Agrotechnika i mechanizacja

Transkrypt

1 14 Ziemniak Polski 2006 nr 3 Agrotechnika i mechanizacja STAN OBECNY I PRODUKCJA MASZYN DO ZBIORU ZIEMNIAKÓW W POLSCE dr inż. Kazimierz Jabłoński Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka IHAR w Boninie P olska należy od największych producentów ziemniaków w Europie. W ostatnich latach powierzchnia uprawy tej rośliny systematycznie maleje, lecz nadal pod uprawą znajduje się ok. 600 tys. ha, a więc prawie 30% areału, który zajmuje ziemniak w Unii Europejskiej. Niski poziom agrotechniki przy niewielkim zużyciu nawozów i środków ochrony roślin oraz niedostatecznej wymianie sadzeniaków wpływa na to, że przeciętne plony ziemniaków w kraju są ponad 2-krotnie niższe niż w większości krajów Unii Europejskiej. Są jednak w Polsce liczne, powiązane z rynkiem, gospodarstwa lub grupy producentów ziemniaków, stosujące nowoczesne zasady produkcji. Rolnicy ci uzyskują plony na tym samym poziomie co w krajach UE, przy mniejszych nakładach i kosztach. Najbardziej pracochłonnym zabiegiem w produkcji ziemniaków jest zbiór, który pochłania w zależności od zastosowanych maszyn od 20 do 180 rbh/ha. Od sposobu zbioru zależy jakość ziemniaków jadalnych do bezpośredniej konsumpcji i do przetwórstwa, wartość nasienna sadzeniaków, a także trwałość przechowalnicza zebranych bulw. Duże rozdrobnienie plantacji ziemniaków w kraju przy nadmiarze siły roboczej na wsi jest hamulcem w upowszechnianiu pełnej mechanizacji zbioru i zmusza przemysł maszyn rolniczych do produkcji prostych, mało wydajnych kopaczek z rozrzutnikiem gwiazdowym, kopaczek wibracyjnych i przenośnikowych, przy których pracochłonność zbioru wynosi ponad 120 rbh/ha. Biorąc pod uwagę względnie tanią silę roboczą w Polsce, odnosi się wrażenie, że koszty mechanizacji są bardzo wysokie, chociaż ceny maszyn, a szczególnie kombajnów, o podobnych parametrach jakości i wydajności są kilkakrotnie niższe niż na Zachodzie. Koszty mechanizacji przygotowania plantacji do zbioru i zbioru kombajnowego można zmniejszyć poprzez zwiększenie sezonowego wykorzystania maszyn i lepszą organizację pracy. Dwurzędowy rozdrabniacz łęcin w sezonie powinien przygotować do zbioru ok. 80 ha plantacji, a czterorzędowy dwukrotnie więcej. Pełne wykorzystanie jednorzędowego kombajnu ziemniaczanego w sezonie agrotechnicznym to zbiór na hektarach plantacji. Wymienione maszyny specjalistyczne nie mogą być właściwie wykorzystane przez indywidualnego rolnika, przez co koszty stałe amortyzacji, oprocentowania kredytów, konserwacji i napraw bieżących są bardzo wysokie. Zespołowe użytkowanie maszyn specjalistycznych do zbioru, szczególnie na małych powierzchniach, jest nakazem chwili, jeśli się poważnie myśli o unowocześnieniu i pełnym zmechanizowaniu technologii produkcji oraz zbliżeniu do standardów światowych. W rozdrobnionych gospodarstwach rolnych najlepszym rozwiązaniem, wzorem krajów zachodnich, jest powołanie zespołów i wspólnot maszynowych lub kółek mechanizacyjnych działających na innych zasadach niż dotychczasowe kółka rolnicze. Przygotowanie plantacji do zbioru Jakość zebranych ziemniaków oraz prawidłowy bezawaryjny zbiór mechaniczny zależą od właściwego przygotowania plantacji, które ma na celu: przyśpieszenie dojrzewania bulw, szczególnie odmian średnio późnych i późnych, dzięki czemu bulwy łatwiej oddzielają się od stolonów i zwiększa się ich odporność na uszkodzenia mechaniczne; lepsze zabezpieczenie bulw przed chorobami wirusowymi i zarazą ziemniaka; ułatwienie pracy maszyn zbierających i uzyskanie przez to większych wydajności przy mniejszej awaryjności; w wypadku plantacji nasiennych uzyskanie wyższego plonu sadzeniaków o lepszej zdrowotności.

2 Ziemniak Polski 2006 nr 3 15 Termin niszczenia łęcin powinien być uzależniony od stanu wegetacji oraz planowanego terminu zbioru. Zabieg ten należy przeprowadzić 1-3 tygodnie przed planowanym zbiorem. Zniszczenie naci i występujących chwastów ułatwia obsychanie oraz ogrzewanie gleby i bulw, przez co ich naskórek w wyższej temperaturze staje się bardziej elastyczny, mniej podatny na uszkodzenia mechaniczne podczas mechanicznego zbioru, transportu i rozładunku. Niszczenie łęcin i przygotowanie plantacji do zbioru można przeprowadzić wieloma sposobami: metodą mechaniczną za pomocą rozdrabniacza bijakowego ustawionego w taki sposób, aby bijaki nie uszkadzały redlin a pracowały na wysokości cm do grzbietu redlin. Mechaniczne zniszczenie łęcin odmian późnych na 3 tygodnie przed zbiorem może prowadzić do spadku plonu, lecz uzyska się lepszą zdrowotność bulw, a mniejsze uszkodzenia mechaniczne bulw podczas zbioru będą gwarancją lepszego przechowywania. Do mechanicznego niszczenia łęcin można zastosować 2- lub 4-rzędowe rozdrabniacze przystosowane do szerokości międzyrzędzi 62,5-67,5 lub 75,0 cm. Rozdrabniacze te, o symbolach Z 366, Z 366/1, Z 319/1 i Z 322, są wyposażone w bijaki o zróżnicowanej długości, zapewniające rozdrobnienie porostu na odcinki krótsze niż 10 cm. Różna długość bijaków umożliwia dokładne zniszczenie i rozdrobnienie porostu zalegającego także w bruzdach. Nieco gorszą jakość przygotowania plantacji do zbioru uzyskuje się ścinaczem zielonek lub sieczkarnią polową, które przy właściwej rozstawie kół rozdrabniają łęciny nad grzbietem redlin; Rys rzędowy rozdrabniacz łęcin Z 366 metodą chemiczną polegającą na niszczeniu łęcin i chwastów preparatem Reglone w dawkach 3-5 l/ha rozpuszczonych w l wody. Przy małej masie łęcin wystarczająca jest dawka 2-3 l/ha, natomiast przy dużej masie, szczególnie odmian średnio późnych i późnych, takich jak: Czapla, Salto, Wolfram, Ursus, Bzura, Grot, Hinga, Jasia, Neptun, Lawina, Rudawa, Skawa, Ślęza, Sonda i Umiak, wskazany jest podział dawki na dwa opryski w odstępach 3-4 dni. Do pierwszego zabiegu należy zastosować 3 l/ha, a do drugiego 2 l/ha. Dzięki dodaniu Atpolu w dawce 1 l/ha można zmniejszyć dawkę Reglone o 20-30%. Po oprysku defoliantem następuje jeszcze przez ok. 6 dni przyrost plonu wskutek intensywnego spływu asymilatów z liści i łodyg do bulw; metodą chemiczno-mechaniczną zalecaną szczególnie w produkcji nasiennej Rys rzędowy rozdrabniacz łęcin Z 322 ziemniaka. Polega ona, tak jak chemiczna, na terminowym oprysku preparatem Reglone, a następnie tuż przed zbiorem mechanicznym rozdrobnieniu wyschniętych łęcin i chwastów; metodą mechaniczno-chemiczną polegającą na mechanicznym rozdrobnieniu łęcin, a następnie oprysku Reglone w dawkach o połowę niższych niż przy metodzie chemicznej. Metoda ta jest o ok. 40% tańsza w porównaniu z chemiczną, lecz wskutek szybkiego przerwania wegetacji odmian późnych plony mogą być niższe. Mechaniczny zbiór ziemniaków Mechaniczny zbiór ziemniaków należy wykonać po osiągnięciu pełnej dojrzałości bulw (tj. gdy naskórek bulwy nie złuszcza się pod naciskiem kciuka) przy temperaturze gleby powyżej 10 o C i wilgotności nie większej niż

3 16 Ziemniak Polski 2006 nr 3 15%. Im niższa temperatura gleby i większa wilgotność, tym większa podatność bulw na uszkodzenia mechaniczne. Przy niskiej temperaturze gleby naskórek bulw staje się mniej elastyczny i są one w większym stopniu narażone na obicie przez pręty odsiewające kopaczek lub kombajnów, a także w transporcie i rozładunku. Przy większej wilgotności gleby zmniejsza się jej odsiewalność, obniża się jakość pracy maszyn zbierających i dokładność zbioru. W zależności od wczesności odmiany wykopki ziemniaków należy przeprowadzić w terminie od połowy sierpnia do końca września. Jedynie w centralnych, południowych i południowo-zachodnich rejonach kraju, gdzie nie ma obawy wystąpienia znacznych przygruntowych przymrozków, zbiór późnych odmian skrobiowych przeznaczonych do przetwórstwa na krochmal można przedłużyć do października. Najprostszymi maszynami do zbioru ziemniaków, jakie stosuje się jeszcze na małych plantacjach we wschodnich i południowo-wschodnich rejonach kraju, są jednorzędowe kopaczki gwiazdowe pochłaniające na ręczne zbieranie nakłady ponad 150 roboczogodzin na hektar. Kopaczki te, o symbolach Z 612 i Z 647, wymagają ciągnika o mocy KM; charakteryzują się dużym rozrzutem wykopanych ziemniaków i zwiększonym uszkadzaniem bulw. Rys. 3. Kopaczka wibracyjna Z 641 Rys. 4. Kopaczka przenośnikowa Z 649 Wielu producentów maszyn rolniczych produkuje dla małych plantacji jednorzędowe kopaczki wibracyjne: Z 620, Z 625, Z 629, Z 641 i Z 648, które mogą być także wykorzystane, po zmianie lemiesza wyorującego, do zbioru buraków, marchwi i innych. Są to maszyny lekkie, bardzo tanie, cechujące się małym wskaźnikiem uszkodzeń mechanicznych bulw; wymagają dokładnego przygotowania plantacji do zbioru oraz dobrze odsiewalnej gleby. Dla małych plantacji produkuje się także jednorzędowe kopaczki przenośnikowe Z 649 i Z 632, które są szczególnie przydatne do zbioru ziemniaków odmian wczesnych przeznaczonych na wczesny zbiór, a także w pracach hodowlanych. Rys. 5. Kopaczka 2-rzędowa półzawieszana przenośnikowa Z 609 Rys. 6. Kopaczka 2-rzędowa zawieszana przenośnikowa Z 628

4 Ziemniak Polski 2006 nr 3 17 Dwurzędowe kopaczki przenośnikowe są obecnie wyposażone w powlekane tylne odsiewacze, które zmniejszają uszkodzenia bulw. Nowe typy tych kopaczek, jak: Z 628, Z 640 i Z 662, mają bezstopniową regulację głębokości kopania i są zawieszane na ciągniku, co ułatwia manewrowanie przy nawrotach. Wyposażone są ponadto w kroje tarczowe uniemożliwiające zapychanie się lemieszy i zabezpieczające przed staczaniem się bulw obok maszyny oraz powlekane otulinami zsypy kierujące odsiane z gleby ziemniaki na wał o regulowanej szerokości. Pozwala to kopać na zapas. Dzięki ogrzaniu się i obsuszeniu bulwy stają się bardziej elastyczne i mniej narażone na uszkodzenia mechaniczne podczas transportu, przeładunku i sortowania. Do zbioru ziemniaków na wczesny zbiór szczególnie przydatna jest jednorzędowa kopaczka przenośnikowa ze stołem przebierczym Z 651. Praca tej kopaczki eliminuje uciążliwe ręczne zbieranie bulw z ziemi oraz konieczność noszenia koszy lub skrzynek. Maszyna ta może być przystosowana do zbioru warzyw korzeniowych, podbierania cebuli, a nawet cebulek kwiatowych. Wymaga jednak zatrudnienia 5-7 robotników do wybierania ziemniaków przy stole przebierczym i do obsługi workowników. Ma ona pomost o ładowności do 300 kg do okresowego magazynowania ziemniaków. Kopaczka Z 651 może pracować na plantacjach o szerokości międzyrzędzi 62,5-75,0 cm przy prędkości roboczej 0,7-1,0 km/h. Zastosowanie do zbioru kombajnów ziemniaczanych oznacza ponad 3-krotnie mniejszą pracochłonność. Obecnie w kraju użytkuje się 5 podstawowych wersji kombajnów jednorzędowych: Z 643 Bolko, Z 643/1, Z 644 Anna, Z 650/1 Pyra 1 i Z 652. Na życzenie odbiorcy kombajny Z 644 i Z 643 mogą być wyposażone w dodatkowe urządzenia separujące lub workujące oraz platformę do okresowego magazynowania worków lub skrzynek. Zasobniki kombajnów są opróżniane za pomocą siłownika hydraulicznego (Z 643 Bolko) lub przenośnika podłogowego stanowiącego dno zasobników w pozostałych typach. Bardzo dobre parametry zbioru osiąga kombajn Z 650/1 Pyra wyposażony w zasobnik o pojemności 2000 kg, z przenośnikiem podłogowym. Ma on szeroki przenośnik odsiewający z wymiennymi i stałymi otulinami na prętach, z możliwością regulacji prędkości przenośników stołu przebierczego i wyłączenia napędu w razie zagrożenia bezpieczeństwa obsługi. Może pracować nawet przy niezniszczonych łętach z prędkością km/h, w rozstawie międzyrzędzi 62,5-75,0 cm, uzyskując wydajność 0,1-0,2 ha/h. Rys. 7. Kombajn jednorzędowy do zbioru ziemniaków Z 643/1 Rys. 8. Kombajn jednorzędowy Z 650/1 Pyra 1 produkcji Agromet Brzeg

5 18 Ziemniak Polski 2006 nr 3 Rys. 9. Kombajn jednorzędowy Z 652 produkcji AKPiL Pilzno Rys. 10. Dwurzędowa kopaczka ładująca Z 650/2 Pyra 2 produkcji Agromet Brzeg Najnowocześniejszy kombajn Z 652, o dużej wydajności, ma krótkie powlekane przenośniki odsiewające, które minimalizują uszkodzenia bulw nawet przy prędkości pracy do 6 km/h, dodatkowe urządzenia czyszczące i niewielki stół przebierczy dla 2 pracowników. Regulowany rozstaw kół jezdnych umożliwia łatwe przestawianie do wybranej rozstawy międzyrzędzi. Kombajn ma duży zasobnik na ziemniaki, o pojemności 3000 kg. Największą wydajność (do 0,5 ha/godz.) i małe nakłady (ok. 20 roboczogodzin na 1 ha) można osiągnąć przy zbiorze ziemniaków 2- -rzędową kopaczką ładującą Z 650/2 Pyra 2. Kopaczka ta nadaje się do zbioru z dużych plantacji na glebach o małym zakamienieniu i zbryleniu. Wymaga do współpracy ciągników i przyczep samowyładowczych o dużej pojemności. Na plantacjach o dobrze rozdrobnionym poroście charakteryzuje się niskim wskaźnikiem uszkodzeń mechanicznych bulw zapewniającym ich dobrą trwałość przechowalniczą. W celu ograniczenia uszkodzeń bulw należy dostosować prędkość pracy kopaczki ładującej do warunków glebowych oraz wyregulować wstrząsacze na odpowiednią intensywność wstrząsów w taki sposób, aby gleba odsiewała się pod koniec przenośnika odsiewającego. Na glebach łatwo odsiewalnych można pracować z większą prędkością roboczą do 7-8 km/h.