Opozycja... astronomiczna...

Transkrypt

1 Opozycja... astronomiczna... Pojęcie opozycja bez dodatków ją bliżej określających jest intuicyjnie zrozumiałe. Wyraz ma swoją etymologię łacińską - oppositio i oznacza przeciwstawienie. Przenosząc to pojęcie na grunt astronomiczny - trafimy do zagadnień związanych z położeniem, jakie zajmują planety (w tym przypadku naszego Układu Słonecznego) względem Słońca i Ziemi i jak się wobec tego prezentują na ziemskim nieboskłonie. Mikołaj Kopernik używał do określenia położeń ciał niebieskich na niebie (Słońca, Księżyca, planet i gwiazd) - układu współrzędnych związanych z płaszczyzną ekliptyki - koła wielkiego na sferze niebieskiej, po którym pozornie przesuwa się w ciągu roku Słońce obserwowane z Ziemi. Jedną ze współrzędnych w tym układzie jest długość ekliptyczna liczona w stopniach od 0 o do 360 o. Początek tej skali wybrano w punkcie równonocy wiosennej, czyli w punkcie Barana, a kierunek wzrostu kąta pokrywa się z kierunkiem pozornego rocznego ruchu Słońca po ekliptyce. Układ współrzędnych ekliptycznych: V - punkt Barana, E n - północny biegun ekliptyki, E s - południowy biegun ekliptyki, G - gwiazda, łuk VH - długość ekliptyczna, łuk HG - szerokość ekliptyczna (źródło: Astronomia ogólna, E. Rybka).

2 Tak więc, z punktu widzenia obserwatora ziemskiego, planeta znajduje się w opozycji wtedy, gdy długości ekliptyczne planety i Słońca różnią się o 180 o (inaczej mówiąc: planeta jest po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce). To oznacza, że, gdy Słońce zachodzi - planeta wschodzi i świeci wówczas przez całą noc na niebie. Planety nie są gwiazdami (nie posiadają takich źródeł energii jak gwiazdy) i występują, podobnie jak Księżyc, w fazach. Będąc w opozycji są w pełni, ponieważ oświetlona jest przez Słońce ich półkula zwrócona ku Ziemi. Planety znajdują się wtedy najbliżej Ziemi i w teleskopie widoczne są ich tarcze o największej średnicy. Osiągają wtedy także największą jasność. Księżyc również raz w miesiącu znajduje się w opozycji i osiąga wówczas fazę pełni. Natomiast Wenus i Merkury, jako planety wewnętrzne, czyli okrążające Słońce po orbitach znajdujących się bliżej Słońca niż orbita Ziemi, nie mogą znajdować się w opozycji, ponieważ w ich przypadku Ziemia nie może znaleźć się pomiędzy nimi a Słońcem. Orbity planet (bez uwzględnienia rzeczywistych odległości od Słońca), źródło: Wikipedia

3 Gdy planeta znajdzie się w opozycji będąc jednocześnie w punkcie swojej orbity najbliższym Słońca, czyli w peryhelium, wtedy występuje tzw. wielka opozycja. W tym roku 27 lipca Mars znajdzie się w wielkiej opozycji i przewyższy blaskiem Jowisza. Ale tym tematem zajmiemy się w lipcowym felietonie, zwłaszcza, że następna wielka opozycja Marsa przypadnie w 2035 roku. Na rysunku: 1 - aphelium, punkt najdalszy orbity planety, 2 - peryhelium, punkt najbliższy orbity, 3 - Słońce (źródło: Wikipedia). Jowisz znalazł się w opozycji 9 maja, a Saturn dopiero 27 czerwca osiągnie to najkorzystniejsze położenie z punktu widzenia ziemskiego obserwatora. Kalendarium czerwcowe Księżyc - wędrując po swojej niemal kolistej orbicie wokół Ziemi 6 czerwca znajdzie się w ostatniej kwadrze, 13 czerwca w nowiu, 20 czerwca w pierwszej kwadrze, by 27 czerwca zajaśnieć pełnym blaskiem, dopuszczając "do głosu" tylko najjaśniejsze gwiazdy letniego nieba. Koniunkcje Księżyca z planetami 1 czerwca - z Saturnem, około 3:00, odległość kątowa 1 o 38 ' 23 czerwca - z Jowiszem, około 23:00, odległość kątowa 4 o 01 '. Zakrycia gwiazd przez Księżyc 29 czerwca - zakrycie gwiazdy Omikron (wielkość gwiazdowa 3,76, jest zatem widoczna gołym okiem) z gwiazdozbioru Strzelca, o północy.

4 Meteory 27 czerwca - przypada maksimum roju czerwcowych Bootydów (roju powiązanego z gwiazdozbiorem Wolarza). Aktywność tego roju nie jest stała. Prędkość zaś wynosi około 18 km/s. Rój pochodzi od krótkookresowej komety 7P/Pons- Winnecke, która zbliża się do Słońca co 6,37 lat. W roku 1998 rój był wyjątkowo aktywny - liczba godzinowa wyniosła aż 100, a w roku 2008 wśród tych "spadających gwiazd" pojawił się niezwykle jasny bolid - jego wielkość gwiazdowa wyniosła (- 20,7 m, m = magnitudo). Dla porównania - Słońce ma jasność (-26,74 m). Gwiazdozbiór Wolarza, jego najjaśniejsza gwiazda Arktur jest czerwonym olbrzymem, czwartą w kolejności co do jasności gwiazdą, na całym północno i południowym niebie, źródło: Wikipedia.

5 Porównanie wielkości Słońca (Sun) i Arktura (Arcturus), źródło: Wikipedia. 27 czerwca Saturn znajdzie się w opozycji, jego jasność osiągnie wartość 0,0 m. 21 czerwca - początek Lata Astronomicznego o godzinie 12:07. Rocznice 27 czerwca przypada 40 rocznica lotu pierwszego Polaka w Kosmos - Mirosława Hermaszewskiego. 30 czerwca rocznica katastrofy Tunguskiej, Międzynarodowy Dzień Planetoid. 30 czerwca 1908 roku w środkowej Syberii nad rzeką Podkamienna Tunguska doszło do wielkiego wybuchu, w wyniku czego na ogromnym obszarze o promieniu 40 km, zostały powalone drzewa. Do dziś to wydarzenie nie zostało jednoznacznie wyjaśnione, a spekulacji na ten temat jest kilka. Do najbardziej fantastycznych należy hipoteza, że katastrofę spowodował statek kosmiczny obcej cywilizacji, który uległ awarii. Inne, bardziej prawdopodobne przypuszczenia: katastrofę spowodowała asteroida, lub nawet trzy asteroidy, bądź zabłąkana kometa. Pod koniec 2016 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ ustanowiło 30 czerwca Międzynarodowym Dniem Planetoid, z myślą, aby uczeni nie lekceważyli tych różnej wielkości ciał kosmicznych, które w kolizji z Ziemią mogą doprowadzić do globalnych katastrof, tak jak to się już wydarzyło przed 65 mln lat.

6 Zbliżająca się do Ziemi z ogromną prędkością asteroida o średnicy nie większej niż 10 km, rozgrzana w atmosferze ziemskiej do wysokich temperatur, po rozpadnięciu się na drobny pył i globalnym rozproszeniu się, spowodowała koniec epoki dinozaurów (źródło: Wikipedia). Obserwacje Czerwiec jest najgorszą porą dla miłośników obserwacji nieba i astrofotografii. Zorza wieczorna nie znika po zachodzie Słońca i przez całą noc barwi północne przyhoryzontalne fragmenty nieba. Na nieboskłonie widoczne będą tylko najjaśniejsze gwiazdy: m. in. Wega, wspomniany wcześniej Arktur, Kapella... Za to radość obserwatorom przysporzą planety: Jowisz, Saturn i w drugiej połowie nocy - Mars. W czerwcu można więcej uwagi poświęcić Księżycowi. Zaopatrzywszy się w atlas tego naturalnego satelity Ziemi i dysponując niewielkim teleskopem (średnica obiektywu/lustra-10 cm), można wędrować po jego powierzchni i zapoznawać się z jego pięknym, upstrzonym kraterami krajobrazem.