Biuletyn Astronomiczny Nr 3

Transkrypt

1 Biuletyn Astronomiczny Nr 3 Niebo majowe Dłuższe i być może cieplejsze tegoroczne majowe noce sprzyjać będą obserwacjom nieba. To także pora na wsłuchiwanie się w nocne trele słowików ukrytych w rozkwitniętych krzewach bzu lub drzewach akacjowych. Z pewnością wiele osób ma w pamięci piękny wiersz Tuwima o spóźnionym na kolację słowiku: Płacze pani słowikowa w gniazdku na akacji, Bo pan słowik przed dziewiątą miał być na kolacji. Tak się godzin wyznaczonych pilnie zawsze trzyma, A tu już po jedenastej - i słowika nie ma! [ ] Nagle zjawia się pan słowik, poświstuje, skacze... "Gdzieś ty latał? Gdzieś ty fruwał? Przecież ja tu płaczę!" A pan słowik słodko ćwierka: "wybacz, moje złoto, Ale wieczór taki piękny, że szedłem piechotą!" Skoro pan słowik mógł do późna przechadzać się w pogodną noc majową, to i my pójdźmy za jego przykładem i wyjdźmy z domu (około północy), znajdźmy miejsce wystarczająco oddalone od różnorodnego oświetlenia ulicznego i reklam sklepowych i spójrzmy w niebo. Opis wybranych obiektów rozgwieżdżonego majowego nieba o północy Poszukajmy na niebie Wielkiego Wozu. O tej porze jest już nieco po zachodniej stronie nieba. Ale nadal dobrze służy jako przewodnik po rozgwieżdżonym niebie. Zwróćmy uwagę na załamanie dyszla Wielkiego Wozu. Osoby, które mają sokoli wzrok, będą mogły zobaczyć zamiast jednej dwie gwiazdy. Noszą one arabskie nazwy Mizar i Alkor (Jeździec i Koń). Gwiazdy te są powiązane grawitacyjnie i tworzą układ podwójny, tzn obiegają wspólny środek masy. Nie dość na tym, okazało się, że i sam

2 Mizar nie jest pojedynczą gwiazdą, lecz układem złożonym z czterech gwiazd. Razem więc jest sześć gwiazd. Mizar i Alkor były wykorzystywane do sprawdzania ostrości wzroku. Pod dyszlem Wielkiego Wozu świecą najjaśniej dwie spośród 30 widocznych gołym okiem gwiazd gwiazdozbioru Psów Gończych. Słynny gdański astronom Jan Heweliusz wyodrębnił go z gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy. Znajduje się on pośród innych gwiazdozbiorów w heweliuszowym atlasie nieba Firmamentum Sobiescianum. Gwiazdozbiór Psy Gończe Jan Heweliusz, Firmamentum Sobiescianum, Gdańsk 1690 Postać widoczna na rycinie trzymająca smycze dwóch psów, o imionach Chara i Asterion, to wolarz, według mitologii greckiej - syn Zeusa i nimfy leśnej Kalisto. Zeus zamienił Kalisto w niedźwiedzicę i umieścił pośród gwiazd, aby mogła uniknąć zemsty zazdrosnej Hery, małżonki Zeusa. Najjaśniejsza gwiazda Psów Gończych nazywa się Cor Caroli czyli Serce Karola. Tak nazwał tę gwiazdę królewski

3 astronom Edmund Halley ( ), dla uczczenia swojego mecenasa, króla Anglii Karola II. W obrębie tego gwiazdozbioru znajdują się bardzo ciekawe obiekty gromada kulista M3, która pięknie prezentuje się w lunecie o niewielkim powiększeniu, oraz galaktyki, z których w środowisku miłośników astronomii dobrze znana jest galaktyka o nazwie Wir (M51). Warto zwrócić także uwagę na trzy znajdujące się w obrębie tego gwiazdozbioru jasne galaktyki spiralne, dobrze widoczne w lornetce M94, M63 i M106. Gwiazdozbiory Wolarz, Psy Gończe, Warkocz Bereniki ilustracja z atlasu nieba z 1723 r. Z Psami Gończymi graniczy gwiazdozbiór Warkocz Bereniki. Berenika była żoną króla egipskiego Ptolemeusza III ( p.n.e.). Oczekiwanie na powrót króla z wyprawy wojennej wydłużało się. Zaniepokojona królowa Berenika, słynąca ze swoich urzekająco pięknych włosów, złożyła je splecione w warkocz u stóp ołtarza w świątyni Afrodyty. Warkocz zniknął. Nadworny astronom, znalazł na niebie gwiazdy ułożone w kształt warkocza, i uspokoił królowę

4 Berenikę, mówiąc jej, że dar został przez boginię Afrodytę przyjęty, i że król lada moment wróci szczęśliwie do domu. Tak się też stało. Gwiazdozbiór ten zasługuje na uwagę z powodu nie tyle gwiazd, ile gromady galaktyk, z których pewne galaktyki znajdują się już w obrębie gwiazdozbioru Panny. Trójkąt Letni, utworzony z trzech jasnych gwiazd, o czym była już mowa w kwietniowym informatorze, wspina się coraz wyżej na nieboskłon i jest jednym z najłatwiej rozpoznawalnych kształtów na niebie. Zachęcamy do odnajdywania innych gwiazdozbiorów wiosennego, majowego nieba, w czym pomocna jest Obrotowa Mapka Nieba. Najciekawsze zjawiska astronomiczne Wstęp Do najbardziej spektakularnych majowych wydarzeń astronomicznych należeć będzie niewątpliwie tranzyt Merkurego przed tarczą Słońca, który nastąpi 9 maja. Temu wydarzeniu poświęciliśmy oddzielne opracowanie. W tym miesiącu również Mars sprawi radość swoim wiernym obserwatorom, ponieważ 22 maja znajdzie się w opozycji (czyli po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce) w odległości 75,3 mln km od Ziemi. W ciągu kolejnych siedmiu dni, przesuwając się po swojej eliptycznej wokół słonecznej orbicie, będzie zbliżał się do Ziemi, by 27 maja znaleźć się najbliżej w odległości około 74,3 mln km. Nie jest to jednak jego najmniejsza odległość od Ziemi. Minimalna odległość obu planet (Ziemi i Marsa) osiąga wartość 55,6 mln km, kiedy Mars znajduje się w tzw wielkiej opozycji. Mars jest wówczas w peryhelium (punkt orbity położony najbliżej Słońca) a Ziemia w aphelium (punkt orbity położony najdalej Słońca). Ostatnia wielka opozycja Marsa wydarzyła się 28 sierpnia 2003 roku. Najbliższa nastąpi w przyszłym roku - 27 lipca. Od maja do lipca Mars będzie poruszał się na tle gwiazd ruchem wstecznym czyli w kierunku zachodnim. Po czym zatrzyma się, zawróci i aż do końca roku będzie

5 przesuwał się ruchem prostym na tle gwiazdozbiorów Zodiaku: Skorpiona, Strzelca, Koziorożca i Wodnika. We wrześniu spotka się z czerwonawo świecącym Antaresem, najjaśniejszą gwiazdą Skorpiona. Antares należy do układu podwójnego gwiazd. Druga gwiazda tego układu Antares B ma barwę niebieskawą, jest wiec gwiazdą gorętszą od Antaresa. Gdyby zamienić nasze Słońce na Antaresa, to część Układu Słonecznego znalazłaby się w jego wnętrzu, do Marsa włącznie. Jowisz już by się nie załapał. Antares jest gwiazdą zmienną. Traci materię, która otaczając go tworzy mgławicę. Mając tak ogromną masę, przekraczającą wielokrotnie masę Słońca, w ostatnim stadium swego życia wybuchnie i pojawi się na ziemskim niebie jako supernowa. Teleskop 150/1500 mm (średnica obiektywu 150 mm, długość ogniskowej 1500 mm = 1,5 m) może ukazać ten układ podwójny jako dwie oddzielne gwiazdy o zróżnicowanych barwach i jasności. Również daje on obrazy Marsa w postaci sporej wielkości tarczy, na której widoczna jest południowa czapa oraz inne szczegóły atmosfery marsjańskiej. Nasz odwieczny towarzysz - Księżyc - przespaceruje się po majowym niebie spotykając się z planetami: Jowiszem, Marsem i Saturnem oraz gwiazdami Regulusem, najjaśniejszą gwiazdą Lwa i Spicą, najjaśniejszą gwiazdą Panny. Harmonogram zjawisk Merkury od godziny do zachodu Słońca tranzyt Merkurego na tle tarczy Słońca. Księżyc nów

6 pierwsza kwadra pełnia ostatnia kwadra. Księżyc, planety i gwiazdy Od 14 do Księżyc widoczny w towarzystwie planet i jasnych gwiazd: wieczorem, Księżyc świeci między Jowiszem i Regulusem, najjaśniejszą gwiazdą Lwa wieczorem, po prawej stronie Księżyca widoczny jest Jowisz wieczorem, w pobliżu Księżyca świeci Spica, najjaśniejsza gwiazda Panny po godzinie 22:00, Księżyc z Marsem i Saturnem (Mars pod Księżycem, Saturn - na lewo od Księżyca) po godzinie 22:00, pod Księżycem Saturn, w prawo od niego Mars, który znajduje się w opozycji.