Etyka Lekarska. Dariusz Moczulski. Klinika Chorób Wewnętrznych i Nefrodiabetologii

Transkrypt

1 Etyka Lekarska Dariusz Moczulski Klinika Chorób Wewnętrznych i Nefrodiabetologii

2 Etyka Lekarska 3 wykłady (3 x 90 minut) Wprowadzenie do etyki Zarys dziejów etyki lekarskiej Kodeks etyki lekarskiej Karta Praw Pacjenta Etyka badań naukowych Deklaracja helsińska

3 Etyka Nauka o moralności, zajmująca się opisem, analizą i wyjaśnieniem rzeczywiście istniejącej moralności i ustalaniem dyrektyw moralnego postępowania

4 Etyka Ogół ocen i norm moralnych obowiązujących w określonej społeczności i czasie, a także ocena ich praktycznego stosowania synonim moralności

5 Etyka Określony system etyczny wynikający ze światopoglądu czy filozofii - etyka chrześcijańska, etyka niezależna

6 Normy postępowania nakazy zakazy bezwarunkowe obowiązują w określonych okolicznościach

7 Elementarne normy moralne trwałe nie ulegają łatwo modyfikacjom przetrwały próbę czasu

8 Relatywizm historyczny zmienność norm w zależności od czasu

9 Relatywizm socjologiczny zmienność norm w zależności o przynależności do grupy społecznej - wynika ze szczególnych cech zawodu na przykład etyka lekarska

10 Relatywizm kulturowy wynika z różnych tradycji kulturowych - na przykład poligamia

11 Relatywizm nie odnosi się do jednostki!

12 Ocena - porównanie do wzorca wynikającego z systemu etycznego - samoocena - przyrównanie siebie do zaakceptowanego przez siebie wzorca - sumienia

13 Wyrzuty sumienia - budzą się, jeżeli nasze postępowanie jest sprzeczne z zaakceptowanym przez nas wzorcem

14 Wyrzuty sumienia Jeżeli akceptujemy jako normę wady moralne to sumienie nasze będzie spokojne, niezależnie od naszego postępowania

15 Sankcja - wzmacnia system motywacji do postępowania zgodnego z zasadami moralnymi, a nawet je wymusza - sankcje karno-sądowe - sankcje opinii publicznej

16 Sankcja Im człowiek ma bardziej rozbudowany system samooceny, zgodny z wzorcami moralnymi, tym mniejszą rolę odgrywają u niego sankcje w wyborze postępowania

17 Wzorce u lekarzy nauczyciele akademiccy, ordynatorzy, starsi koledzy - wzorce pozytywne zachęcają do naśladowania - wzorce negatywne - odstraszają

18 Kształtowanie postaw etycznych jest jednym z elementów wychowania

19 Wzorce bezpośredni wzorzec osobowy nauczanie własnym przykładem wzorzec historyczny wzorzec literacki - doktor Judym

20 Etyka opisowa opisywanie systemów etycznych w różnych społecznościach i okresach historycznych - historia moralności - psychologia moralności jednostka - socjologia moralności grupa społeczna

21 Etyka normatywna uczy odróżniania dobra od zła aksjologia nauka o wartościach deontologia nauka o powinnościach

22 Etyka lekarska a Bioetyka Bioetyka jest nauką szerszą problemy zdrowia i choroby człowieka problemy ekosystemu człowieka granice wykorzystania współczesnej nauki granice ingerencji w świat istot żywych moralna ocena nowych problemów medycyna to zbyt poważna sprawa, aby powierzać ją wyłącznie lekarzom

23 Zależność między etyką a światopoglądem światopogląd zespół ogólnych przekonań dotyczących natury świata, człowieka w świecie, sensu jego życia oraz wynikających z tych przekonań ideałów, wyznaczających postawy życiowe ludzi i wytyczających linię ich postępowania; Istnieje silna zależność pomiędzy światopoglądem a stosowaniem się do zasad etycznych

24 Zależność między etyką a prawem - normy prawne poprzedzone są normami etycznymi - życie wyprzedza prawo i reakcja na nowe zjawiska opiera się na prawie moralnym - wsparcie normy moralnej normą prawną, jako sankcją lub uwarunkowanie legalności działania - normy prawne powinny wynikać z norm etycznych i nie powinny być z nimi sprzeczne elementarne normy moralne

25 Zależność między etyką a prawem Prawo musi być jednakowe dla wszystkich - relatywizm socjologiczny -różne grupy społeczne różne systemy moralne prawo o przerywaniu ciąży kompromis

26 Zależność między etyką a prawem - Istnienie normy prawnej zezwalającej na czyny nieetyczne nie usprawiedliwia działalności sprzecznej z zasadami etyki - Nie zawsze czyny bezprawne spotykają się z jednoznaczną negatywną oceną moralną - przestępstwa uprzywilejowane - Jeżeli nie ma norm prawnych to jedynie normy etyczne pozwalają na ocenę czynu.

27 Zależność między etyką a prawem Prawo ocenia czyn głównie po jego skutkach Etyka ocenia czyn głównie po motywach działania

28 Zależność między etyką a obyczajem i zwyczajem stosowanie się do obyczaju jest obwarowane sankcjami opinii społecznej - zdejmowanie czapki przy wejściu do kościoła zwyczaju można nie przestrzegać bez narażenia się na sankcje - ubieranie choinki na Święta Bożego Narodzenia

29 Pojęcie dobra i zła - aksjologia - jeden z trudniejszych problemów współczesności - wartościowanie subiektywne - próba obiektywizacji pojęcia dobra i zła podstawowe zagadnienie wszystkich systemów etycznych i przedmiotem rozważań kierunków filozoficznych

30 Pojęcie dobra i zła - aksjologia - pojęcie najwyższego dobra summum bonum Demokryt ( r. p.n.e.) najwyższe dobro zadowolenie, będące stanem harmonii, ciszy i spokoju ducha środek do pozyskania rozum zarówno nadmiar jak i niedostatek powodują niepokój ducha

31 Protagoras ( r. p.n.e.) relatywizm antropologiczny - Wszystkich rzeczy miarą jest człowiek choroba jest dobra i zła zarazem; jest zła dla chorego, ale dobra dla lekarza - relatywizm socjologiczny

32 Sokrates ( r. p.n.e.) najważniejszym dobrem jest cnota, którą pozyskać można dzięki wiedzy kto ma wiedzę posiada cnotę, a ta jako najwyższe dobro czyni go szczęśliwym

33 Cynicy ze szkoły Antystenesa (ucznia Sokratesa) Poza cnotą wszystko inne jest niepotrzebne, ona sama wystarczy do szczęścia - odrzucali wszelkie wartości materialne, głosili równość wszystkich ludzi, zalecali odrzucenie wszystkiego, co krępowało wolność - obojętność dla pozornych dóbr i niezależność wobec losu

34 Arystyp z Cyreny, szkoła cyrenaików - przyjemność jest jedynym dobrem - przykrość jedynym złem Uczniowie Arystypa - przyjemność cielesna, duchowa, wyższego rzędu

35 Platon ( r. p.n.e.) - idea jako najwyższe dobro - hierarchizacja dóbr - szczytem jest dobro idealne, a nie żadne z dóbr realnych - dobra realne są jedynie początkiem i drogą do dobra idealnego - cnota nie da się utożsamiać tylko z wiedzą

36 c.d. Platon ( r. p.n.e.) - wiedza cnota duszy rozumnej - męstwo cnota duszy impulsywnej - panowanie nad sobą cnota duszy pożądliwej - sprawiedliwość łączy pozostałe cnoty i powoduje, że panuje między nimi ład i harmonia - cnota nie da się utożsamiać tylko z wiedzą

37 Arystoteles ( r. p.n.e.) - najwyższe dobro to maksymalna doskonałość jednostki - najwyższym dobrem jest szczęście - dojście do szczęścia w działalności godnej człowieka, rozumnej i pełnej cnót - cnota jako droga do szczęścia - cnota to usposobienie zachowujące środek

38 Szkoła stoików - osiągnięcie szczęścia przez uniezależnienie się od okoliczności zewnętrznych - jedyne prawdziwe dobro to cnota - żyć cnotliwie żyć zgodnie z naturą - życie zgodne z naturą to życie zgodne z rozumem - egoizm jest wytworem namiętności - kto kieruje się się rozumem, mądrością i cnotą, ten nie znajdzie przeciwieństwa między interesem osobistym a społecznym

39 Epikur ( r. p.n.e.) - kult życia jako przemijającego i jednorazowego - największym dobrem szczęście, polegające na doznawaniu przyjemności - do szczęścia wystarczy brak cierpienia - liczą się tylko dobra doczesne - za własne szczęście i nieszczęście odpowiada każdy sam - najdoskonalszym stanem jest spokój, który uzyskuje się przez oświecenie umysłu - osiągnięcie szczęścia poprzez rozumny, kulturalny i cnotliwy tryb życia

40 Gnostycy - dobro pochodzi od Boga - zło pochodzi od materii

41 św. Augustyn ( ) Podwaliny chrześcijańskiej filozofii dobra i zła - wszystko, co Bóg stworzył jest jego dziełem, przeto jest dobre zło natomiast nie należy do przyrody i jest dziełem wolnych stworzeń zło jest brakiem dobra

42 Tomasz z Akwinu ( ) - Bóg jako ostateczny cel i miara czynów ludzkich - za jedyną rację dobra moralnego uznawano wolę bożą

43 Utylitaryzm przyjemność umysłu i ciała Ewolucjonizm życie jako wartość najwyższa Marksizm wartość najwyższa to człowiek

44 Współczesna etyka humanistyczna najwyższe dobro to życie Uznanie wartości życia za wartość moralną w konsekwencji prowadzi do powinności moralnej działanie na rzecz ochrony i stworzenia warunków rozwoju każdego życia ludzkiego.

45 Dobro jednostki a dobro społeczne Dobro społeczne nie może wymagać, a nawet dopuszczać, krzywdy jednostki, zadawanego jej zła. Postępowanie lekarza na rzecz dobra społecznego nie może poświęcać dla niego indywidualnego dobra.

46 Dobro jednostki a dobro społeczne Szczepienia obowiązkowe - - dobro nieuświadomione Ratowanie życia zbrodniarza? - wartość najwyższa dla lekarza życie - lekarz nie jest powołany do wymierzania sprawiedliwości

47 Przeszczepianie nerki Dla biorcy dobro, dla dawcy zło Wartości te muszą się równoważyć Wybór w ratowaniu życia ludzkiego pomiędzy dwoma osobami - hierarchia potrzeb - hierarchia szans

48 Droga do osiągnięcia dobra - deontologia nauka o powinnościach czyny dobre przybliżają nas do wartości określonej jako dobro czyny złe oddalają nas od wartości określonej jako dobro

49 Zawód lekarza przez swoją służbę najwyższemu dobru, którym jest życie i zdrowie człowieka, sprawia, że ludzie uprawiający go należycie sami stają się dobrzy.

50 Dzieje etyki lekarskiej Stosunek do zawodu lekarza Dwa nurty - obwarować zawód systemem nagród i kar Babilonia, Chiny - obwarować poczuciem obowiązku, godności zawodowej i satysfakcji ze spełnienia tego obowiązku sędzią ma być sumienie starożytna Grecja i Rzym

51 Babiloński Kodeks Hammurabiego ( r. p.n.e.) - zasada talionu, prawo odwetu złem równym złu wyrządzonemu - opłata za leczenie zależna od pozycji społecznej chorego, wysoka nagroda - kara za niepowodzenie leczenia obcięcie rąk

52 Przysięga Hipokratesa ( r. p.n.e.) - przykład systemu opierającego się na poczuciu odpowiedzialności moralnej lekarza - przekonanie o szczególnym posłannictwie i godności zawodu lekarza - nakazem sumienia dążenie do doskonałości - konieczność posiadania i doskonalenia w sobie odpowiednich cech charakteru, od których zależy przydatność do zawodu

53 Galen ( ) - rzymski lekarz greckiego pochodzenia - publiczność szuka nie najlepszych lekarzy, lecz takich którzy dogadzają jej humorom... - między rabusiami a lekarzami jest tylko ta różnica, iż tamci dopuszczają się swych karygodnych czynów w górach, a ci w Rzymie

54 200 r. cesarz Septymiusz Sewer pierwsze przepisy nakazujące uzyskanie zezwolenia władz na wykonywanie praktyki lekarskiej

55 Znaczenie cech charakteru lekarza lekarz hinduski Sunruta (V w. n.e.) odłóż wszystkie namiętności, gniew, chciwość, głupotę, próżność, dumę i zawiść, surowość, fałsz, oszukaństwo, lenistwo i naganne zachowanie się włosy i paznokcie miej obcięte krotko ciało utrzymuj czysto Twój wygląd zewnętrzny ma być skromny, usposobienie czyste i bez złości. Masz być grzeczny w mowie i przyjaźnie usposobiony do wszystkich

56 Średniowiecze - zdanie się głównie na opaczność bożą - za pomoc niesioną potrzebującym nagrody w życiu pozagrobowym - fundowanie pierwszych szpitali przy klasztorach i parafiach - wskazówki moralne dla uprawiających lecznictwo duchownych wynikały z nakazów religijnych

57 Szkoła w Salerno Niech też lekarz wysłucha wprzód otoczenia chorego, ażeby choremu zaimponować przez jakiś odgadnięty objaw i w ten sposób pozyskać jego zaufanie

58 kodeksy sycylijskie króla Rogera II (1140) wymagano od lekarzy, chcących praktykować w Królestwie Sycylii, świadectwa z egzaminu złożonego przed profesorami z Salerno W latach hrabia, a od 1130 pierwszy król Sycylii

59 Fryderyk II Hohenstauf kodeksy ( ) obowiązek uzyskiwania państwowego zezwolenia na uprawianie sztuki lekarskiej Z bożej łaski Cesarz Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, król Niemiec, król Sycylii, król Jerozolimy, książę Szwabii

60 Szkoła w Salerno wzorzec świeckiej medycyny Wilhelm z Salicato ( ) Niech lekarz bada starannie tętno i niech robi przy tym minę poważną; imponuje to laikom i rozbudza w chorym zaufanie do leczenia... Rokowanie trzeba choremu przedstawić jako dobre, zaś otoczeniu ma być przedstawione jako trudniejsze, ażeby w razie zejścia niepomyślnego nie czyniono zarzutów lekarzowi

61 Wilhelm z Salicato ( ) Niech lekarz będzie milczący, zamyślony i spogląda w ziemię, niech przyjmie taki wyraz twarzy, żeby otoczenie sądziło, że posiada on w sobie wszystkie klucze mądrości i tylko od woli jego zależy zdolność odróżniania prawdziwego od wątpliwego..

62 Medycyna arabska Półwysep Iberyjski szpitale, lecznice i ośrodki naukowe XII wiek żydowski lekarz Moses ben Majmon-Majmonides Nie dopuść, ażeby żądza zysku, gonienie za sławą, zaszczytami, wzięły udział w moim zatrudnieniu Wzmocnij siły serca mego, ażeby ono gotowe było służyć jednakowo biednemu i bogatemu, dobremu i złemu, przyjacielowi i wrogowi

63 XII wiek żydowski lekarz Moses ben Majmon-Majmonides Obym w cierpiącym widział tylko człowieka

64 Deontologia w Polsce 1876 Uchwały Towarzystwa Lekarzy Galicyjskich w przedmiocie obowiązków lekarzy względem swych kolegów i zawodu lekarskiego w ogóle 1886 Zasady obowiązków i praw lekarzy przyjęte przez Warszawskie Towarzystwo Lekarskie na posiedzeniu w dniu 29 kwietnia 1886 r.

65 Deontologia w Polsce 1896 kodeks Izby Lekarskiej Zachodnio- Galicyjskiej w Krakowie 1897 kodeks Izby Lekarskiej Wschodnio- Galicyjskiej we Lwowie

66 Deontologia w Polsce 1901 Ustawy Etyczne Wydziału Lekarskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu 1922 Izby Lekarskie 1929 Zasady Deontologii Lekarskiej obowiązujące na terenie Wileńsko-Nowogródzkiej Izby Lekarskiej 1935 Zbiór zasad deontologii lekarskiej

67 Deontologia na świecie 1948 Światowy Związek Lekarzy tekst ślubowania lekarskiego - Deklaracja genewska - nowożytna wersja przysięgi Hipokratesa 1948 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 1950 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

68 Deontologia na Polsce Odrodzone Izby Lekarskie zlikwidowano w 1950 roku - zlikwidowano nauczanie etyki lekarskiej w akademiach medycznych 1956 powrót nauczania etyki lekarskiej na akademiach medycznych 1967 Zbiór zasad etyczno-deontologicznych Polskiego Towarzystwa Lekarskiego

69 Deontologia w Polsce 1977 Zbiór Zasad Etyczno-Deontologicznych Polskiego Lekarza przyjęty przez Nadzwyczajny Walny Zjazd Delegatów PTL w Szczecinie 17 mają 1989 roku Ustawa o Izbach Lekarskich 1993 Kodeks uchwalony na III Krajowym Zjeździe Izb Lekarskich

70