A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A

Transkrypt

1 A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A VOL. XXV (1) SECTIO EE 2007 * Katedra Szczegółowej Hodowli Zwierzt ** Katedra Biologii rodowiska Zwierzt Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, ul. Ciszewskiego 8, Warszawa, krzysztof_zdziarski@sggw.pl LINDA WRÓBLEWSKA *, KRZYSZTOF ZDZIARSKI *, JOANNA MATUSKA ** Wpływ wybranych czynników na łatwo ociele i mas ciała cielt rasy limousine i mieszaców z jej udziałem The effect of selected factors on calving type and body weight of the Limousine breed and its crossbreds Streszczenie. Materiał do bada stanowiły wyniki oceny przebiegu porodu krów rasy limousine i mieszaców z dolewem 50%, 75% tej rasy, prowadzonej przez Polski Zwizek Hodowców i Producentów Bydła Misnego za lata Celem bada było okrelenie wpływu genotypu matki, kolejnoci ocielenia, systemu utrzymania i płci cielcia na łatwo ociele oraz wpływu tych czynników na póniejsze wyniki odchowu cielt. Wykazano wysoko istotny wpływ genotypu matki, systemu utrzymania oraz płci cielcia na łatwo ociele krów tej rasy i istotny wpływ kolejnego ocielenia na rozpatrywane cechy. Analiza wykazała wysoko istotny wpływ wszystkich rozpatrywanych czynników na mas urodzeniow cielt. Kolejno ocielenia i płe cielcia miały wysoko istotny wpływ na mas zwierzt w 365 dniu ycia. Nie stwierdzono wpływu wybranych czynników na mas cielt w 120 dniu ycia. Słowa kluczowe: bydło misne, limousine, przebieg porodu, masa ciała WST P W cigu ostatnich lat najwikszym zainteresowaniem wród polskich hodowców i producentów bydła misnego cieszy si rasa limousine. Rasa ta dobrze przystosowała si zarówno do ekstensywnego, jak i intensywnego systemu uytkowania, a sporód dziewiciu ras bydła misnego utrzymywanego w Polsce jest najszybciej i najliczniej rozwijajc si populacj. W 1997 r. populacja krów czystorasowych liczyła 1846 sztuk, mieszaców 3344, w 2004 r. wzrosła do 5684 sztuk krów czystorasowych i 8125 mieszaców (według danych PZHiPBM). Limousine jest ras wczenie dojrzewajc, cechujc si

2 16 L. Wróblewska, K. Zdziarski, J. Matuska bardzo dobr płodnoci i bardzo du łatwoci ociele, dziki czemu póniejszy odchów cielt jest łatwiejszy. Odchowanie w cigu roku jak najwikszej liczby cielt jest istotnym czynnikiem, wpływajcym na opłacalno chowu bydła misnego. Na prawidłowy wzrost i odchów cielt ma wpływ wiele czynników, wród nich moemy m.in. wymieni warunki utrzymania, genotyp i wiek matki, przebieg porodu i płe cielcia. Celem bada było okrelenie wpływu genotypu matki, kolejnoci ocielenia, systemu utrzymania i płci cielcia na łatwo ociele i póniejsze wyniki odchowu cielt. MATERIAŁ I METODY Materiał do bada stanowiły wyniki oceny przebiegu porodu krów rasy limousine i mieszaców z udziałem 50, 75% tej rasy, prowadzonej przez Polski Zwizek Hodowców i Producentów Bydła Misnego za lata Ogółem analiz objto 9092 ocielenia. Dane uzupełniono ankietami zawierajcymi informacje o stadzie i warunkach utrzymania zwierzt u poszczególnych hodowców. Analiza obejmowała wpływ genotypu matki, systemu utrzymania, kolejnoci ocielenia oraz płci cielcia na przebieg porodu i póniejsze wyniki odchowu cielt. Uwzgldniono dwa systemy utrzymania zwierzt: w budynkach i system otwarty z prowizoryczn zabudow lub bez zabudowy. Zaobserwowane porody podzielono na dwie grupy; pierwsza poród łatwy, odbyty siłami natury bez pomocy człowieka i druga trudny, z pomoc człowieka, rodków mechanicznych. Statystyczne zalenoci midzy analizowanymi czynnikami a przebiegiem porodu oceniono za pomoc testu chi-kwadrat ( 2 ). Do oszacowania wpływu rónych czynników na mas ciała cielt przy urodzeniu oraz w wieku 120 i 365 dni zastosowano analiz wariancji metod najmniejszych kwadratów według nastpujcego stałego modelu liniowego, uywajc programu SPSS 12.0 PL. Y ijklm = µ +A i + B j + C k + D l + e ijklm gdzie: µ rednia ogólna, A i efekt stały grupy genetycznej (50, 75, 100% genów bydła rasy limousine), B j efekt stały kolejnoci ocielenia, C k efekt stały systemu utrzymania, D l efekt stały płci cielcia, e ijklm błd losowy. OMÓWIENIE WYNIKÓW Wykazano wysoko istotny wpływ genotypu matki, systemu utrzymania, płci cielcia na przebieg ociele krów i istotny wpływ kolejnego ocielenia na rozpatrywan cech (tab. 1). Wród osobników czystorasowych było mniej trudnych porodów (4,4%) ni u mieszaców z t ras. Najwicej trudnych porodów (6,6%) zanotowano u krów z 75% dolewem rasy limousine. Wpływ genotypu matki na przebieg ociele wskazały take badania Nogalskiego i Klupczyskiego [1999] oraz Nogalskiego i in. [1999]. Krowy limousine charakteryzuj si

3 WPŁYW WYBRANYCH CZYNNIKÓW NA ŁATWO OCIELE I WYNIKI ODCHOWU CIELT Tabela 1. Wpływ genotypu matki, kolejnoci ocielenia, systemu utrzymania oraz płci cielcia na przebieg porodu Table 1. The influence of cow genotype, calving number, housing and calf sex on calving type Genotyp Genotype Czynnik Factor Numer ocielenia Calving number System utrzymania Housing Płe cielcia Sex of calf Ocielenia Calving Ogółem normalne trudne Total normal difficult 50% n limousine % 94,2 5, % n limousine % 93,4 6, % n limousine % 95,6 4,4 100 ogółem n total % 94,7 5, = 14,297 *** 1 n % 93,7 6, n % 94,4 5, n % 95,9 4, n % 95,3 4, n % 95,0 5,0 100 ogółem n total % 94,7 5, = 10,797 * w budynku n in a building % 94,3 5,7 100 otwarty n open % 97,0 3,0 100 ogółem n total % 94,7 5, = 17,478 *** cieliczka n cow-calf % 95,7 4,3 100 buchajek n bull-calf % 94,4 5,6 100 ogółem total 95,1 4, = 8,201 ** *** Wartoci róni si bardzo wysoko istotnie (p 0,001) Values differ very highly significantly (p 0.001) ** Wartoci róni si wysoko istotnie (p 0,01) Values differ highly significantly (p 0.01) * Wartoci róni si istotnie (p 0,05) Values differ significantly (p 0.05)

4 Genotyp Genotype Numer ocielenia Calving number System utrzymania Housing Płe cielcia Sex of calf Tabela 2. Wpływ genotypu matki, kolejnoci ocielenia, systemu utrzymania oraz płci cielcia na mas ciała cielt Table. 2. The influence of cow genotype, calving number, housing and calf sex on body weight Czynnik Factor Masa przy urodzeniu, kg Calves birth weight Masa w 120 dniu, kg Body weight at 120 days Masa w 365 dniu, kg Body weight at 365 days n LSM SE n LSM SE n LSM SE 50% limousine ,91 A 0, ,30 0, ,30 5,08 75% limousine ,49 A 0, ,42 1, ,45 7,68 100% limousine ,82 A 0, ,62 0, ,01 4,82 istotno significance *** ,37 ABCD 0, ,94 0, ,03 AbcD 5, ,09 AEFG 0, ,42 0, ,71 Ae 5, ,92 BEhI 0, ,22 1, ,36 bf 6, ,38 CFhj 0, ,91 1, ,36 c 8, ,94 DGIj 0, ,41 1, ,81 DeF 7,41 istotno significance *** *** w budynku in a building ,99 0, ,55 0, ,11 2,38 otwarty open ,50 0, ,01 1, ,39 9,27 istotno significance *** cieliczka cow-calf ,06 0, ,35 0, ,45 5,03 buhajek bull-calf ,42 0, ,21 0, ,06 5,61 istotno significance *** *** Ogółem Total ,74 0, ,78 0, ,25 4,98 rednie w obrbie czynnika oznaczone tak sam mał liter róni si istotnie (p 0,05), rednie w obrbie czynnika oznaczone tak sam du liter róni si wysoko istotnie (p 0,01). ***Wartoci róni si bardzo wysoko istotnie (p 0,01) Means within a factor marked with the same small letter differ highly significantly (p 0.01). ***Values differ very highly significantly (p 0.01)

5 WPŁ YW WYBRANYCH CZYNNIKÓW NA Ł ATWO OCIELE I WYNIKI ODCHOWU CIELT łatwymi porodami. We Francji 91% porodów przebiega bez adnej pomocy człowieka, 8% stanowi porody trudne z pomoc obsługi i tylko 1% porody cikie [Krzywda i in. 2002]. W badaniach własnych oraz Przysuchy i in. [2005] stwierdzono duo niszy procent trudnych porodów ni w populacji francuskiej. Najwikszy procent (6,3%) trudnoci porodowych zaobserwowano u pierwiastek. Podobne wyniki uzyskali inni autorzy [Krzywda i in. 2002, Nogalski i Klupczy ski 1999, Nogalski i in. 1999, Przysucha i in. 2005]. U zwierzt utrzymywanych bez budynków wystpiło 3% trudnych ociele, natomiast w budynkach ilo trudnych porodów wyniosła 5,7%. Analiza wpływu płci potwierdziła wysoko istotny wpływ tego czynnika na przebieg porodów, buhajki cechuje wiksza masa ciała przy urodzeniu, co powoduje zwikszenie trudnoci podczas przebiegu porodu [Nogalski i in. 1999, Stporek i Ziemi ski 2000, Trela i in. 2000]. Wyniki dotyczce wpływu genotypu matki, kolejnego ocielenia, utrzymania i płci cielcia na mas ciała cielt zamieszczono w tabeli 2. Genotyp krowy miał wysoko istotny wpływ na mas cielt przy urodzeniu, krowy czystorasowe rodziły najcisze cielta, o redniej masie powyej 33 kg. Stwierdzono spadek masy ciała rodzcych si cielt wraz ze zmniejszaniem si udziału krwi rasy limousine w ich genotypie, co równie zaobserwowano w badaniach Nogalskiego i in. [1999]. Analiza wykazała wysoko istotny wpływ kolejnoci ocielenia na mas noworodków, charakteryzujc si tendencj wzrostow w kolejnych ocieleniach. Podobne wyniki uzyskali inni autorzy [Krzywda i in. 2002, Litwi czuk i in. 1998, Mici ski i in. 2000, Nogalski i Klupczy ski 1999, Stporek i Ziemi ski 2000]. Najmniejsz mas miały cielta pierwiastek, rednio wayły 31 kg, najcisze były cielta od krów powyej 5 ocielenia ponad 33 kg. Kolejno ocielenia take wysoko istotnie wpływała na mas cielt w 365 dniu. Płe cielcia miała wysoko istotny wpływ na mas zarówno przy urodzeniu, jak i w 365 dniu. rednie masy ciała przy urodzeniu, a take uzyskane w 365 dniu, jałówek (32 kg, 345 kg) i buhajków (33 kg, 359 kg) były nisze ni uzyskane w badaniach innych autorów [Mici ski i in. 2000, Stporek i Ziemi ski 2000, Trela i in. 1999, 2000]. W badaniach nie wykazano statystycznego wpływu wybranych parametrów na mas cielt w 120 dniu ycia. WNIOSKI 1. Wykazano wysoko istotny wpływ genotypu matki, systemu utrzymania oraz płci cielcia na przebieg ociele krów rasy limousine i istotny wpływ kolejnego ocielenia na rozpatrywan cech. 2. Analiza wykazała wysoko istotny wpływ wszystkich rozpatrywanych czynników na mas urodzeniow cielt. 3. Kolejno ocielenia i płe cielcia miały wysoko istotny wpływ na mas cielt w 365 dniu ycia. 4. Nie stwierdzono wpływu analizowanych czynników na mas cielt w 120 dniu ycia. PIMIENNICTWO Krzywda W., Szarek J., Gil Z., Adamczyk K., Buleca J Charakterystyka wyciele krów rasy Limousine hodowanych w Polsce. Rocz. Nauk. Zoot., supl., 15, , Kraków.

6 20 L. Wróblewska, K. Zdziarski, J. Matuska Litwi czuk Z., Zalewski W., Jankowski P., Stanek P., Kuryło B Wpływ kolejnego ocielenia i udziału genów ras misnych na wyniki odchowu cielt w okresie pastwiskowym. Zesz. Nauk. AR we Wrocławiu, Konf. XIX, 336, , Wrocław. Mici ski J., Klupczy ski J., Nogalski Z Wpływ wybranych czynników genetyczno- rodowiskowych na kształtowanie si masy ciała cielt rasy limousine. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 51, , Warszawa. Nogalski Z, Klupczy ski J Przebieg wyciele, wielko i ywotno cielt w stadzie bydła misnego w Mielnie. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 44, , Warszawa. Nogalski Z., Klupczy ski J., Iwa czuk K Obserwacje przebiegu wyciele, wielkoci i ywotnoci cielt w stadzie bydła misnego. Biul. Nauk. UWM, 5, , Olsztyn. Przysucha T., Grodzki H., Brzozowski P., Zdziarski K Wpływ wybranych czynników na przebieg porodów krów rasy limousine. Medycyna Wet. 61 (9), , Lublin. Stporek K., Ziemi ski R Hodowla bydła rasy limousine w zachodniej Polsce. Przegl. Hod. 7, 3 5, Warszawa. Trela J., Choroszy B., Czaja H Adaptacja bydła rasy Limousine importowanego z Francji do polskich warunków rodowiskowych. Rocz. Nauk. Zoot., supl., 5, 41 46, Kraków. Trela J., Supera K., Malinowski E., Oliwiecki J Aklimatyzacja i niektóre wskaniki produkcyjnoci bydła rasy limousine importowanego z Francji do Polski. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 44, , Warszawa. Summary. Estimates of reproduction in cows of Limousine breed and its 50% and 75% crossbreds carried out by Polish Association of Beef Cattle Breeders and Producers in the years was the study material. The study was aimed at estimating the effect of mother s genotype, sequence of calving, housing and sex of the calf on the easiness of calving and the effect of these factors on further results of calves breeding. A highly significant impact of mother s genotype, housing and calf s sex on the easiness of calving in cows of this breed and a significant effect of calving sequence on the considered feature were found. All considered features significantly affected calves mass at birth. Calving sequence and calf s sex showed a highly significant influence on calves mass on 365 th day but not on calves mass on 120 th day. Key words: beef cattle, limousine, calving type, body weight