Ekonomia wykład 02. dr Adam Salomon

Transkrypt

1 Ekonomia wykład 02 dr Adam Salomon

2 Ekonomia: GOSPODARKA RYNKOWA. MIKROEKONOMICZNE PODSTAWY GOSPODAROWANIA Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 2

3 Rynek Rynek jest to proces, w ramach którego sprzedający i kupujący określają, co chcą sprzedać lub kupić i na jakich warunkach. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 3

4 Uczestnicy gry rynkowej i ich główne motywy działania Gospodarstwa domowe maksymalizowanie korzyści oraz użyteczności zakupionych dóbr i usług Firmy zysk Rząd dobrobyt i stabilność ogólnogospodarcza Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 4

5 Popyt i podaż Ludzie, którzy chcą i są w stanie kupić po określonej cenie dane dobro, tworzą popyt. Wszyscy, którzy chcą i są w stanie sprzedać po określonej cenie dane dobra, reprezentują podaż. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 5

6 Popyt Popyt na dane dobro jest determinowany przez preferencje, dochody oraz oczekiwania konsumentów, a każda zmiana tych czynników powoduje przesunięcie krzywej popytu. Ruch wzdłuż krzywej popytu zaś jest spowodowany zmianą poziomu cen danego dobra. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 6

7 Krzywa popytu Krzywa popytu (rys. 2.1) przedstawia ilość danego dobra, jaką ludzie chcą kupić przy różnych poziomach cen. Im niższa cena, tym więcej ludzie będą skłonni kupić danego dobra. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 7

8 Podaż Podaż danego dobra jest determinowana przez poziom technologii, koszty czynników produkcji, oczekiwania, podatki oraz liczbę producentów. Zmiana tych czynników powoduje przesunięcie krzywej podaży. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 8

9 Krzywa podaży Krzywa podaży (rys. 2.2) przedstawia ilość danego dobra, jaką producenci wyprodukują przy różnych poziomach cen. Im wyższa cena, tym więcej producenci wytworzą danego dobra. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 9

10 Równowaga rynkowa Równowaga rynkowa oznacza zrównoważenie popytu i podaży. Przy wyznaczonej cenie równowagi każdy, kto chce kupić lub sprzedać dane dobro, może to zrobić. Przy cenach wyższych od poziomu równowagi występują nadwyżki rynkowe (przewaga podaży nad popytem), a przy niższych niedobory rynkowe (przewaga popytu nad podażą). Graficzną ilustracją równowagi rynkowej jest punkt przecięcia krzywych popytu i podaży (E rys. 2.3). Określa on zarówno cenę, jak i ilość równowagi. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 10

11 Konkurencja (1) Konkurencja jest to proces, za pomocą którego uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swoich interesów, próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty pod względem ceny, jakości lub innych elementów, wpływających na decyzję zakupu. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 11

12 Konkurencja (2) Konkurencja (łac. concurrentia współzawodnictwo) proces, w którym uczestnicy rynku dążą do realizacji swoich interesów poprzez przedstawienie jak najkorzystniejszej oferty, w skład której wchodzi nie tylko cena, ale także np. jakość wyrobu, serwis gwarancyjny i pogwarancyjny. Kupujący konkurują, chcąc zdobyć ograniczoną ilość dóbr na rynku, natomiast sprzedający walczą o pieniądze kupujących. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 12

13 Konkurencja (3) Konkurencję można podzielić na cenową, czyli związaną z ilością dóbr, które są w stanie kupić nabywcy za określoną kwotę oraz konkurencję pozacenową, która określa jakość produktu, styl, cechy wyrobu, jego parametry użytkowe, trwałość udzielanej gwarancji, marki, serwisu czy ewentualnego kredytu. Ponadto ważnym narzędziem współczesnej konkurencji jest reklama, promocja, marketing. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 13

14 Czynniki wpływające na konkurencyjność firmy względny udział w rynku jakość wyrobów lub usług wyobrażenie o marce konkurencyjność cen system dystrybucji skuteczność promocji moce wytwórcze innowacyjność szerokość i głębokość asortymentu badania i rozwój firmy w danej dziedzinie stopień opanowania technologii jednostkowe koszty produkcji i marketingu marketing dostępność surowców skuteczność poszczególnych faz sprzedaży sprawność zarządzania daną firmą poziom kadry Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 14

15 Siły napędowe konkurencji wewnątrz sektora Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 15

16 Konkurencja w UE musi być uczciwa (przynajmniej w teorii) Zgodnie z przepisami UE przedsiębiorstwa nie mogą: 1. ustalać cen lub dzielić się rynkami między sobą; 2. nadużywać pozycji dominującej na danym rynku w celu wyeliminowania mniejszych konkurentów; 3. łączyć się, jeżeli w wyniku fuzji uzyskałyby pozycję umożliwiającą kontrolowanie danego rynku. W praktyce zasada ta zapobiega tylko niektórym połączeniom. Duże przedsiębiorstwa działające w UE, aby połączyć się, muszą uzyskać zgodę Komisji Europejskiej nawet jeśli mają siedzibę poza obszarem UE. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 16

17 Konkurencja w UE musi być uczciwa (przynajmniej w teorii) - wyjątki W szczególnych okolicznościach Komisja może zgodzić się na to, aby dana firma uzyskała lub zachowała pozycję monopolisty np. w przypadku wyjątkowo kosztownej infrastruktury (tzw. monopole naturalne) lub konieczności zagwarantowania usługi użyteczności publicznej. Jednak: 1. monopoliści muszą wykazać, że traktują inne firmy w sposób uczciwy; 2. infrastruktura monopoli naturalnych musi być udostępniana wszystkim użytkownikom; 3. przychodów uzyskanych z tytułu świadczenia usług użyteczności publicznej nie można przeznaczać na dotowanie działalności komercyjnej, co mogłoby umożliwić stosowanie cen niższych od cen konkurentów. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 17

18 Elastyczność cenowa popytu Elastyczność cenowa popytu (E c ) określa w przybliżeniu, o ile procent zmniejszy się popyt na dane dobro, gdy jego cena wzrośnie o 1%. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 18

19 Rodzaje popytu Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 19

20 Elastyczność cenowa popytu jest stosunkowo mała, gdy: 1. brak jest substytutów na rynku, a konkurencja jest nieliczna; 2. nabywcy wolno zmieniają swoje przyzwyczajenia (wzorce) zakupowe; 3. nabywcy sądzą, że wyższe ceny są związane z usprawnieniami (ulepszeniami) produktu lub odpowiadają bieżącej inflacji. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 20

21 Charakterystyka rynku Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 21

22 Wyjątki od prawa popytu Paradoks Giffena Paradoks Veblena Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 22

23 Robert Giffen Robert Giffen w II połowie XIX wieku w Wielkiej Brytanii podczas swoich badań stwierdził, że mimo wzrostu cen chleba, wielkość popytu na to dobro również wzrasta. Zaobserwował to przede wszystkim u najuboższych gospodarstw domowych, w których wydatki na chleb były wysokie w stosunku do całości wydatków. Chleb jest specyficznym dobrem konsumpcyjnym, dlatego też nie posiada bliskich substytutów, a gospodarstwa nie mogą go wyeliminować ze swojego koszyka nabywanych dóbr i usług. Zaistniała wręcz sytuacja odwrotna, a mianowicie to chleb był substytutem innych dóbr żywnościowych, których ceny były relatywnie wyższe od ceny chleba. Taka sytuacja powoduje wzrost jego spożycia. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 23

24 Paradoks Giffena Paradoks Giffena - sytuacja ekonomiczna, w której popyt na dane dobro wzrasta pomimo wzrostu ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanych dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie posiada bliskich substytutów (np. chleb), dlatego popyt rośnie. Paradoks Giffena jest jednym z dwóch (obok paradoksu (efektu) Veblena) przypadków w mikroekonomii, zaprzeczających działaniu krzywej popytu (wg której wzrost ceny danego dobra powoduje spadek popytu na to dobro). Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 24

25 Paradoks Veblena, efekt Veblena Efekt Veblena (efekt demonstracji, efekt prestiżowy, efekt snoba), zwany także paradoksem Veblena, dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost wielkości popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr. Posiadanie takich dóbr jest środkiem dowartościowania się, dlatego popyt na nie jest tym większy, im mniej ludzi je posiada, i paradoksalnie rośnie wraz z ceną. D - popyt P - cena towaru Q - ilość jednostek towaru, którą konsumenci chcą zakupić po danej cenie Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 25

26 Paradoks Veblena przyczyna Przyczyna tego zjawiska tkwi w chęci ukazania przez najzamożniejsze grupy społeczne swojego statusu materialnego za sprawą posiadanych dóbr luksusowych. Przykładami tego rodzaju dóbr są rzadkie dzieła sztuki i markowe ubiory znanych projektantów mody. Nazwa pochodzi od nazwiska socjologa Thorsteina Veblena a został opisany po raz pierwszy w jego książce: Teoria klasy próżniaczej. W książce autor przedstawia teorię, wg której ludzie kupują dobra materialne, by używać ich na pokaz (tzw. konsumpcja na pokaz). Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 26

27 Paradoks Veblena najcenniejsze marki luksusowe świata Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 27

28 Paradoks Veblena rynek dóbr luksusowych w Polsce Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 28

29 Poziom penetracji polskiego rynku dóbr luksusowych Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 29

30 Rodowód marek luksusowych obecnych w Polsce Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 30

31 Ćwiczenie 2.1. Na rys. 2.4 przedstawiono zmianę sytuacji na rynku piór wiecznych; widzimy przesunięcie krzywej popytu na pióra z D 0 do D 1. Które z poniższych zjawisk mogły spowodować to przesunięcie? A. Spadek cen dóbr substytucyjnych. B. Spadek cen dóbr komplementarnych. C. Spadek cen surowców używanych przy produkcji dóbr. D. Zmniejszenie się dochodów nabywców. E. Zmniejszenie się VAT. F. Kampania reklamowa. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 31

32 Ćwiczenie odpowiedź Na rys. 2.4 przedstawiono zmianę sytuacji na rynku piór wiecznych; widzimy przesunięcie krzywej popytu na pióra z D 0 do D 1. Które z poniższych zjawisk mogły spowodować to przesunięcie? A. Spadek cen dóbr substytucyjnych. B. Spadek cen dóbr komplementarnych. C. Spadek cen surowców używanych przy produkcji dóbr. D. Zmniejszenie się dochodów nabywców. E. Zmniejszenie się VAT. F. Kampania reklamowa. Odpowiedź: Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 32

33 Ćwiczenie 2.2. Na rys. 2.5 przedstawiono zmianę sytuacji na rynku namiotów turystycznych; krzywa podaży namiotów przesunęła się z S 0 do S 1. Które z poniższych czynników mogły to spowodować? A. Wprowadzenie nowych, ulepszonych metod produkcji namiotów. B. Spadek cen dóbr komplementarnych dla namiotów. C. Zwiększenie stawek płac robotników zatrudnionych przy produkcji namiotów. D. Zwiększenie dochodów nabywców. E. Spadek cen komponentów używanych przy produkcji namiotów. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 33

34 Ćwiczenie 2.2. odpowiedź Na rys. 2.5 przedstawiono zmianę sytuacji na rynku namiotów turystycznych; krzywa podaży namiotów przesunęła się z S 0 do S 1. Które z poniższych czynników mogły to spowodować? A. Wprowadzenie nowych, ulepszonych metod produkcji namiotów. B. Spadek cen dóbr komplementarnych dla namiotów. C. Zwiększenie stawek płac robotników zatrudnionych przy produkcji namiotów. D. Zwiększenie dochodów nabywców. E. Spadek cen komponentów używanych przy produkcji namiotów. Odpowiedź: Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 34

35 Ćwiczenie 2.3. W tab. 2.3 przedstawiono wielkość zakupów czekolady, dokonanych przez 3 osoby, przy różnych poziomach cen. A. Zakładając, ze mamy na rynku tylko 3 osoby (nabywców czekolady), określ popyt na rynku czekolady (uzupełnij tab. 2.3). B. Narysuj 3 indywidualne krzywe popytu i krzywą popytu dla całego rynku (założenie jak wyżej). Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 35

36 Ćwiczenie 2.3. odpowiedź W tab. 2.3 przedstawiono wielkość zakupów czekolady, dokonanych przez 3 osoby, przy różnych poziomach cen. A. Zakładając, ze mamy na rynku tylko 3 osoby (nabywców czekolady), określ popyt na rynku czekolady (uzupełnij tab. 2.3). B. Narysuj 3 indywidualne krzywe popytu i krzywą popytu dla całego rynku (założenie jak wyżej). Odpowiedź: Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 36

37 Ćwiczenie 2.4. Dane w tab. 2.4 reprezentują popyt i podaż na rynku konserw rybnych przy różnych poziomach cen. A. Narysuj krzywe popytu i podaży. B. Jaka będzie nadwyżka popytu lub podaży, jeżeli cena ustali się na poziomie 2,00 zł za puszkę? C. Jaka będzie nadwyżka popytu lub podaży, jeżeli cena ustali się na poziomie 3,50 zł za puszkę? D. Znajdź cenę równowagi i ilość równowagi. E. Jaka będzie nowa cena i ilość równowagi, jeżeli wzrosty dochody konsumentów i wzrósł popyt o 10 mln sztuk rocznie (przy każdym poziomie cen)? Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 37

38 Ćwiczenie odpowiedź Odpowiedź: Dane w tab. 2.4 reprezentują popyt i podaż na rynku konserw rybnych przy różnych poziomach cen. A. Narysuj krzywe popytu i podaży. B. Jaka będzie nadwyżka popytu lub podaży, jeżeli cena ustali się na poziomie 2,00 zł za puszkę? C. Jaka będzie nadwyżka popytu lub podaży, jeżeli cena ustali się na poziomie 3,50 zł za puszkę? D. Znajdź cenę równowagi i ilość równowagi. E. Jaka będzie nowa cena i ilość równowagi, jeżeli wzrosty dochody konsumentów i wzrósł popyt o 10 mln sztuk rocznie (przy każdym poziomie cen)? Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 38

39 Test wyboru pytanie 2.1. Jeżeli wzrost ceny produktu X powoduje spadek popytu no produkt Y, to możemy wywnioskować, że: a) X i Y są dobrami substytucyjnymi; b) cena produktu Y wzrośnie; c) X i Y są dobrami komplementarnymi; d) produkcja dobra Y wzrośnie. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 39

40 Test wyboru pytanie 2.2. Rozważmy zmiany na rynku zboża. Jeżeli cena nawozów spada, to możemy oczekiwać: a) zmniejszenia podaży zboża; b) zmniejszenia popytu na zboże; c) wzrostu cen zboża; d) wzrostu podaży zboża. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 40

41 Test wyboru pytanie 2.3. Na pytanie "dla kogo?", gospodarka rynkowa odpowiada przez następującą alokację dóbr: a) dla tych, którzy są skłonni i są w stanie zapłacić; b) na zasadzie równości; c) zgodnie z potrzebami konsumentów; d) na zasadzie: kto pierwszy ten lepszy. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 41

42 Test wyboru pytanie 2.4. Które z poniższych czynników nie spowodują przesunięcia krzywej popytu na masło: a) wzrost dochodów konsumentów; b) wzrost ceny margaryny; c) wzrost ceny masła; d) wzrost preferencji konsumentów dla masła. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 42

43 Test wyboru pytanie 2.5. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 43

48 Test wyboru pytanie Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 48

56 Test wyboru odpowiedzi GOSPODARKA RYNKOWA. MIKROEKONOMICZNE PODSTAWY GOSPODAROWANIA. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 56

57 Zdania prawdziwe i fałszywe zdania Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 57

58 Zdania prawdziwe i fałszywe odpowiedzi GOSPODARKA RYNKOWA. MIKROEKONOMICZNE PODSTAWY GOSPODAROWANIA. Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 58

59 Ekonomia (WN AM w Gdyni) dziękuję za uwagę Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 59