Niebo sierpniowe. Pieśń I. Gdy próg domu przestępujesz, to tak jakby noc sierpniowa zaszumiała wśród listowia, a ty przodem postępujesz.

Transkrypt

1 Niebo sierpniowe Nie sposób chyba piękniej wyrazić nastroje sierpniowe, i coś może jeszcze bardziej cennego, ukrytego w strofach Pieśni I niż to uczynił Konstanty Ildefons Gałczyński: Pieśń I. Gdy próg domu przestępujesz, to tak jakby noc sierpniowa zaszumiała wśród listowia, a ty przodem postępujesz. A za tobą cienie ptasie szczygieł, gil i inne ptaki. Świecisz światłem wielorakim od sierpniowej nocy jaśniej. Bo ty jesteś ornamentem w gmachu nocy, jej księżycem. Przesypujesz światła w ręku z namaszczeniem, jak pszenicę. U twych ramion płaszcz powisa krzykliwy, z leśnego ptactwa, długi przez cały korytarz, przez podwórze, aż gdzie gwiazda Venus. A tyś lot i górność chmur, blask wody i kamienia. Chciałbym oczu twoich chmurność ocalić od zapomnienia. Wyobraźmy sobie jeszcze do tego łany nie zżęte, czekające na żniwiarzy...jabłka, winogrona i śliwki dojrzewające w sadach...i niebo przed świtem zapowiadające jesienne chłody ze snującymi się nisko nad ziemią mgłami... Aby przeżywać ten sielski nastrój, tak naprawdę niewiele trzeba może tylko wypada zrezygnować z codzienności i rutynowych zajęć, aby to, co ofiaruje Natura niebo usiane gwiazdami z wędrującym, zmieniającym swój wygląd Księżycem i planetami, smugą Drogi Mlecznej, spadającymi gwiazdami - zauważyć i zachwycić się. Sierpniowe niebo szykuje, jak co roku, spektakl spadających gwiazd najsłynniejszego roju meteorów, zwanego Perseidami. Źródłem tego zjawiska jest

2 materia pochodząca od komety 109P/Swifta-Tuttla, która krążąc po orbicie wokółsłonecznej, podczas zbliżeń do Słońca (raz na 133 lat) paruje i traci materię, z której jest zbudowana. Tworzy ona jej warkocz i zbiorowisko ciał okrążających Słońce. Ziemia wpada raz do roku, właśnie w lipcu i sierpniu, w ten obszar i część z nich przywłaszcza sobie. Najwięcej wpada tej materii w nocy z 12 na 13 sierpnia można spodziewać się, że w ciągu godziny pojawi się kilkadziesiąt, a niekiedy i 100 meteorów. Radiant Perseidów czyli miejsce na sferze niebieskiej, skąd wydaje się ziemskiemu obserwatorowi, że biorą początek tory meteorów znajduje się w gwiazdozbiorze Perseusza (stąd nazwa tego roju). Najwięcej meteorów daje się zaobserwować w drugiej połowie nocy i nad ranem, kiedy to Ziemia biegnie na spotkanie rozproszonej materii kometarnej. Materia kometarna, tworząca Perseidy, wpadająca w atmosferę ziemską, rozpędza się do prędkości ok 60 km na sekundę. Stąd Perseidy zostały zaliczone do tzw. prędkich meteorów. Perseidy były obserwowane już na początku I wieku naszej ery, o czym świadczą m.in. zapiski w chińskich kronikach, jako że należą one do zjawisk, które nie wymagają żadnej specjalistycznej aparatury tylko miejsca oddalonego od różnorodnych świateł, oka oraz wytrwałości. Niektórzy obserwatorzy przygotowują sobie wygodny materac lub koc, aby w pozycji poziomej patrzeć na niebo. Jednakże może się to skończyć głębokim, zdrowym snem i rozczarowaniem, gdy po obudzeniu obserwator zobaczy zamiast rozgwieżdżonego nieba jasno świecące Słońce. Wygląd nieba (źródło: program Stellarium) 14 sierpnia około godziny 23. Księżyc na 4 dni przed pełnią widoczny jest nisko nad południowym widnokręgiem na tle Drogi Mlecznej. Wyżej wznosi się Trójkąt Letni, utworzony z trzech jasnych gwiazd: Wegi, Deneba i Altaira. Nad literką E (wschód) świeci gwiazdozbiór Perseusza. Z tego

3 obszaru mają spadać gwiazdy Perseidy. Na mapce zaznaczono położenie Urana planety, którą odkrył William Herschel 13 marca 1781 za pomocą teleskopu, którego dokładną replikę prezentuje poniższe zdjęcie (źródło: Wikipedia). Czym jest Droga Mleczna, którą można dostrzec tylko z obszarów, gdzie nie przeszkadzają światła różnego pochodzenia, a także Księżyc będący w pełni lub nieco przed lub po niej? Jest to główna część naszej Galaktyki wielkiego systemu gwiezdnego, zawierającego od 100 do 400 mld gwiazd, w centrum którego prawdopodobnie znajduje się czarna dziura. Od centrum odchodzą spiralne ramiona. W jednym z nich, w odległości około od 25 do 28 lat świetlnych od centrum Galaktyki znajduje się Układ Słoneczny, gdzie na trzeciej od Słońca orbicie krąży Ziemia wraz z Księżycem.

4 Położenie Układu Słonecznego w Galaktyce ( Źródło: Niektórzy uczeni przypuszczają, że takie właśnie położenie Układu Słonecznego w Galaktyce sprzyjało i sprzyja nadal rozwojowi życia na Ziemi - krąży on wokół jej centrum po orbicie niemal kołowej z prędkością około 220 km/s - porównywalną do prędkości orbitalnej ramion spiralnych, w obszarze oddalonym od dużego zagęszczenia gwiazd i to m.in. zapewnia Ziemi względny spokój. Do dzisiaj jest aktualne zagadnienie wielkości, kształtu i zawartości Wszechświata oraz jego powstania i ewolucji. Kosmologia (Kosmos ład, porządek, logos słowo, nauka, czyli - nauka o Kosmosie = Wszechświecie) jest tym działem astronomii, który na podstawie obserwacji galaktyk i ich skupisk, a więc gromad galaktyk, próbuje udzielić odpowiedzi na wyżej wspomniane zagadnienia. W zależności od posiadanego instrumentarium, a także wyznawanej filozofii przez ich twórców - powstały (i nadal powstają) różne modele Wszechświata, od stacjonarnego modelu Einsteina do najbardziej dziś popularnego modelu Wielkiego Wybuchu. Mniejsze od galaktyk obiekty, a więc gromady gwiezdne, gwiazdy podwójne

5 i wielokrotne, a także układy planetarne, w tym nasz Układ Planetarny, są zbyt małe, aby mogły być brane pod uwagę przy konstruowaniu modeli Wszechświata. **** Księżyc (2 sierpnia nów, 10 pierwsza kwadra, 18 pełnia, 25 trzecia kwadra), wędrując w sierpniowe noce po rozgwieżdżonym niebie, będzie tworzył razem z Jowiszem, Saturnem, Marsem, gwiazdami Spiką, Antaresem i Aldebaranem ciekawe (warte oglądania) konfiguracje i to o dogodnej porze nocy, bo już od godziny mniej więcej i 6 sierpnia, około godziny 21.00, młodziutki Księżyc, w postaci bardzo wąskiego rogalika, ułatwi odnalezienie Jowisza na niebie, nisko świecacego nad zachodnim widnokręgiem. Szczególnie piękny będzie układ ciał niebieskich 11 i 12 sierpnia. 11 sierpnia Księżyc będzie widoczny blisko Marsa, a 12 sierpnia można będzie połączyć Marsa, Saturna i Księżyc jedną linią prostą, natomiast 24 sierpnia o godzinie Mars i Saturn zawisną prostopadle do widnokręgu nad Antaresem, najjaśniejszą czerwonawo świecącą gwiazdą Skorpiona. 11 sierpnia będzie można zobaczyć na fromborskim niebie o godzinie 21:43 szybki, bo trwający zaledwie 1 sekundę, przelot międzynarodowej stacji ISS. Podczas ułamka sekundy stacja przemknie na tle tarczy księżycowej. Jak pamiętamy zapewne, 9 maja tego roku mieliśmy okazję, tam gdzie pogoda na to łaskawie pozwoliła, być świadkami tranzytu Merkurego na tle tarczy Słońca. W omawianym przypadku nastąpi tranzyt obiektu sztucznego, będącego dziełem rąk ludzkich, przed tarczą Księżyca. ISS znajduje się na orbicie okołoziemskiej od roku 1998, a pierwsza załoga zamieszkała w niej dwa lata później.