Gwiazdy i gwiazdozbiory

Transkrypt

1 Gwiazdy i gwiazdozbiory 1. W pogodny wieczór udaj się w miejsce oddalone od silnych źródeł światła. Weź ze sobą latarkę, obrotową mapę nieba, kompas i przybory do notowania obserwacji. 2. Spójrz w niebo i odszukaj charakterystyczne gwiazdy i gwiazdozbiory. Ustal, jak się nazywają. Zanotuj czas obserwacji (data i godzina) oraz położenie gwiazdy lub układu gwiazd dla określenia położenia gwiazd znajdujących się blisko zenitu, czyli prawie pionowo nad tobą). 3. Uzupełnij poniższą tabelę. Zapisz datę i godzinę obserwacji. W poszczególne pola wpisz położenie obserwowanego obiektu. W tabeli znajdziesz miejsce na zapisanie wyników kilkakrotnych obserwacji oraz dopisanie nazw i opisanie położenia innych gwiazd i gwiazdozbiorów, które uda ci się zaobserwować. Gwiazdozbiory Wielka Niedźwiedzica Mała Niedźwiedzica Orion Kasjopeja Łabędź Andromeda Wielki Pies Gwiazdy Wega Betelgeza Altair Syriusz Deneb Gwiazda Polarna Te obserwacje można przeprowadzić o każdej porze roku. Wymienione w opisie gwiazdy i gwiazdozbiory zostały dobrane tak, by znalazły się wśród nich zarówno obiekty widoczne o każdej porze roku (Wielka Niedźwiedzica, Mała Niedźwiedzica i Kasjopea), jak i charakterystyczne dla poszczególnych pór. Jeśli chcielibyśmy wybrać się na obserwacje zimą, prócz Oriona spójrzmy także na Wielkiego Psa. Wiosną czekają nas Lew, Rak i unosząca się wyjątkowo wysoko Wielka Niedźwiedzica, której fragmentem jest rozpoznawany niemal przez wszystkich Wielki Wóz. Lato to czas Herkulesa, Łabędzia i Wolarza, a także wspaniałego układu gwiazd trójkąta letniego, tworzonego przez najjaśniejsze gwiazdy Lutni, Łabędzia i Orła. Jesień przychodzi wraz z konstelacjami Andromedy i Pegaza. W podanych porach roku wszystkie te konstelacje zobaczymy wysoko nad południowym horyzontem około godziny

2 1. Przez 40 dni codziennie sprawdzaj, czy na niebie możesz dostrzec Księżyc. Jeśli tak, zanotuj w zeszycie dokładną godzinę i datę obserwacji oraz naszkicuj kształt Księżyca. 2. Po miesiącu porównaj swoje dane z obserwacjami kolegów. 3. Którego dnia była pełnia? Jaki kształt przybrał Księżyc niedługo po pełni? Narysuj kolejne zmiany kształtu jego tarczy. Ile czasu trwał cały cykl zmian kształtu Księżyca (np. od pełni do pełni)? 4. Sprawdź w notatkach z obserwacji Księżyca, czy Księżyc widziany wieczorem zawsze jest w tej samej kwadrze. 5. W której kwadrze jest Księżyc, gdy widać go rano? Sprawdź to w notatkach i wyjaśnij za pomocą rysunku. Obserwacje faz Księżyca należy prowadzić systematycznie, przez ponad miesiąc. Nie trzeba się jednak zrażać, jeśli którejś nocy niebo będzie pochmurne jedno- lub nawet dwudniowa luka w obserwacjach nie przekreśla wyniku całości. Koniecznie trzeba też rozglądać się za Księżycem w ciągu dnia czasem widać go nawet dosyć późnym rankiem lub wczesnym wieczorem. Takie obserwacje pozwalają uczyć się systematyczności i gromadzenia danych, dzięki którym uczniowie są w stanie dostrzec zjawisko niemożliwe do zaobserwowania jednego dnia. Warto też porównać wyniki obserwacji prowadzonych w tym samym czasie przez kilku niezależnych obserwatorów. Jeśli dysponujemy w szkole teleskopem, warto obserwować przez niego Księżyc w tracie jego zmieniających się faz: w miarę, jak światło słoneczne pada na Srebrny Glob pod coraz innym kątem, na tarczy naszego satelity dostrzegamy coraz to inne wyraźne struktury.

3 Wenus 1. Sprawdź na stronach internetowych lub w programie generującym mapy nieba, kiedy na niebie będzie widoczna Wenus. Przez pewną część roku możemy ją zobaczyć na porannym niebie, a przez inną część na niebie wieczornym. Niekiedy planeta znajduje się tak blisko Słońca, że nie można jej obserwować. 2. Spróbuj znaleźć tę planetę na niebie. Zazwyczaj jest bardzo jasna, nie powinieneś więc mieć z tym kłopotu. 3. Jeśli wiesz już, gdzie na niebie znajduje się Wenus, śledź jej położenie i jasność przez kilka tygodni z rzędu o tej samej porze. Co zaobserwowałeś? Niepodobną bliźniaczkę Ziemi odnajdziemy zawsze w pobliżu Słońca jako planeta położona bliżej niego niż Ziemia, na niebie nigdy nie oddala się zbytnio od naszej gwiazdy. Dlatego Wenus możemy przez część roku obserwować wieczorem, tuż po zachodzie 1 Słońca, a po jakimś czasie nad ranem, przed świtem. Planeta ta zawsze świeci bardzo jasno. W początkach września 2014 r. można jeszcze próbować dostrzec ją tuż przed wschodem Słońca, jednak zbliża się już na niebie do naszej gwiazdy i z upływem września całkiem zniknie w jej blasku: na niebie pojawi się ponownie, jako Gwiazda Wieczorna, w grudniu.

4 Fazy Wenus 1. Spójrz na Wenus przez lornetkę lub teleskop. 2. Czy widzisz tarczę planety? Jeśli tak, zanotuj w zeszycie dokładną datę obserwacji oraz naszkicuj kształt Wenus. 3. Przeprowadź cztery obserwacje tarczy Wenus w miesięcznych odstępach. Zapisz daty swoich obserwacji. Za każdym razem naszkicuj kształt obserwowanej planety. Jak zmienia się wygląd tarczy Wenus? I obserwacja II obserwacja III obserwacja IV obserwacja Do tych obserwacji niezbędny jest teleskop lub silna lornetka. Warto jednak je przeprowadzić: widok malutkiej tarczy lub sierpa planety robi ogromne wrażenie. Cały cykl zmian postaci wenusjańskiej tarczy, zmieniającej nie tylko jak Księżyc samą fazę, ale też rosnącej w miarę przybliżania się do nas i malejącej ponownie, zajmuje aż 584 dni. Niekiedy pojawiają się informacje o ludziach o nadzwyczajnie dobrym wzroku, którzy w idealnych warunkach obserwacyjnych są w stanie zobaczyć sierp Wenus gołym okiem. Pierwszym badaczem, który przez teleskop obserwował fazy planety, był Galileusz astronom wykorzystał do tego celu własnoręcznie zbudowaną, pierwszą na świecie, lunetę astronomiczną.

5 Gwiazdy podwójne 1. Jeśli masz do dyspozycji wystarczająco dobrze powiększającą lornetkę lub teleskop, obejrzyj Mizara. Jest to gwiazda należąca do Wielkiego Wozu, którą możesz obserwować przez cały rok. W jesienny wieczór Wielki Wóz widać po północnej stronie nieba ustawiony tak, jak pokazano na mapie poniżej. 2. W odpowiednim powiększeniu Mizar jest widoczny jako układ dwóch gwiazd (Mizar i Alkor). Naszkicuj obok mapy, jak są one ustawione względem siebie. Jaśniejszą z gwiazd Mizara otocz kółkiem. Ciekawostka. Okazuje się, że Mizar składa się w rzeczywistości z czterech gwiazd, a Alkor z dwóch. Nie da się jednak tego zaobserwować bez specjalistycznych przyrządów. Większość obserwowanych na niebie gwiazd nie podąża przez kosmos samotnie, lecz ma towarzyszkę lub nawet kilka towarzyszek. To raczej nasze samotne Słońce należy w gwiezdnym świecie do mniejszości. Najłatwiejszym do obserwacji układem gwiazd jest opisany w załączonej propozycji Mizar i Alkor przez lornetkę zamiast jednej gwiazdy zobaczymy dwie, ale dokładniejsze obserwacje większymi teleskopami ujawniają aż sześć oddzielnych gwiazd. Obserwację można przeprowadzić z łatwością o każdej porze roku: Wielką Niedźwiedzicę, w której znajduje się opisany układ, widać na niebie każdej nocy, a jej fragment, Wielki Wóz, jest niezwykle łatwy do odnalezienia. Na niebie łatwo dostrzeżemy też inne układy wielokrotne, choć na ogół gołym okiem widoczna jest tylko jedna z gwiazd układu lub obie dostrzegamy jako jeden punkt. Gwiazdą podwójną jest m.in. najjaśniejsza gwiazda nocnego nieba, widoczny zimą Syriusz, a także Algol, druga co do jasności gwiazda w jesiennym gwiazdozbiorze Perseusza. W tym układzie potrójnym dwie gwiazdy obiegają się tak, że obserwowane z Ziemi okresowo się zasłaniają. W trakcie takiego zaćmienia, następującego co niecałe trzy dni, obserwowana jasność gwiazdy wyraźnie spada.

6 Droga Mleczna Znajdź na niebie Drogę Mleczną i zaznacz na poniższej mapce jej przybliżony przebieg. Na jej obserwację najlepiej wybrać się w miejsce bardzo odległe od miejskich świateł. Jeśli wokół będzie naprawdę ciemno, na niebie zobaczymy mglisty jaśniejszy pas, widoczny na tle gwiazdozbiorów Woźnicy, Perseusza, Kasjopei, Łabędzia, Orła i Strzelca. To Droga Mleczna światło wysłane przez miliardy gwiazd zbyt odległych, by każdą z nich dało się oddzielnie zobaczyć gołym okiem. Oglądając Drogę Mleczną przez silną lornetkę, przekonamy się, że zamieni się wówczas w setki tysięcy dalekich gwiazd, pomiędzy którymi widoczne są też jaśniejsze obszary narodzin gwiazd i ciemniejsze obłoki pyłu i gazu.

7 Wrześniowe niebo Na wieczornym wrześniowym niebie królują już gwiazdozbiory jesienne: wysoko unoszą się Pegaz wraz z Andromedą, wschodzą Wodnik i Ryby. Wysoko, niemal w zenicie świeci teraz Łabędź, a obok niego Lutnia. Po zachodniej stronie nieba odnajdziemy Herkulesa, a tuż nad zachodnim horyzontem Wolarza. Wrzesień to dobra okazja do obserwacji obiektów z Cefeusza i Kasjopei te okołobiegunowe gwiazdozbiory są w tym miesiącu wysoko nad horyzontem. Początek jesieni nie obfituje w bogate roje meteorów, możemy jednak wypatrywać tzw. spadających gwiazd z kilku słabszych rojów, szczególnie pojawiających się na tle gwiazdozbiorów Woźnicy i Ryb. Na początku września Księżyc jest w pierwszej kwadrze; w pełni znajdzie się 9. dnia miesiąca, a w ostatniej kwadrze 16 września. Nie będzie go można obserwować w okolicach nowiu, który w tym miesiącu przypada 24. dnia miesiąca. Jeśli chcemy zapolować na planety, wyjdźmy na obserwacje tuż po zachodzie Słońca na początku miesiąca około 19:30, pod koniec po 18:20. Merkurego odnajdziemy wtedy jako niezbyt jasny punkt tuż nad zachodnim horyzontem. Nieco wyżej unosi się rdzawoczerwony Mars i widoczny nieopodal Saturn. Na Jowisza poczekamy do drugiej połowy nocy: ta jasna planeta wschodzi wraz z konstelacją Raka. A o świcie, na początku września, możemy jeszcze spróbować dostrzec jasną Wenus, która stopniowo zbliża się już do Słońca, by z upływem miesiąca zniknąć w jego blasku.