Ryzyko. Ekonomika i organizacja produkcji. Materiały do zajęć z EiOP - L. Wicki Niebezpieczeństwo. Hazard. Zarządzanie ryzykiem

Transkrypt

1 Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Ekonomika i organizacja produkcji Ryzyko Zarządzanie ryzykiem Dr inż. Ludwik Wicki Pojęcia występujące w ubezpieczeniowej teorii ryzyka Niebezpieczeństwo ryzyko, niebezpieczeństwo, hazard. 1. Niebezpieczeństwo: jest to pojęcie węższe niż ryzyko, jest elementem ryzyka, rozumie się przez nie przyczynę lub źródło straty, Hazard Hazard Hazard oznacza zespół warunków i okoliczności, w których dane niebezpieczeństwo się realizuje. jest czynnikiem ryzyka wpływającym na jego wielkość i natężenie, Rodzaje Hazard fizyczny moralny motywacyjny

2 Hazard fizyczny Przez pojęcie hazardu fizycznego rozumie się zespół warunków zewnętrznych lub cech fizycznych, które mają bezpośredni wpływ na szansę realizacji danego ryzyka, a w szczególności wpływają na wzrost obiektywnego prawdopodobieństwa nastąpienia wypadku ubezpieczeniowego (straty). Hazard moralny Hazard moralny odnosi się do warunków podmiotowych danej osoby (ubezpieczonego), wyrażających się w w negatywnych tendencjach jej charakteru czy osobowości. Chodzi głównie o swego rodzaju defekty charakteru, polegające na: nieuczciwości, skłonności do defraudacji czy do zawierania umów ubezpieczenia w celu wyłudzenia nienależnego odszkodowania. Hazard motywacyjny Hazard motywacyjny oznacza subiektywną reakcję ubezpieczonego wywołaną świadomością istnienia ochrony ubezpieczeniowej, polegającą na obniżeniu jego staranności, niedbalstwie lub obojętności wobec określonych zagrożeń (ryzyk). Są to wtórne postawy wywołane faktem istnienia ubezpieczenia Definicje i kategorie ryzyka 1. Ryzyko to niepewność co do nastąpienia określonego zdarzenia w warunkach istnienia dwóch lub większej liczby możliwości. 2. Ryzyko rozumiane jako ubezpieczona osoba lub przedmiot Komisja ds. Terminologii Ubezpieczeniowej (1966 USA) Definicje ryzyka Ryzyko jest szansą wystąpienia straty Ryzyko jest możliwością wystąpienia straty Ryzyko jest stanem, w którym istnieje możliwość straty Ryzyko jest prawdopodobieństwem wyniku innego niż oczekiwany Ryzyko jest dyspersją rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych Risk management Proces zarządzania ryzykiem obejmuje następujące elementy: identyfikację ryzyka, ocenę ryzyka (jakościową i ilościową) selekcję ryzyk, wybór metody zarządzania (kontroli), wdrożenie wybranej metody kontroli, Ocenę efektywności zastosowanej metody

3 Metody zarządzania ryzykiem Metody zarządzania ryzykiem Unikanie ryzyka Zaliczane jest do tzw. negatywnych metod zarządzania ryzykiem. Ma miejsce wtedy, gdy następuje indywidualna i świadoma odmowa akceptacji nawet chwilowego ryzyka np. Wtedy gdy unikamy utonięcia poprzez nie wchodzenie do wody. Metoda nieproduktywna Paraliżuje inicjatywę i przedsiębiorczość gospodarczą jednostki Zatrzymanie ryzyka Aktywne zatrzymanie ryzyka Pasywne zatrzymanie ryzyka Aktywne zatrzymanie ryzyka Pasywne zatrzymanie ryzyka Osoba lub firma mająca świadomość występowania danego ryzyka i jego skutków decyduje się na zatrzymanie ryzyka w całości lub w części. Podstawy takiej decyzji: motywy finansowe motywy pozafinansowe Zbytnio wygórowany poziom składki, których dana osoba nie chce, albo nie jest w stanie zapłacić (SAMOUBEZPIECZENIE) Określane jest jako zatrzymanie ryzyka tzw. bezwiedne, z powodu ignorancji. Taka postawa może być spotykana ze względu na naturę ryzyka (np. ze względu na jego rzadkie występowanie) Bierność wobec ryzyka może rodzić bardzo poważne skutki finansowe. Transfer ryzyka Jest to pewien rodzaj pozytywnej metody manipulacji ryzykiem, której celem jest przeniesienie go na inny podmiot. Służą temu określone instrumenty prawne (np. umowa ubezpieczenia, umowa przechowania, umowa o dozorowanie obiektu) Oczekiwany efekt finansowy Optymalną decyzję w warunkach ryzyka znajduje się przy użyciu wartości oczekiwanej. Wartość oczekiwana jest w teorii decyzji wykorzystywana jako kryterium decyzyjne - maksymalizowane lub minimalizowane w zależności od natury problemu decyzyjnego

4 Wartość oczekiwana E Oczekiwany efekt finansowy W zarządzaniu działalnością gospodarczą wynik decyzji jest zwykle rozpatrywany z punktu widzenia rentowności danego przedsięwzięcia, a poszczególne stany natury są wyrażane w postaci efektów finansowych wynikających z różnych wyników podjętej decyzji. W takiej sytuacji wartość oczekiwana ma wymiar finansowy i stąd nazywamy ją oczekiwanym efektem finansowym. Parametr ten często oznacza się angielskim skrótem EMV (Expected Monetary Value) EMV Przykłady: Przykład 1 Obliczyć wartość oczekiwaną liczby wyrzuconych oczek przy wielokrotnym rzucaniu kostką do gry. Rozwiązanie: i = 1 n = 6 P-- 1 = P-- 2 = P-- 3 = P-- 4 = P-- 5 = P-- 6 = 1/6 a- 1 = 1, a- 2 = 2, a- 3 = 3, a- 4 = 4, a- 5 = 5, a- 6 = 6, Po wstawieniu do równania EMV otrzymamy: E = 21/6 = 3,5 Zatem przy wielokrotnym rzucaniu kostką należy oczekiwać, że średnia liczba oczek przypadająca na jeden rzut wyniesie 3,5. Ryzyko wartość oczekiwana Ryzyko użyteczność

5 Krzywa użyteczności Różne krzywe użyteczność Wartość informacji Wartość informacji 2 Asymetria informacji Sygnalizacja Oznacza to, że jedna ze stron wie więcej niż druga na temat pewnych podstawowych faktów. Zjawisko związane z asymetrią informacji to w ubezpieczeniach głównie selekcja negatywna (autoselekcja): ubezpieczają się dodatkowo ci, którzy uważają, że mogą zachorować, stosowanie jednakowej stopy procentowej kredytów dla wszystkich klientów powoduje, że przyciąga się tych, którzy mogą mieć trudności ze spłatą, gdyż należą do grupy podwyższonego ryzyka. W efekcie wzrasta ryzyko, podnoszone są składki, czy też oprocentowanie, co powoduje dalsze wycofywanie się z ubezpieczeń, czy kredytów tych osób, które nie są narażone na ryzyko, lub nie potrzebują tak bardzo pieniędzy. Wiemy, że np. ludzie narażeni na większe ryzyko częściej się ubezpieczają i dlatego wśród ubezpieczonych prawdopodobieństwo wystąpienia szkody jest wyższe niż w całej populacji. Z powyższego powodu część osób chcących się np. ubezpieczyć sygnalizuje, że nie należy do grupy wysokiego ryzyka i kontrahent powinien ich właśnie wybrać

6 Formy sygnalizacji Sygnalizacja może przybierać różne formy: zaświadczenia potwierdzające dobrą reputację, udzielenie gwarancji, zdobywanie wykształcenia (dla samego papieru), Rzecz jasna podejmowanie takich działań wiąże się z ponoszeniem kosztów sygnalizacji