RÓWNOWAGA RYNKOWA WARTOŚĆ WARTOŚĆ WARTOŚĆ WYMIENNA CENA FUNKCJE CEN

Transkrypt

1 RÓWNOWAGA RYNKOWA WARTOŚĆ UŻYTKOWA zdolność do zaspokojenia jakiejś potrzeby WYMINNA proporcja w jakiej dany towar jest wymieniany na inny WARTOŚĆ WYMINNA WARTOŚĆ Szkoła klasyczna - D. Ricardo, A. Smith nakłady pracy potrzebne do jego produkcji oraz warunki podaży i popytu Szkoła subiektywna wartość subiektywna (subiektywna o wartości towaru) Wartość użytkowa warunkuje wartość wymienną Wartość użytkowa nie ma bezpośredniego wpływu na cenę towaru CNA FUNKCJ CN cokolwiek, z czego dany podmiot musi zrezygnować w zamian za jednostkę zakupionego, otrzymanego lub spożytego dobra bądź usługi. wartość towaru wyrażona w pieniądzu, liczba jednostek pieniądza, jaką trzeba zapłacić za jednostkę towaru. - informacyjna - dystrybucyjna - stymulacyjna - redystrybucyjna 1

2 Rynek miejsce zawierania i przeprowadzania transakcji kupna sprzedaży ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów i usług, dokonujących się w sposób dobrowolny i ciągły, w których wyniku określone zostają ceny oraz ilości nabywanych i sprzedawanych dóbr; forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi; Rodzaje rynku przedmiot wymiany: rynek towarów rynek usług rynek czynników wytwórczych dezagregacja - wyodrębnienie rynków cząstkowych: rynek towarowy podzielić można na rynki branżowe (rolnospożywczy), a te - na rynki poszczególnych dóbr (np. rynek złota, węgla, pszenicy itd.), rynek czynników wytwórczych tworzy rynek pracy, kapitału i ziemi. rynek dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych. rynek jako przepływ materialny i finansowy: rynek realny (sfera realna materialno-rzeczowa), rynek finansowy (pieniądza). Rodzaje rynku przestrzeń terytorialna: rynek wewnętrzny (krajowy) rynek zewnętrzny (globalny) ale także: rynek lokalny, rynek regionalny, rynek krajowy, rynek kontynentalny, rynek światowy, rynek międzynarodowy. stopień legalności: rynek formalny, rynek nielegalny (tzw. czarny rynek lub szara strefa gospodarki). Rodzaje rynku struktura podmiotowa - rodzaje rynku powstają w oparciu o porównywanie cech ekonomicznych, sklasyfikowanych w odpowiedni sposób grup producentów: ilość i rozmiary producentów, ich udziały w rynku, charakterystykę ekonomiczną produkowanego towaru (jednorodny czy zróżnicowany), bariery wejścia i wyjścia z rynku (łatwość konsekwencje wejścia do danej branży lub też jej opuszczenia), możliwość kształtowania cen rynkowych. POPYT zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując odpowiednią do tego celu sumą dochodu pieniężnego. POPYT A WILKOŚĆ Popyt ilość, jaką kupią konsumenci przy różnych poziomach ceny Wielkość popytu ilość, jaką kupią konsumenci przy jednej, konkretnej cenie Zmiana popytu ruch krzywej Zmiana wielkości popytu ruch po krzywej 2

3 POPYT CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄC krzywa popytu wielkość popytu Wielkość popytu Popyt wysokość dochodów realnych, dóbr substytucyjnych, dóbr komplementarnych, indywidualne preferencje, oczekiwanie zmian cen i dochodów liczba konsumentów PRAWO Wielkość popytu zmienia się w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany cen (ceteris paribus) WYJĄTKI PARADOKS GIFFNA dotyczy wyłącznie dóbr podstawowych PARADOKS VBLNA (efekt prestiżowy) - niektóre gospodarstwa domowe nabywają tym większe ilości danego dobra, im jest ono droższe. Korzyść konsumpcyjna polega wówczas na demonstrowaniu swoich możliwości konsumpcyjnych. PARADOKS SNOBA polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe mniej cenią te dobra, które konsumują inni, a zatem nabywają ich mniej lub w ogóle ich nie kupują. fekt owczego pędu polega na tym, że pewne gospodarstwa domowe tym wyżej cenią pewne dobra i tym więcej ich nabywają, im bardziej je cenią i więcej ich nabywają inne gospodarstwa domowe (np. moda). Popyt spekulacyjny PODAŻ zaoferowanie dobra przez producenta lub sprzedawcę na rynku Podaż a wielkość podaży Podaż ilość zaoferowanych dóbr przy różnych poziomach ceny Wielkość podaży ilość zaoferowanych dóbr przy jednej, konkretnej cenie Zmiany podaży a zmiany wielkości podaży 3

4 CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄC PODAŻ Wielkość podaży: dobra Podaż: koszt wytworzenia, urodzaj w rolnictwie, doskonalenie metod produkcji, liczba producentów, wielkość podaży krzywa podaży PRAWO PODAŻY RÓWNOWAGA RYNKOWA Wielkość podaży zmienia się w tym samym kierunku, w którym zmienia się (ceteris paribus) nadwyżka - równowagi niedobór wielkość popytu/podaży CNA MINIMALNA CNA MAKSYMALNA C m - równowagi C m - minimalna - równowagi C m - maksymalna C m wielkość popytu/podaży wielkość popytu/podaży 4

5 PRZSUNIĘCI KRZYWJ 1 1 Kiedy krzywa popytu przesuwa się w prawo (co może być spowodowane wzrostem dochodu realnego konsumentów), równowagi rynkowej też się zwiększa (wzrastają dochody wzrastają ceny) PRZSUNIĘCI KRZYWJ 1 1 Kiedy krzywa popytu przesuwa się w lewo (co może być spowodowane spadkiem dochodu realnego konsumentów), równowagi rynkowej też spada (spadają dochody spadają ceny) 1 1 wielkość popytu/podaży wielkość popytu/podaży PRZSUNIĘCI KRZYWJ PODAŻY PRZSUNIĘCI KRZYWJ PODAŻY 1 1 Kiedy krzywa podaży przesuwa się w prawo (co może być spowodowane spadkiem kosztów produkcji), równowagi rynkowej spada (spadają koszty spada ) 1 1 Kiedy krzywa podaży przesuwa się w lewo (co może być spowodowane wzrostem kosztów produkcji), równowagi rynkowej rośnie (rosną koszty rosną ceny) 1 wielkość popytu/podaży 1 wielkość popytu/podaży LASTYCZNOŚĆ Informuje o wielkości zmiany jednej wielkości w reakcji na zmianę innej wielkości Współczynnik elastyczności cenowej popytu informuje o sile reakcji konsumenta na zmieniającą się cenę dobra. Współczynnik elastyczności dochodowej popytu informuje o sile reakcji konsumenta na zmieniające się dochody. Współczynnik elastyczności mieszanej popytu informuje o sile reakcji konsumenta na zmieniające się ceny innych dóbr. Współczynnik elastyczności cenowej podaży informuje o sile reakcji przedsiębiorstwa na zmieniającą się cenę dobra. LASTYCZNOŚĆ CNOWA stosunek względnej zmiany wielkości popytu do względnej zmiany ceny e p P C P C e p = - popyt doskonale elastyczny e p > 1 popyt elastyczny e p = 1 popyt proporcjonalny (el. jednostkowa) e p < 1 popyt nieelastyczny e p = popyt sztywny 5

6 przychód Cena LASTYCZNOŚĆ CNOWA Wysoka elastyczność (e p > 1) zmiana wielkości popytu jest większa od zmiany ceny Jednostkowa elastyczność (e p = 1) zmiana wielkości popytu jest proporcjonalna do zmiany ceny Niska elastyczność (e p < 1) zmiana wielkości popytu jest mniejsza od zmiany ceny POPYT SZTYWNY popyt POPYT DOSKONAL LASTYCZNY POPYT PROPORCJONALNY Popyt CZYNNIKI WPŁYWAJĄC NA WARTOŚĆ LASTYCZNOŚCI CNOWJ : stopień substytucyjności dobra - im więcej substytutów dobra tym większa elastyczność jego popytu; rodzaj dobra - popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny niż na dobra luksusowe; znaczenie dobra dla konsumenta - popyt na dobro o dużym udziale w budżecie jest stosunkowo elastyczny; poziom ceny towaru - im wyższy poziom ceny, tym elastyczność jest większa; czas trwania ceny - im dłużej utrzymuje się zmiana ceny, tym elastyczność cenowa dobra będzie większa. ceteris paribus Cena Popyt Przychód popyt popyt

7 Dobra normalne Popyt na bilety na mecze piłkarskie PUNKTY LŻĄC NA KRZYWJ MAJĄ RÓŻNĄ LASTYCZNOŚĆ p= nieskończoność p= 4 p= 1,5 W miarę przesuwania się wzdłuż krzywej popytu elastyczność maleje (im bardziej producent podwyższa cenę dobra, tym bardziej musi się liczyć z rosnącym spadkiem wielkości popytu) p=,67 p=,25 Cena Cena e p > 1 Przychód Przychód e p < 1 Przychód Przychód p= liczba biletów MISZANA LASTYCZNOŚC miara względnej zmiany popytu na dobro x pod wpływem względnej zmiany ceny dobra y e p y Px P x C C e py > substytuty e py < dobra komplementarne y y DOCHODOWA LASTYCZNOŚC stosunek względnej zmiany popytu pod wpływem względnej zmiany dochodu e p P P D D PRAWO NGLA PODZIAŁ DÓBR w miarę wzrostu przeciętnego dochodu na członka rodziny nie tylko rośnie ogólny popyt ale zmienia się również jego struktura, w ten sposób, że zmniejsza się procentowy udział wydatków na żywność oraz inne dobra niższego rzędu i zwiększa się udział wydatków na dobra wyższego rzędu /rnst ngel 1857/ Rodzaj dóbr Dobra luksusowe Dobra pierwszej potrzeby Dochodowa elastyczność popytu ep >1 <ep<1 Zmiana popytu Popyt rośnie szybciej niż dochód Popyt rośnie wolniej niż dochód Zmiana udziału w budżecie, gdy dochód wzrasta Wzrost Spadek Popyt spada, Dobra podrzędne ep< gdy dochód Spadek rośnie 7

8 CNOWA LASTYCZNOŚC PODAŻY S C e s S C stosunek względnej zmiany wielkości podaży do względnej zmiany ceny e s = - podaż doskonale elastyczna e s > 1 podaż elastyczna e s = 1 podaż proporcjonalna e s < 1 podaż nieelastyczna e s = podaż sztywna CZYNNIKI WPŁYWAJĄC NA LASTYCZNOŚĆ CNOWĄ PODAŻY rodzaj towaru (dzieła sztuki, bogactwa naturalne, ziemia itp. charakteryzują się doskonałą nieelastycznością czas obserwacji podaży CZAS OBSRWACJI A LASTYCZNOŚĆ PODAŻY Okres bardzo krótki - podaż sztywna, Okres krótki - elastyczność jest względnie niewielka (wielkośc podaż może wzrosnąć w granicach stałego potencjału produkcyjnego - możliwa jest zmiana produkcji i wielkości podaży, ale nie rozmiaru zakładu produkcyjnego), Okres długi - elastyczność jest stosunkowo duża - bardziej elastyczna krzywa podaży, wszystkie koszty są kosztami zmiennymi, Okres sekularny dopuszcza zmiany technologii i liczby ludności. Im podaż jest bardziej elastyczna, tym wahania ceny równowagi są coraz mniejsze (nie wzrasta, a w skrajnych przypadkach nawet maleje). Struktury rynkowe Konkurencja doskonała oraz pełny monopol to czyste, ekstremalne struktury rynku. Faktyczne zachowania przedsiębiorstw mogą odchylać się od przedstawionych wzorców, gdyż struktury rynku występujące w rzeczywistości zazwyczaj odbiegają od modelowych założeń. Na rynku może występować albo zjawisko: cenotwórczości decyzje podmiotu gospodarczego kształtują podaż danego produktu lub popyt na dany produkt przez co wpływają na cenę rynkową produktu, cenobiorczości nabywca (konsument) lub sprzedawca (producent) ma niewielkie udziały w rynku, ich decyzje nie mogą kształtować ani podaży ani popytu, czyli nie są w stanie wpłynąć na cenę rynkową produktu. Porównanie struktur rynkowych Konkurencja doskonała Konkurencja niedoskonała Konkurencja Cecha doskonała Konkurencja Oligopol Monopol monopolistyczna Liczba firm dużo wiele kilka Jedna standardowy lub unikatowy, brak bliskich Rodzaj produktu standardowy zróżnicowany zróżnicowany substytutów niewielka, w wąskim ograniczona w przypadku wojny Kontrola nad ceną żadna Pełna zakresie cenowej, znaczna w przypadku zmowy Warunki wejścia na bardzo łatwe względnie łatwe trudne Bardzo trudne rynek znaczny nacisk na znaczna, związana ze Konkurencja brak reklamę, nazwę lub znak zróżnicowaniem public relations niecenowa firmowy produktu nieograniczona liczba nabywców i sprzedawców żaden z uczestników rynku nie może samodzielnie wpłynąć na poziom ceny produktu popyt doskonale elastyczny kształtuje się na rynku w wyniku gry popytu i podaży produkt jest jednorodny (homogeniczny) konkurencja ma charakter cenowy Przykład artykuły rolne odzież, restauracje, architekci, proszki do prania samochody, telefonia komórkowa telefonia stacjonarna 8

9 Konkurencja monopolistyczna podobieństwa do konkurencji doskonałej: istnienie wielu małych firm swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi. różnice w stosunku do konkurencji doskonałej: każde z przedsiębiorstw ma do czynienia z opadającą krzywą popytu. produkty różnych firm tworzących daną gałąź są mniej lub bardziej zindywidualizowane i zróżnicowane ale zawsze substytucyjne głównym sposobem walki jest różnicowanie produktu (a nie konkurencja cenowa). Oligopol gałąź, w której działa niewielu producentów; osiągana zależy nie tylko od wielkości własnej produkcji, lecz także od działań konkurentów z tej gałęzi; w przypadku zawarcia efektywnego porozumienia i utworzenia kartelu: zachowuje się podobnie jak wielozakładowy monopol w pierwszej kolejności stara się zmaksymalizować łączny zysk całej grupy; po wyznaczeniu optymalnego poziomu ceny dla całego kartelu, uczestnicy mogą szukać dla siebie najkorzystniejszych rozwiązań w ramach ograniczeń narzuconych przez wspólną politykę produkcyjną i cenową. oligopol bez porozumienia - każdy działa na własną rękę, dążąc do maksymalnego zysku dla siebie, toczy się bezwzględna walka konkurencyjna; niekiedy przyjmuje postać wojny cenowej. Monopol pojedynczy nabywca albo pojedynczy sprzedawca cenotwórczość nie ma substytutów nie ma konkurencji dyskryminacja cenowa: różnicowanie cen, które nie jest uzasadnione różnicami w kosztach wytwarzania; monopolista w tym samym miejscu i czasie może różnym odbiorcom sprzedawać ten produkt po różnej cenie. powstają na skutek wysokiej koncentracji produkcji dużych przedsiębiorstw w drodze porozumień dotyczących podziału rynku bądź porozumień o wspólnych zachowaniach rynkowych (zmowy) Rodzaje monopoli naturalny przeciętne koszty wytwarzania danego produktu stale spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji; monopol może prowadzić proces produkcji bardziej efektywniej, występuje w sferze użyteczności publicznej (wodociągi) przejściowy podaż jakiegoś dobra lub usługi jest ograniczona do jednego przedsiębiorstwa w efekcie posiadania patentu, licencji, koncesji (szczepionka na grypę) bilateralny występuje jednocześnie jeden podmiot po stronie podaży i jeden po stronie popytu (zakłady zbrojeniowe), sztuczny Koncentracja produkcji Monopol sztuczny tworzy się na skutek procesów koncentracji produkcji. Każdy rynek ma naturalną tendencję do monopolizacji, ponieważ struktura skoncentrowana jest znacznie bardziej opłacalna i znacznie wygodniejsza dla przedsiębiorstwa. Nie każda koncentracja produkcji prowadzi wyłącznie do negatywnych skutków. Koncentracja produkcji jest jednym ze źródeł korzyści skali, których konsekwencją jest obniżanie kosztów wytwarzania. Miernikiem koncentracji jest wskaźnik koncentracji (CR) czyli wielkość sprzedaży kilku (4, 8, 2) największych przedsiębiorstw działających na rynku. Koncentracja produkcji Jeżeli jedno przedsiębiorstwo posiada ponad 9% udział w rynku jest uznawane a monopolistę. Jeżeli cztery największe przedsiębiorstwa kontrolują łącznie nie więcej niż 4% rynku jest to struktura konkurencyjna. 9

10 FORMY KONCNTRACJI PRODUKCJI - KARTL Związek monopolistyczny zawierający porozumienie co do wartości sprzedaży, terminów płatności lub podziału rynku zbytu; uczestnicy kartelu zobowiązują się nie konkurować ze sobą wzajemnie, a przedsiębiorstwa wchodzące do kartelu zachowują osobowość i samodzielność prawną. Tworzenie kartelu jest w Unii uropejskiej prawnie zabronione. Kartelem ponadpaństwowym jest natomiast OPC Organizacja Krajów ksportujących Ropę Naftową. FORMY KONCNTRACJI PRODUKCJI - SYNDYKAT Zrzeszenie zbliżonych rozmiarem przedsiębiorstw, w którym powołuje się wspólne biuro sprzedaży (czasami zakupu) i prowadzi wspólne interesy. Członkowie syndykatu pozostają samodzielni ekonomicznie i prawnie. FORMY KONCNTRACJI PRODUKCJI - INN Trust zakłada likwidację ekonomicznej i prawnej samodzielność poszczególnych przedsiębiorstw tej samej branży; dotychczasowi właściciele samodzielnych przedsiębiorstw stają się udziałowcami trustu. Koncern - forma organizacyjna będąca połączeniem niezależnych przedsiębiorstw należących do jednego właściciela; powstaje w drodze fuzji dokonywanych przez zakup akcji. Koncern może grupować zarówno przedsiębiorstwa jednej branży, jak i różnych branż ale powiązanych ze sobą w sposób, który pozwala na osiąganie przewagi monopolistycznej. FORMY KONCNTRACJI PRODUKCJI - INN Holding - organizacja grupująca samodzielne prawnie podmioty ale oparta na zależnościach kapitałowych lub osobowych. W holdingu musi istnieć co najmniej jeden podmiot kontrolujący (spółka matka) i co najmniej jeden podmiot kontrolowany (spółka córka). Konglomerat - koncern, który grupuje przedsiębiorstwa o bardzo różnym zakresie produkcji bez jasno sprecyzowanego kryterium. Przykładem konglomeratu jest General lectric, który działa w sektorze energetycznym ale również bankowym, ubezpieczeniowym, kosmicznym, filmowym, AGD czy lotniczym. Podmioty rynkowe 1. Producenci 2. Konsumenci 3. Rząd 1

11 Konsument i gospodarstwo domowe Konsument każdy, kto w celu zaspokojenia swoich potrzeb zużywa, czyli konsumuje określone dobra lub usługi, inaczej każdy człowiek niezależnie od wieku i poziomu świadomości Gospodarstwo domowe jedno- lub wieloosobowy podmiot gospodarczy, działający w sferze konsumpcji, oparty najczęściej choć niekoniecznie - na więzach rodzinnych, którego celem jest wszechstronne zaspokajanie potrzeb wszystkich jego członków dzięki uzyskiwanym również przez wszystkich lub niektórych tylko członków dochodom