Budowa marki i dystrybucja produktów tradycyjnych, lokalnych, regionalnych, ekologicznych Tomasz Kosiński Prezes Fundacji Regionalis

Transkrypt

1 Budowa marki i dystrybucja produktów tradycyjnych, lokalnych, regionalnych, ekologicznych Tomasz Kosiński Prezes Fundacji Regionalis Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Projekt opracowany przez Fundację Rolniczej Różnorodności Biologicznej AgriNatura. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

2 MARKA Z punktu widzenia nabywcy produkt jest sumą korzyści, które nabywca otrzymuje w zamian za zapłaconą cenę. Dlatego Marka to przede wszystkim zespół cech produktu, związanych z przeświadczeniem konsumentów o korzyściach, wynikających z użytkowania danego produktu. Marka kojarzy się z: wartością produktu skojarzeniami klienta nazwą produktu symbolem graficznym zastrzeżonym znakiem towarowym

3 MARKA Przeświadczenie konsumentów o marce może być utrwalane poprzez: cenę niska czyli tania marka, wysoka czyli dobra jakość lub krytyka że nie odpowiada jakości bo płacimy łańcuchowi pośredników, dystrybucję jest wszędzie czyli powszechna lub niszowa więc dobra, reklamę reklamowana więc stabilna, bogata lub odwrotnie trzeba reklamować bo inaczej nikt by nie kupował, promocję sprzedaży weź spróbuj, posmakuj a się przekonasz, wymianę opinii o marce między konsumentami polecenie daje wiarygodność.

4 MARKA Przykładowe korzyści produktów tradycyjnych, regionalnych, ekologicznych kodowane w świadomości nabywców: wysoka jakość, ekologiczne pochodzenie, zdrowe, bez chemii, tradycyjna sprawdzona receptura, nasze polskie-regionalne. Podstawową funkcją marki jest odróżnienie produktu firmy od dóbr i usług oferowanych przez inne organizacje.

5 MARKA Atrybutami produktu wyróżniającym markę od innych mogą być także: rodzaj opakowania (papier, drewno eko, sztuczne tworzywo nie eko) kształt (ważne by był intrygujący ale i funkcjonalny, np. dobrze leżał w dłoni, łatwy do chwycenia) kolorystyka (np. czerwony pobudza łaknienie, zielony kojarzy się z przyrodą) wzornictwo, zdobnictwo (np. motywy ludowe) konsystencja, zapach, smak (często można dotknąć, spróbować, powąchać próbki produktów) miejsce produkcji (patriotyzm lokalny, regionalny, narodowy) ekologiczność (produkty bio, eko są coraz popularniejsze) sposób produkcji (tradycyjny lub masowy) Nie bez znaczenia przy decyzjach zakupowych jest obowiązująca moda na ekoprodukty, nie tylko ze względu na dbałość o zdrowie, ale także poprzez przeświadczenie klientów o większym prestiżu nabywania produktów bio lub tradycyjnych, które są z reguły droższe (snobizm).

6 BUDOWA MARKI Budowa marki to tworzenie atrybutów produktu, dbanie o wizerunek firmy i odbiór produktu w świadomości klientów. Dobra nazwa ma przyciągnąć, zainteresować klientów, przekazać informację o marce i jej pochodzeniu oraz innych wartościach np. BioFuturo, Eko-Wital, Organic, Farma Zdrowia, Biolemoniada, Ekofarma Świętokrzyska. Ważne by była oryginalna, inna od konkurentów. Ciekawy, odpowiedni logotyp ma zwrócić uwagę odbiorców; ma mieć właściwą symbolikę i kolorystykę oddającą wartości, korzyści produktu; także ważna jest jego oryginalność, nieszablonowość, wyjątkowość. Pamiętajmy, że obraz jest ważniejszy niż słowa. Ochrona prawna znaku towarowego poprzez rejestrację chronimy markę przed konkurencją, ale także dodajemy prestiżu, wiarygodności marce.

7 BUDOWA MARKI Odpowiedni slogan prosty przekaz np. Dobre bo polskie, Nasze miody to samo zdrowie, Chleb na co dzień, Dajemy Ci czystą naturę. Działania marketingowe promocja bezpośrednia (kiermasze, targi, wystawy można tam spróbować, posmakować osobiście) Tradycja na rynku podkreślamy starą, sprawdzoną recepturę, powrót do tradycji, firma rodzinna np. Piwo warzone od 1876 roku, Według dawnej receptury sandomierskich mnichów. Jakość produktów podkreślamy walory zdrowotne, ekologiczne pochodzenie, nieużywanie środków chemicznych, brak konserwantów, sztucznych barwników etc. etc. Odpowiednie opakowanie ekologiczne, tradycyjne, regionalne np. kształt słoiczka według XIX wiecznych wzorów, lniane owijki, papierowe torby, drewniane skrzynki a nie plastikowe.

8 BUDOWA MARKI Opakowanie chroni to, co sprzedaje sprzedaje to, co zawiera Warto wiedzieć, że mniej więcej 80% decyzji o zakupie klienci podejmują w miejscu sprzedaży. Na ogólne wrażenie nabywcy mają wpływ takie elementy opakowania, jak kolor, grafika, kształt, wielkość oraz materiał, z którego jest wyprodukowane opakowanie. Ważna jest także funkcja logistyczna (transport, dystrybucja) oraz funkcjonalność opakowania np. serki Tartare, czy parówki Jedynki.

9 BUDOWA MARKI Inną kwestią jest funkcja informacyjna opakowania, często wynikająca także z przepisów prawa. Na opakowaniu powinny być umieszczone następujące informacje: Nazwa produktu Skład produktu, składniki, Data przydatności do spożycia Ilość (wagowo, objętościowo, lub liczba sztuk) Dane producenta i importera Sposób produkcji Warunki przechowywania i ewentualne sposoby przygotowania do spożycia Partia i klasa

10 BUDOWA MARKI Zgodnie z Ustawą o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia 25 sierpnia 2006 r. produkty żywnościowe muszą być oznakowane w sposób zrozumiały dla konsumenta. Dodatkowo umieszczane są inne informacje np. znak recyklingu lub opakowanie zwrotne. Wytwórca żywności ekologicznej może umieścić, poza nazwą jednostki certyfikującej, także nazwę produktu wyraźnie wskazująca na jego ekologiczne pochodzenie np. biojogurt lub ogórki ekologiczne. Efektywne opakowanie powinno spełniać wymogi modelu VIEW Visibility powinno być łatwo dostrzegalne Information powinno zawierać odpowiednie informacje Emotions powinno wzbudzać emocje Workability powinno być funkcjonalne i niezawodne

11 BUDOWA MARKI Formy sprzedaży bezpośrednia, wysyłkowa, detaliczna, hurtowa np. sprzedaż wysyłkowa win w sześciopakach. Certyfikacja dbanie o koncesje, pozwolenia, certyfikaty pochodzenia, np. zgłoszenie do ARR, znak ekologicznej żywności, Ekoznak, Ekoland, Ekogwarancja, Świętokrzyskie Dziedzictwo Kulinarne.

12 BUDOWA MARKI Pozycjonowanie - działania, zmierzające do umiejscowienia marki w świadomości odbiorców i zajęcia przez nią określonej pozycji wobec marek konkurencyjnych. Repozycjonowanie to działania, zmierzające do zmiany pozycji marki w świadomości odbiorców, celem zapewnienia lepszej pozycji konkurencyjnej. Repozycjonowanie może być realizowane poprzez: zmianę cech produktu, opakowania, zmianę ceny, reklamy czy metody sprzedaży.

13 BUDOWA MARKI Można budować markę parasolową (obejmującą różne produkty) - obniżenie kosztów marketingu, ułatwia również wprowadzanie nowych produktów oraz zwiększa ich rozpoznawalność, np. Serenada. Znajdziemy tu wszystkie najpopularniejsze sery produkowane przez SM Spomlek: Radamer, Radamer wędzony, Szwajcar Królewiecki, Edamski, Salami, Baby Salami, Babuni, Gouda Łagodna, Gouda wędzona, Gouda Light. Znajdziemy tu też sery Salami z dodatkiem przypraw takich jak: czosnek i zioła, pomidor z bazylią oraz chilli z pieprzem.

14 BUDOWA MARKI rodzinną (tradycja, prestiż) np. Wedel, Blikle, Duda, Symbio, MyEcolife. Szacuje się, że w Polsce jest 2,2 mln czynnych firm, z tego co najmniej 60 proc. to firmy rodzinne, czyli jest ich dobrze ponad milion. Większość małych i mikroprzedsiębiorstw to firmy rodzinne. Wytwarzają 67 proc. krajowego produktu brutto, czyli stanowią bardzo ważny segment gospodarki. W dodatku zapewniają znacznie więcej miejsc pracy niż duże firmy. Są ważne jeszcze dlatego, że są bardziej zdeterminowane, mają większą zdolność przetrwania trudnych czasów, co pokazał kryzys. Firmy rodzinnej tak łatwo się nie likwiduje czy nie sprzedaje, bo ona nosi nasze nazwisko. To także zobowiązanie wobec tych pokoleń, które budowały firmę przed nami, i tych, dla których my ją budujemy. To wszystko powoduje, że właściciel firmy rodzinnej nie zważa na trudy, uciążliwości, brak pieniędzy czy brak możliwości wyjazdu na urlop, tylko pracuje po 12 godzin dziennie przez 7 dni w tygodniu, żeby tę firmę uratować (

15 BUDOWA MARKI indywidualną (jeden produkt), asortymentu produktów (np. żywności ekologicznej). Przykładem jest stworzona w 2006 roku marka o!eko. Marka ta obejmuje grupę przetworzonych produktów spożywczych o doskonałym smaku i dużej wartości odżywczej, do produkcji których wykorzystano wyłącznie surowce pochodzenia z ekologicznych gospodarstw. Wszystkie opakowania produktów o!eko eksponują promowane przez Ministerstwo Rolnictwa logo Rolnictwo Ekologiczne, aby wyraźnie potwierdzać jakość produktów oznaczonych tą marką. Uwidoczniony w logo marki bocian jest symbolem czystości pól, gdzie uprawia się surowce, z których wytwarzane są produkty taką marką opatrzone ( regionalną (miejsce pochodzenia) np. podhalańskie oscypki, wina sandomierskie, rogal świętomarciński

16 MARKA REGIONALNA Niezwykle istotna jest wielosektorowa, wspólna budowa marki kraju i regionu jako miejsca pochodzenia, kojarzona z pewnym rodzajem produktów lub dobrymi ziemiami, tradycją hodowlaną, czystym środowiskiem naturalnym, tradycjami ekoprodukcji itp., która przekłada się na marketingowe korzyści wszystkich producentów z danego terytorium. Przykładem mogą być polski chleb i kiełbasa, owcze sery z Podhala, jabłka z Sandomierza, mazurki wielkanocne itd. Dbając o renomę regionu budujemy markę swoich produktów. Bardzo ważna jest także budowa marki branży, rodzaju produktów np. jabłka sandomierskie, śliwka szydłowska, truskawka bielińska, oscypki podhalańskie, wina sandomierskie, rogale świętomarcińskie, pierniki toruńskie, koguty kazimierskie itd.

17 MARKA REGIONALNA Wpisując się w silny nurt Unii Europejskiej do promowania i ochrony dziedzictwa kulturowego, w tym kulinarnego poszczególnych regionów wiele charakterystycznych dla regionu świętokrzyskiego produktów i potraw zostało już wpisanych na krajową Listę Produktów Tradycyjnych. Są to produkty wytwarzane co najmniej od 25 lat z surowców posiadających tradycyjny skład i sposób produkcji i ściśle związane z danym regionem. Trzy produkty z województwa Świętokrzyskiego posiadają unijne znaki systemu ochrony wyrobów regionalnych: wiśnia sokowa nadwiślanka - znak Chroniona Nazwa Pochodzenia; fasola korczyńska - znak Chronione Oznaczenie Geograficzne oraz śliwka szydłowska - znak Chroniona Nazwa Pochodzenia.

18 MARKA REGIONALNA Przykładowo: Gdy zbudujemy dobrą markę sandomierskich win to skorzysta na tym cały region, nie tylko winiarze, ale także branża turystyczna, hotelowa, gastronomiczna, agroturystyka etc. etc. Budując markę regionalną można budować markę rodzinną, markę regionalnego producenta oraz marki indywidualne (produktów) np. Winnica Nad Jarem Wino Regelt.

19 MARKA REGIONALNA Zatem budowanie marki wina z Sandomierza powinno wyglądać według poniższego schematu: Sandomierz (stare miasto, dobre ziemie i klimat, tradycje winiarskie) wina sandomierskie (produkt regionalny, miejsce pochodzenia) grupy producenckie (większy zasięg dystrybucji, efekt synergii) poszczególne winnice (indywidualizacja produkcji) konkretne marki win (oryginalny produkt) poszczególne lata produkcji wina (wyjątkowy smak)

20 MARKA REGIONALNA Przykładem budowy parasolowej marki regionalnej są sklepy sieci Specyjały świętokrzyskie należą do istniejących już od ponad 15 lat Zakładów Mięsnych WiR z Łopuszna koło Kielc. Pomysł stworzenia sklepów Premium zrodził się w 2009 roku. Początkowo sklepy te znane były pod nazwą Specjały z Domowej Spiżarni, które w krótkim okresie czasu zyskały stałych klientów gustujących w produktach ekologicznych a przede wszystkim lubiących smak naturalnych wędlin. Po trzech latach ewaluacji marka dojrzała do zmian, w wyniku których nastąpiła zmiana szyldu.

21 DYSTRYBUCJA Dystrybucja to udostępnianie produktów i usług ostatecznym nabywcom. Podejmując decyzje w zakresie polityki dystrybucji, producent musi wybrać odpowiedni kanał dystrybucji. Obejmuje on kolejnych pośredników w trakcie przesuwania produktu od wytwórcy do ostatecznego nabywcy. Uczestnikami kanałów dystrybucji na rynku produktów ekologicznych, regionalnych, tradycyjnych są: Producenci (rolnicy, hodowcy) Pośrednicy hurtowi (skup artykułów rolnych hurt pierwotny oraz hurt wtórny czyli spółki, spółdzielnie dystrybucyjne, hurtownicy) Pośrednicy detaliczni (sklepy ze zdrową żywnością, sklepy internetowe, sklepy specjalistyczne jak piekarnie, sklepy samoobsługowe, super - i hipermarkety) Pośrednicy przetwarzający żywność ekologiczną i regionalną (przetwórnie i punkty gastronomiczne) Konsumenci

22 DYSTRYBUCJA Kanał bezpośredni bez udziału pośredników z gospodarstwa do konsumentów. Rolnik musi dotrzeć ze swoimi produktami na własny koszt i ryzyko do finalnych odbiorców. Sprzedaż może odbywać się w gospodarstwie, we własnym sklepie, na targowisku albo przez Internet.

23 DYSTRYBUCJA Zalety: bliższy i trwalszy kontakt z klientem, możliwość szybkiego poznania jego opinii, większe zaufanie klientów do pochodzenia produktów, szybszy przepływ informacji pomiędzy konsumentami a producentem, przejęcie marży dystrybucyjnej przez rolnika, niższa cena dla nabywcy.

24 DYSTRYBUCJA Ograniczenia: ponoszenie kosztów dystrybucji, wzięcie całego ryzyka dystrybucji na siebie, mniejszy zasięg dystrybucji, słabsze perspektywy rozwoju dystrybucji, utrudnienia dojazdu do punktu sprzedaży, brak stałej obecności rolnika w miejscu sprzedaży, tendencja do sprzedaży hurtowej a nie detalicznej.

25 DYSTRYBUCJA W kanałach pośrednich występują pośrednicy (detaliczni, hurtowi, przetwórcy). Charakteryzują się one: możliwością przeniesienia części ryzyka związanego z dystrybucją na pośrednika handlowego, zmniejszeniem koszty poszukiwania nabywców, magazynowania, transportu czy obsługi klientów zmniejszeniem zysku (podział marżą z pośrednikiem) wydłużeniem czasu przepływu informacji i pieniądza ryzyko pojawienia się konfliktów między uczestnikami kanału dystrybucji

26 DYSTRYBUCJA Rolę pośrednika na jednym z etapów dystrybucji mogą przyjąć także grupy producenckie. Współpraca z innymi rolnikami pozwala na: poszerzenie oferty, pełniejsze zaspokojenie potrzeb (dobra komplementarne), specjalizację produkcji, wspólne działania marketingowe (promocja, reklama, budowanie marki), zwiększenie zasięgu dystrybucji, gwarancję odbioru produktów (na podstawie umów długoterminowych), kompletowanie dostaw, kolektywne wywiązanie się z żądanej ilości zamówień kontraktowych, możliwość wspólnego zakupu drogich maszyn i urządzeń, określenie wspólnej polityki cenowej, możliwość kolektywnego prowadzenia gospodarki magazynowej, szybki i profesjonalny transport np. chłodnie (produkty spożywcze szybko się psują) kontrolę jakości produktów (certyfikacja, standaryzacja, badania jakości), dostęp do nowoczesnych rozwiązań stosowanych przez innych członków grupy.

27 DYSTRYBUCJA Głównymi przyczynami dlaczego rolnicy się nie zrzeszają są: brak odpowiednich informacji (niewiedza rolników), brak lokalnych zrzeszeń (brak dobrych praktyk, wzorców organizacyjnych), brak lidera, który weźmie na siebie pracę organizacyjną, małe wzajemne zaufanie, obawa przed kolektywną współpracą rozumianą jako odbywającą się kosztem indywidualnego interesu (nierozumienie efektu synergii), nieprzystosowanie gospodarstwa do wymagań zrzeszenia, strach przed procedurami formalnymi.

28 DYSTRYBUCJA W rejestrze rolniczych grup producenckich województwa świętokrzyskiego figuruje 28 grup producentów rolnych, w tym 16 grup producenckich owoców i warzyw. Przykładem z regionu świętokrzyskiego jest grupa Sad Sandomierski. Do rejestru rolniczych grup producenckich województwa świętokrzyskiego spółka Sad Sandomierski" trafiła 21 kwietnia 2011 roku. Tworzy ją 8 producentów z rejonu Sandomierszczyzny, którzy specjalizują się zwłaszcza w produkcji jabłek takich odmian jak: Idared Champion, Cortland, Elstar, Empire, Gloster, Jonagold, Jonagored, Lobo. Grupa ma w swojej ofercie również wiśnie, morele, śliwki oraz warzywa cebulę, kapustę, marchew, pomidory oraz ziemniaki.

29 DYSTRYBUCJA Jeśli chodzi o stopień integracji i formę współpracy między uczestnikami kanału dystrybucji, można mówić o kanałach konwencjonalnych i zintegrowanych pionowo. Kanały konwencjonalne tworzą podmioty luźno ze sobą związane, każdy z nich kieruje się własnymi celami i dąży do maksymalizacji swojego zysku. Kanały zintegrowane pionowo - powiązania między podmiotami są trwalsze, pozwalają one na zwiększenie siły przetargowej, osiągnięcie korzyści skali, maksymalizację wpływu na rynek. Przykładem integratora dystrybucji może być spółka Symbio. Pozyskuje ona producentów rolnych do współpracy (obecnie ok. 300) kontraktując od nich ekologiczne plony, przez co zmniejsza ryzyko działania rolników. Firma oferuje szkolenia, wsparcie przy ubieganiu się o certyfikację, doradztwo, dostęp do szerokiego rynku dystrybucji, zunifikowane działania marketingowe, markę parasolową itp. itd.

30 DYSTRYBUCJA Inną ciekawą regionalną inicjatywą integracyjną jest Sieć Dziedzictwo Kulinarne Świętokrzyskie. To część Europejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego (ESRDK). Jednym z celów jest ochrona małych przedsiębiorstw związanych z sektorem żywności, czyli np. gospodarstw rolnych i rybackich, sklepów farmerskich, gospodarstw agroturystycznych, zajazdów i restauracji serwujących dania regionalne przed upadkiem. Korzyści wynikające z członkostwa to: wykorzystanie charakterystycznego logo - kucharska czapka z nożem i widelcem z napisem "dziedzictwo kulinarne", publikacja informacji o przedsiębiorstwie na stronie internetowej Europejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego, udział w wyjazdach studyjnych, szkoleniach oraz targach organizowanych i współfinansowanych przez Urząd.

31 PERSPEKTYWY ROZWOJU BRANŻY Struktura kanałów sprzedaży żywności ekologicznej w Polsce wygląda następująco: 66 % - sprzedaż bezpośrednia 27% - sklepy ze zdrową żywnością 5% - sklepy ogólnospożywcze 2% - inne Gdy tymczasem w Niemczech: 37% - sklepy spożywcze 34% - sklepy ze zdrową żywnością 16% - sprzedaż bezpośrednia 7% - rzemiosło 7% - inne. Przy czym szacuje się, że do 2015 roku same sklepy dyskontowe w Niemczech będą obsługiwać ok. 40% rynku produktów ekologicznych.

32 PERSPEKTYWY ROZWOJU BRANŻY Jednocześnie Polsce można zaobserwować tendencję rozwojową jeśli chodzi o branżę produktów regionalnych, tradycyjnych i ekologicznych. Istnieje od niedawna swoista moda na produkty zdrowe, bez konserwantów, niepasteryzowane piwa, tradycyjne wina, sery, miody, nalewki. Wzrasta także poziom edukacji ekologicznej społeczeństwa. Nie bez znaczenia jest również popularność wegetarianizmu, filozofii wschodu, powrotu do tradycji, patriotyzm lokalny, a także środki finansowe na wsparcie inicjatyw branżowych z funduszy unijnych i krajowych. Nie sposób tutaj nie wspomnieć o działalności Lokalnych Grup Działania, tworzących m.in. szlaki tematyczne jak Sandomierski Szlak Jabłkowy, Sandomierski Szlak Winiarski, ośrodków doradztwa rolniczego prowadzących działania edukacyjne wśród rolników, organizowanych konkursach kulinarnych jak Nasze Kulinarne Dziedzictwo - Smaki Regionów czy Ciastko Kieleckie, projektach szkoleniowych np. Ekologiczny sposób na życie czy Świętokrzyska Kuźnia Smaków.

33 PERSPEKTYWY ROZWOJU BRANŻY W woj. świętokrzyskim w przeciągu ostatnich kilku miesięcy odbywały się dziesiątki imprez promujących produkty regionalne, zdrowe, tradycyjne i ekologiczne. Warto wspomnieć m.in. o: Targach Produktów Regionalnych zorganizowanych przez Świętokrzyskie Centrum FRDL w Kielcach, EkoBazar zorganizowany jako impreza cykliczna w Kielcach, Święto Truskawki w Bielinach, Święto Śliwki w Szydłowie, Święto Pieczonego Ziemniaka w Rakowie, Święto Pieroga w Miedzianej Górze, Dzień Pieroga w Krajnie, Święto Chleba w Tokarni, Europejskie Święto Jabłka w Obrazowie, Jarmark Świętokrzyskie Dary Lasów w Kielcach, czy liczne imprezy dożynkowe.

34 PERSPEKTYWY ROZWOJU BRANŻY Przy dobrym klimacie do rozwoju branży należy jednak pamiętać o szeregu ograniczeń formalno-prawnych i wielu barierach administracyjnych, które utrudniają codzienne życie drobnym wytwórcom. Wiele przepisów prawnych wymaga zmiany, a zatem zabiegów lobbingowych urealniających ich funkcjonowanie i umożliwiających rozwój sektora. Jednym z wielu przykładów mogą być chociażby ograniczenia wynikające z Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi wymagające pośrednika przy dostawach do punktów detalicznych, konieczność zgłoszeń do Agencji Rynku Rolnego i liczne kontrole procesu wytwórczego, wprowadzenie limitów ilości produkcji butelek przez gospodarstwa rolne bez konieczności rejestracji działalności gospodarczej (a tym samym przejście z KRUS na obowiązkowy ZUS), konieczność każdorazowego zgłoszenia i wniesienia opłaty przy sprzedaży bezpośredniej poza własnym gospodarstwem (jarmarki, targi, wystawy, imprezy kulturalne).

35 PERSPEKTYWY ROZWOJU BRANŻY Pozostaje żywić nadzieję, że wzorem innych krajów europejskich, produkty regionalne, tradycyjne i ekologiczne, mimo istniejących ograniczeń formalno-prawnych, nadal będą zdobywać w Polsce coraz większe uznanie konsumentów, z korzyścią dla ich zdrowia i samopoczucia.

36 Dziękuję za uwagę Tomasz Kosiński Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Projekt opracowany przez Fundację Rolniczej Różnorodności Biologicznej AgriNatura. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi