala zapewnić inne podmioty, iż nie ukrywa się żadnej prywatnej informacji
23 Hazard moralny Hazard moralny (inna polska nazwa: pokusa nadużycia) ma miejsce, kiedy dana osoba wie więcej o swoich działaniach niż inni (czyli bardzo często). Prowadzi to do zaburzeń bodźców do dbania o pewne rzeczy czy do wkładania wysiłku w swoje działania, zwłaszcza jeśli dana osoba jest zabezpieczona. W przypadku ubezpieczeń hazard moralny prowadzi do sytuacji, w której ubezpieczeni zbyt mało uwagi i wysiłku wkładają w zapobieganie stratom (osoba z pełnym ubezpieczeniem AC nie zawsze zamyka samochód zostawiając go na chwile przed sklepem). Firmy ubezpieczeniowe próbują radzić sobie z hazardem moralnym poprzez stosowanie zasady udziału własnego: kompensują oni stratę tylko powyżej pewnej kwoty strat, co powoduje, że ochrona ubezpieczeniowa jest zawsze poniżej 100%.
24 Koniec wykładu 9
Centrum Europejskie Ekonomia. ćwiczenia 5
Centrum Europejskie Ekonomia ćwiczenia 5 Struktury rynkowe powtórzenie Niedoskonałości rynku Tomasz Gajderowicz. Agenda Kartkówka Struktury rynkowe Eksperyment dobra publiczne Asymetria informacji Niedoskonałości
Bardziej szczegółowoMikroekonomia. Wykład 12
Mikroekonomia Wykład 12 Pokusa nadużycia Jeśli konsument ma pełne ubezpieczenie na samochód, czy bardziej prawdopodobne jest że zapomni go zamknąć? Pokusą nadużycia nazywamy brak bodźców do dbałości, czyli
Bardziej szczegółowoNa rynkach doskonale konkurencyjnych nabywcy i sprzedawcy są doskonale poinformowani o jakości dóbr sprzedawanych na rynku oraz innych aspektach
Informacja na rynkach konkurencyjnych Na rynkach doskonale konkurencyjnych nabywcy i sprzedawcy są doskonale poinformowani o jakości dóbr sprzedawanych na rynku oraz innych aspektach związanych z przeprowadzeniem
Bardziej szczegółowoMikroekonomia. Wykład 10
Mikroekonomia Wykład 10 Informacja Na rynkach doskonale konkurencyjnych nabywcy i sprzedawcy są doskonale poinformowani o jakości dóbr sprzedawanych na rynku oraz innych aspektach związanych z przeprowadzeniem
Bardziej szczegółowoMikroekonomia. Wykład 6
Mikroekonomia Wykład 6 Rodzaje dóbr Dobra Publiczne Konsumpcję takich dóbr charakteryzują zasady niewykluczalności oraz niekonkurencyjności. Zasada niewykluczalności wszyscy konsumenci mogą wykorzystywać
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia majątkowe
Funkcje użyteczności a składki Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Instytut Nauk Ekonomicznych i Społecznych 2016/2017 Funkcja użyteczności Niech ω wielkość majątku decydenta wyrażona w j.p., u (ω) stopień
Bardziej szczegółowo1 Funkcja użyteczności
1 Funkcja użyteczności Funkcja użyteczności to funkcja, której wartościami są wartości użyteczności (satysfakcji, komfortu psychicznego). Można mówić o użyteczności różnych zjawisk. Użyteczność pieniądza
Bardziej szczegółowoEfektywność oddzielenia kontroli nad firmą od posiadania udziałów w niej typowe dla dużych korporacji. Odrzucenie założenia, iż firma posiada
Eugene F. Fama Agnieszka Ciszek Adela Ihnatowicz Efektywność oddzielenia kontroli nad firmą od posiadania udziałów w niej typowe dla dużych korporacji. Odrzucenie założenia, iż firma posiada właścicieli.
Bardziej szczegółowoInne kryteria tworzenia portfela. Inne kryteria tworzenia portfela. Poziom bezpieczeństwa. Analiza i Zarządzanie Portfelem cz. 3. Dr Katarzyna Kuziak
Inne kryteria tworzenia portfela Analiza i Zarządzanie Portfelem cz. 3 Dr Katarzyna Kuziak. Minimalizacja ryzyka przy zadanym dochodzie Portfel efektywny w rozumieniu Markowitza odchylenie standardowe
Bardziej szczegółowoMatematyka ubezpieczeń majątkowych 1.10.2012 r.
Zadanie. W pewnej populacji każde ryzyko charakteryzuje się trzema parametrami q, b oraz v, o następującym znaczeniu: parametr q to prawdopodobieństwo, że do szkody dojdzie (może zajść co najwyżej jedna
Bardziej szczegółowoStrategie VIP. Opis produktu. Tworzymy strategie oparte o systemy transakcyjne wyłącznie dla Ciebie. Strategia stworzona wyłącznie dla Ciebie
Tworzymy strategie oparte o systemy transakcyjne wyłącznie dla Ciebie Strategie VIP Strategia stworzona wyłącznie dla Ciebie Codziennie sygnał inwestycyjny na adres e-mail Konsultacje ze specjalistą Opis
Bardziej szczegółowoRyzyko. Ekonomika i organizacja produkcji. Materiały do zajęć z EiOP - L. Wicki Niebezpieczeństwo. Hazard. Zarządzanie ryzykiem
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Ekonomika i organizacja produkcji Ryzyko Zarządzanie ryzykiem Dr inż. Ludwik Wicki Pojęcia występujące w ubezpieczeniowej
Bardziej szczegółowoLEKCJA 1. Konkurencja doskonała (w całej gospodarce nie jest możliwa, lecz na wybranych rynkach):
Uniwersytet Warszawski Mikroekonomia zaawansowana Studia zaoczne dr Olga Kiuila LEKCJA 1 MODELE RYNKOWE Konkurencja doskonała (w całej gospodarce nie jest możliwa, lecz na wybranych rynkach): - Typowa
Bardziej szczegółowoInformacja i decyzje w ekonomii
Informacja i decyzje w ekonomii Prof. Tomasz Bernat tomasz.bernat@usz.edu.pl Krótko o programie Informacja i decyzje w ekonomii miejsce i zastosowanie w teorii Ryzyko, niepewność i informacja w podejmowaniu
Bardziej szczegółowoWykład XIII. Poprawność motywacyjna
Wykład XIII Poprawność motywacyjna Ryzyko niewłaściwych zachowań; pokusa nadużycia (ang. moral hazard) Brak dbałości ex post o efekt będący przedmiotem transakcji ex ante; ukryte działanie prowadzi do
Bardziej szczegółowoMateriały uzupełniające do
Dźwignia finansowa a ryzyko finansowe Przedsiębiorstwo korzystające z kapitału obcego jest narażone na ryzyko finansowe niepewność co do przyszłego poziomu zysku netto Materiały uzupełniające do wykładów
Bardziej szczegółowoZadanie 1. Zmienne losowe X 1, X 2 są niezależne i mają taki sam rozkład z atomami:
Zadanie 1. Zmienne losowe X 1, X 2 są niezależne i mają taki sam rozkład z atomami: Pr(X 1 = 0) = 6/10, Pr(X 1 = 1) = 1/10, i gęstością: f(x) = 3/10 na przedziale (0, 1). Wobec tego Pr(X 1 + X 2 5/3) wynosi:
Bardziej szczegółowo1. Które z następujących funkcji produkcji cechują się stałymi korzyściami ze skali? (1) y = 3x 1 + 7x 2 (2) y = x 1 1/4 + x 2
1. Które z następujących funkcji produkcji cechują się stałymi korzyściami ze skali? (1) y = 3x 1 + 7x 2 (2) y = x 1 1/4 + x 2 1/3 (3) y = min{x 1,x 2 } + min{x 3,x 4 } (4) y = x 1 1/5 x 2 4/5 a) 1 i 2
Bardziej szczegółowoI. Rynek kapitałowy II. Strategie inwestycyjne III. Studium przypadku
Akademia Młodego Ekonomisty Strategie na rynku kapitałowym Inwestowanie na rynku dr Piotr Stobiecki Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 21 listopada 2013 r. Plan wykładu 2 1 Rynek finansowy Rynek kapitałowy
Bardziej szczegółowoEkonomia. Wykład dla studentów WPiA. Wykład 5: Firma, produkcja, koszty
Ekonomia Wykład dla studentów WPiA Wykład 5: Firma, produkcja, koszty Popyt i podaż kategorie rynkowe Popyt i podaż to dwa słowa najczęściej używane przez ekonomistów Popyt i podaż to siły, które regulują
Bardziej szczegółowoPodstawy teorii finansów
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Życie gospodarcze Psychologia inwestora Grzegorz Kowerda Uniwersytet w Białymstoku 7 listopada 2013 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Podstawy
Bardziej szczegółowoMONOPOL. dr Krzysztof Kołodziejczyk
MONOPOL dr Krzysztof Kołodziejczyk https://flic.kr/p/fd2sei Agenda 1. Popyt 2. Równowaga monopolu 3. Cena monopolowa 4. Opłacalność produkcji 5. Podaż 6. Dyskryminacja cenowa Monopol słowa kluczowe cenodawca
Bardziej szczegółowoPortfel inwestycyjny. Aktywa. Bilans WPROWADZENIE. Tomasz Chmielewski 1. Kapitał. Zobowiązania. Portfel inwestycyjny 2. Portfel inwestycyjny 3
Portfel inwestycyjny Portfel inwestycyjny 1 WPROWDZENIE Portfel inwestycyjny Bilans Kapitał ktywa Zobowiązania Portfel inwestycyjny 3 Tomasz Chmielewski 1 Portfel inwestycyjny 4 Podstawowe funkcje rynków
Bardziej szczegółowoMłody inwestor na giełdzie
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Młody inwestor na giełdzie mgr Jarosław Kilon Uniwersytet w Białymstoku 22 kwietnia 2010 r. Giełda Różne rodzaje giełd Źródła: pzmolsztyn.pl, gieldapiotrkow.pl. Giełda
Bardziej szczegółowoMODELE STRUKTUR RYNKOWYCH
MODELE STRUKTUR RYNKOWYCH ZADANIE. Mamy trzech konsumentów, którzy zastanawiają się nad nabyciem trzech rożnych programów komputerowych. Właściwości popytu konsumentów przedstawiono w następującej tabeli:
Bardziej szczegółowoPostawy wobec ryzyka
Postawy wobec ryzyka Wskaźnik Sharpe a przykład zintegrowanej miary rentowności i ryzyka Konstrukcja wskaźnika odwołuje się do klasycznej teorii portfelowej Markowitza, której elementem jest mapa ryzyko
Bardziej szczegółowoInwestor musi wybrać następujące parametry: instrument bazowy, rodzaj opcji (kupna lub sprzedaży, kurs wykonania i termin wygaśnięcia.
Opcje na GPW (II) Wbrew ogólnej opinii, inwestowanie w opcje nie musi być trudne. Na rynku tym można tworzyć strategie dla doświadczonych inwestorów, ale również dla początkujących. Najprostszym sposobem
Bardziej szczegółowoBROSZURA UBEZPIECZENIOWYCH FUNDUSZY KAPITAŁOWYCH UFK. Wealth Insuring. powered by
BROSZURA UBEZPIECZENIOWYCH FUNDUSZY KAPITAŁOWYCH UFK Wealth Insuring powered by Broszura ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych ufk Nazwa UFK: NOVIS ETF Akcyjny Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy Nazwa
Bardziej szczegółowoPRODUKTY STRUKTURYZOWANE
PRODUKTY STRUKTURYZOWANE WYŁĄCZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI Niniejsza propozycja nie stanowi oferty w rozumieniu art. 66 Kodeksu cywilnego. Ma ona charakter wyłącznie informacyjny. Działając pod marką New World
Bardziej szczegółowoJak oceniać ryzko?
Jak oceniać ryzko? www.maciejczak.pl Ryzyko Niepewność i związane z nią ryzyko występuje stale i wszędzie. Punktem wyjścia zarządzania tymi zjawiskami jest ich postrzeganie dla radzenia sobie z nimi w
Bardziej szczegółowoElementy teorii wyboru publicznego. Marek Oramus
Elementy teorii wyboru publicznego Marek Oramus Prowadzący Marek Oramus marek.oramus@uek.krakow.pl tel. 12 293 58-40 Konsultacje: Czwartki 10:00-11:00 + do ustalenia Rakowicka 16, pok. 22 Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoMikroekonomia. Wykład 7
Mikroekonomia Wykład 7 Dobra wspólne Przykład: publiczne pastwisko, na którym okoliczni mieszkańcy wypasają krowy (c). Całkowita produkcja mleka: f(c) gdzie f >0 oraz f
Bardziej szczegółowoMAKROEKONOMIA 2. Wykład 14. Inwestycje. dr Dagmara Mycielska dr hab. Joanna Siwińska - Gorzelak
MAKROEKONOMIA 2 Wykład 14. Inwestycje dr Dagmara Mycielska dr hab. Joanna Siwińska - Gorzelak 2 Plan wykładu Inwestycje a oczekiwania. Neoklasyczna teoria inwestycji i co z niej wynika Teoria q Tobina
Bardziej szczegółowoFinansowanie ryzyka. Metody finansowania. Katedra Mikroekonomii WNEiZ US
Finansowanie ryzyka Metody finansowania FINANSOWANIE RYZYKA Finansowanie ryzyka Definicja: oznacza zarówno faktyczne finansowanie ryzyka jak i finansowanie strat Jest działalnością pasywną w odniesieniu
Bardziej szczegółowoJaka jest różnica między ceną emisyjną a nominalną? Dlaczego jesteśmy świadkami redukcji?
Jaka jest różnica między ceną emisyjną a nominalną? Dlaczego jesteśmy świadkami redukcji? Kiedy mamy do czynienia z rynkiem pierwotnym? Jak możemy zareagować na tym rynku? Czym różni się cena emisyjna
Bardziej szczegółowoKOSZTY I OPTIMUM PRZEDSIĘBIORSTWA
KOSZTY I OPTIMUM PRZEDSIĘBIORSTWA PODSTAWOWE POJĘCIA Przedsiębiorstwo - wyodrębniona jednostka gospodarcza wytwarzająca dobra lub świadcząca usługi. Cel przedsiębiorstwa - maksymalizacja zysku Nakład czynniki
Bardziej szczegółowoSłowo ryzyko pochodzi od starowłoskiego risicare, które oznacza odważyć się.
RYZYKO Słowo ryzyko pochodzi od starowłoskiego risicare, które oznacza odważyć się. Ryzyko jest raczej wyborem, a nie nieuchronnym przeznaczeniem. Wiążąc ryzyko z wyborem, potwierdzamy nierozerwalny związek
Bardziej szczegółowoUczciwy podział zysków 50% 50%
Uczciwy podział zysków Kiedy kapitał generuje zysk - jest on dzielony pomiędzy Klienta a ninvestment. To zdefiniowanie na nowo zasad ma na celu większe zaangażowanie w pomnażanie kapitału. Przeciwieństwem
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Młody inwestor na giełdzie Strategie inwestycyjne dr Witold Gradoń. Plan wykładu
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Młody inwestor na giełdzie Strategie inwestycyjne dr Witold Gradoń Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 5 maja 2014 r. Historia giełdy, Plan wykładu Pojęcie i rodzaje
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Młody inwestor na Giełdzie dr Witold Gradoń Akademia Ekonomiczna w Katowicach 19 Kwietnia 2010 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Plan wykładu
Bardziej szczegółowoMikroekonomia. Wykład 11
Mikroekonomia Wykład 11 Poprawność motywacyjna Motywowanie do osiągnięcia efektywności w układzie pryncypałagent Jak pryncypał może doprowadzić do tego, by ktoś zrobił coś dla niego? Może zatrudnić pracownika
Bardziej szczegółowoUczciwy podział zysków 50% 50%
Uczciwy podział zysków Kiedy kapitał generuje zysk - jest on dzielony pomiędzy Klienta a ntrading. To zdefiniowanie na nowo zasad ma na celu większe zaangażowanie w pomnażanie kapitału. Przeciwieństwem
Bardziej szczegółowoEkonomia dobrobytu. Konsumenci, producenci i efektywność rynków. W tym rozdziale odpowiemy na pytania: Przypomnienie: alokacja zasobów określa:
7 Konsumenci, producenci i efektywność rynków R I N C I L E S O F MICROECONOMICS F O U R T H E D I T I O N N. G R E G O R Y M A N K I W oweroint Slides by Ron Cronovich 7 Thomson South-Western, all rights
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Młody inwestor na giełdziestrategie inwestycyjne dr Witold Gradoń Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 20 listopada 2017 r. Plan wykładu Historia giełdy, Pojęcie i rodzaje
Bardziej szczegółowoUczciwy podział zysków 50% 50%
Uczciwy podział zysków Kiedy kapitał generuje zysk - jest on dzielony pomiędzy Klienta a nsaving. To zdefiniowanie na nowo zasad ma na celu większe zaangażowanie w pomnażanie kapitału. Przeciwieństwem
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty
Rewers i Awers. Akademia Edukacji Ekonomicznej SGH Akademia Młodego Ekonomisty Czy w ekonomii dwa plus dwa równa się cztery? dr Adam Karbowski Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 19 marca 2019 r. Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoZadanie 1. O rozkładzie pewnego ryzyka X posiadamy następujące informacje: znamy oczekiwaną wartość nadwyżki ponad 20:
Zadanie 1. O rozkładzie pewnego ryzyka X posiadamy następujące informacje: znamy oczekiwaną wartość nadwyżki ponad 20: E X 20 8 oraz znamy następujące charakterystyki dotyczące przedziału 10, 20 : 3 Pr
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Młody inwestor na giełdzie
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Młody inwestor na giełdzie dr Dominika Kordela Uniwersytet Szczeciński 26 październik 2017 r. Plan spotkania Inwestycje, rodzaje inwestycji Giełda papierów wartościowych
Bardziej szczegółowo2010 W. W. Norton & Company, Inc. Dobra Publiczne
2010 W. W. Norton & Company, Inc. Dobra Publiczne Dobra Publiczne - Definicja Dobro jest publiczne jeśli jest niewykluczalne i niekonkurencyjne w konsumpcji. Niewykluczalne wszyscy konsumenci mogą konsumować
Bardziej szczegółowoWykład VII. Pokusa nadużycia, poprawność motywacyjna
Wykład VII Pokusa nadużycia, poprawność motywacyjna Ryzyko niewłaściwych zachowań; pokusa nadużycia (ang. moral hazard) Brak dbałości ex post o efekt będący przedmiotem transakcji ex ante; ukryte działanie
Bardziej szczegółowoMatematyka ubezpieczeń majątkowych r.
Matematyka ubezpieczeń majątkowych 0.0.005 r. Zadanie. Likwidacja szkody zaistniałej w roku t następuje: w tym samym roku z prawdopodobieństwem 0 3, w następnym roku z prawdopodobieństwem 0 3, 8 w roku
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Młody inwestor na giełdzie dr Iwona Piekunko-Mantiuk Politechnika Białostocka Wydział Inżynierii Zarządzania 28 kwietnia 2018 r. Co to jest giełda? Giełda to organizowane
Bardziej szczegółowoNauka o finansach. Prowadzący: Dr Jarosław Hermaszewski
Nauka o finansach Prowadzący: Dr Jarosław Hermaszewski ANALIZA PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH Wykład 6 Trzy elementy budżetowania kapitałowego Proces analizy decyzji inwestycyjnych nazywamy budżetowaniem kapitałowym.
Bardziej szczegółowoCzarodziejski młynek do pomnażania pieniędzy Akcje na giełdzie
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Czarodziejski młynek do pomnażania pieniędzy Akcje na giełdzie dr Jarosław Kilon Uniwersytet w Białymstoku 22 listopada 2012 r. RYNEK KAPITAŁOWY Rynek walutowy Rynek finansowy
Bardziej szczegółowoJaki jest Twój plan na przyszłość?
Jaki jest Twój plan na przyszłość? Aegon Plan na Przyszłość + Terminowe ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z opcją IKE/IKZE Każdy z nas ma inny pomysł na życie i inne cele,
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Trendy na rynku nieruchomości Krzysztof Świetlik Politechnika Gdańska 19 października 2017 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Ruchomości
Bardziej szczegółowoKapitalny senior emerytura nie musi być tylko z ZUS
Kapitalny senior emerytura nie musi być tylko z ZUS Podstawowe zasady inwestowania na giełdzie Remigiusz Lipiec Kraków, 13 października 2014r. 1 Podstawowe zasady inwestowania Określ cel inwestowania,
Bardziej szczegółowoMODELE MATEMATYCZNE W UBEZPIECZENIACH
MODELE MATEMATYCZNE W UBEZPIECZENIACH WYKŁAD 6: SKŁADKI OKRESOWE Składki okresowe netto Umowę pomiędzy ubezpieczycielem a ubezpieczonym dotyczącą ubezpieczenia na życie nazywa się polisą ubezpieczeniową
Bardziej szczegółowoModel równowagi na rynku prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych
Model równowagi na rynku prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych Agata de Sas Stupnicka Zagadnienia aktuarialne teoria i praktyka Wrocław, 6-8 września 2010 Plan prezentacji Wprowadzenie ubezpieczenia zdrowotne,
Bardziej szczegółowoEkonomia. Wykład dla studentów WPiA. Wykład 3: (Nie)racjonalność wyborów
Ekonomia Wykład dla studentów WPiA Wykład 3: (Nie)racjonalność wyborów Gospodarka z lotu ptaka. Dobra i usługi finalne Wydatki na dobra i usługi (konsumpcja, C) Gospodarstwa domowe: dysponują czynnikami
Bardziej szczegółowo1) jednostka posiada wystarczające środki aby zakupić walutę w dniu podpisania kontraktu
Przykład 1 Przedsiębiorca będący importerem podpisał kontrakt na zakup materiałów (surowców) o wartości 1 000 000 euro z datą płatności za 3 miesiące. Bieżący kurs 3,7750. Pozostałe koszty produkcji (wynagrodzenia,
Bardziej szczegółowoFinanse dla sprytnych
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Uniwersytet w Białymstoku 28 kwietnia 2011 r. Finanse dla sprytnych Dlaczego inteligencja finansowa popłaca? dr Adam Wyszkowski EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL
Bardziej szczegółowo2010 W. W. Norton & Company, Inc. Wybór Międzyokresowy
2010 W. W. Norton & Company, Inc. Wybór Międzyokresowy Wybór Międzyokresowy Dochód często jest otrzymywany w stałych kwotach, np. miesięczna pensja. Jaki jest podział dochodu na kolejne miesiące? (oszczędności
Bardziej szczegółowo1. WSKAŻ POZIOMY PODEJMOWANIA DECYZJI W PRZEDSIĘBIORSTWIE: 1. STRATEGICZNE 2. TAKTYCZNE 3. OPERACYJNE
PYTANIA 1. WSKAŻ POZIOMY PODEJMOWANIA DECYZJI W PRZEDSIĘBIORSTWIE: 1. STRATEGICZNE 2. TAKTYCZNE 3. OPERACYJNE 2. CZY ZGADZASZ SIĘ Z TWIERDZENIEM, ŻE DECYZJE TAKTYCZNE SĄ NAJWAŻNIEJSZE DLA ORGANIZACJI,
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Czarodziejski młynek do pomnażania pieniędzy Akcje na giełdzie dr Witold Gradoń Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 29 października 2018 r. Plan wykładu Historia giełdy,
Bardziej szczegółowoLIV Egzamin dla Aktuariuszy z 4 października 2010 r. Część III
Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy LIV Egzamin dla Aktuariuszy z 4 października 2010 r. Część III Matematyka ubezpieczeń majątkowych Imię i nazwisko osoby egzaminowanej:. Czas egzaminu: 100 minut Komisja
Bardziej szczegółowoInwestycje portfelowe. Indywidualne ubezpieczenie inwestycyjne
Inwestycje portfelowe Indywidualne ubezpieczenie inwestycyjne 1 Korzyści dla Ciebie 1 Kompleksowość Pełna oferta inwestycyjna dostępna w jednym miejscu, oparta na bezpośrednim inwestowaniu w instrumenty
Bardziej szczegółowoZatem, jest wartością portfela (wealth) w chwili,. j=1
Model Rynku z czasem dyskretnym n = 0,1,2, S 1 (n), S 2,, S m (n) - czas - ceny m aktywów obciążanych ryzykiem (akcji) w momencie : dodatnie zmienne losowe. - cena aktywa wolnego od ryzyka (obligacji)
Bardziej szczegółowoMakroekonomia 1 Wykład 12: Naturalna stopa bezrobocia i krzywa AS
Makroekonomia 1 Wykład 12: Naturalna stopa bezrobocia i krzywa AS Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego NATURALNA STOPA BEZROBOCIA Naturalna stopa bezrobocia Ponieważ
Bardziej szczegółowoMikroekonomia. Wykład 8
Mikroekonomia Wykład 8 Efekty zewnętrzne Dotychczas zakładaliśmy, że wszystkie interakcje między konsumentami a producentami dokonywały się poprzez rynek: Zysk firmy zależy wyłącznie od zmiennych znajdujących
Bardziej szczegółowoUBEZPIECZENIE KALKULACJA SKŁADEK
Ustalanie składek oraz świadczeń i odszkodowań. Składki, świadczenia i odszkodowania stanowią pozycje główne strumieni finansowych uruchamianych przez działalność ubezpieczeniową, główne pozycje rachunków
Bardziej szczegółowoDecyzje konsumenta I WYBIERZ POPRAWNE ODPOWIEDZI
Decyzje konsumenta I WYBIERZ POPRAWNE ODPOWIEDZI 1. Dobrami podrzędnymi nazywamy te dobra: a. które nie mają bliskich substytutów b. na które popyt maleje w miarę wzrostu dochodów konsumenta, przy pozostałych
Bardziej szczegółowoWykład 5 Kurs walutowy parytet stóp procentowych
Wykład 5 Kurs walutowy parytet stóp procentowych dr Leszek Wincenciak WNUW 2/30 Plan wykładu: Kurs walutowy i stopy procentowe Kursy walutowe i dochody z aktywów Rynek pieniężny i rynek walutowy fektywność
Bardziej szczegółowoSprzedający => Wystawca opcji Kupujący => Nabywca opcji
Opcja walutowa jest to umowa, która daje kupującemu prawo (nie obowiązek) do kupna lub sprzedaży instrumentu finansowego po z góry ustalonej cenie przed lub w określonym terminie w przyszłości. Kupujący
Bardziej szczegółowoEkonomia kosztów transakcji Ronalda Coase a. Instytucje gospodarki rynkowej Blok 5
Ekonomia kosztów transakcji Ronalda Coase a Instytucje gospodarki rynkowej Blok 5 Ekonomia neoklasyczna w konfrontacji z ekonomicznymi problemami współczesności Konsument nie jest istotą ludzką, lecz logicznym
Bardziej szczegółowoMikroekonomia. Wykład 3
Mikroekonomia Wykład 3 Model czystej wymiany Jednostki dysponują stałymi zasobami dóbr i dobra te mogą wymieniać między sobą (proces produkcji zostaje pominięty) Dwóch konsumentów (lub dwa rodzaje konsumentów):
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia Sumplement do wykładów
Ubezpieczenia Sumplement do wykładów I. Podział ubezpieczeń na działy i grupy wg polskiego prawa (w skrócie) Dział I Ubezpieczenia na życie(szerzej na ten temat w wykładzie nr 4) 1. Ubezpieczenia na życie
Bardziej szczegółowoProblem przyzwolenia społecznego na przestępstwa ubezpieczeniowe
prof. zw. dr hab. Tadeusz Szumlicz Katedra Ubezpieczenia Społecznego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Problem przyzwolenia społecznego na przestępstwa ubezpieczeniowe Komentarze do definicji: Kto, w
Bardziej szczegółowoInwestowanie w obligacje
Inwestowanie w obligacje Ile zapłacić za obligację aby uzyskać oczekiwaną stopę zwrotu? Jaką stopę zwrotu uzyskamy kupując obligację po danej cenie? Jak zmienią się ceny obligacji, kiedy Rada olityki ieniężnej
Bardziej szczegółowoForward Rate Agreement
Forward Rate Agreement Nowoczesne rynki finansowe oferują wiele instrumentów pochodnych. Należą do nich: opcje i warranty, kontrakty futures i forward, kontrakty FRA (Forward Rate Agreement) oraz swapy.
Bardziej szczegółowo1. Charakterystyka obligacji. 2. Rodzaje obligacji. 3. Zadania praktyczne-duration/ceny obligacji.
mgr Maciej Jagódka 1. Charakterystyka obligacji 2. Rodzaje obligacji. 3. Zadania praktyczne-duration/ceny obligacji. Wierzycielski papier wartościowy, w którym emitent obligacji jest dłużnikiem posiadacza
Bardziej szczegółowoPantaenius. Umowa kupna-sprzedaży jachtów. Nautica Nord ul. Gradowa 11 80-802 Gdańsk Tel. +48 58 350 61 31. pantaenius.pl
Pantaenius Umowa kupna-sprzedaży jachtów Nautica Nord ul. Gradowa 11 80-802 Gdańsk Tel. +48 58 350 61 31 pantaenius.pl Sprzedajesz/kupujesz? Zrób to właściwie! Drodzy właściciele jachtów, zamierzają Państwo
Bardziej szczegółowoMatematyka ubezpieczeń majątkowych 6.04.2009 r.
Matematyka ubezpieczeń majątkowych 6.04.009 r. Zadanie. Niech N oznacza liczbę szkód zaszłych w ciągu roku z pewnego ubezpieczenia z czego: M to liczba szkód zgłoszonych przed końcem tego roku K to liczba
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty
Akademia Młodego Ekonomisty Decyzje inwestycyjne na giełdzie dr Dominika Kordela Uniwersytet Szczeciński 29 listopad 2018 r. Plan wykładu Giełda Papierów Wartościowych Papiery wartościowe Inwestycje Dochód
Bardziej szczegółowoDr Łukasz Goczek. Uniwersytet Warszawski
Dr Łukasz Goczek Uniwersytet Warszawski Wpływ podatków na podaż i popyt Co decyduje, kto naprawdę ponosi ciężar podatku Koszty i korzyści wynikające z podatków i dlaczego podatki nakładają koszt, który
Bardziej szczegółowoDo najczęściej spotykanych opłat pobieranych przez Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (TFI) należą opłaty za:
Które z tych opłat są obligatoryjne, a których można uniknąć? Jeśli zamierzasz zainwestować w fundusz inwestycyjny, elementem na który powinieneś zwrócić szczególną uwagę podczas analizy ofert Towarzystw
Bardziej szczegółowoOszczędzanie a inwestowanie..
Oszczędzanie a inwestowanie.. Oszczędzanie to zabezpieczenie nadmiaru środków finansowych niewykorzystanych na bieżącą konsumpcję oraz czerpanie z tego tytułu korzyści w postaci odsetek. Jest to czynność
Bardziej szczegółowoRyzyko i zarządzanie ryzykiem w projektach
Wykład objęty jest prawami autorskimi Prof.dr hab. Małgorzata Duczkowska-Piasecka Przedmiot: Zarządzanie projektami biznesowymi Ryzyko i zarządzanie ryzykiem w projektach Ryzyko może być definiowane jako
Bardziej szczegółowoZadanie 1. są niezależne i mają rozkład z atomami: ( ),
Zadanie. Zmienne losowe są niezależne i mają rozkład z atomami: ( ) ( ) i gęstością: ( ) na przedziale ( ). Wobec tego ( ) wynosi: (A) 0.2295 (B) 0.2403 (C) 0.2457 (D) 0.25 (E) 0.269 Zadanie 2. Niech:
Bardziej szczegółowoSTOPA ZWROTU NIEUBEZPIECZONY PARYTET STÓP PROCENTOWYCH
STOPA ZWROTU 1 Stopy zwrotu z aktywów denominowanych w złotówkach i walucie zagranicznej mówią nam jak ich wartości zmieniają się w ciągu pewnego okresu czasu. Inną informacją, której potrzebujemy by móc
Bardziej szczegółowoMatematyka ubezpieczeń majątkowych r.
Zadanie 1. W pewnej populacji podmiotów każdy podmiot narażony jest na ryzyko straty X o rozkładzie normalnym z wartością oczekiwaną równą μ i wariancją równą. Wszystkie podmioty z tej populacji kierują
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia w llinois
Ubezpieczenia w llinois Departament Ubezpieczeń stanu Illinois Często zadawane pytania na temat procesu przeglądu stóp w Illinois Październik 2013 Uwaga: Niniejsze opracowanie zostało przygotowane celem
Bardziej szczegółowo1. Za pieniądze wpłacone do funduszu inwestycyjnego jego uczestnik nabywa:
1. Za pieniądze wpłacone do funduszu inwestycyjnego jego uczestnik nabywa: akcje, obligacje i bony skarbowe 3,92% 6 prawa poboru 0,00% 0 jednostki uczestnictwa 94,12% 144 dywidendy 1,96% 3 2. W grupie
Bardziej szczegółowoPaulina Drozda WARTOŚĆ PIENIĄDZA W CZASIE
Paulina Drozda WARTOŚĆ PIENIĄDZA W CZASIE Zmianą wartości pieniądza w czasie zajmują się FINANSE. Finanse to nie to samo co rachunkowość. Rachunkowość to opowiadanie JAK BYŁO i JAK JEST Finanse zajmują
Bardziej szczegółowoZarządzenie nr 8/2015 Dyrektora Przedszkola nr 4 w Rybniku z dnia 31 grudnia 2015 roku
Zarządzenie nr 8/2015 Dyrektora Przedszkola nr 4 w Rybniku z dnia 31 grudnia 2015 roku w sprawie wprowadzenia Procedury zarządzania ryzykiem Na podstawie art. 68 ust. 2 pkt 7 i art. 69 ust. 1 pkt 3 ustawy
Bardziej szczegółowoTeoria przedsiębiorstwa: zachowania kierownicze, koszty agencji, struktura własności. M. Jensen & W. Meckling
Teoria przedsiębiorstwa: zachowania kierownicze, koszty agencji, struktura własności M. Jensen & W. Meckling Hipoteza badawcza Zysk przedsiębiorstwa zależy od menagera i jego pozycji w firmie. (czy jest
Bardziej szczegółowoZagadnienie rozliczenia składki za okres karencji
Zagadnienie rozliczenia składki za okres karencji MAGDALENA SZCZEPAŃSKA Zagadnienie rozliczenia składki za okres karencji Na wstępie należy podkreślić, że umowa ubezpieczenia ma skomplikowany charakter.
Bardziej szczegółowoDokument zawierający kluczowe informacje
Dokument zawierający kluczowe informacje KID-PRO-180629-ZA-180629 Cel Poniższy dokument zawiera kluczowe informacje o danym produkcie inwestycyjnym. Nie jest to materiał marketingowy. Udzielenie tych informacji
Bardziej szczegółowoUBEZPIECZENIA SPOŁECZNE. Informacje organizacyjne 3 marca 2015 r.
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE Informacje organizacyjne 3 marca 2015 r. Plan spotkania Tematyka zajęć Rekomendowana literatura Organizacja spotkań Warunki zaliczenia Przydatne informacje Zarys tematyki spotkań
Bardziej szczegółowo