A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A

Transkrypt

1 A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A VOL. XXIV, 31 SECTIO EE 6 Katedra Etologii i Podstaw Technologii Produkcji Zwierzcej Wydziału Biologii i Hodowli Zwierzt Akademii Rolniczej w Lublinie MARIAN BUDZYSKI, LESZEK SOŁTYS, MONIKA BUDZYSKA, WANDA KRUPA, MAREK SAPUŁA, JAROSŁAW KAMIENIAK Wykorzystanie równa regresji do szacowania pobudliwoci nerwowej koni arabskich Use of Regression Equation to Assess Nervous Irritability of Arabian Horses Dua zmienno w ocenach cech psychicznych koni, dokonywanych przez rónych obserwatorów, wskazuje na brak obiektywnych mierników. Jednocze- nie podejmowane s próby znalezienia optymalnej metody, która w obiektywny sposób, na podstawie prostych testów, mogłaby mie zastosowanie do okrelenia stopnia zrównowaenia systemu nerwowego konia, jego charakteru i cech psychicznych [1 4, 1]. Wród tych metod s testy oceny pobudliwoci zastosowane przez Budzyskiego [2 8], które jak si wydaje spełniaj wymagania stawiane tego typu testom i za ich pomoc oceniane jest z powodzeniem zrównowa- enie systemu nerwowego koni z uwzgldnieniem rónych typów, ras, płci, grup wiekowych. Testy te, rozszerzone o ocen wskaników fizjologicznych koni (ttno, oddechy) w trakcie ich wykonywania, mog okrela stopie zrównowaenia systemu nerwowego, jego charakter oraz kompleks cech psychicznych. Wanym zagadnieniem jest jednak dotychczas niewyjaniony problem wpływu wieku koni na poziom wyników testów oceny pobudliwoci. Okrelenie w młodym wieku stereotypu reakcji pobudliwoci nerwowej konia umoliwi wybór odpowiednich metod wychowu, dokonanie selekcji w stosunkowo młodym wieku zwierzcia oraz da moliwo przewidywania jego cech uytkowych. W podjtych badaniach dokonano zatem oceny procesów psychicznych i emocjonalnych uwarunkowanych zrównowaeniem nerwowym młodych klaczek arabskich w wieku jednego roku i w wieku dorosłym (6 lat). Maciejowski i Ziba [9] podaj, e współczynnik regresji (b yx ) wydajnoci póniejszej (y) na

2 228 M. Budzyski, L. Sołtys, M. Budzyska, W. Krupa, M. Sapuła, J. Kamieniak wczeniejsz (x) jest szacunkiem powtarzalnoci cechy. Oceny w wieku jednego roku i szeciu lat tych samych osobników przyjto jako zmienne, midzy którymi okrelono zalenoci wyraone współczynnikiem korelacji, współczynnikiem regresji i prost regresji. MATERIAŁ I METODY Badania, na których podstawie został zgromadzony materiał do niniejszej pracy, przeprowadzono w stadninach koni arabskich Białka, Janów Podlaski, Kurozwki i Michałów w latach i objto nimi klaczki roczne (173 szt.). Nastpnie w stadninach tych (z wyjtkiem Kurozwk) te same osobniki jako klacze stadne poddano analogicznym eksperymentom w wieku 6 lat (77 szt.) Badane konie w obydwu wymienionych etapach zostały poddane indywidualnej ocenie stopnia pobudliwoci za pomoc testów lkliwoci według metody Budzyskiego [3] w trzech układach. W u k ł a d z i e o p t y c z n y m (O) reakcj konia na bodziec wzrokowy bada si w czasie prowadzenia konia stpem przez masztalerza na placu eksperymentalnym pomidzy dwoma parawanami, za którymi s ustawione z lewej i prawej strony dwa urzdzenia wyposaone w obracajce si czarno-białe kwadraty. Ocen zachowania si konia zarówno przy przejciu, jak i powrocie okrela si w skali punktowej od 1 (niezrównowaony nerwowo) do 1 (zachowanie spokojne, zrównowaone). W u k ł a d z i e a k u s t y c z n y m (A) ko przechodzi midzy parawanami, przy kwadratach nieobracajcych si, natomiast włczone zostaj bodce akustyczne, którymi s dwiki o okrelonej wysokoci, uzyskiwane z tonometru (generatora elektrycznego) o czstotliwoci 8 tonów na minut, emitowane za pomoc głoników o sile 9 db ustawionych za parawanami obok biało-czarnych kwadratów. Tak samo jak w układzie optycznym notowane jest zachowanie si konia i rejestrowany czas przejcia obok emitujcych dwik głoników. Ocen zachowania si konia przy przejciu i powrocie okrela si w skali punktowej od 1 (niezrównowaony nerwowo) do 1 (zachowanie spokojne, zrównowaone). W u k ł a d z i e o p t y c z n o - a k u s- t y c z n y m (OA) rejestrowane jest zachowanie si konia przy przejciu midzy parawanami przy obracajcych si kwadratach oraz emitowanych dwikach. Do pomiarów ttna indywidualnie u kadego konia w trakcie poszczególnych prób testów lkliwoci uywano elektronicznych rejestratorów Monitora Pracy aparatu HIPPOCARD Polar Sport Tester PEH 4, uzyskujc wielkoci ttna dla okresów piciosekundowych z jednoczesnym opracowaniem graficznym. Wyniki zgromadzone w czasie bada eksperymentalnych zostały opracowane statystycznie przy wykorzystaniu pakietu STATISTICA wersja 6.. Podano: rednie arytmetyczne (x), istotnoci rónic pomidzy rednimi zweryfikowane za pomoc jednoczynnikowej analizy wariancji, współczynniki korelacji (r xy ) pomidzy grupami w poszczególnych układach testów, okrelono współzaleno liniow pomidzy badanymi cechami, podajc współczynniki regresji (b yx ), proste i równania prostych regresji. OMÓWIENIE WYNIKÓW Wyniki bada zestawiono w ryc. 1 3, które zawieraj nastpujce informacje: wartoci rednie, prost regresji z przedziałem ufnoci, równanie regresji oraz wartoci współczynników korelacji (r xy ) i regresji (b yx ) wyników oceny w

3 Wykorzystanie równa regresji do szacowania pobudliwoci lat (test O w pkt.) rok x = 8,8 xx 6 lat x = 13,8 xx r xy =,437 ** b yx =,333** Y = 11, +,333*x rok (test O w pkt.) Ryc. 1. Wykres rozrzutu i prosta regresji z przedziałem ufnoci dla punktów uzyskanych w tecie optycznym (O) w wieku 1 roku i 6 lat u klaczy; xx oznaczone rednie (x) róni si istotnie przy P,1, **oznaczone współczynniki korelacji (r xy ) i regresji (b yx ) s istotne przy P,1 Spread dimension and regression line with confidence interval; for points scored in optic test (O) at mares at the age of one and six years, xx marked means (x) differ significantly P.1, ** marked correlation (r xy ) and regression (b yx ) coefficients are significant at P lat (test A w pkt.) rok x = 1,15 xx 6 lat x = 14,31 xx r xy =,452 ** b yx =,224** Y = 12,48 +,224*x rok (test A w pkt.) Ryc. 2. Wykres rozrzutu i prosta regresji z przedziałem ufnoci dla punktów uzyskanych w tecie akustycznym (A) w wieku 1 roku i 6 lat u klaczy; xx oznaczone rednie (x) róni si istotnie przy P,1, **oznaczone współczynniki korelacji (r xy ) i regresji (b yx ) s istotne przy P,1 Spread dimension and regression line with confidence interval; for points scored in accoustic test (A) in mares at the age of one and six years, xx marked means (x) differ significantly at P.1 ** marked correlation (r xy ) and regression (b yx ) coefficients are significant at P.1

4 23 M. Budzyski, L. Sołtys, M. Budzyska, W. Krupa, M. Sapuła, J. Kamieniak 6 lat (test OA w pkt.) rok x = 1,15 xx 6 lat x = 14,49 xx r xy =,438 ** b yx =,235** Y = 12,64 +,235*x rok (test OA w pkt.) Ryc. 3. Wykres rozrzutu i prosta regresji z przedziałem ufnoci dla punktów uzyskanych w tecie optyczno-akustycznym (OA) w wieku 1 roku i 6 lat u klaczy; xx oznaczone rednie (x) róni si istotnie; przy P,1, **oznaczone współczynniki korelacji (r xy ) i regresji (b yx ) s istotne przy P,1 Spread dimension and regression line with confidence interval; for points scored in optic-acoustic test (OA) in mares at the age of one and six years, xx marked means (x) differ significantly at P.1, ** marked correlation (r xy ) and regression (b yx ) coefficients are significant at P lat (test O - ttno) rok x = 139,6 xx 6 lat x = 121,92 xx r xy =,263 * b yx =,339 * Y = 73,76 +,339*x rok (test O - ttno) Ryc. 4. Wykres rozrzutu i prosta regresji z przedziałem ufnoci dla wartoci ttna w tecie optycznym (O) w wieku 1 roku i 6 lat u klaczy; xx oznaczone rednie (x) róni si istotnie przy P,1, * oznaczone współczynniki korelacji (r xy ) i regresji (b yx ) s istotne przy P,5 Spread dimension and regression line with confidence interval; for heart rate values in optic test (O) in mares at the age of one and six years, xx marked means (x) differ significantly at P.1 * marked correlation (r xy ) and regression (b yx ) coefficients are significant at P.5

5 Wykorzystanie równa regresji do szacowania pobudliwoci lat (test A - ttno) rok x = 134,98 xx 6 lat x = 113,48 xx r xy =,324 ** b yx =,35 ** Y = 63,96 +,35*x rok (test A - ttno) Ryc. 5. Wykres rozrzutu i prosta regresji z przedziałem ufnoci dla wartoci ttna w tecie akustycznym (A) w wieku 1 roku i 6 lat u klaczy; xx oznaczone rednie (x) róni si istotnie przy P,1, **oznaczone współczynniki korelacji (r xy ) i regresji (b yx ) s istotne przy P,1 Spread dimension and regression line with confidence interval for heart rate values in accoustic test (A) in mares at the age of one and six years; xx marked means (x) differ significantly at P.1, ** marked correlation (r xy ) and regression (b yx ) coefficients are significant at P lat (test OA - ttno) rok x = 132,94 xx 6 lat x = 11,68 xx r xy =,361 ** b yx =,387 ** Y = 57,15 +,387*X rok (test OA - ttno) Ryc. 6. Wykres rozrzutu i prosta regresji z przedziałem ufnoci dla wartoci ttna w tecie optyczno- -akustycznym (OA) w wieku 1 roku i 6 lat u klaczy; xx oznaczone rednie (x) róni si istotnie przy P,1, **oznaczone współczynniki korelacji (r xy ) i regresji (b yx ) s istotne przy P,1 Spread dimension and regression line with confidence interval for heart rate values in opticaccoustic test (OA) in mares at the age of one and six years; xx marked means (x) differ significantly at P,1, ** marked correlation (r xy ) and regression (b yx ) coefficients are significant at P.1

6 232 M. Budzyski, L. Sołtys, M. Budzyska, W. Krupa, M. Sapuła, J. Kamieniak poszczególnych testach dla tych samych klaczy w wieku jednego roku i dorosłych. Na rycinie 1 podano informacj i przedstawiono graficznie omawiane współzalenoci w tecie optycznym (O). rednia ocen (8,8 pkt) w tym tecie klaczek jednorocznych była wysokoistotnie nisza od redniej, jak uzyskały te klaczki w wieku dorosłym (13,8 pkt). Jednak wysokie istotnoci współczynników korelacji (r xy ) i regresji (b yx ) wskazuj na zwizek wyników ocen uzyskanych u klaczek w wieku jednego roku z wynikami osignitymi przez nie w wieku dorosłym. Prosta regresji okrelajca współzaleno oceny zrównowa- enia nerwowego klaczy dorosłych w tecie optycznym w odniesieniu do wyników oceny u klaczy jednorocznych wyraa si równaniem Y = 11, +,333*x. Na rycinie 2 zamieszczono wyniki klaczy dorosłych oraz klaczy jednorocznych w tecie akustycznym (A), konstatujc wiksz redni liczb punktów uzyskan przez klacze w wieku jednego roku jak i w wieku dorosłym, przy zachowanej wysokoistotnej rónicy pomidzy rednimi. Zaleno midzy wynikami wyraa si podobnie jak w układzie optycznym testu poprzez wysokoistotne współczynniki korelacji i regresji oraz prost regresji, która przybiera posta wyraon równaniem Y = 12,48 +,224*x. Wyniki uzyskane w tecie optyczno- -akustycznym, przedstawione na rycinie 3, potwierdzaj zalenoci z testów optycznego i akustycznego. Valette i Sablon [11]zauwaaja, e informacje dotyczce czstotliwoci i regularnoci skurczów serca uzyskane podczas eksperymentu wysiłkowego s wykorzystywane najczciej i najbardziej miarodajne, gdy rejestruje si zmiany fizjologiczne, które umoliwiaj precyzyjne powizanie analizowanego czynnika eksperymentalnego (np. test lkliwoci) z zachodzcymi zmianami pracy serca. Pomiary ttna przeprowadzone u badanych koni w trakcie wykonywania poszczególnych układów testów wykazały istnienie zwizku pomidzy wynikami oceny reakcji konia w poszczególnych testach a poziomem ttna, jaki przejawia si u konia na skutek stresu spowodowanego działaniem bodców wizualnych i akustycznych. Na rycinach 4 6 zestawiono rednie wartoci pomiarów ttna (ud./min.) dokonanych w trakcie wykonywanych testów u tych samych klaczy badanych w wieku jednego roku i szeciu lat. Najwiksze wartoci ttna stwierdzono u badanych klaczy w tecie optycznym (139,6 ud./min. u jednorocznych i 121,92 ud./min. u szecioletnich), nisze w tecie akustycznym (134,98 ud./min. u jednorocznych i 113,48 ud./min. u szecioletnich), a najnisze w tecie optyczno- -akustycznym (132,94 ud./min. u jednorocznych i 11,68 ud./min. u szecioletnich). Uzyskany układ istotnoci rónic pomidzy rednimi wartociami ttna u klaczy jednorocznych i szecioletnich kształtował si podobnie jak dla istotnoci

7 Wykorzystanie równa regresji do szacowania pobudliwoci rónic pomidzy rednimi dla tych klaczy wyraonymi liczb punktów. Przedstawione na ryc. 4 6 wartoci współczynników korelacji (r xy ) i regresji (b yx ) oraz proste i równania regresji dla wyników wartoci ttna w testach wskazuj na wysokie zalenoci pomidzy poziomem ttna w testach lkliwoci u klaczek jednorocznych i poziomem ttna u nich po osigniciu wieku dorosłego (6 lat). WNIOSKI 1. Na podstawie wyników oceny pobudliwoci nerwowej klaczek arabskich w wieku jednego roku, okrelonych za pomoc testów lkliwoci według metody Budzyskiego, wykorzystujc równania i proste regresji mona oszacowa wynik oceny pobudliwoci u klaczy w wieku szeciu lat. 2. Na podstawie wyników pomiarów poziomu ttna u klaczek arabskich w wieku jednego roku podczas wykonywania testów lkliwoci według metody Budzyskiego, wykorzystujc równania i proste regresji, mona oszacowa wynik poziomu ttna podczas testów u klaczy w wieku szeciu lat. PI MIENNICTWO 1. B l e n d i g e r W.: Psychologie und Verhaltensweisen des Pferdes. VPP, Berlin Hamburg B u d z y s k i M.: Metody oceny pobudliwoci oraz zrównowaenia układu nerwowego koni. Przegl. Nauk. Lit. Zoot. XXVIII, z. 3, B u d z y s k i M.: Powtarzalno i odziedziczalno wskaników oceny zrównowaenia systemu nerwowego koni pełnej krwi angielskiej. Ann. UMCS, EE, I, 25, Lublin B u d z y s k i M.: Test lkliwoci zastosowany do oceny stopnia zrównowaenia nerwowego koni. Med. Wet., 4, 3, B u d z y s k i M., S o ł t y s L.: Poziom wskaników ttna i oddechów u ogierów poddawanych testom oceny pobudliwoci nerwowej. Ann. UMCS, EE, VII, 9, Lublin B u d z y s k i M., S o ł t y s L., S ł o m k a Z.: Ocena pobudliwoci nerwowej koni pełnej krwi angielskiej. Ann. UMCS, EE, XI, 21, Lublin B u d z y s k i M., S o ł t y s L., S ł o m k a Z., B u d z y s k a M., K a m i e n i a k J., K r u p a W.: Variability of Behaviour Reaction Estimation Results in Young Arabian Horses. 49 th Annual Meeting of the European Association for Animal Production, Book of Abstracts No 4, HM 1.1, 297, B u d z y s k i M., S o ł t y s L., S ł o m k a Z., S a p u ł a M., B u d z y s k a M.: Reakcje etologiczne koni arabskich z uwzgldnieniem zmian rytmu pracy serca. Symp. nauk. Nauka w polskiej zootechnice XXI wieku. Wyd. AR Lublin, , M a c i e j o w s k i J., Z i b a J.: Genetyka i ogólna hodowla zwierzt. PWN, Warszawa M i l l s D. S., K e n n e d y M. J.: What is normal for the domestic horse. Materiały EAAP, Warszawa V a l e t t e J.P., S a b l o n Ph.: Test for Precosious Detection of Running Ability in Arabian Horses. 43 rd Annual Meeting of the EAAP, Madrid, vol. 2, H 1a, 5, , 1992.

8 234 M. Budzyski, L. Sołtys, M. Budzyska, W. Krupa, M. Sapuła, J. Kamieniak SUMMARY The studies were conducted in the studs of Arabian horses including one-year-old fillies that were tested again as breeding mares at the age of six years (77 individuals). The level of irritability was assessed by Excitability Test according to Budzyski's method in three stages: optic (O), accoustic (A), and optic-accoustic one (OA). The apparatus HIPPOCARD Polar Sport Tester PEH 4 was used to measure the heart rate in every horse. Assessment of nervous irritability of Arabian fillies at the age of one year by Excitability Test and regression equation can be useful to evaluate the irritability level of mares at the age of six years.