PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE POROWNANIE KROTKORURKOWEJ POPULACJI KONICZYNY CZERWONEJ Z ODMIANAMI UPRAWIANYMI W KRAJU. Oddział Pszczelnictwa IS WSTĘP

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XIX GRUDZIEŃ 1975 POROWNANIE KROTKORURKOWEJ POPULACJI KONICZYNY CZERWONEJ Z ODMIANAMI UPRAWIANYMI W KRAJU..Bolesła Jabłoński Oddział Pszczelnictwa IS WSTĘP Według L i n d h a r d a (1921), K r e s s a (1959), S m a r a g d o w e j (1969) oraz innych autorów, stopniowa selekcja koniczyny czerwonej w 'kierunku skrócenia jej rurki kwiatowej, dla udostępnienia nektaru pszczole miodnej i poprawienia przez to warunków zapylania tej rośliny, jest bezcelowa, ponieważ prowadzi do zmniejszenia plonów zielonej masy. Natomiast S o koł o w s k a (1958) i także S m a r a g d o w a (1969) opisały znalezioną przez siebie formę krótkorurkową. która wydaje do 30% więcej masy zielonej i do 50 % więcej nasion niż odmiany koniczyny obecnie uprawiane. W ramach prowadzonych przez Oddział Pszczelnictwa ls prac, zmierzających do poprawy pożytków pszczelich i poprawy zapylania roślin uprawnych, wyszukano również tylpykoniczyny czerwonej o łatwo dostępnym nektarze dla pszczoły miodnej.(j ab ł o ń s k i 1974). Celem nieniejszej pracy było wstępne porównanie, pod względem niektórych cech użytkowych, posiadanego materiału koniczyny czerwonej o krótszej rurce kwiatowej z odmianami powszechnie u nas uprawianymi, aby się zorientować o jego wartości. MATERIAŁ l METODA Użyte do doświadczeń nasiona koniczyny krótkorurkowej pochodziły z trzeciego (w 1968 r.), czwartego (w 1969 r.) i piątego (w 1970 r.) poko- 31

2 lenia krótkorurkowych roślin, wybranych z potomstwa męskosterylnego okazu "deita", opisanego we wspomnianym ju~ doniesieniu. Nasiona odmian standardowych (diploidalnych - Glorii, Hruszowskiej i Skrzeszewkkie] oraz tetraploidalnej - Tetry Skrzesz.owickiej) zakupiono bezpośrednio w placówkach hodowlanych. Do badań były zatem wzięte 4 odmiany i własna populacja krótkorurkowa. Doświadczenia przeprowadzono w Puławach na glebie bielicowej lekkiej, w czterech powtórzeniach, uwzględniając w badaniach pokos I i II. Wielkość poletek wynosiła 10 m 2 (1 m X 10 m). Warunki agrotechniczne zbliżone do stosowanych w. praktyce, Badano stan porostu,.poręvkwitnienia; obfitość kwitnienia, długość rurek kwiatowych, nektarowanie.: oblot.przez owady; zawiązywanie nasion oraz plonowanie koniczyn. Metoda tych badań była podobna do opisanej w poprzedniej pracy (J a b łań s k i i współautorzy 1972). Wyniki opracowano statystycznie-metodą analizy wariancji - przypadek bloków losowych. Zgodnie z układem doświadczeń dokonano syntezy wyników z 3 lat, w której lata potraktowano jako czynnik losowy. Do porównania średnich użyto testu Duncana, przy poziomie wiarogodności a = 0,05. Ponieważ zmienności błędu (nieścisłości) pokosu I i II były podobne, połączono ich sumy kwadratów i obliczono nieścisłości łącznie, przyjmując je za źródło błędu dla obu pokosów. Dzięki temu można było porównać nie tylko odmiany, ale także pokosy w ramach tej samej odmiany. W tabelach przedstawiono tylko wartości średnie dla odmian z trzech lat, a stwierdzone w nielicznych przypadkach zjawisko interakcji omówiono w tekście. Średnie różniące się między sobą istotnie zaznaczono różnymi literami alfabetu. WYNIKI Przebieg kwitnienia. Badana populacja koniczyny krótkorurkowej zakwitała blisko o 1 tydzień później niż nasze najlepsze diploidalne odmiany dwukośne (Gloria, Hruszowska, Skrzeszowicka) i o tyleż później od nich kończyła kwitnienie, niezależnie od pokosu (ryc. 1). W porównaniu z jednokośną koniczyną tetraploidalną, Tetrą Skrzeszowicką, początek kwitnienia pierwszego pokosu populacji krótkorurkowej wypadał o 10 dni do 2 tygodni wcześniej. Zatem przy stosowanym w doświadczeniach terminie 'koszenia pierwszego odrostu na zielonkę między 10 a 15 czerwca, odmiany Gloria, Hruszowska i Skrzeszewieka znajdowały się w początkowej fazie kwitnienia, a populacja krótkorurkowa w fazie tuż przed rozpoczęciem kwitnienia. W podobnej fazie kwitnienia jak populacja krótkorurkowa była w chwili koszenia Tetra Skrzeszowieka, którą koszono w końcu czerwca. 32

3 Na wcześniejszą ciepłą wiosnę i bogate w opady lato koniczyna krótkorurkowa, podobnie jak imne, zareagowała wcześniejszym rozpoczęciem kwitnienia w pokosie I oraz przedłużeniem 'Okresu kwitnienia w obu pokosach. Jednakowo też, skróceniem okresu kwitnienia, zareagowały wszystkie odmiany na suchą pogodę w roku Charakterystyka porostu. Warunki 'zimy i przedwaośnia w latach 1968 i 1970 koniczyna krótkorurkowa znosiła tak samo dobrze jaik pozostałe odmiany, natomiast prawie bezśnieżną zimę i wahania temperatury na przedwiośniu 1969 r. przetrzymała znacznie lepiej niż 'Odmiany standardowe, zwłaszcza Gloria, Hruszowska,i Skrzeszowioka. Czerwiec Llpl8C Sierpień Rok Odmiana June July AuquSt Year Varieties I I I G,H,S...-:.... -:-.. ::.:--~--~....":,.::...,,::: T, - I--- 19S8 K : G,H,S..~-!':.~; :'<:-~ 1969 K :.-..- T - G,H,S ł( T -..;- -...":.;... :.~.. ~~ :0.:,.0. o" - ~ POKOS I - CUT I ~ POKOSIJ-CUTII Ryc. 1. Pora kwitnienia koniczyny czerwonej populacji kirótk:orurkowej (K) w porównaniu z odmianami standardowymi - Glorią (G), Hruszowską (H), Skrzeszowicką (S) oraz tetraploidalną [ednokośną Tetrą Skrzeszowioką (T) FJg. J.. TiJmeof red clover blooming populiation willi short corolla tube (K) in comparison wrth standard varietles - Gloria (G), Hruszowska (H), Skrzeszewieka S) and tetraploid one cut variety Tetra Skrzeswwicka (T) W porównaniu Z odmianami standardowymi (G, H, S) koniczyna krótkorurkowa w pokosie I różniła się o około 10% wyższym wzrostem roślin, nieco lepszym rozgałęzieniem pędów, około 10 % większą liczbą kwiatów w główce i większą 'Ogólnąliczbą wytworzonych kwiatów na 1 m 2 (tab. 1). W porównaniu z jednokośną Tetrą Skrzeszowicką wyrastała ona około 18% niżej, ale wytwarzała o blisko 30% więcej pędów, mie gorzej rozgałęzionych oraz więcej główek i kwiatów na 1 m", W pokosie II populacja krótkorurkowa była na ogół słabsza od Glorii, Hruszowskiej i Skrzeszowickiej pod względem każdej niemal z 6 badanych cech. M02mawięc stwierdzić, że łączy Dna 'w sobie cechy koniczyn dwukośnych i jednokośnych, 3 - Pszczelnicze Zeszyty Naukowe 33

4 Tabela 1 Wyniki analizy porcctu (średnie z lat ) Results of botandcal analisis of plant (average from the years of 1968-,1970) (,ir,r.p/j - Numhr-r Wysokość ro- rozgałęzień kwiatów na pędów główek Pokos Odmiana śl in w cm kwiatów na pędzie 1 m 2 w tys. na 1 mi na 1 m 2 w główce Cul Var ieties Hight of ramifica- fl owers per shoots plants heads flower s lions per per 1 m 2 1 m 1 m" per head 2 in per in cm shool thousands G 86 b, 198b 5 3,8 b!a 5 740d, '85a 2 63,7 b 4 'a 3 I II H 87 b, 206b, 3,1 a 5 b. 633 cb, 86 a 3 53,9 a 4 b 4 S S6b. 187b 3 a! 3,5 b.a, 596b,c 82 a, 48,7 a 2 b a K 105c 184b,a! 4,2 c.b, 754d, 107b 6 78,8c T 124d 145a, 4,6 c! 589b~c 100 b, 58,1b,a. G 67 a. 191b.a! 2,9 a~b, 574b.c 105b. 58,3b 2 a. H 68 a. 185b 2 a! 2,7 a.b, 505b, 105b, 52,8a 3 b 4 S 68 a~ 205b 6 2,9 a.b, 598b 5 c 101b. 59,5b.a 2 K 63 a, 154atb, 2,5 a, 361 a 106b 5 42,4a, Na rycinie 2 pokazano typową główkę koniczyny krótkorurkowej w zestawieniu z główkami innych odmian. Należy dodać, że poszczególne rośliny w obrębie tej populacji wykazują ogromne zróżnicowanie, co świadczy o surowym jeszcze charakterze materiału. Stwierdzono poza tym znaczną wrażliwość wielu roślin na choroby wirusowe, co jest jej cechą ujemną. Długość rurki kwiatowej i nektarowanie. Koniczyna krótkorurkowa, w porównaniu z odmianami standardowymi (G, H, S), wykazywała w obu Ryc. 2. Wygląd zewnętrzny główki kwiatowej populacji krótkorurkowej (po prawej) w porównaniu z główkami odmian standardowych - Glorii (w środku) i Tetry Skrzeszowickiej (po lewej) Fig. 2. Outside appearance of flower head short corolla tube population (on the right) in comparision with heads of standard varieties - Gloria (in the middle) and Tetra Skrzeszowicka (on the left) 34

5 Ryc. 3. Wygląd zewnętrzny rurek kwiatowych populacji krótkorurkowej (po prawej) w porównaniu z rurkami kwiatowymi odmian standardowych - Glorii (w środku) i Tetry Skrzeszowickiej (po lewej) Fig. 1. Outside appearance of corolla tubes of short corolla tub e variety (on the right) in comparision with corolla tubes of standard varieties - Gloria (in the middle) and Tetra Skrzeszowicka (on the left) pokosach o około 15 % krótszą rurkę kwiatową (widać to też na ryc. 3), o 20 % mniejszą odległość od górnego brzegu rurki kwiatowej do poziomu nektaru, o 20 % mniejszą ilość nektaru w jednym kwiecie, przy tendencji do nieco wyższej procentowej zawartości cukrów w nektarze, a mniejszej flości wydzielanych cukrów oraz!podobnej ogólnej wydajności cukrów z jednostki powierzchni w pokosie I, a mniejszej ich wydajności w pokosie II (tab. 2). Wydaje się, że przy skróceniu rurki kwiatowej nieco tylko poniżej 8 mm i dobrym nektarowaniu koniczyny, pszczoły nie powinny mieć trudności w!pobieraniu nektaru. Już.przy długości 8 mm odległość od górnego.brzegu rurki (tzw. uszka) do poziomu nektaru wynosiła w trzecim dniu życia kwiatów, tj. w chwili maksymalnego nagromadzenia się nektaru, około 6,5 mm, a więc tyle co długość języczka pszczół kaukaskich. Oblot przez owady zapylające. Pszczoły miodne łatwo odnajdywały poletka koniczyny krótkorurkowej wśród innych i odwiedzały je w pokosie I ponad 100 % liczniej niż poletka wszystkich uwzględnionych w badaniach odmian standardowych (tab. 3). W pokosie I nieco więcej było również trzmieli na kwiatach populacji krótkorurkowej niż na kwiatach diploidalnych odmian normalnorurkowych, ale pszczół samotnic nieco mniej. Stosunkowo duży oblot Tetry Skrzeszowickiej przez trzmiele oraz dobry przez pszczoły miodne jest zrozumiały, ponieważ okres masowego jej kwitnienia wypadł w czasie, kiedy pokos I innych odmian już przekwitał, a pokos II jeszcze dobrze nie rozkwitł, co zadecydowało o skupieniu się owadów na sumarycznie mniejszej powierzchni poletek Tetry. W pokosie II na jednostce powierzchni koniczyny krótkorurkowej pracowało tyle mniej więcej pszczół co na innych odmianach, a trzmieli i pszczół samotnic mniej. Jeżeli jednak wziąć pod uwagę stosunkowo 35

6 Długo ć rurki kwiatowe] i ne'ktarowanie (średnie z lat ) Tabela 2 Corolla tube lerrgths and nectar,proouction (average from the years of ) Pokos Cut Odmiana Varieties DłuaoM Głębokość Ilośl! Ilość cukrów nektaru do pozioz 10 kwiatów % cukrów mu nek- w mg w nektarze taru wmm Quantity Distance % of of nectara sugars to the le- ' from 10 in nectar vel of neeflowers tar in mm in mg rurki kwiato- wej w mm Corolla tub e lengths in cm z 10 Wydajność kwiatów cukrowa w mg w kg Quantity of z l ha sugars from Sugar yeld 10 flowers in kg/ha in mg G 9,3 e, 8,0 cabz 3,4 bz 50,8 b! 1,68 baa blat H 9,1 bz 7,9 b(cs 3,1 b,as 50,2 b, 1,52 b,aa 79 asbz I S 9,2 ba 7,9 c, b 2 3,5 ba 47,3 a 2 1,64 b 2 a S 78 a 4 b 2 K 7,9 al 6,6 a 2 2,7 asb l 52,7 bac l 1,43 asbs 108 b 2 a 2 T 9,4 b 6 8,0 c 2 bz 5,2 c 45,1 al 2,35 c 124 e, G 9,3 bs 7,8 b!ca 2,5 a( 55,9 c! 1,29 a(b l 80 asb! H 9,4 b 7 7,8 baca 2,3 aa 56,5 ca 1,26 aabl 66 alb! II S 9,1 bl 7,6 bl 2,3 al '54,9 CIba 1,19 a 2 68 aab2 Pokos CuŁ K 8,1 a 2 6,4 al 2,2 al 56,9 c( 1,16 al 56 at Tabela 3 Oblot koniczyny przez owady zapylające (średnie z lat ) Pollinaiing insects on red clover (average from the years of ) Odmiana Varieties Liczba na 100 m 2 -Number per 100 m 2 pszczół miodnych I trzmieli I pszczół samotnic honey bees bumble bees solitary bees G 27,5 a( 14,2 c 3,51 cab! H 25,2 aa 10,7 ba 3,51 c 2 b 2 I S 23,1 at 11,6 bs 3,29 c, bz K 59,3 e 17,4 d 2,39 b 2 e S T 23,6 az 22,1 e 1,61 b,a. G 36,9 b( 11,0 ba 0,62 a 2 b, H 34,2 b l 9,4 b l 0,73 a(b t II S 34,4 b 2 10,6 b 2 0,66 aab, K 36,6 ba 5,7 a 0,36 a, słabsze jej kwitnienie to należy stwierdzić, że na tę samą licz:bę jednocześnie kwitnących kwiatów przypadało więcej pszczół niż na odmianach standardowych. Pszczoły mogły ponadto wypierać częściowo dzikie owady zapylające z jej kwiatów, ponieważ nie miały trudności w pobieraniu nektaru. Za.wiązywanie nasion i plonowanie. W pokosie I koniczyna krótkorurkowa zawiązywała nasiona w takim samym stopniu jak odmiany stan- 36

7 Zawiązywanie nasion i plóńowańie (średnie z lat ) Seed setting and seed produetlen (average from the years of ) Tabela 4 Pokos Cut Odmiana Varieties Plon ziela- nej masy w q/ha Yield of green mass in q/ha Liczba % kwiatów Ciężar % nasion nasion zawiązują nazaschnię- Plon nasion IV główce cych sion tych w kg z 1 ha Number nasiona Weight Yield of % of of % of flowers dried of 1000 seeds in seeds per to seeds seeds kg/ha seeds head setting in g I II G 58,7 e, 68,4 b 4 15,3 a 2 1,86 Cs 110 c ba 2 H 55,2 b. 64,2 b l.14,0 al 1,9:1e, 102 b.c, 223 al S 54,3 b l ~,2 b s 15,8 as 1,87 c, 100 CI 237 a.b K 74,7 Cs 68,9 bs 16,0 a 4 1,62 b l 133 d 271 CI T 26,2 a 26,0 a 19,7 a7 2,64 d 84 b l 291 c 2 G 76,4 c 4 73,2 c 2 b, 18,6 as 1,81 CIb csd H 76,8 Cs 73,4 csbl 19,7 as 1,81 c.b. 108 c! S 73,8 c2 73,0 clb, 19,6 ao 1,68 b.c. 121 c,d K 69,4 CI 65,0 b! 31,6 b 1,47 a 56 a dardowe (G, H, S) i wykazywała taki sam procent nasion zaschniętych (tab. 4). Większa liczba nasion w jej główkach wiąże się ściśle z większą liczbą kwiatów w kwia tostanach, a wyższe o okala 25% plony nasion - zwiększą ogólną liczbą wytwarzanych kwiatów na jednostce powierzchni. Nasiona kaniczyny krótkorurkowej są jednak drobniejszeod nasion Glorii, Hruszowskiej i Skrzeszowickiej, bowiem 1000 sztuk waży o około 16% mniej niż taka sama liczba nasion tamtych odmian. W drugim pokosie koniczyna krótkorurkowa słabiej zawiązywała nasiona niż odmiany standardowe (G, H, S), wykazywała ponadto znacznie wyższy procent nasion zeschniętych i wydawała o połowę niższe.plony nasion. Było to wynikiem nie tylko mniej obfitego jej kwitnienia, ale i kwitnienia w późniejszym terminie. Podobne zjawiska występują w naszych warunkach u innych odmian przy opóźnieniu ich kwitnienia (J a Jbł o ń s k i f974). Plony zielonej masy, obadane niestety tylko dla pokosu l, koniczyna krótkorurkowa wydawała prawie takie same jak jednokośna tetraploidadna Tetra Skrzeszowicka, a blisko 30% wyższe od pierwszego pokosu naszych odmian dwukośnych. Konfrontując przedstawione w tej pracy wyniki z danymi w literaturze stwierdzić należy, że nasz materiał koniczyny krótkorurkowej wykazuje pod względem wielu cech duże podobieństwo do krótkorurkowej koniczyny, którą w Związku Radzieckim zajmują się S o koł a w s k a (1958) i S m a r a g d o w a (1969), a która według wymienionych autorek należy do odmiany botanicznej TrifoUum expansum W. et K. 37

8 WNIOSKI Ba!dany w tej pracy materiał koniczyny czerwonej, charakteryzującej się krótszą rurką kwiatową niż odmiany powszechnie obecnie uprawiane, wykazuje wiele cech gospodarczo pożytecznych tak dla rolnictwa jak i pszczelarstwa i zasługuje na to, aby dalej zajmować się jego selekcją. Pragnę bardzo serdecznie podziękować Panu doc. dr. K. Szczepańskiemu za życzliwą pomoc przy. zaplanowaniu doświadczenia i statystycznym opracowaniu wyników. UITERATlURA J a b l o ń s k i B. i inni (1972) - Nektarowanie koniczyny czerwonej (Trifolium pratense L.) w kilku miejscowościach Polski. Pszczelno Zesz. Nauk., 16: J a b l o ń s k i B. (1974) - Badania biologii kwitnienia i zapylania koniczyny czerwonej (Trifolium pratense L.). Pszczelno Zesz. Nauk., 18 : L i n d h a r d E. (1921) - Der Rotklee (Trifolium pratense L.) bei natiirlicher und kiinstlicher Zuchtwahl. Ztschv. f. Pflanżenzilchtung, 8 (2) : K r e s s H. (1959) - Uber den Ziichtungwert von Rotkleeforrrten mit kurzer Bliltenrohre. Ztschr. f. Pflanzenzilchtung, 41 (2) : S m a r a g d o w a N. P. (1969) - Klewier i pczely w nieczernoziemnoj polosie. Izdat. Moskowsk. Uniwersiteta, Moskwa. S o k o l o w s k a B. P. (1958) - Nowyj sort klewiera s ukoroszczennym wienczikom. Biul; naucz.-tiechn. inf. nauczno-isled. instituta pczelowodstwa, Moskwa, 3-4: 40--'-43. CPABHEHI1E ITOITYJI5IUI1I1 KPACHOrO KJIEBEPA C KOPOTKI1M BEH4I1KOM C B03.LJ:EJIbIBAHHbIMI1B CTPAHE COPTAMI1 o JI o H b C K H Pe310Me B peaynsrare upoaenenusrx IlCCJIeJI.OBaHHH6bIJIO ycranoaneaovuro,hahji.ehhall <jjop~la xpacuoro xnesepa c KOpOrK!HM BeHąHKOM.naer ;!lobojibhoxopolllhh ypojkah 3eJIeHOH 'MaCCbI, 06HJIbH'O userer, OX'OTH'Onoceiuaerca MeJI.OHo!cHbI'MH,nąeJIaMlI,li Xop'OWO 3aB1I3bIBaer ce- MeHa. Oaa 3aCJIyJKlI:Baer oóp ameans Ha rree BHRMaHIHI pacrehlieboji.'ob. COMPARISON OF SHORT COROLLA TUBE POPULATlON OF RED CLOVER WITH COMMON CULTIVATED VARIETIES B. Jablonski Summary It has been stated.during investigations that found with short corolla tube variety of redclovergives quite good crop of green mass.: has many flowers and Is often visited by honey bees andgives good set of seeds,. This populatlon of red elover is worth to lnveśtigałted by [plant breeders,