PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH

Transkrypt

1 OŁTARZ W ZBORZE EWANGELICKIM ZE STADEŁ Załącznik nr 1 do specyfikacji ZNAJDUJĄCY SIĘ W SĄDECKIM PARKU ETNOGRAFICZNYM PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH 1

2 OŁTARZ W ZBORZE EWANGELICKIM ZE STADEŁ ZNAJDUJĄCY SIĘ W SĄDECKIM PARKU ETNOGRAFICZNYM WSTĘP Ołtarz manierystyczny pochodzący ze świątyni w Stadłach, wykonany został w I ćw. XVII wieku najprawdopodobniej w kręgu oddziaływań warsztatu dominikańskiego w Krakowie. Pierwotnie pochodził z kościoła O.O. Franciszkanów Nowym Sączu. Po kasacie konwentu,która nastąpiła w 1785 roku, ołtarz wraz z pozostałymi nieruchomościami pofranciszkańskimi przeszedł na skarb cyrkułu sądeckiego, a następnie został odsprzedany lokalnej gminie ewangelickiej w Nowym Sączu. Po 1806 roku nastawa ołtarzowa przekazana została przez miejscową społeczność wyznaniową do nowo wzniesionego zboru w Stadłach. Tam ołtarz przebudowano i przystosowano do potrzeb obrzędowych. W wyniku opuszczenia wsi w 1945 r. przez potomków kolonistów niemieckich z XVIII w. świątynia w Stadłach stała kilkanaście lat opuszczona i nieużytkowana niszczała. W 1958 r. budynek został rozebrany, a następnie odtworzony w pobliskiej miejscowości Świniarsko, z równoczesną, znaczną przebudową i adaptacją b architektoniczną do potrzeb kościoła rzymskokatolickiego, w nowo powstałej wówczas, wiejskiej parafii. W trakcie translokacji wg wywiadu w jednym z drewnianych obiektów, w którym składowano część elementów rozbiórkowych wybuchł pożar i zawartość spłonęła. Prawdopodobnie wtedy uległa zniszczeniu górna 2

3 część ołtarza tj. architraw i fryz znajdujące się w Stadłach w poziomie ambony pastora. W przekształconym obiekcie w Świniarsku ołtarz początkowo stał przy ścianie bocznej, później (w roku 1966) zamontowano go w prezbiterium jako główny bez rekonstruowania architrawu i fryzu. Ponadto w centralnej części tryptyku wstawiono obraz przedstawiający MB Częstochowską. W maju 2003 r. po uderzeniu pioruna spłonęła wieża i część więźby dachowej. Ołtarz udało się w trakcie pożaru rozebrać i wynieść ze świątyni na plebanię. W następstwie tego wydarzenia parafia będąca w trakcie budowy nowego kościoła postanowiła stary, zagrożony katastrofą budowlaną ofiarować dla sądeckiego skansenu. Na przełomie 2004 i 2005 r. obiekt został rozebrany pod nadzorem konserwatorskim, a potem odtworzony na ekspozycji Sądeckiego Parku Etnograficznego z przywróceniem pierwotnych kształtów zboru ewangelickiego ze Stadeł. Rozebrany ołtarz został również ofiarowany na rzecz muzeum, gdzie jest zmagazynowany i oczekuje na konserwację oraz zamontowanie w odtworzonej świątyni. 3

4 OPIS IKONOGRAFICZNY OBIEKTU Brak mensy widocznej na archiwalnych fotografiach Nastawa stolarska typu architektonicznego, dwukondygnacyjna, nawiązująca swoim kształtem do rozbudowanej aediculi; predella wzbogacona dwoma konsolami obejmującymi rozmieszczoną w układzie horyzontalnym scenę Pokłonu Trzech króli od góry zwieńczoną gierowanym gzymsem, po bokach zamkniętą dwoma ozdobnymi konsolami ; w prawym dolnym rogu malowidła tarcza z herbem Gryf z inicjałami domniemanego fundatora E.I./X.S.C. Pod nieruchomymi skrzydłami bocznymi umieszczono esowato wygięte podpory pokryte ornamentem. Szafa trójosiowa ze środkową częścią flankowaną dwoma korynckimi kolumnami i po jej bokach skrzydłami zintegrowanymi z retabulum zamkniętymi ornamentalnymi spływami. Powierzchnia ozdobiona wytłaczaną w gruncie płaszczyznową ornamentyką okuciową i geometryczną stylizowaną na arabeskę. Całość pokryta srebrem i złotym laserunkiem. W prześwicie centralnym zakończonym półkolistym i glinowanym łukiem obraz Zwiastowania NMP. Po bokach we wnękach skrzydeł zakończonych półkoliście rozmieszczono w układzie heraldycznym przedstawienia św. Jana Chrzciciela i św. Klary, po prawej stronie: św. Jana Ewangelisty i św. Kingi. 4

5 Brak architrawu z belkowaniem widocznego na archiwalnych fotografiach Fot. Ołtarza z 1957 roku w Świniarsku W zwieńczeniu płaskorzeźba o reminiscencjach barokowo-ludowych przedstawiająca Madonnę z dzieciątkiem depczącą księżyc. Powyżej całość wieńczy przyczółek, pośrodku którego wtórnie umieszczono krzyżyk. Boki dekorowane elementami ażurowej snycerki występującej w formie spływających fal, stylizowanych na wzór dekoracji okuciowej. W kolorystyce dominują barwy metaliczne; złoty laserunek położony na srebrze. 5

6 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH ZALECENIA OGÓLNE DO PROGRAMU KONSERWACJI Proponowane zabiegi konserwatorskie zmierzać będą w kilku zasadniczych kierunkach : - konserwacji technicznej i częściowo estetycznej zachowanych fragmentów ołtarza, - konserwacji estetyczno plastycznej ambony - rekonstrukcji brakujących części; mensy, architrawu, wici roślinnej okalającej ołtarz. 1 Należy wykonać konserwację techniczną i estetyczną wszystkich oryginalnych elementów struktury architektonicznej ołtarza tj. predelle, retabulum i przyczółek, jak również wszystkich oryginalnych elementów snycersko- rzeźbiarskich. W konserwacji estetycznej powinna dominować konserwacja zachowawcza. 2. Gruntownej konserwacji technicznej i estetycznej należy poddać obrazy stanowiące wypełnienie predelli i retabulum. 3. Należy zrekonstruować mensę (5) w formie drewnianej konstrukcji szkieletowej, nakrytej blatem i obudowanej po bokach płycinami - patrz fotografia archiwalna. 6

7 4. Zrekonstruować należy architraw (4) z ozdobnie profilowanymi gzymsami oraz odpowiednimi zaciosami do połączenia konstrukcyjnego wspornikowymi elementami osadzenia na nim ambony pastora(2). Po bokach ambony należy umieścić dwie płyciny (4) zapewniając w ten sposób możliwość umieszczenia na nich malowideł figuralnych - patrz fotografia archiwalna i rysunek 7

8 5. Należy wykonać ażurową snycerkę w formie pnączy roślinnych (7), okalających łukiem po bokach cały ołtarz, od poziomu górnego gzymsu predelli, aż ponad tympanon wieńczący przyczółek - patrz fotografia archiwalna i rysunek 8

9 9

10 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH W poniżej przedstawionym programie prac proponowane są alternatywne rozwiązania. Po dokładnym rozeznaniu obiektu, wykonaniu analiz i badań chemicznych należy dokonać wyboru optymalnych środków i metod. Należy zaznaczyć, że zastosowane powinny być tylko materiały najwyższej jakości oferowane przez firmy produkujące na potrzeby konserwacji dzieł sztuki. Stosowane materiały i tworzywa powinny dać możliwość odwracalności zabiegów. Wszystkie istotne etapy pracy powinny być dokumentowane fotograficznie. DREWNIANA ARCHITEKTURA OŁTARZA, AMBONY, ORNAMENTY. Odwrocie Oczyszczenie powierzchni drewna z luźnych zabrudzeń odkurzaczem. Zabezpieczenie zbutwiałych fragmentów 5% roztworem Paraloidu B-72 w acetonie. Pobranie próbek do badań laboratoryjnych. Dezynfekcja i dezynsekcja drewna środkiem owadobójczym o działaniu profilaktycznym: ANTOX Z, XIREIN. Impregnacja powierzchni odwrocia poprzez nasączanie drewna 10-15%roztworem Paraloidu B-72 w acetonie lub10-15%roztworem Osolanu KL w ksylenie. Preparat zostanie naniesiony pędzlem. Nasączanie drewna ołtarza środkiem ognioodpornym FOBOS. Sklejenie pękniętych fragmentów ołtarza przy użyciu kleju PONAL lub VIKOL. Uzupełnienie ubytków drewna kitem trocinowym na bazie OSOLANU lub flekami z tego samego gatunku drewna, z którego wykonano obiekt. 10

11 Wzmocnienie konstrukcyjne ołtarza na odwrociu poprzez zastosowanie dodatkowo drewnianych belek.( w razie konieczności ) DREWNIANA ARCHITEKTURA OŁTARZA, ORNAMENTY. Lico 1. Delikatne doczyszczenie powierzchni przy użyciu rozpuszczalników organicznych bądź gotowych past firmowych z zachowaniem oryginalnych srebrzeń i złoceń. 2. Pobranie próbek i wykonanie odkrywek sondażowych 3. Podklejenie odspojeń, spęcherzeń przy użyciu tworzywa akrylowego Plextol 500. W przypadku podpęcherzeń, należy zastosować metodę iniekcji (wszystkie zabiegi do wykonania w razie konieczności 4. Usunięcie ze zwieńczenia ołtarza zniszczonych naskutek pożaru zapraw 5. Uzupełnienie ubytków warstw zaprawy, z zastosowaniem tradycyjnej zaprawy kredowo klejowej oraz rekonstrukcja grawerunku. 6. Rekonstrukcja grawerunków w oparciu o oryginalne fragmenty. 7. Przeszlifowanie uzupełnień zaprawy, w celu przygotowania pod położenie pulmentu. 8. Położenie kilku warstw pulmentu o odpowiednio dobranej kolorystyce (jest to bardzo istotne przez wzgląd na prześwitywanie pulmentu spod warstwy srebra i złota). 9. Uzupełnienie ubytków srebrzenia srebrem proszkowym, w celu uzyskania dobrego efektu estetycznego (zachowanie lekko przetartego charakteru). 10. Zabezpieczenie powierzchni srebra 4% roztworem acetonowym żywicy Paraloid B Położenie laserunku goldlaku i scalenie kolorystyczne z oryginalnymi fragmentami srebrzeń. 12. Uzupełnienie ubytków złocenia złotem proszkowym, w celu uzyskania dobrego efektu estetycznego (zachowanie lekko przetartego charakteru). 13. Scalenie kolorystyczne nowych złoceń z oryginalnymi złoceniami, (Zarówno w srebrzeniach i złoceniach dopuszcza się możliwość kładzenia 11

12 metalu w płatkach. Jednak ostateczny efekt wizualny powinien być taki aby nowe złocenia nie konkurowały z oryginalnymi ). AMBONA Lico 1. Oczyszczenie powierzchni przy użyciu rozpuszczalników organicznych bądź gotowych past firmowych z zachowaniem oryginalnych srebrzeń i złoceń. 2. Pobranie próbek i wykonanie odkrywek sondażowych 3. Uzupełnienie ubytków warstw zaprawy, z zastosowaniem tradycyjnej zaprawy kredowo klejowej. 4. Przeszlifowanie uzupełnień zaprawy, w celu przygotowania pod położenie pulmentu. 5. Położenie kilku warstw pulmentu o odpowiednio dobranej kolorystyce (jest to bardzo istotne przez wzgląd na prześwitywanie pulmentu spod warstwy srebra i złota). 6. Uzupełnienie ubytków srebrzenia srebrem proszkowym, w celu uzyskania dobrego efektu estetycznego (zachowanie lekko przetartego charakteru). 7. Zabezpieczenie powierzchni srebra 4% roztworem acetonowym żywicy Paraloid B Położenie laserunku goldlaku i scalenie kolorystyczne z oryginalnymi fragmentami srebrzeń. 9. Uzupełnienie ubytków złocenia złotem proszkowym, w celu uzyskania dobrego efektu estetycznego (zachowanie lekko przetartego charakteru). 10. Scalenie kolorystyczne nowych złoceń z oryginalnymi złoceniami, (Zarówno w srebrzeniach i złoceniach dopuszcza się możliwość kładzenia metalu w płatkach. Jednak ostateczny efekt wizualny powinien być taki aby nowe złocenia nie konkurowały z oryginalnymi). 12

13 11. Scalenie kolorystyczne ubytków warstwy malarskiej dopuszcza się możliwość niewielkiej korekty kolorystycznej ambony w stosunku do oryginalnych warstw w celu zharmonizowania z nastawą ołtarzową. OBRAZY. 1. Wykonanie fotografii i ewentualne zabezpieczenie lica przed transportem do pracowni. 2. Omiecenie z lotnych zabrudzeń. 3. Oczyszczenie powierzchni obrazów z zabrudzeń powierzchniowych metodą tradycyjną z zastosowaniem szarego mydła (zasadowego) przy jednoczesnej neutralizacji terpentyną, lub środkiem Contrad 2000 w roztworze wodnym. W jednym i drugim przypadku należy postępować bardzo ostrożnie, myjąc jednorazowo niewielkie powierzchnie. 4. Oczyszczenie odwrocia (podłoża drewnianego) przy użyciu środka Contrad 2000, lub rozpuszczalników aromatycznych (dobór metody doświadczalny). 5. Badania sondażowe dla ustalenia stratygrafii obiektu. Pobranie próbek do analiz fizyko chemicznych ( w celu określenie spoiw, pigmentów, wypełniaczy, gatunku drewna ) 6. Wykonanie iniekcji przez otwory po drewnojadach, środkiem Xirein, ( w razie konieczności nasączenie drewna środkiem do zwalczania drewnojadów Xirein, metodą nanoszenia pędzlem.) 7. Impregnacja powierzchni odwrocia poprzez nasączanie drewna 10-15%roztworem Paraloidu B-72 w acetonie lub10-15%roztworem Osolanu KL w ksylenie. Preparat zostanie naniesiony pędzlem. 13

14 8. Podklejenie odspojeń przy użyciu tworzywa akrylowego Plextol 500. w przypadku podpęcherzeń, należy zastosować metodę iniekcji (wszystkie zabiegi do wykonania w razie konieczności. 9. Zmycie pociemniałego werniksu i usunięcie przemalowań przy użyciu kompozycji rozpuszczalników organicznych, bądź gotowych past firmowych. Warstwy wtórne należy usuwać stopniowo, przy kontroli światłem UV tak aby nie zmyć zachowanych laserunków. 10. Uzupełnienie ubytków warstwy zaprawy, z zastosowaniem tradycyjnej zaprawy kredowo klejowej oraz opracowanie powierzchni. 11. Położenie warstwy ochronnej z werniksu damarowego. 12. Scalenie kolorystyczne ubytków warstwy malarskiej przy użyciu odsączonych farb olejnych. 13. Położenie końcowej warstwy werniksu werniks damarowy matowy. 14. Ponowne osadzenie obrazów w ołtarzu. Opracował : Józef Stec W opracowaniu wykorzystano zdjęcia i materiały archiwalne ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. 14

15 Stan zachowania ołtarza fotografie: 15

16 Pokłon trzech króli malowidło na predelli Retabulum obecnie składowane w magazynach SPE 16

17 Retabulum ołtarzowe- nieudolne rekonstrukcje grawerunku 17

18 Zwieńczenie ołtarza widoczne spęcherzenia na wskutek pożaru. 18

19 Stan zachowania ambony fotografie 19

20 Stan zachowania obrazów fotografie Stan zachowania obrazów fotografie 20

21 Stan zachowania obrazów fotografie 21

22 Stan zachowania obrazów fotografie 22

23 23

24 Stan zachowania obrazów fotografie wykonał J. Stec -lipiec