EKONOMIA wykład 2 MECHANIZM RYNKOWY. Prowadzący zajęcia: dr inż. Magdalena Węglarz Politechnika Wrocławska Wydział Informatyki i Zarządzania

Transkrypt

1 EKONOMIA wykład 2 MECHANIZM RYNKOWY Prowadzący zajęcia: dr inż. Magdalena Węglarz Politechnika Wrocławska Wydział Informatyki i Zarządzania

2 PLAN WYKŁADU 1. Typy gospodarek. 2. Rynek i mechanizm rynkowy. 3. Popyt 4. Podaż 5. Cena rynkowa 6. Reakcje popytu na zmiany cen i dochodów.

3 Rynek Rynek całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Rynek koordynuje działalność podmiotów gospodarczych za pomocą mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy za pośrednictwem systemu cen dostarcza podmiotom gospodarczym informacje o stopniu rzadkości dóbr. Informacje te podmioty ekonomiczne przetwarzają wg zasady racjonalności i kierując się własnymi korzyściami podejmują decyzje o przeprowadzeniu transakcji.

4 Rynek Kryteria podział rynku: według przedmiotu obrotu (rynek produktów i usług konsumpcyjnych lub czynników produkcji) według zasięgu geograficznego (lokalny, regionalny, krajowy, itd.) w zależności od sytuacji rynkowej (rynek sprzedawcy lub nabywcy) w zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji (homogeniczny, heterogeniczny) w zależności od stopnia wyrównywania się cen (rynek doskonały i niedoskonały)

5 Rynek rodzaje rynku Rynek dóbr i usług konsumpcyjnych i inwestycyjnych

6 Gospodarka Każde społeczeństwo musi zmierzyć się z trzema fundamentalnymi problemami ekonomicznymi: co produkować, jak to produkować i dla kogo mają być przeznaczone te dobra. Trzy podstawowe pytania organizacji gospodarki - co, jak i dla kogo Jakie są możliwe odpowiedzi na te pytania? Społeczeństwa wypracowały różne ustroje gospodarcze. 6

7 Gospodarka Rozróżniamy dwa skrajne sposoby organizacji gospodarki. Na jednym końcu znajduje się rząd podejmujący większość decyzji ekonomicznych, a ci, którzy są na szczycie hierarchii, rozkazują tym stojącym niżej. Na drugim końcu jest ustrój, w którym decyzje zapadają na rynkach, gdzie jednostki lub przedsiębiorstwa dobrowolnie postanawiają uczestniczyć w wymianie dóbr i usług, przeważnie w zamian za zapłatę w pieniądzu. 7

8 Gospodarka W Stanach Zjednoczonych większość decyzji gospodarczych zapada poprzez mechanizm rynkowy. Ten system nazywa się rynkowym. Z gospodarką rynkową mamy do czynienia wtedy, gdy jednostki i prywatne przedsiębiorstwa podejmują większość decyzji dotyczących produkcji i konsumpcji. System cen, rynków, zysków i strat, zachęt i nagród określa, co, jak i dla kogo. Firmy produkują dobra, które przynoszą największe zyski (co), wykorzystując najmniej kosztowne techniki produkcji (jak). Konsumpcja determinowana jest przez ludzi decydujących, w jaki sposób wydadzą swoje zarobki i zyski z posiadanej własności (dla kogo). 8

9 Gospodarka Skrajnym przypadkiem gospodarki rynkowej, w której rząd trzyma się z daleka od decyzji ekonomicznych, jest leseferyzm (laissez-faire pozwólcie działać). Pogląd ten został opracowany w XVIII w. przez francuzkich fizjokratów, wg niego rola państwa powinna się ograniczyć do: przestrzegania prawa i utrzymania porządku, obrony narodowej, oraz dostarczania pewnych dóbr publicznych, których nie dostarczyłyby przedsiębiorstwa prywatne (np. ochrona zdrowia). W gospodarce opartej na leseferyzmie jedynym regulatorem jest cena; brak jest jakiejkolwiek ingerencji czynników zewnętrznych w procesy rynkowe. 9

10 Gospodarka "Mądry i skromny rząd, to taki który ochraniałby każdego człowieka przed możliwym wyrządzeniem mu szkody przez innego człowieka, który w każdym innym przypadku pozostawiałby ludzi wolnymi, mogącymi sami decydować o sposobach dążenia do realizacji celów gospodarczych i polepszania swojej doli" Thomas Jefferson ( ) (mowa inauguracyjna z 1801 roku) 10

11 Gospodarka Po drugiej stronie znajduje się gospodarka nakazowa, w której to rząd podejmuje wszystkie istotne decyzje dotyczące produkcji i dystrybucji. W gospodarce nakazowej większość czynników produkcji należy do państwa (ziemia i kapitał); to państwo posiada i kieruje przedsiębiorstwami w większości branż; to państwo jest pracodawcą większości pracowników i to ono mówi im, co mają robić, a także decyduje, w jaki sposób produkty i usługi będą dzielone w społeczeństwie. To rząd odpowiada za większość kwestii ekonomicznych, dysponując zasobami i aparatem decyzyjnym. 11

12 Gospodarka Współcześnie nie ma społeczeństwa, które w pełni zaliczałoby się do któregoś z tych modeli. Większość państw to raczej gospodarki mieszane, z elementami rynkowymi i nakazowymi. Dziś większość decyzji w USA i innych bogatych krajach zapada na rynku. Ale rząd odgrywa istotna rolę w nadzorowaniu jego funkcjonowania; wydaje prawa regulujące życie gospodarcze, zapewnia edukację i ochronę policyjną oraz kontroluje zanieczyszczenie środowiska. 12

13 Rynek Bez własności prywatnej rynek by się nie rozwinął. Jeśli państwo nie wpływa na cenę równowagi, rynek nazywamy wolnym. Rynek jest podstawowym mechanizmem rozwiązywania trzech kluczowych problemów każdej gospodarki, tzn. co, jak i dla kogo produkować.

14 Popyt Popyt na dobro to przypadająca na jednostkę czasu wielkość zapotrzebowania odpowiadająca różnym cenom tego dobra. Prawo popytu mówi, że przy innych czynnikach nie zmienionych (ceteris paribus) wielkość zapotrzebowania na określone dobro maleje w miarę wzrostu ceny. Popyt Demand (D) ilość Quantity (Q)

15 Popyt Popyt a zapotrzebowanie Popyt funkcjonalny Popyt niefunkcjonalny (wpływ efektów zewnętrznych na użyteczność) Popyt spekulacyjny

16 Popyt Rozróżniamy: indywidualną krzywą popytu, opisującą reakcje pojedynczego nabywcy dobra na zmiany ceny, rynkową krzywą popytu, opisującą zależność łącznego popytu rynkowego wszystkich nabywców dobra od poziomu ceny. Rynkową krzywą popytu wyprowadzamy dodając indywidualne krzywe popytu wszystkich nabywców. Ruch wzdłuż krzywej popytu pokazuje dostosowanie się konsumenta do zmiany ceny rynkowej dobra.

17 Popyt Popyt jest funkcją wielu zmiennych. Przesunięcie całej krzywej popytu: zmiana dochodów konsumentów zmiana cen dóbr komplementarnych zmiany cen substytutów zmiana gustów zmiana liczby i struktury ludności

18 Popyt Dobro komplementarne to dobro, którego posiadanie powoduje zapotrzebowanie na drugie dobro. Dwa dobra są komplementarne, jeżeli wzrost (spadek) ceny na dane dobro powoduje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro. przykłady: benzyna samochód; drukarka papier

19 Popyt Dobro substytucyjne to dobro, które posiada podobne właściwości i zaspokaja podobne potrzeby jak inne dobro. Dwa dobra są dobrami substytucyjnymi jeżeli wzrost (spadek) ceny jednego dobra wywołuje wzrost (spadek) popytu na drugie dobro. przykłady: benzyna gaz; pomarańcze mandarynki

20 Popyt Nietypowe krzywe popytu popyt nie reaguje na zmianę ceny, jest doskonale nieelastyczny, sztywny (dobra, które zaspokajają niezbędne potrzeby i nie mają substytutów) popyt reaguje na zmianę ceny krańcowo elastycznie, jest doskonale elastyczny zmiany popytu i zmiany cen są jednokierunkowe (Paradoks Veblena dobra prestiżowe, Giffena dobra podrzędne oraz spekulacyjny)

21 Który popyt jest bardziej elastyczny? Rys. A Rys. B Rys. C Rys. D

22 Podaż Podaż dobra to ilość dobra w jednostce czasu oferowana na rynku przy różnych wysokościach ceny Prawo podaży mówi, że przy innych czynnikach stałych (ceteris paribus) wzrost ceny zachęca producentów do zwiększenia oferowanej ilości dobra, a spadek ceny powoduje zmniejszenie oferowanej ilości. Podaż Supply (S)

23 Podaż Wzrost ceny powoduje wzrost opłacalności produkcji, co zachęca producentów do zwiększenia oferowanej ilości dobra, na rynek wchodzą nowi producenci, którym opłaca się teraz produkować.

24 Podaż Rozróżniamy: indywidualną krzywą podaży pojedynczego dostawcy towaru (przedsiębiorstwa), rynkową krzywą podaży, pokazującą łączną wielkość podaży danego towaru na rynku przy różnych poziomach ceny. Rynkową krzywą podaży wyprowadzamy z indywidualnych krzywych podaży poszczególnych wytwórców.

25 Podaż Podaż jest funkcją wielu zmiennych: ceny oraz pozacenowych determinantów podaży. Przesunięcie całej krzywej podaży: zmiana technologii produkcji zmiana cen czynników produkcji polityka państwa (podatki) czynniki naturalne, wypadki losowe (powódź, długotrwały upał itp.) rentowność produkcji substytutów

26 Podaż Reakcja podaży na zmianę czynników ją określających wymaga czasu, podczas gdy w przypadku popytu reakcja na zmianę determinant cenowych czy pozacenowych jest niemal natychmiastowa.

27 Cena równowagi rynkowej Gra popytu i podaży to istota mechanizmu rynkowego. W wyniku tej gry kształtuje się cena równowagi. Cena równowagi (P 0 ) rynkowej to cena, przy której zapotrzebowanie zrównuje się z ilością oferowaną na rynku.

28 Cena równowagi Cena wartość usługi lub towaru wyrażona najczęściej przy pomocy pieniądza. Funkcje ceny: przekazywanie informacji zachęcanie do wykorzystywania najtańszych metod produkcji oraz stymulacja do wykorzystania zasobów w sposób optymalny umożliwienie sprawiedliwego podziału dochodów

29 Cena równowagi Załóżmy, że cena jest wyższa od ceny równowagi. Pojawia się nadwyżka dobra.

30 Cena równowagi Załóżmy, że cena jest niższa od ceny równowagi. Pojawi się niedobór dobra.

31 Rynek Procesu dostosowawcze na rynku określane sią mechanizmem niewidzialnej ręki rynku. Niewidzialna ręka rynku sprawia, że jednostki, dążąc do własnych korzyści, działają również dla dobra publicznego, nie zdając sobie nawet z tego sprawy.

32 Rynek W przypadkach powszechnie uznanych za niepożądane na interwencję decyduje się państwo. Gdy zaczyna ono oddziaływać na wielkość produkcji i cenę, mamy do czynienia z rynkiem regulowanym. Przykładem mechanizmu regulacji jest cena minimalna i maksymalna.

33 Cena minimalna Cena minimalna jest to najniższa cena, którą można uzgodnić w legalnej transakcji kupna i sprzedaży. Cena minimalna jest wyższa od ceny równowagi. Oferowana ilość jest większa niż zapotrzebowanie (nadwyżka podaży nad popytem). Jest ustalana przez rząd w celu ochrony wybranych grup producentów.

34 Cena minimalna Przykłady ceny minimalnej cena cukru ceny zbóż minimalne płace Skutki wprowadzenia ceny minimalnej: państwo może racjonować produkcję konieczność wykupywania przez państwo nadwyżki produkcji redystrybucja dochodów (podatnicy dofinansowują wybraną grupę producentów)

35 Cena maksymalna Cena maksymalna jest to najwyższa cena, którą można uzgodnić w legalnej transakcji kupna i sprzedaży. Cena maksymalna jest niższa od ceny równowagi. Oferowana ilość jest mniejsza od zapotrzebowania (nadwyżka popytu nad podażą) Jest ustalana przez Państwo w celu ochrony najbiedniejszych konsumentów

36 Cena maksymalna Przykłady wprowadzenia ceny maksymalnej: czynsze mieszkaniowe ceny żywności Skutki wprowadzenia ceny maksymalnej: nadwyżka popytu nad podażą spadek produkcji problemy z racjonowaniem towarów; spadek jakości produktów i konkurencyjności firm zahamowanie postępu i inwestycji

37 Cena maksymalna Aby sytuacji powstania nadwyżki popytu nad podażą zapewnić wszystkim konsumentom choćby ograniczoną ilość danego produktu, rząd będzie zmuszony do zastosowania jednej z następujących metod: racjonowanie towarów (reglamentacja: bony, kartki) subsydia dla producentów kontrola kosztów (wertykalne rozszerzenie kontroli cen) horyzontalne rozszerzenie zakresu kontroli cen Niezależnie od sposobu rozwiązania ww. problemu racjonowania istniejąca nadwyżka prowadzi do powstania czarnego rynku.

38

39 Dziękuję za uwagę