Zeszyty naukowe nr 8

Transkrypt

1 Zeszyty naukoe nr 8 Wyższej Szkoły Ekonomicznej Bochni 2010 Artur Hołuj Działalność Funduszu Ochrony Gruntó Rolnych oraz Funduszu Leśnego latach Wstęp Mało racjonalna lokalizacja zakładó produkcyjnych, inestycji linioych i punktoych o znaczeniu lokalnym oraz regionalnym, a także nieuporządkoany rozój ośrodkó miejskich, to często ystępujące zjaiska latach Miały one bezpośredni pły na degradację oraz zmniejszanie się areału leśnego i rolniczego. Miejsce znoszenia obiektó ytórczych z reguły uzględniało tylko niezbędne i podstaoe czynniki tj.: osiągalność infrastruktury technicznej, zapenienie energii niezbędnej procesach produkcyjnych, zasobó surocoych (głónie kopalin) i odnych, a planoaniu gospodarczym i inestycyjnym często nie ujmoano m.in. klasy bonitacyjnej gleb, gruntó zalesionych czy szeroko pojmoanych obszaró chronionych. W dodatku oboiązujące podstay prane do 1971 roku zezalały na przekształcanie ekosystemu bez jakichkoliek konsekencji. 1 W 1980 r. yłączono grunty rolne i leśne na cele nierolnicze i nieleśne o łącznej poierzchni 16,3 tys. ha, a 1985 r. 7,7 tys. ha, tym odpoiednio na tereny przemysłoe 2,1 tys. ha i 1, 0 tys. ha oraz tereny osiedloe 3,8 tys. ha i 2,1 tys. ha. 2 Radykalne zmiany systemoe Polsce już na początku lat 90. konstruktynie i znacząco rzutoały na popraę stanu środoiska naturalnego. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń następstie spadku produkcji przemysłoej oraz dynamicznych przedsięzięć ochronnych ściśle ziązanych z noą polityką ekologiczną kraju yarło pły na zachoanie i odtarzanie zdegradoanych gruntó rolnych i leśnych. Od początku lat 90. zauażalna jest tendencja zmniejszania się poierzchni zdeastoanych i zdegradoanych tj.: 1990 r. - 93,7 tys. ha, 1992 r tys. ha, 1994 r. - 89,1 tys. ha, 1996 r tys. ha, 2002 r tys. ha, 2004 r. - 67,6 tys. ha, 2006 r. - 65,1 tys. ha a 2007 już tylko 64,4 tys. ha gruntó ymagało rekultyacji. Należy rónież zrócić uagę na malejący areał gruntó yłączonych na cele nierolnicze i nieleśne. W latach: yłączono grunty rolne i leśne o łącznej poierzchni 27,6 tys. ha, już tylko 12,8 tys. ha,

2 16 a okresie ,1 tys. ha, co skazuje na popraę, obszarze zachoania gruntó rolnych i leśnych oraz na zmiany pojmoaniu szeroko rozumianych artości przyrodniczych. 3 Niestety, przyjmując zachoanie komponentó środoiska naturalnego za priorytet, od 2005 r. ma miejsce duża zmiana tym zakresie. Ilość gruntó yłączonych na cele nierolnicze i nieleśne yniosła 2005 r ha, ha, a 2007 r. aż 6111 ha, z czego użytki rolne łącznie latach stanoiły 9306 ha (I-III klasy bonitacyjnej 5243 ha) oraz grunty leśne o poierzchni 1656 ha. Jest to sytuacja odzierciedlająca głónie zmiany zamożności części społeczeństa, a za tym idące noe możliości inestycyjne oraz ziększone zainteresoanie kapitału zagranicznego polską przestrzenią produkcyjną. Jednym z doodó omaianego stanu jest rosnąca od 2003 r. ilość gruntó yłączonych na tereny osiedloe oraz przemysłoe odpoiednio z 1,4 i 0,5 tys. ha 2003 r. do 3,3 i 0,8 tys. ha 2007 r. 1. Ocena funkcjonoania Funduszu Ochrony Gruntó Ornych oraz Funduszu Leśnego latach Obok funduszy ochrony środoiska i gospodarki odnej gromadzeniem oraz ydatkoaniem środkó finansoych na cele proekologiczne zajmują się jeszcze da publiczne fundusze celoe: Fundusz Ochrony Gruntó Rolnych oraz Fundusz Leśny. Różnią się one jednak od FOŚiGW m.in. zakresie sposobu oraz rodzaju pozyskianych środkó. Charakterystyka ich funkcjonoania będzie przedmiotem dalszej analizy. Środki finansoe jakimi dysponoał Fundusz Ochrony Gruntó Rolnych latach przedstaia tabela nr 1. Analizując ogólny skaźnik ykorzystania środkó dyspozycyjnych, można stierdzić, iż część dochodó nie została przeznaczona poszczególnych latach na działania ziązane m.in. z rekultyacją, ochroną oraz popraą jakości gruntó rolnych. W ojeództie armińsko-mazurskim, śiętokrzyskim i pomorskim ydatki funduszu były iększe niż płyy ogółem. Jednak gdy uzględnione zostaną środki, jakie uzyskano z centralnego Funduszu e szystkich ojeództach, stan środkó finansoych na koniec roku jest dodatni (yjątek stanoi jedynie FOGR oj. armińsko-mazurskim, gdzie 2005 r. zamknięto ze stratą ynoszącą 159 tys., rok ,5 tys. ). Uśredniając ykorzystanie środkó, jakimi dysponoały fundusze, yłaniają się najgospodarniejsze ojeództa, tj.: lubelskie (91 ), małopolskie (87 ), zachodniopomorskie (86 ) i lubuskie (85 ). Stosunkoo najkorzystniej ypada oj. mazoieckie, ponieaż ykorzystanie środkó osiągnęło artość 82 przy ysokim średniorocznym poziomie środkó dyspozycyjnych, ynoszącym ponad 14,2. Najgorzej pod tym zględem ygląda FOGR oj. dolnośląskim i ielkopolskim, gdzie średnie ykorzystanie latach yniosło odpoiednio 69 i 71, a środki dyspozycyjne były róne 25,7 i 25,1 /rok. 4

3 17 Tabela nr 1. Stan środkó Funduszu Ochrony Gruntó Rolnych i ich ykorzystanie g ojeództ latach Wojeództa Środki dyspozycyjne ogółem 135,9 133,2 127,7 142,2 131,1 150,5 Wydatki 95,5 107,9 103,4 106,0 109,5 115,8 Wykorzystanie środkó P O L S K A 70,3 81,0 81,0 74,5 83,5 76,9 Dolnośląskie 80,7 82,4 78,2 50,7 58,9 60,8 Kujasko-pomorskie 46,4 59,4 58,8 71,7 85,0 78,0 Lubelskie 93,0 98,7 90,9 99,6 100,4 62,2 Lubuskie 82,4 100,0 79,1 89,8 92,6 68,5 Łódzkie 64,8 74,0 85,3 73,4 87,0 79,4 Małopolskie 89,6 92,4 85,5 81,3 85,1 85,4 Mazoieckie 72,3 73,2 87,1 79,5 88,8 89,0 Opolskie 32,7 55,0 62,2 49,0 84,3 74,7 Podkarpackie 70,0 100,1 84,8 79,5 108,9 93,0 Podlaskie 121,0 85,4 79,9 85,8 96,6 120,4 Pomorskie 127,2 119,2 143,3 136,0 125,0 94,7 Śląskie 83,5 85,7 80,2 69,9 83,9 88,0 Śiętokrzyskie 239,2 96,1 123,4 169,9 225,5 176,1 Warmińsko-mazurskie 164,7 141,1 182,2 206,6 200,9 179,7 Wielkopolskie 55,4 81,6 68,2 73,8 71,2 73,5 Zachodniopomorskie 98,9 80,0 78,2 90,2 101,6 69,7 Źródło: Opracoanie łasne na podstaie: Ochrona Środoiska, GUS, Warszaa Najyższy stan środkó na początku roku FOGR uzyskał 2003 r. (40,2 ), a latach ta artość zmalała i średniorocznie yniosła 27. Jest to sytuacja niepokojąca, pomimo rosnących płyó oraz spadkoej tendencji gromadzenia środkó Funduszu na koniec roku, ponieaż może oznaczać, że maleje zainteresoanie niektórymi formami inestoania zadania służące środoisku naturalnemu. Należy pamiętać, że samo gromadzenie środkó finansoych nie przynosi żadnych efektó, a funkcjonoanie funduszu poinno iązać się z ymiernymi korzyściami ekologicznymi. W badanym okresie najiększe płyy do FOGR miały miejsce 2007 r ,8., a łącznie płyy do tego funduszu badanych latach yniosły ponad 635. Wojeództa, które latach osiągnęły łącznie najiększe płyy, to dolnośląskie 129 i ielkopolskie 112 (ykres nr 1). Zdecydoanie najniższe płyy mają fundusze oj.: podlaskim (0,9 /rok), śiętokrzyskim (1,2 ), armińsko-mazurskim (1,3 ) oraz lubuskim (1,5 ).

4 18 Wykres nr 1. Wpłyy ogółem do Funduszu Ochrony Gruntó Rolnych g ojeództ latach ( tys. ) Źródło: Opracoanie łasne na podstaie: Ochrona Środoiska, GUS, Warszaa W ostatnich latach ma miejsce popraa skaźnika ściągalności ymierzonych kar i opłat średnio około 94. Z tytułu jednorazoych należności 2002 r. nie płynęło ponad 5,1, a z tytułu opłat rocznych i pozostałych blisko 13,8. W 2007 r. przypadku ymierzonych opłat jednorazoych (12,1 ) płynęło blisko 10,2, natomiast z ymierzonych 119,3 opłat rocznych nie płynęło 8. Opłaty roczne stanoią najiększy, sukcesynie rosnący procentoy udział należnościach Funduszu e szystkich jednostkach terytorialnych ( 2002 r. było to 77,4, 2006 r. 90,4, a 2007 udział ten yniósł 86,4). Wpłyy FOGR z tytułu opłat rocznych, jednorazoych, rocznych podyższonych i innych przedstaia ykres nr 2. Wykres nr 2. Gromadzenie środkó ogółem z tytułu opłat FOGR latach ( tys. ) Źródło: Opracoanie łasne na podstaie: Ochrona Środoiska, GUS, Warszaa Istotną dziedziną gospodaroania Funduszu są umorzenia, których suma okresie yniosła 24,8. Średnio latach umorzo-

5 19 no 3,3, jednak od 2005 r. idoczny jest zrost tym obszarze (średnio/ rok 5,3 ). W 2006 r. łącznie dla szystkich ojeództ ysokość umorzeń znacząco zrosła do poziomu 6,6 (maksymalna artość latach ), gdzie najiększy udział miały ojeództa: dolnośląskie blisko (4,2 ) oraz małopolskie (907 tys. ). W pozostałych ojeództach średnia roczna artość umorzeń yniosła 122 tys.. W 2007 r. poziom umorzeń był porónyalny z rokiem 2005 i ynosił 4,9, z czego najięcej oj. małopolskim 2 i dolnośląskim 1,6. Fundusz Ochrony Gruntó Rolnych latach przeznaczył na dotacje ponad 638. Najięcej środkó analizoanym okresie ydatkoały ojeództa: ielkopolskie (średnio/rok 17,6 ), dolnośląskie (średnio/rok 17,2 ) oraz mazoieckie 69,5 (średnio/rok 12 ). Strukturę ykorzystania środkó finansoych przez szystkie fundusze terenoe latach prezentuje ykres nr 3. Wykres nr 3. Udział poszczególnych dziedzin dotacjach FOGR latach Źródło: Opracoanie łasne na podstaie: Ochrona Środoiska, GUS, Warszaa Podobnie jak latach cześniejszych analizoany okres ykazuje, że budoa i modernizacja dróg dla potrzeb rolnicta jest dziedziną pochłaniającą naj-

6 20 iększe środki (łącznie ponad 552 ). Dzięki tym inestycjom ybudoano lub yremontoano km dróg tego rodzaju, co stanoi imponującą artość polskich arunkach. Najiększe zaangażoanie ykazały następujące ojeództa: ielkopolskie (91 ), mazoieckie (64 ) oraz dolnośląskie (62 ). Działania takie jak: budoa i renoacja zbiornikó odnych służących małej retencji odnej (24,5 ); użyźnianie gleb (10,7 ); przystosoanie nieużytkó do potrzeb produkcji rolniczej oraz rekultyacja (2,7 ) stanoią łącznie około 6,5 szystkich ydatkó. Przecidziałaniem erozji gleb zajmoał się tylko jeden fundusz terenoy ojeództie ielkopolskim, który na ten cel przekazał sumie 218 tys. ( 2007 r. było to tylko 2 tys. ). Budoę i renoację zbiornikó odnych służących małej retencji odnej realizoano przede szystkim ojeództach: ielkopolskim na co przeznaczono razem 11,2 oraz dolnośląskim 5,6. Lubelski, podkarpacki oraz pomorski fundusz terenoy nie przekazał na ten cel środkó. Łącznie okresie poddano rekultyacji oraz przystosoaniu nieużytkó do potrzeb produkcji rolniczej 1377 ha (na co przekazano razem blisko 2,7 ), jednak poierzchnia terenó objęta tymi działaniami od 2003 r. znacząco zmalała (z 705 ha 2003 r. do tylko 25 ha 2007 r.) Użyźnianie gleb latach przeproadzono na 87,3 tys. ha sześciu ojeództach, gdzie dolnośląskie ykorzystało najięcej środkó (10,3 ). Na drażanie i uposzechnianie ynikó prac naukoo-badaczych ydano sumie 2,5, z czego najięcej oj. podlaskim (1,6 ), śląskim oraz ielkopolskim. Badaniem płodó rolnych strefach ochronnych oraz opracoyaniem ekspertyz z zakresu ochrony gruntó rolnych zajmują się głónie specjaliści ojeództie dolnośląskim, gdzie charakteryzoanym okresie przeznaczono ponad 22,4, co stanoi 98 szystkich ydatkó na ten cel ciągu sześciu lat. Na zakup sprzętu pomiaroego i informatycznego raz z oprogramoaniem do eidencji i ochrony gruntó FOGR przeznaczył 13,7 (najiększe dofinansoanie miało miejsce oj. dolnośląskim 4,1 ; ielkopolskim 1,6 i małopolskim około 1 ). 5 Przeproadzona analiza jednoznacznie skazuje, że najiększym stopniu dofinansoyana przez FOGR jest budoa dróg iejskich. Oczyiście są to działania potrzebne, ale fundusz ten storzono celu popray jakości komponentó środoiska naturalnego, a nie rozoju infrastruktury technicznej Polsce. W tabeli nr 2 ujęto osiągnięte efekty rzeczoe przez fundusze terenoe Polsce latach oraz ogólną artość przekazanych dotacji na poszczególne dziedziny.

7 21 Tabela nr 2. Cele zrealizoane dzięki dotacjom Funduszu Ochrony Gruntó Rolnych latach Wyszczególnienie Rekultyacja i przystosoanie nieużytkó oraz bagien do potrzeb produkcji rolniczej Rolnicze zagospodaroanie gruntó zrekultyoanych Razem latach Razem latach Razem , ,4 Użyźnianie gleb ,1 Przecidziałanie erozji gleb Budoa i renoacja zbiornikó odnych służących małej retencji odnej Budoa i modernizacja dróg dla potrzeb rolnicta (efekt rzeczoy km) , , ,4 Źródło: Opracoanie łasne na podstaie: Ochrona Środoiska, GUS, Warszaa Porónując da okresy: oraz , idać niekorzystne zmiany, aszcza zakresie ogólnej poierzchni zrekultyoanej na potrzeby produkcji rolniczej oraz użyźnianych gleb. Zupełnie odrotna tendencja ma miejsce przypadku budoy i modernizacji dróg dla potrzeb rolnicta, o czym już była moa cześniej. Całkoite ydatki Funduszu Ochrony Gruntó Rolnych latach yniosły 1,075 mld. W poyższej tabeli nie uzględniono pozostałych ydatkó, które omaianym okresie stanoiły blisko 83. Zgodnie z regułą Hotellinga 6 las jest zasobem, którego artość rośnie. Z ekonomicznego punktu idzenia dopiero po ielu latach można spodzieać się zrotu poniesionych nakładó leśnictie. Można zatem nioskoać, że polskie społeczeństo przed laty traktoało las jako dobro poszechne, tanie (samoregeneracja substancji leśnej). Wskutek ziększania obszaró przeznaczonych do zagospodaroania rolniczego lesistość Polsce zmniejszyła się (do ok roku). Nieracjonalne czerpanie pożytkó z zasobó odnaialnych z naruszeniem rónoagi biologicznej, bez ich łaściej ochrony i regeneracji, może doproadzić do klęski ekologicznej regionu. Las jak ięk-

8 22 szość zasobó naturalnych, raz z ich możliością odnoy biologicznej ma charakter odtorzenioy, ymagający czasu, a obecnie rónież nakładó finansoych. Nadmierna ycinka drzeostanu to nie jedyne zagrożenie dla lasó. Produkcja przemysłoa, górnicto, transport, ruch turystyczny, czy też niekorzystne arunki atmosferyczne, pożary, szkodniki itp. mają pły na jakość i zalesienie kraju. W latach średniorocznie zalesiano 37 tys. ha, a lesistość Polsce zrosła do 27. O kolejne 0,8 ziększono lesistość okresie aż do 28, r., kiedy to od 1991 r. rocznie przybyało około 15,5 tys. ha młodych lasó. Łącznie latach zalesiono 1322,8 tys. ha, z tego 763,3 tys. ha lasach Skarbu Państa, lesistość zrosła o 7,6. W 2007 r. poierzchnia gruntó leśnych ynosiła 9,3 ha, a lesistość zrosła do 28,9. 7 Tabela nr 3 przedstaia najażniejsze źródła zasilające rachunek bankoy Funduszu Leśnego. Nieątpliie podstaoym i najiększym latach strumieniem środkó finansoych jest odpis podstaoy, liczony od artości sprzedaży drena, obciążający koszty nadleśnict, którego łączna kota yniosła 4,6 mld. (średnio na rok 511 ). Ponadto płyy z tego tytułu charakteryzują się sukcesynym zrostem, co ynika m.in. z rosnącego zapotrzeboania na dreno, które ykorzystyane jest jako materiał budonictie, przemyśle papierniczym oraz na coraz szerszą skalę, niestety, jako źródło energii cieplnej. Tabela nr 3. Wpłyy Funduszu Leśnego latach Lata Wyszczególnienie Stan środkó na początek 93,2-59,1-60,3-21,6-95,5-139,8-300,0-230,0-298,7 - roku Odpis podstaoy obciążający 426,5 82,6 472,7 74,1 432,1 71,3 440,0 79,1 476,1 83,9 534,0 83,4 550,0 84,1 577,0 82,5 690,0 85,3 koszty nadleśnict Dodatkoe dochody 64,0 12,4 111,4 17,5 58,6 9,7 109,2 19,7 72,6 12,8 85,8 13,4 95,0 14,5 85,9 12,3 90,3 11,2 Dochody z udziału spółkach Pozostałe przychody 1,5 0,3 0,1-76,3 12,6 0,1-0,3 0,1 0,3 0,1 0,4 0,1 1,1 0,2 1,1 0,1 24,5 4,7 53,6 8,4 38,7 6,4 6,9 1,2 18,7 3,3 18,9 3,1 8,4 1,3 35,1 5,0 27,2 3,4 Środki razem 609,7 100,0 696,9 100,0 666,0 100,0 577,8 100,0 663,2 100,0 639,0 100,0 653,8 100,0 699,1 100,0 1107,3 100,0 Źródło: opracoanie łasne oparciu o materiały Regionalnej Dyrekcji LP Krakoie; Leśnicto, GUS , BDR oraz Raport roczny Państoego Gospodarsta Leśnego Lasy Państoe,Warszaa 2004.

9 23 W analizoanym okresie nie pojaił się problem niedoboru środkó na proadzenie działań statutoych. Stan środkó na początek roku był zasze dodatni, a jego artość znacząco ostatnim czasie zrosła. Dodatkoe dochody, obejmujące należności, kary i opłaty ziązane z yłączeniem z produkcji gruntó leśnych, a także należności ynikające z odszkodoań: za szkody postałe yniku oddziałyania gazó i pyłó przemysłoych, pożaró, prac górniczych i geologicznych oraz z tytułu przedczesnego yrębu drzeostanó na podstaie ustay o ochronie gruntó rolnych i leśnych ykazują zdecydoanie już mniejszy udział strukturze płyó FL (średniorocznie na poziomie 14,5 ). Pozostałe przychody ziązane z Lasami Państoymi oraz lasami niestanoiących łasności Skarbu Państa i parkó narodoych latach yniosły łącznie ponad 232. Wydatki Funduszu Leśnego latach Tabela 4. Lata Wyszczególnienie Dopłata brutto do działalności nadleśnict Wspólne przedsięzięcia inestycyjne i nieinestycyjne Badania naukoe Urządzanie lasu 308,1 72,4 369,8 67,0 429,1 67,6 523,7 81,3 388,1 80,5 407,1 77,8 312,8 65,3 455,5 63,5 467,1 74,0 29,1 6,8 65,4 11,9 103,4 16,3 22,6 3,5 5,0 1,0 27,7 5,3 81,5 17,0 188,4 26,5 81,6 12,9 14,8 3,5 20,3 3,7 25,9 4,1 27,2 4,2 20,0 4,1 19,2 3,7 20,5 4,3 23,0 3,2 25,0 4,0 50,4 11,8 50,5 9,2 48,4 7,6 40,3 6,3 42,4 8,8 44,0 8,4 40,7 8,5 44,7 6,2 47,0 7,5 Pozostałe 23,3 5,5 45,6 8,3 28,1 4,4 30,7 4,8 26,8 5,6 25,4 4,9 23,0 4,9 9,3 0,6 9,2 1,6 Stan środkó na koniec roku 93,0-58,1-62,0-21,5-95,5-139,8-300,0-230,4-298,7 - Źródło: jak do tabeli nr 3. Fundusz Leśny (FL) przekazuje soje środki dyspozycyjne do nadleśnict, celu yrónyania niedoboró postających przy realizacji zadań gospodarki leśnej. Strukturę ydatkó, rozbiciu na poszczególne zadania, przedstaiono tabeli nr 4. Dopłata do działalności nadleśnict latach stanoiła najiększą rozchodoaną kotę przez FL, co łącznie dało 3,7 mld. W 2007 r. dopłata brutto do działalności nadleśnict stanoiła 66,7 szystkich ydatkó (454,6 ), a na torzenie infrastruktury do proadzenia

10 24 gospodarki leśnej przeznaczono blisko 15 środkó (102 ). Rośnie ielkość środkó nieykorzystanych, jakie pozostają na koniec roku. W latach 2004 oraz 2006 stan ten znacząco się ziększył i był bliski 300, a 2007 r. pozostaiono na rachunku FL ponad 426. Teoretycznie przedstaiona sytuacja nie poinna mieć negatynego płyu na ilość proadzonych działań statutoych Funduszu, ponieaż do rozdysponoania tych pieniędzy dochodzi następnym roku. Jednak tendencja, jaką można zaobseroać proadzi do nadmiernego gromadzenia, a nie ykorzystania środkó na popraę stanu środoiska leśnego. Regeneracja substancji leśnej oraz torzenie noych obszaró zalesionych, a także potencjalne efekty ymagają czasu. W ziązku z poyższym poinno się lepiej tzn. efektyniej, angażoać dostępne środki. Na ykresie nr 4 zaprezentoano sumaryczne zestaienie płyó i ydatkó FL latach Wykres nr 4. Środki dyspozycyjne oraz ydatki Funduszu Leśnego latach ( ) Źródło: opracoanie łasne. Wykres nr 5 przedstaia skaźniki ykorzystania środkó dyspozycyjnych. Wartości jakie do roku 2001 osiągnął skaźnik są imponujące. Jednak od 2002 r. ma miejsce tendencja spadkoa, co 2004 r. przejaia się najniższym zaangażoaniem środkó finansoych ynoszącym 61,4. W 2005 r. stan ten uległ nieznacznej popraie, a kolejnych latach 2006 i 2007 gospodarka Funduszu jest pononie mało efektyna.

11 25 Wykres nr 5. Wskaźniki ykorzystania środkó dyspozycyjnych Funduszu Leśnego latach ( ) Źródło: opracoanie łasne. Niepokojące jest także stosunkoo małe zainteresoanie finansoaniem badań naukoych służących leśnictu, na które ydatkuje się średnio około 4 szystkich środkó ( badanym okresie 210 ). Oprócz tego istotnie zmniejszyła się poierzchnia zalesień gruntó niestanoiących łasności Skarbu Państa spieranych z Funduszu Leśnego. Najiększy spadek miał miejsce latach , gdzie 2000 r. poierzchnia zalesień dofinansoyanych przez FL yniosła 5,2 tys. ha, a roku 2006 już tylko 0,5 tys. ha. Wydatki służące spieraniu zadań na gruntach niepaństoych zmalały ponad pięciokrotnie z 5, r. do 1, roku. Dzięki tym środkom realizoano głónie zakup sadzonek i tej dziedzinie sytuacja kształtuje się niezadaalająco ponieaż ich ilość zmalała blisko jedenastokrotnie (do około 3,6 sztuk). 8 Na zaprezentoany stan rzeczy penym stopniu płya sposób funkcjonoania przedsiębiorsta Lasy Państoe, polegający na samodzielnym i niezależnym od żadnego organu administracji państoej gospodaroaniu. Podsumoując, latach poierzchnia użytkó rolnych zmniejszyła się o 14,9, a gruntó ornych o 11,5. Struktura użytkoania gruntó skazuje na zrost poierzchni obszaró leśnych i zadrzeionych o blisko 7,6. Grunty rolne i leśne, jakie yłączono okresie od 1990 do 2002 na cele nierolnicze i nieleśne, obejmują około 55 tys. ha, z czego 43,6 to użytki rolne, grunty leśne - 6,7 ha i inne grunty rolne - 4,6 ha. W tym samym okresie zrekultyoano tylko 22 tys. ha gruntó i zagospodaroano na cele rolnicze oraz leśne odpoiednio 6,3 i 6,1 tys. ha. W latach yłączono z produkcji rolnej i leśnej 23,8 tys. ha z czego aż 7,3 tys. ha stanoiły klasy bonitacyjne: I-III. Z środkó FOGR samym 1980 r. przeproadzono odkrzaczanie gruntó rolnych (6,5 tys. ha) i odkamienianie gleb na obszarze 158 tys. ha. Na ochronę gleb oraz rekultyację terenó zdegradoanych przeiduje się ydatkoać sumie 174 latach Natomiast realizacja projektó i zadań ynikających z zbogacania i korzystania z zasobó leśnych może pochłonąć do

12 r. na przedsięzięcia pozainestycyjne około 94 a na projekty inestycyjne naet 1,4 mld. 9 Pomimo rosnących trudności pozyskianiu gruntó do zalesienia Minister Środoiska planuje zrost lesistości Polski do r. Na ten stan ma mieć pły realizacja przez Lasy Państoe Krajoego programu ziększania lesistości oraz proadzone zalesianie przez podmioty pryatne. Duże znaczenie ma tutaj dofinansoanie ze środkó UE ramach Programu Rozoju Obszaró Wiejskich na lata Przeiduje się że do 2010 r. zalesione będzie około 50 tys. ha, tym ponad 70 sektorze pryatnym. 10 Zakończenie Nieątpliie finansoane przez omaiane fundusze celoe (FOGR i FL) działania służą popraie jakości oraz zachoaniu gruntó i obszaró leśnych Polsce. Przeproadzona analiza pozala na ocenę ymiernych efektó ekologicznych, jakie osiągnięto dzięki funkcjonoaniu tych Funduszy. Niestety ocena ta nie może być pozytyna, ponieaż niejednokrotnie badanym okresie można byłoby bardziej efektyniej ykorzystyać dyspozycyjne środki finansoe. Oprócz tego można by zmienić charakter dofinansoyanych priorytetoych inestycji, aszcza przypadku FOGR-u. Ponadto istotna jest sama śiadomość ekologiczna użytkonikó środoiska. Przykładoo, zakresie sposobu ykorzystania gruntó rolnych głóną rolę pełnią rolnicy, których iedza o środoisku naturalnym jest niestety dalszym ciągu bardzo mała. Wiąże się to często z ich niskimi kalifikacjami, a także brakiem potrzeby uzupełniania sojej iedzy, np. dotyczącej nooczesnych odmian roślin, naozó czy sposobó zalczania szkodnikó. Sama działalność Funduszu Ochrony Gruntó Rolnych oraz Funduszu Leśnego nie sprai, że popraa stanu omaianych zasobó będzie odbyała się automatycznie. Duże rozdrobnienie oraz nierentoność ielu gospodarst rolnych mogą poodoać dalsze postaanie nieużytkó rolnych. Poza tym yniku rosnącego ubósta części społeczeństa, a tym samym koniecznością poszukiania np. tanich źródeł energii cieplnej, albo szybkiego i prostego sposobu na zarobienie pieniędzy dzięki sprzedaży drena, poiększa się także poierzchnia obszaró leśnych karczoanych niezgodnie z oboiązującym praem. Fundusze te, ze zględu na ich charakter oraz relatynie duże środki dyspozycyjne, odgryają znaczącą rolę systemie finansoania ochrony środoiska naturalnego Polsce, jednak ostatnich latach pojaiły się głosy na temat ich reorganizacji, a naet likidacji. Zmiany zakresie funkcjonoania, np. proadzenie noych priorytetó inestycyjnych może popraić efektyność Funduszy, aszcza FOGR-u. Natomiast gdyby doso do ich likidacji,

13 spodzieany jest drastyczny spadek realizoanych zadań ynikający z ograniczenia środkó finansoych na cele proekologiczne. Włączenie funduszu celoego do ogólnych budżetó jednostek samorządoych może spoodoać, że będą realizoane przez samorządy terytorialne najpilniejsze zadania, niekoniecznie ziązane z ochroną gruntó rolnych i leśnych Polsce. 27

14 28 Przypisy 1 Hołuj A., Ochrona gruntó rolnych i leśnych Polsce, Zeszyty Naukoe AE, nr 693, s , Krakó Ochrona Środoiska, GUS, s , Warszaa 2002 i Op. Cit. A. Hołuj, Ochrona gruntó, s Ochrona Środoiska, GUS, s , Warszaa Ochrona Środoiska, GUS, s , Warszaa Żylicz T., Ekonomia środoiska i zasobó naturalnych, PWE, s. 89. Warszaa Op. cit. A. Hołuj, Ochrona gruntó, s oraz Ochrona Środoiska, GUS, Warszaa , s Ochrona Środoiska, GUS, s Warszaa Polityka ekologiczna państa na lata z uzględnieniem perspektyy na lata , s , Warszaa, Polityka ekologiczna państa latach z perspektyą do roku 2016, s Warszaa, 2008.