MECHANIZM RYNKOWY. dr Sylwia Machowska

Transkrypt

1 MECHANIZM RYNKOWY dr Sylwia Machowska 1

2 Plan wykładu Rynek Popyt, wielkość popytu, prawo popytu Podaż, wielkość podaży, prawo podaży Równowaga rynkowa 2

3 Rynek 3

4 Rynek Rynek to proces wzajemnego oddziaływania popytu i podaży za pośrednictwem ceny. 4

5 Rynek Rynek to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy sprzedającymi i kupującymi w celu dokonania transakcji kupna-sprzedaży. Rynek to proces, w którym kupujący i sprzedający decydują o ilościach dóbr nabywanych i sprzedawanych oraz o ich cenach. 5

6 Popyt definicje Popyt (D) to odwrotna zależność ilościowo cenowa wskazująca ile jednostek danego dobra konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć przy różnych poziomach ceny (P), w określonym przedziale czasu, ceteris paribus. Ceteris paribus to przyjmowane założenie o niezmienności innych czynników. Wielkość popytu jest to ilość dobra (X) nabywana przy danej cenie (jest to punkt na krzywej popytu) 6

7 Prawo popytu i krzywa popytu Wzrost ceny dobra powoduje spadek wielkości popytu, zaś spadek ceny powoduje wzrost wielkości popytu. Graficznym wyrazem działania prawa popytu jest przesunięcie wzdłuż krzywej popytu w górę lub w dół 7

8 Czynniki pozacenowe (ceteris paribus) i krzywa popytu Zmiany czynników pozacenowych powodują, zmianę popytu. Graficznym wyrazem oddziaływania czynników pozacenowych jest przesunięcie całej krzywej popytu w prawo lub w lewo 8

9 Czynniki pozacenowe ( ceteris paribus ) wpływające na popyt: Ceny innych produktów (substytucyjnych i komplementarnych) Dochody nabywców Moda, preferencje, gusty, postęp cywilizacyjny Liczba kupujących Przewidywania dotyczące cen w przyszłości Pozostałe czynniki 9

10 Inne czynniki wpływające na popyt Z powodu rosnącej populacji pingwinów rośnie popyt na lód. 10

11 Dobra substytucyjne i komplementarne - zależności Dobra A i B są substytutami. PA DB Dobra A i B są komplementarne wobec siebie. PA DB 11

12 Przypomnienie Zmiana popytu i zmiana wielkości popytu Zmiana popytu ilustrowana jest przesunięciem krzywej D. Zmiana wielkości popytu przesunięciem po krzywej D. 12

13 Czy ruch krzywej popytu w prawo obrazuje prawo popytu? P D 0 X 13

14 Czy prawo popytu mówi o wzroście bądź spadku popytu? P D 0 X 14

15 Czy wzrost ceny dobra X spowoduje spadek popytu na to P dobro? D 0 X 15

16 Czy spadek ceny dobra X spowoduje wzrost wielkości P popytu na to dobro? D 0 X 16

17 Podaż definicje Podaż (S) to prosta zależność ilościowo cenowa wskazująca ile jednostek danego dobra producenci są skłonni i są w stanie dostarczyć na rynek przy różnych poziomach ceny (P), w określonym przedziale czasu, ceteris paribus. 17

18 Wielkość podaży to ilość dobra wytwarzana przy danej cenie przez producentów (punkt na krzywej S). 18

19 Prawo podaży i krzywa podaży Wzrost ceny dobra powoduje wzrost wielkości podaży, zaś spadek ceny spadek wielkości podaży Graficznym wyrazem działania prawa podaży jest przesunięcie wzdłuż krzywej podaży w górę lub w dół 19

20 Czynniki pozacenowe (ceteris paribus) i krzywa podaży Zmiany czynników pozacenowych powodują zmianę podaży. Graficznym wyrazem działania czynników pozacenowych jest przesunięcie całej krzywej podaży w prawo lub w lewo. 20

21 Czynniki pozacenowe ( ceteris paribus ) wpływające na podaż: Ceny czynników produkcji Dostępność czynników produkcji Technologia produkcji Ceny innych produktów Liczba sprzedających Oczekiwania dotyczące przyszłych cen produktów i czynników wytwórczych 21

22 Równowaga rynkowa cena i ilość równowagi Na rynku następuje spotkanie nabywców i sprzedawców. Interesy obu grup są przeciwstawne. Nabywcy chcieliby kupić jak najtaniej a producenci chcieliby sprzedać jak najdrożej, istnieją jednak granice, gdyż: 22

23 - Żaden nabywca nie może zapłacić każdej ceny po osiągnięciu pewnego poziomu zrezygnuje z zakupu. - Żaden sprzedawca nie może sprzedać swojego produktu taniej niż wynika to z kosztów produkcji i określonego zysku minimalnego. 23

24 Rynek w wyniku gry popytu i podaży będzie dążył do równowagi rynkowej. Równowaga rynkowa następuje gdy wielkość popytu zrówna się z wielkością podaży. Jednak rynek nie zawsze osiąga równowagę. No, to co jest jak równowagi nie ma? 24

25 Przy zbyt niskiej cenie wielkość zapotrzebowania przewyższa ilość oferowaną, przy zbyt wysokiej cenie ilość oferowana przewyższa wielkość zapotrzebowania. 25

26 Równowaga rynkowa zmienia się za każdym razem gdy wpłynie na nią zmiana ceny lub któryś z czynników pozacenowych oddziałujących na popyt i podaż, które powodują przesunięcia się krzywych popytu i podaży w prawo lub w lewo. 26

27 Zmiana równowagi rynkowej P X 27

28 Nadwyżka i niedobór Sytuacja kiedy: wielkość S > wielkości D nadwyżka rynkowa wielkość D > wielkości S niedobór rynkowy 28

29 Cena równowagi (P E ) i ilość równowagi (Q E ) występują w punkcie przecięcia się krzywych popytu i podaży (E) Cena (P) 29

30 Równowaga na rynku czekolady przykład Cena (zł/tabliczkę) Popyt (mln tabliczek/rok) Podaż (mln tabliczek/rok) S 0, , , , , , D 30

31 Nierównowaga na rynku Kiedy na rynku występuje nierównowaga, konkurencja między tymi, którzy chcą kupić, a z drugiej strony między tymi, którzy chcą sprzedać, wyzwala siły, które spowodują zmianę ceny w kierunku równowagi. Nie ma potrzeby kierowania rynkiem sam znajdzie drogę do równowagi. Kieruje nim niewidzialna ręka. 31

32 Wpływ wzrostu popytu na sytuację na rynku Następuje wzrost ceny równowagi oraz wzrost wielkości równowagi. 32

33 Wpływ spadku popytu na sytuację na rynku Następuje spadek ceny równowagi oraz spadek wielkości równowagi. 33

34 Wpływ wzrostu podaży na sytuację na rynku Następuje spadek ceny równowagi oraz wzrost wielkości równowagi. 34

35 Wpływ spadku podaży na sytuację na rynku Podaż spada do góry! 35

36 Funkcja popytu Funkcja popytu - zależność między ilością nabywanego dobra w danym czasie a czynnikami wpływającymi na zmianę ilości nabywanego dobra: Dx = f (Pn, P1,, Pn-1, Y, W, U, L, e, E) Dx popyt na dobro X; Pn cena badanego dobra; P1,, Pn-1 ceny innych dóbr (substytucyjnych i komplementarnych); Y dochód konsumentów; W poziom dobrobytu nabywcy; U gusty i upodobania konsumentów, użyteczność dobra; L liczba nabywców e oczekiwania co do poziomu przyszłych cen; E pozostałe czynniki (opinia znajomych, rekomendacje popularnej osoby, czynniki losowe). 36

37 Funkcja podaży Funkcja podaży zależność między ilością dobra dostarczonego na rynek w danym czasie a czynnikami wpływającymi na ilość dobra oferowanego przez wytwórców: Sx = f (Pn, P1,, Pn-1, F1,, Fm, T, Pr, M, e, E) Sx ilość dobra A dostarczonego na rynek; Pn cena badanego dobra; P1,, Pn-1 ceny innych dóbr (substytucyjnych i komplementarnych); F1,, Fm ceny czynników produkcji; T stosowane technologie; Pr cele działania firmy (maksymalizacja zysków); M majątek przedsiębiorstwa; e oczekiwania co do poziomu przyszłych cen; E pozostałe czynniki (np. pogoda, czynniki losowe). 37

38 Krzywe popytu i podaży jako funkcje liniowe Krzywa popytu jest najczęściej ilustrowana funkcją liniową opisaną równaniem: XD = a bp Krzywa podaży ilustrowana jest funkcją liniową opisaną równaniem: XS = a + bp 38

39 Krzywe popytu i podaży jako funkcje gdzie: liniowe XD,XS, to odpowiednio wielkość popytu i wielkość podaży a wielkość popytu lub podaży przy cenie dobra równej zero b - nachylenie krzywych (mierzone stosunkiem ΔX / ΔP, czyli odwrotnością współczynnika nachylenia) P cena dobra 39

40 Przykład Popyt rynkowy opisany jest równaniem: XD = 60 2P Podaż rynkowa opisana jest równaniem: XS = P Oblicz cenę i wielkość równowagi rynkowej. 60-2P = P XD = 60-2P -2P-2P= XD = P=-100 /-1 XD = 10 P= 25 40

41 Czy można te funkcje zapisać inaczej? XD = 60 2P P= 30 0,5X XS = P P = ,5X 41

42 Państwowa kontrola cen Kontrola cen może polegać na określaniu progów lub pułapów cenowych tj. cen maksymalnych lub minimalnych. Inną formą kontroli cen jest narzucenie cen urzędowych, wówczas państwo ustala konkretną wysokość ceny a nie tylko jej pułap. 42

43 Cena maksymalna Takie ograniczenie wprowadza się w celu ochrony konsumenta przed zbyt wysokimi cenami. Istnieje ryzyko że sprzedawcy będą odkładać część towarów dla swoich znajomych, niekoniecznie ubogich; dlatego też cenie maksymalnej często towarzyszy system ograniczeń ilościowych (reglamentacja). 43

44 Cena minimalna Ustalana przez większość państw na produkty rolne w celu ochrony producenta. W niektórych przypadkach państwo posuwa się do czegoś więcej niż kontrola cen: kupuje pewne ilości dóbr (skup interwencyjny). Np. masło sprzedawane jest w Europie Zachodniej przy cenie wyższej niż rynkowa, a nadwyżka podaży zostaje skupowana przez państwo. 44

45 Paradoksy rynkowe Zależność między ceną a ilością jest z reguły odwrotna: gdy cena wzrasta wielkość popytu zmniejsza się a gdy cena maleje wielkość popytu rośnie (prawo popytu). Nie zawsze jednak rynek zachowuje się zgodnie z prawem popytu; takie sytuacje określamy jako paradoksy. 45

46 Paradoksy rynkowe wyjątki od prawa popytu Paradoks Giffena Paradoks Veblena (efekt prestiżowy) Paradoks spekulacyjny 46

47 Paradoks Giffena Jest to zwiększenie wielkości popytu na dobro podstawowe spowodowane wzrostem jego ceny. Przy bardzo niskich dochodach nabywców, zwiększenie ceny dobra podstawowego (np. chleba) powoduje zwiększenie zapotrzebowania na to dobro i spadek popytu na dobra komplementarne (np. masło) 47

48 Jest to związane z powstałą w wyniku wzrostu ceny danego dobra koniecznością zwiększenia jego zakupów dla zrekompensowania braku innych dóbr, na których zakup nie wystarcza już pieniędzy (np. masło) 48

49 Paradoks Giffena - przykład W XIX wieku w Irlandii, która wówczas była jeszcze bardzo biednym krajem, znacząco rosła cena ziemniaków i chleba, a konsumenci kupowali ich coraz więcej. Polegało to na tym, że wydatki na te podstawowe artykuły żywnościowe stanowiły dużą część budżetu i gdy cena wzrosła, zaczęto kupować ich więcej, bo ludzi nie stać było na inne produkty. 49

50 Paradoks Veblena = efekt prestiżowy = efekt snoba Jest to zwiększenie wielkości popytu na dobro luksusowe, spowodowane wzrostem jego ceny. Dotyczy dóbr będących dla niektórych osób symbolami prestiżu społecznego i poziomu zamożności. Przykład: wzrost cen obrazów jakiegoś malarza może spowodować wzrost wielkości popytu na jego obrazy. 50

51 Paradoks spekulacyjny Jest to zwiększenie zapotrzebowania na dobro spowodowane wzrostem jego ceny, jeśli nabywcy przewidują, że w najbliższym czasie ceny nadal będą rosły. 51

52 Przychody producentów oraz wydatki konsumentów TR=TE TR = P X gdzie: TR przychód ze sprzedaży (w założeniach równy TE) P cena danego dobra X lub Q nabyta ilość danego dobra TR= TR=

53 Nadwyżka konsumenta Jest to różnica między wydatkami jakie konsumenci skłonni byliby ponieść a wydatkami rzeczywiście przez nich poniesionymi. 53

54 Nadwyżka producenta Różnica między przychodem uzyskanym przez producentów ze sprzedaży określonej ilości dobra X, a przychodem koniecznym do skłonienia ich do dostarczenia na rynek tej ilości dobra X. 54

55 Ćwiczenie: Proszę odwrócić funkcję popytu oraz ją wykreślić. X= 8,5 0,05P Odwrócona postać równania popytu przyjmuje postać. P= X 55

56 Ćwiczenie: Funkcja popytu opisana jest równaniem x=580-2p. Przy obecnej cenie towaru równej 240j.p. sprzedawanych jest 100 sztuk. Gdyby obniżyć cenę do 235j.p. sprzedaż wyniosłaby wówczas sztuk 56

57 57

58 58

59 59

60 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 60