Istota Analizy Finansowej. Elementy przedmiotu analizy. Analiza ekonomiczna. Analiza ekonomiczna

Transkrypt

1 Elementy przedmiotu analizy Analiza ekonomiczna Stan ekonomiczny statyczne ujęcie przedmiotu analizy ekonomicznej, na dany dzień bilansowy. Określa, jakim majątkiem (trwałym i obrotowym) dysponuje Analiza ekonomiczna dyscyplina naukowa zajmująca się przedsiębiorstwo, oraz źródła pokrycia tego majątku (kapitały własne i obce). wyszukiwaniem i mierzeniem związków i zależności Wyniki ekonomiczne dynamiczne składniki przedmiotu analizy określające efekty działalności gospodarczej przedsiębiorstwa w odniesieniu do danego okresu obrotowego. Przedmiotem analizy są wynik finansowy netto ogółu działalności, wyniki cząstkowe, a także czynnik go kształtujące. zachodzących między zjawiskami ekonomicznymi oraz wykrywaniem za pomocą różnych metod badawczych prawidłowości dotyczących zachowania się podmiotów Analiza stanu ekonomicznego i wyników ekonomicznych jest prowadzone w oparciu gospodarczych i ich reakcji na bodźce zewnętrzne. o statyczne i dynamiczne wskaźniki ekonomiczne. Na stan ekonomiczny i wyniki podmiotu wpływają organizacja i metody gospodarowania (powiązanie komórek organizacyjnych, zakres realizowanych zadań, organizacja zbytu, logistyka, ocena efektywności przedsięwzięć Jej przedmiotem jest ocena działalności podmiotów gospodarczych w oparciu o dane charakteryzujące stan i wyniki gospodarcze w postaci wartościowej lub ilościowej, w inwestycyjnych, systemy motywacyjne), co warunkuje stopień wykorzystania formie prostego lub zagregowanego pomiaru za pomocą zaangażowanych czynników produkcji właściwych dla niej metod Istota Analizy Finansowej Analiza ekonomiczna Jest metodą badania sytuacji finansowej i wyniku działalności przedsiębiorstwa; Przedmiot analizy to gospodarka finansowa Analiza techniczno-ekonomiczna - jej przedmiotem są poszczególne odcinki działalności gospodarczej przedsiębiorstwa oraz efekty zastosowania czynników produkcji. Koncentruje się na: analizie produkcji (ilość, jakość, asortyment, organizacja procesu produkcji, metody wytwarzania, zatrudnienie, wydajność pracy, analiza zbytu). Stanowi pogłębienie analizy finansowej lub jej uzupełnienie. przedsiębiorstwa, Analiza finansowa koncentruje się na ocenie wielkości ekonomicznych w ujęciu pieniężnym. Obejmuje analizę: Koncentruje się z jednej strony na pozyskiwaniu funduszy pieniężnych, a z drugiej ich Wstępną i rozwiniętą bilansu, rachunku zysku i strat, Źródeł i kierunków przychodów i rozchodów, Wyniku finansowego i czynników go kształtujących, wykorzystywanie w poszczególnych obszarach przedsiębiorstw dla osiągnięcia celów finansowych. Sytuacji finansowej badanego podmiotu gospodarczego. Odbiorcami tej analizy są: kierownictwo firmy, inwestorzy, kontrahenci, klienci, instytucje finansowe banki, firmy ubezpieczeniowe, władze skarbowe

2 PRZEDMIOT ANALIZY: analiza całościowa podmiotu gospodarczego analiza odcinkowa: PODMIOT ANALIZY: analiza całego przedsiębiorstwa analiza samodzielnych jednostek wewnętrznych CZAS ANALIZY: Istota analizy Analiza w swej istocie polega na poznawaniu analiza przychodów analiza kosztów analiza wyniku finansowego analiza retrospektywna bazująca na przeszłych informacjach analiza prospektywna dotycząca przyszłości faktów i zdarzeń gospodarczych przez ich podział na elementy proste i zbadanie analiza majątku analiza kapitału analiza efektywności (planistyczno-decyzyjna) PRZESTRZEŃ: analiza wewnętrzna powiązań między tymi elementami, zwłaszcza zależności przyczynowo-skutkowych. analiza płynności analiza otoczenia obrazuje wpływ otoczenia na analiza struktury kapitału warunki i efekty działalności przedsiębiorstw, analiza rozwoju pozwala na prowadzenie analiz porównawczych 15 z konkurentami branżowymi 14 Metody te zaliczamy do metod ogólnych, których istota polega na Kryteria podziału analiz formułowaniu ogólnych zasad badania zjawisk gospodarczych ze szczególnym uwzględnieniem współzależności między nimi. Określają one sposoby podejścia do badanego problemu, ustalają kierunki czynności analitycznych, dają możność formułowania ogólnych wniosków. Ogólne metody analizy wypracowane w teorii poznania są rozwijane i uzupełniane specyficznymi metodami adekwatnymi do obiektu, który jest przedmiotem analizy. Metody specyficzne, zwane też technikami analizy ekonomicznej wykorzystywane są przede wszystkim do wymiernego wyrażania zależności między różnymi zjawiskami ekonomicznymi tok analizy: analiza dedukcyjna (abstrahowania), w której przechodzi się od zjawisk ogólnych do zjawisk szczegółowych, od skutków do przyczyn, badanie wielkości ogólnych (syntetycznych) wyjaśnianych następnie wielkościami szczegółowymi (analitycznymi). analiza indukcyjna (scalania), zakładającą odwrotny tok badania, tj. rozpatrywanie najpierw zjawisk szczegółowych, a następnie przechodzenie do zjawisk bardziej złożonych, o większym stopniu syntezy, pozostających w przyczynowym związku z tymi zjawiskami szczegółowymi. Kierunek badania od zjawisk szczegółowych do ogólnych, od przyczyn do skutków, od czynników do wyników Według etapów prac analitycznych wyróżnia się metody: 1) pomiaru i wstępnej oceny oraz Kryteria podziału analiz 2) badania przyczynowego. Stopień pogłębienia badania wskaźników: Pierwszy etap analizy polega na pomiarze badanego zjawiska lub stanu gospodarczego, jego opisie oraz wstępnej, ogólnej ocenie. Istotą oceny jest wartościowanie. analizę porównawczą, polegającą: na określeniu bezpośrednich związków kształtujących się między wskaźnikami ekonomicznymi; pozwala to na ustalenie Wartościowanie jest jednak możliwe tylko wtedy, gdy oceniane odchyleń oraz dokonanie na ich podstawie ogólnej oceny; zjawisko można odnieść do jakiegoś wzorca, tj. gdy istnieje układ odniesienia baza porównania. Stąd też podstawową dla tego typu badań jest metoda porównań analizę przyczynową, polegającą: na ustaleniu odpowiednio wyizolowanych czynników, które pociągnęły za sobą określone uprzednio odchylenia, oraz stopnia intensywności ich oddziaływania

3 Rodzaje porównywanych danych Analiza porównawcza Porównywać można dane jednorodne co do przedmiotu, cechy, podobieństwa lub wartości mierzalnej. Przedmiotem badań są: zjawiska gospodarcze jednorodne (wielkości wyrażające tą sama treść ekonomiczną), np. przychody ze sprzedaży w dwóch kolejnych Polega ona na tym, iż konkretne zjawisko gospodarcze, zdarzenie czy wielkości oceniane są poprzez porównanie z analogicznym lub pokrewnym zjawiskiem, zdarzeniem lub wielkością. okresach zjawiska różnorodne, o różnej treści, lecz wzajemnie ze sobą powiązane i od siebie zależne, np. poziom kosztów materiałów bezpośrednich na tle wielkości produkcji. Stąd też można mówić o porównaniach bezwzględnych i względnych. Stwierdzona różnica między wielkościami badanymi i przyjętymi za punkt odniesienia stanowi podstawę do sformułowania wstępnej oceny. Ważna jest również znajomość kierunku i tempa zmian badanych wielkości, pozwalają bowiem na stwierdzenie, czy konkretna zmiana jest pozytywna, czy nie oraz czy natężenie zmian jest zadowalające Analiza porównawcza Rodzaje porównań Kierunki badania wskaźników (danych liczbowych): Wewnętrzne Zewnętrzne porównania ze wskaźnikami postulowanymi (tzw. porównania z planem) Dynamiczne w czasie Statyczne z wzorcem W przestrzeni z konkurencją porównania ze wskaźnikami okresów ubiegłych lub podstawa stała z planem międzyzakładowe na tle branży przyszłych (tzw. porównania w czasie), porównania ze wskaźnikami innych jednostek podstwawa łańcuchowa z normą między - wydziałowe międzybranżowe gospodarczych (tzw. porównania w przestrzeni). ze standardem międzydziałowe Porównania w czasie umożliwiają: ocenę dynamiki zjawisk gospodarczych, Porównania ze wskaźnikami postulowanymi oceny rozmiarów i tempa zmian wskaźników ekonomicznych badanego okresu w porównaniu z okresami ubiegłymi lub okresem przyszłym (planem na okres następny). Porównania w czasie dzielimy na: porównanie w czasie zwykle (przy podstawie stałej), porównanie w czasie łańcuchowe (przy podstawie zmiennej). polegają na odniesieniu osiągniętych wskaźników do danych z planu, bądź porównaniu danych rzeczywistych z danymi kalkulacji wstępnych kosztorysów, kosztu normatywnego lub szczegółowych limitów, norm. Porównania te pozwalają przede wszystkim ustalić odchylenia od założony wielkości przewidywanych

4 Porównanie łańcuchowe polega na odniesieniu wskaźników okresów objętych badaniem do wskaźników okresu poprzedzającego. Porównanie takie stosowane przy badaniu w ciągu kilku okresów pozwala w szczególności na określenie tempa ich wzrostu lub spadku. Możliwe jest więc ustalenie tylko kształtującej się tendencji, lecz także jej nasilenia w poszczególnych okresach. Porównanie zwykle polega na odniesieniu wskaźników z różnych okresów do wskaźnika z jednego, wybranego okresu (tego samego przy wszystkich kolejnych porównaniach), nazywanego podstawowym (tzw. wskaźnik jednopodstawowy). Pozwala to na ustalenie stopnia wzrostu lub zmniejszenia wskaźników ekonomicznych objętych badaniem w stosunku do okresu podstawowego Porównania w przestrzeni obejmują: porównania wewnętrzne polegające na różnorodnych porównaniach wskaźników ekonomicznych między jednostkami gospodarczymi wchodzącymi w skład przedsiębiorstwa, np. między wydziałami produkcyjnymi, brygadami roboczymi, stanowiskami pracy. Uwzględnia się w nich wybrane wskaźniki charakteryzujące stopień realizacji odcinkowych zadań produkcyjnych lub finansowych. Zakres ich stosowania i rozwinięcia zależy przede wszystkim od stopnia zorganizowania i pogłębiania wewnętrznego rozrachunku gospodarczego Zakłócenia w porównywalności wskaźników ekonomicznych: metodologiczne, finansowe (cenowe), organizacyjne, rzeczowe (przedmiotowe). Porównania zewnętrzne polegające na odniesieniu wskaźników badanego przedsiębiorstwa do wybranych danych innych przedsiębiorstw, np.: porównania wskaźników przedsiębiorstw wchodzących w skład tej samej branży lub innych branż. porównania międzybranżowe, ze względu na narastające zróżnicowanie przedmiotowe, opierać się mogą przede wszystkim na syntetycznych wskaźnikach finansowych, porównania międzynarodowe, polegające na porównaniu wybranych wskaźników przedsiębiorstw krajowych i zagranicznych

5 Zmiany o charakterze organizacyjnym pojawiają Zmiany o charakterze metodologicznym wynikają z się w przypadku dokonywanych w przedsiębiorstwie różnego rodzaju reorganizacji (np. podziału przedsiębiorstwa na inne jednostki organizacyjne). Finansowe powstają na skutek urzędowych zmian cen sprzedaży lub zakupu, taryf, oprocentowania kredytów, norm amortyzacji, składek na ubezpieczenie społeczne, opodatkowania płac odmiennej treści i budowy wskaźników ekonomicznych. Mają one swe źródło w dążeniu do konstruowania wskaźników najbardziej prawidłowych i przydatnych pod względem informacyjnym lub stymulacyjnym. Np. sposób wyceny produkcji w toku, rozliczenie nakładów w czasie, rozliczenie kosztów pośrednich, stawki amortyzacji Porównania w przestrzeni, wówczas mogą wystąpić różnice w położeniu geograficznym zakładów (co wiąże się np. z kosztami transportu), stopniu ich wyposażenia w wykwalifikowane kadry lub maszyny i urządzenia techniczne. Zmiany o charakterze rzeczowym (przedmiotowym) pochodzą z występujących różnic lub dokonanych zmian w przedmiocie działalności gospodarczej, dzielimy je na: porównania w czasie wynikają one z doskonalenia procesu produkcji, zmian konstrukcyjnych i technologicznych W pracach analitycznych należy dążyć do eliminacji wpływu zmian (zakłóceń) na wskaźniki ekonomiczne lub przynajmniej do określenia ich rodzaju i rozmiarów oddziaływania. prowadzących do takich odchyleń, które powodują, że podobny produkt wytwarzany w danym okresie znacznie różni się od produktu wytwarzanego w innym. Im dłuższy jest upływ czasu, porównywalność danych staje się bardziej ograniczona W toku dokonywanych korekt przeliczać można: dane okresu (roku) poprzedniego, mnożąc je przez wskaźnik inflacji okresu (roku) bieżącego, Jednym z istotnych czynników wywołujących w praktyce gospodarczej zniekształcenia danych sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw może być ruch cen związany z inflacją. Przejawem tego jest w szczególności: dane okresu (roku) bieżącego, dzieląc je przez wskaźnik inflacji okresu (roku) bieżącego. wykazywanie nierealnych efektów działalności, dzielonych następnie jako "zyski prawdziwe", wycena zasobów majątkowych według cen niezapewniających ich odkupu 37 Wymaga to najczyściej uwzględnienia ogłaszanych przez kompetentne instytucje centralne (Główny Urząd Statystyczny, Ministerstwo Finansów, Narodowy Bank Polski) ogólnych wskaźników inflacji, które obrazują stopień wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w danym miesiącu, kwartale czy roku w stosunku do analogicznego okresu w roku poprzednim. 36

6 Rodzaje odchyleń W wyniku porównań otrzymuje się różnicęodchylenie między wielkościami badanymi a przyjętymi za punkt odniesienia. Jeśli porównywane były wielkości analogiczne pod względem charakteru, powstała różnica nosi nazwę odchylenia bezwzględnego Analiza dynamiki badanej wielkości obejmuje: Analiza dynamiki badanej wielkości obejmuje: Tempo zmiany (zmiana względna) - określa stosunek zmiany bezwzględnej (zmiany stanu) do poziomu badanego zjawiska w okresie bazowym. Miernik ten pokazuje, ile razy przyrost absolutny badanego zjawiska jest wyższy/niższy od poziomu tego zjawiska w okresie podstawowym, wyraża zmianę w ujęciu procentowym. Wskaźnik dynamiki to relacja poziomu zjawiska w okresie badanym do poziomu zjawiska w okresie bazowym. Zmianę stanu absolutną (bezwzględną) różnica pomiędzy poziomem badanego zjawiska w okresie badanym i podstawowym; informuje, o ile zmienił się (wzrósł, zmalał) poziom badanego zjawiska w okresie badanym w porównaniu do wielkości bazowej; nie Te dwa mierniku mogą być ustalane względem stałej (porównywanie pokazuje stopnia zmian badanej wielkości, ale może 41 badanej wielkości do wielkości z okresu bazowego) lub zmiennej bazy porównań (porównywanie badanej wielkości do wielkości z okresu poprzedniego). 40 być stosowana do badania przyrostu względnego tego zjawiska. Wyszczególnienie Wartość komentarz Okres badany (A 1 ) 125 mln Okres bazowy (A 0 ) 100 mln Zmiana stanu ( A) = = 25 mln Wzrost 25 mln Tempo zmiany ( V A) = ( )/ 100 = 25 % Wzrost o 25% Lata Zysk Zmiana stanu Tempo zmiany Interpretacja = /100 = - 20,0% Spadek zysku 20% = /80 = - 137,5% Spadek zysku o137,5% (-30) = / -30 = 66,7% Wzrost zysku o 66,7% (-10) = / -10 = - 100,0% Wzrost starty o 100% (-20) = 60 60/ -20 = 300,0% Wzrost zysku o 300% gdzie: A 0 - poziom zjawiska badanego w okresie bazowym, A 1 - rzeczywisty poziom zjawiska, A- wielkość odchylenia bezwzględnego w liczbach absolutnych, v A - wskaźnik dynamiki badanego zjawiska w procentach, V A - wielkość odchylenia bezwzględnego w liczbach stosunkowych (procentach), wskaźnik tempa zmiany 43 42

7 Metoda odchyleń względnych wymaga więc kolejno Odchylenie względne ustalenia: 1) czy rozwój badanego zjawiska jest determinowany rozwojem zjawiska podstawowego, 2) jakie jest tempo zmian zjawiska podstawowego, Jeśli dwie wielkości są ze sobą powiązane w ten sposób, że jedna z nich jest wielkości podstawową a druga kształtuje się pod jej 3) jak kształtowałaby się wielkość badanego zjawiska, gdyby przyjęła tempo zmian zjawiska podstawowego, 4) jakie jest odchylenie między rzeczywistym stanem badanego zjawiska a stanem skorygowanym zgodnie z powyższym. wpływem (wielkość towarzysząca), np. produkcja i fundusz płac, to dla tej drugiej wielkości - oprócz odchylenia bezwzględnego - oblicza się również odchylenie względne Zad. 1 Dokonaj wstępnej oceny poniesionych kosztów Formuła na obliczenie odchylenia względnego bezpośrednich (Kb) i produkcji wytworzonej (Pw), wykorzystując odchylenie bezwzględna i względne, na podstawie danych zawartych w tabeli 1. w cenach stałych. Wyszczególnienie OB D w % Produkcja w tys. zł a) Koszty mat. Bezp. w tys. zł = = 50 = 55/50 = 110% = = 20 = 120/100 =120% b) = = 5 =105/100 = 105% gdzie: A w - odchylenie względne zjawiska towarzyszącego, v P -wskaźnik dynamiki zjawiska podstawowego, v A - wskaźnik dynamiki zjawiska towarzyszącego A teoretyczny poziom zjawiska towarzyszącego, uzasadniany tempem wzrostu zjawiska podstawowego Interpretacja poziomu odchylenia względnego dodatnie zjawisko A rośnie szybciej niż uzasadniałby to wzrost zjawiska P; ujemne wolniejsze tempo zmian zjawiska towarzyszącego niż podstawowego; równe zeru tempo zmian obu wielkości jest jednakowe Formuła na obliczenie odchylenia względnego Formuła na obliczenie odchylenia względnego gdzie: gdzie: A w - odchylenie względne zjawiska towarzyszącego (koszty), A w - odchylenie względne zjawiska towarzyszącego (koszty), v P -wskaźnik dynamiki zjawiska podstawowego (produkcja), v P -wskaźnik dynamiki zjawiska podstawowego (produkcja), v A - wskaźnik dynamiki zjawiska towarzyszącego (koszty) v A - wskaźnik dynamiki zjawiska towarzyszącego (koszty) Interpretacja poziomu odchylenia względnego Interpretacja poziomu odchylenia względnego dodatnie zjawisko A (koszty) rośnie szybciej niż uzasadniałby to wzrost zjawiska ujemne wolniejsze tempo zmian zjawiska towarzyszącego (koszty) niż P (produkcja); względna zwyżka kosztów podstawowego (produkcja); względna obniżka kosztów Koszty wzrosły o 10 j.p. więcej niżby to wynikało z tempa wzrostu produkcji Koszty wzrosły o 5 jednostek mniej niż wynikałoby to z tempa wzrostu produkcji 49 48

8 51 Skorygowane (porównywalne) dane w cenach bieżących rok bieżący rok ubiegły D% Temp o w % Przychody ze sprzedaży 800,00 =768 x1,035 = 788, Koszty działalności operacyjnej 554, x 1,035%= 647, Zysk ze 136 x 1,035%= sprzedaży 246,00 140, Zad. 2. Korekta danych finansowych Wyszczegól nienie Rok Rok bieżący ubiegły Przychody ze sprzedaży Koszty działalności operacyjnej Zysk ze sprzedaży Wskaźnik inflacji w roku bieżącym 3,5% Odchyl. bezwz. dynamika w % tempo zmiany w % wnioski wzrost spadek wzrost Z ustaleń wynika, że w warunkach porównywalnych : Wyszczegól nienie Po korekcie realnie Przed korektą nominalne Przychody ze sprzedaży wzrost o 1,4% a nie wzrost o 5,0% Koszty działalności operacyjnej spadek o -14,5% a nie spadek o -11,5% Zysk ze sprzedaży wzrost o 74,8% a nie wzrost o 80,9% Skorygowane (porównywalne) dane WyszczególnienieNazwa Symbolt0 t1 OB. D% Zjawisko podstawowe produkcja P % Zjawisko towarzyszące Wartość graniczna badanego zjawiska (teoretyczna) koszty bezp. K % koszty graniczne K'=K0 * dp 125 Odchylenie względnekosztów Kt1-K' -15 względna obniżka kosztów o -15j.p Przykład 2. Dokonaj wstępnej oceny poniesionych kosztów bezpośrednich (Kb) i produkcji wytworzonej (Pw), wykorzystując odchylenie bezwzględna i względne, na podstawie danych zawartych w tabeli 1. w cenach stałych. Wyszczególnienie Nazwa Symbol t0 t1 Zjawisko podstawowe produkcja P Zjawisko towarzyszące koszty bezp. K

9 Wyszczególnienie Nazwa Symbol t0 t1 OB. D% 145 Zjawisko podstawowe przychody P % Zjawisko 120 towarzyszące zysk netto Z % Wartość graniczna badanego zjawiska (teoretyczna) zysk netto graniczny Z'=Zo * DP Odchylenie względne zysku Z1-z' -20 względna obniżka zysku o -20j.p Przykład 3. Na podstawie podanych wskaźników dynamiki i względnej zmiany zysku ( Z w ), ustal poziom zysku w roku bieżącym (Z 1 ), bazowym (Z 0 ), odchylenia bezwzględnego zysku (OB z ) i granicznej wielkości zysku (Z ). Jak oceniasz tendencje zachodzące w przedsiębiorstwie na podstawie posiadanych informacji? Wyszczególnienie Poziom wskaźnika Dynamika przychodów (νp) 145% Dynamika zysku (νz) 120% Zysk względny ( Zw) -20 mln. zł Metody te można ogólnie podzielić na dwie grupy: Deterministyczne każde badane zjawisko ekonomiczne dające się przedstawić liczbowo, może być określone w postaci związku funkcyjnego (sumy, różnicy, ilorazu, iloczynu, potęgi) zjawisk cząstkowych. Zadaniem ich jest określenie, jaka część przyrostu funkcji y = f(x;) jest spowodowana przyrostem każdego czynnika Xi (i = 1, 2, 3 4,... n) oddzielnie. W metodach tych zakłada się, że ilość czynników, jak również postać funkcji jest znana i z góry ustalona. Wpływ zmian każdego z czynników na zjawisko będące przedmiotem analizy bada się w izolacji od pozostałych czynników (przy założeniu ich stałości), stąd też metody te określane się również mianem metod eliminacji czy 59 izolacji. Analiza przyczynowa Analiza przyczynowa jest pogłębionym etapem badania wskaźników ekonomicznych, w którym dąży się do ustalenia wpływu określonych czynników na powstałe odchylenia ujawnione w toku analizy porównawczej. Pozwala na: określenie czynników oddziałujących na objęty badaniem wskaźnik ekonomiczny, obliczenie wielkości wpływu poszczególnych czynników na odchylenia wynikające z uprzednich porównań. szczegółowe rozpoznanie charakteru zależności, sprecyzowanie zbioru czynników i uporządkowanie ich według siły i kierunku oddziaływania na badaną zmienną ekonomiczną, co jest warunkiem pełnej i obiektywnej oceny zjawisk metody analizy zależności zjawisk gospodarczych mają na celu rozliczenie odchyleń bezwzględnych w badanych zjawiskach na czynniki wymierne, które je ukształtowały. 58 Metody stochastyczne uwzględniają obok czynników głównych, również wpływ czynników mniej istotnych tzw. losowych. Do nich należą metody ekonometryczne. Pozwalają one na znacznie większy stopień wnikliwości i konkretyzacji badania oraz większą dokładność uzyskiwanych wyników. Umożliwiają przeprowadzenie analizy zarówno statycznej, jak i dynamicznej. Kolejność działań przy stosowaniu metod deterministycznych 1) ustalenie odchylenia bezwzględnego między wielkości stanowią przedmiot porównania a wielkością przyjętą za bazę odniesienia, 2) określenie badanego zjawiska jako związku funkcyjnego czynników sprawczych w drodze logicznego rozumowania opartego na obserwacji faktycznego przebiegu procesów gospodarczych oraz znajomości ich treści ekonomicznej, 3) pomiar czynników i sprawdzenie, czy czynniki te w pełni opisują badane zjawisko, 4) obliczenie wpływu zmian konkretnych czynników na odchylenie badanego zjawiska, 5) zestawienie odchyleń cząstkowych i ich interpretacja. W metodach deterministycznych nie uwzględnia się czynników losowych

10 Metoda różnicowania, polegająca na uwzględnieniu w kolejnych podstawieniach, zamiast pełnych danych objętego badaniem czynnika, jedynie różnic między wielkością bazową a rzeczywistą. Wybrane metody deterministyczne METODA KOLEJNYCH PODSTAWIEŃ jest prosta w zastosowaniu praktycznym i mało pracochłonna, to jednak prowadzi do niejednoznacznych wyników i nie jest poprawna pod względem matematycznym. może być stosowana w ujęciu rozwiniętym (nazywanym metodą podstawień łańcuchowych) lub uproszczonym nazywanym metodą różnicowania). Metoda podstawień łańcuchowych polega na kolejnym - w trakcie dokonywanych obliczeń - zastępowaniu poszczególnych elementów bazowych danymi rzeczywistymi i ustalaniu odchyleń cząstkowych na podstawie wykształcających tzw. iloczynów skorygowanych. Suma tych odchyleń powinna odpowiadać odchyleniu głównemu Raz dokonane podstawienie obowiązuje w kolejnych podstawieniach Np. robocizna bezpośrednia ilościowy: ilość produkcji, pracochłonność w roboczogodzinach, Kolejność podstawień: Najpierw czynniki ilościowe, następie czynniki wartościowe (ceny, koszty), Odpowiednio czynniki ilościowe, jakościowe i cenowe wartościowy: stawka wynagrodzeń za Przy rozpatrywaniu czynników ilościowych w pierwszej roboczogodzinę. kolejności czynników pierwotnych (np. liczba zatrudnionych,), Koszty paliwa: przebieg w km, zużycie paliwa na jednostkę przebiegu, na 100 km, a następnie czynników pochodnych (średni czas pracy jednego zatrudnionego) Przy występowaniu dwóch czynników liczba możliwych cena litra paliwa. wariantów podstawień wynosi 2, przy trzech 6, czterech - 24, a przy pięciu Czyli n! Kolejność: a 1; b Kolejność: a 1; b

11 Wyszczególnienie t1 t0 wielkość produkcji (a) 25000, ,00 norma zużycia materiałów (b) 1,50 1,70 cena materiału (c) 3,00 2, Wady metody kolejnych podstawień: nie uwzględnia faktu, że na odchylenie badanego zjawiska wpływają nie tylko zmiany czynników indywidualnych, ale i łączne. Wpływ zmian łącznych jest umownie przypisywany do odchyleń cząstkowych konkretnych czynników liczonych w dalszej kolejności 73 72

12 w zależności od przyjętej kolejności podstawień otrzymywane są różne odchylenia cząstkowe. Im bardziej złożony jest badany wskaźnik, tj. im więcej rozpatrywanych jest czynników, kształtujących wskaźnik, tym więcej może być różnobrzmiących wyników (ustalanych odchyleń cząstkowych) Metoda różnic cząstkowych Pozwala na ustalenie zarówno wpływów indywidualnych i łącznych Stosowana w przypadku funkcji w postaci iloczynu Umożliwia ustalanie odchyleń spowodowanych zmianami każdego z badanych czynników osobno oraz kombinacji tych czynników (różnice cząstkowe wyrażające wpływy łączne) Ilość odchyleń cząstkowych jest zawsze większa od liczby czynników sprawczych Występuje w formie rozwiniętej (podstawowej) i uproszczonej (różnicowania) W odróżnieniu od metody kolejnych podstawień czynnik, którego wpływu nie badamy zawsze pozostaje na poziomie roku bazowego Cecha Postać funkcji Metoda kolejnych podstawień Suma, Różnica, Iloczyn, Iloraz Metoda różnic cząstkowych Iloczyn Rodzaj wpływów Indywidualne Indywidualne Łączne Liczba odchyleń a liczba czynników Równa liczbie czynników Większa od liczby czynników 79 Kolejność podstawień Wpływ kolejności podstawień na wartość odchyleń cząstkowych Poprawność matematyczna Istotna (ilościowe, jakościowe, cenowe) Występuje Niepoprwana w przypadku iloczynu i ilorazu Dowolna Nie występuje Poprawna matematycznie 78

13 ZAD 2. Przedsiębiorstwo zatrudniało w 2010 roku 50 robotników. W 2011 zmniejszyło zatrudnienie o 10 osób. Średnia płaca robotnika w 2010 roku kształtowała się na poziomie 2000 zł. W wyniku negocjacji płacowych nastąpił wzrost wynagrodzeń w 2011 roku o 15%. Ustal wpływ zmian w poziomie zatrudnienia i średniej płacy na koszty wynagrodzeń ponoszone przez przedsiębiorstwo, stosując metodę kolejnych podstawień. Wyszczególnienie (w tys. zł) Przychody ze sprzedaży (a) 100,00 80,00 Koszty działalności operacyjnej (b) 90,00 65,00 Wynik na sprzedaży (A) 10,00 15,00 A = a b 20,00 125,00% 25,00% 25,00 138,46% 38,46% -5,00 66,667% -33,33% Wyszczególnienie (w zł) Metoda kolejnych podstawień Wyszczególnienie (w zł) Koszty pracy (A) A = a x b ,00% -20,00% ,00% 15,00% ,00% -8,00% Metoda różnic cząstkowych Przykład 5. Na podstawie poniższych danych ustal wpływ zmian zatrudnienia i wydajności pracy na wielkość produkcji, stosując poznane metody badania przyczynowego. Przykład 4. Na podstawie poniższych danych ustal wpływ zmian przychodów i stanu majątku na wielkość produkcji, stosując metodę kolejnych podstawień. 85 Treść R b R u Odchyl. bezwzg. Dynamika (w %) Produkcja ( w szt.) P???? Zatrudnienie (os.) L Wydajność pracy ( szt./os.) WP???? Tabela 1 Metoda kolejnych podstawień f: +,-,*,/ A0= a0 x 1000 A A A1- A0 200,00 b0 A'=a1xb0 960 A( a)=a'-a0 A( a) (a1-a0) x b0-40,00 A1=a1xb A( b)=a1-a' A( b) a1 x (b1-b0) 240,00 suma 200,00 84 Treść R b R u Odchyl. bezwzg. Dynamik a (w %)???? Tabela 2 Metoda kolejnych podstawień W=a / b A A1- A0 A( a) (a1-a0) / b0 A( b) a1 x (1/b1-1/b0) suma

14 Opracowano na podstawie: Metoda różnic cząstkowych 1. L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Wyd. PWE, Warszawa Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa. Zbiór przykładów i zadań, pod. red. Cz. Skowronka, Wyd. UMCS, Lublin Treść R b R u Odchyl. bezwzg. Tabela 2 Metoda różnic cząstkowych f: * Dynamika (w %) Produkcja ( w szt.) P Zatrudnienie (os.) L Wydajność pracy (szt./os.) WP A W1- W0 200,00 A( a) (a1-a0) x b0-40,00 A( b) a0 x (b1-b0) 250,00 A(a,b) (a1-a0) x (b1-b0) -10,00 suma 200,