PStCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE WARTOŚĆ PSZCZELARSKA I WYMOGI ZAPYLANIA GRYKI TETRAPLOIDALNEJ. Oddział Pszczelnictwa ISK w Puławach

Transkrypt

1 PStCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXXIV 1990 WARTOŚĆ PSZCZELARSKA I WYMOGI ZAPYLANIA GRYKI TETRAPLOIDALNEJ Bolesław Jabłoński Oddział Pszczelnictwa ISK w Puławach Kazimiera Szklanowska Akademia Rolnicza w Lublinie STRESZCZENIE Doświadczenia wykonano w latach - w Puławach na glebie bielicowej lekkiej, klasy IV. Tetraploidalną grykę odmiany porównywano z powszechnie uprawianą diploidalną odmianą Hruszowską. Stwierdzono, że ta pierwsza, w porównaniu z drugą, wytwarzała nieco mniej kwiatów na jednostce powierzchni, ale dzięki obfitszemu ich nektarowaniu i pyleniu wykazała wyższą wydajność cukrową o 16% i pyłkową o 20%. Ponadto przy swobodnym zapylaniu była podobnie licznie odwiedzana przez pszczoły miodne jak Hruszowska i plonowała podobnie dobrze lub nieco lepiej. Natomiast bez dostępu pszczół, pod izolatorami, wydawała ona tylko 50% tego plonu nasion jaki stwierdzono w warunkach swobodnego zapylania (Hruszowska około 65%), co może świadczyć o większej jej wrażliwości na niedostatek owadów zapylających. WSTĘP W Polsce uprawiamy głównie grykę diploidalną odmiany Hruszowska. Mamy też tetraploidalną odmianę o nazwie, która uchodzi za mniej plenną, ale dzięki znacznej odporności na wyleganie nadaje się do uprawy w warunkach bardziej intensywnej agrotechniki (R u s z k o w s k i i inni 1986). Pszczelarzy interesuje wartość pożytkowa plantacji gryki tetraploidalnej, rolników zaś jej wymogi zapylania. Odpowiedzi na te pytania usiłujemy dostarczyć w niniejszej pracy. METODYKA Badania wykonano w Oddziale Pszczelnictwa ISK w Puławach, w latach -. Obok tetraploidalnej odmiany wysiewano dla porównania 51

2 diploidalną odmianę Hruszowską. Doświadczenia przeprowadzono na glebie bielicowej lekkiej klasy IV, według metody bloków losowanych, w pięciu powtórzeniach. Pojedyńcze poletko miało )O m długości i 2 m szerokości. Przedpolem dla gryki była facelia zbierana na nasiona. Agrotechnikę stosowano typową obecnie polecaną (Ruszkowski i inni 1986). Grykę wysiewano w trzeciej dekadzie maja, jednorzędowym siewnikiem ogrodniczym, w rzędy co 40 cm. Ilość wysiewu gryki diploidalnej wynosiła 70 kg nasion na I ha, a tetraploidalnej 90 kg. W okresie pełni kwitnienia gryki przez 10 dni badano obfitość nektarowania jej kwiatów metodą pipetową (J a b ł o ń s ki, Sz k l a n o w s k a 1979), oraz liczono co godzinę na wyznaczonych sznurem pasach poletek owady zapylające, z rozróżnieniem pszczół miodnych, trzmieli, pszczół samotnic i muchówek. Ponadto na początku, w środku i pod koniec pełni kwitnienia ustalano liczbę kwiatów w 30 losowo pobranych z każdego poletka kwiatostanach. W tych terminach pobierano też kwiaty na analizę wydajności pyłkowej, którą wykonywano według eterowej metody Warakomskiej (1972) zmodyfikowanej przez Szklanowską (1984). W celu stwierdzenia stopnia wiązania nasion (owoców typu orzeszka) w warunkach swobodnego dostępu owadów zapylających oraz przy ich braku, ustawiono na czas kwitnienia na części poletek izolatory z przewiewnej siatki plastykowej o świetle oczek 2 mm x 2 mm. Przed koszeniem gryki pobierano na każdym poletku próbę roślin z 1 m-, a następnie liczono je, mierzono wysokość i ustalano liczbę kwiatostanów. Dalej brano z każdej próby losowo 300 gron i określano w nich liczbę nasion dorodnych oraz słabo wykształconych. Analizy te dotyczyły roślin swobodnie dostępnych dla owadów zapylających oraz roślin izolowanych. Zbierano też nasiona z całych poletek i ważono je w celu określenia wysokości plonu. Wyniki opracowano statystycznie, stosując analizę wariancji zgodnie z układem doświadczeń w polu. Do oceny istotności różnic między średnimi użyto testu Dunkana przy poziomie istotności 0,05. OMÓWIENIE WYNIKÓW Charakterystyka porostu gryki. Chociaż zastosowano zróżnicowaną ilość wysiewu, mającą zapewnić jednakową liczbę nasion na jednostkę powierzchni, liczba roślin na I m 2 gryki tetraploidalnej była istotnie mniejsza niż diploidalnej (tab. 1). Można to tłumaczyć jedynie większą masą 1000 nasion niż 30 g, jaką w obliczeniach za literaturą (R uszkowski i inni 1986) przyjmowano, gdyż zdolność kiełkowania nasion obu odmian była podobna. Stwierdzono ponadto, że tetraploidalna odmiana, w porównaniu z diploidalną Hruszowską, wyrastała o blisko 10% wyżej, wykazując przy tym właściwą sobie większą sztywność pędów. Wytwarzała też nieco więcej kwiatów w kwiatostanie, ale mniej kwiatów na jednostce powierzchni. Trudno powiedzieć, czy mogło to być spowodowane mniejszą liczbą roślin na l m 2, ponieważ we 52

3 Gęstość i wysokość porostu oraz obfitość kwitnienia gryki Density and height of buckwheat plants and abundance of tlowers Tabela I Cecha badana Investigated feature Rok Year Odmiana-Cultivar Hru- szowska Liczba roślin na l m 2 Number of plants per m b 179 b 139 a 142 a Wysokość roślin w cm Height of plants in cm 118 a 131 a 133 b 140 a Liczba kwiatów w kwiatostanie Number of tlowers per intlorescence 36 a 44a 38 a 47 a Liczba kwiatów na I m- w tys. Number of tlowers per I m- in thousends 85 a 94 a 77a 82 a Wyniki różniące się między sobą istotnie oznaczono kolejnymi literami alfabetu Results with ditters signifcantly morked by the following letters of alphabet Wyniki analizy niektórych botaniczno-pszczelarskich cech gryki The results of analysis of some apicurtural and botanical features of buckwheat Tabela 2 Cecha badana Rok Investigated feature Year Odmiana -Culti var Hruszowska I Ilość cukrów ze 100 kwiatów w mg 25,5 a 36,0 b Quantity of sugars per 100 tlowers in mg 23,1 a 28,0 b Procent cukrów w nektarze 47,6 a 46,5 a Percentage of sugar in nectar 38,2 a 35,9 a Wydajność cukrów w kg z I ha 217,5 a 275,0 b Sugars yield in kg per I ha 216,0 a 228,8 a IloŚĆ pyłu z 1000 kwiatów w mg 26,1 a 43,4 b Quantity of pollen per 1000 tlowers in mg 55,5 a 68,9 b Wydajność pyłu w kg z l ha 22,3 a 33,2 b Pollen yield in kg per I ha 52,1 a 56,5 a Żywotność pyłu w % 94,5 a 94,1 a Viability of pollen in % 95,7 b 91,0 a wcześniejszych doświadczeniach (J a b ł o ńs ki, Sz k l a n o w s k a ) podobne jak tu różnice w gęstości roślin gryki diploidalnej nie pociągały za sobą różnic w obfitości kwitnienia. Toteż słuszne wydaje się przyjąć, że gryka tetraploidalna w warunkach Puław z natury kwitła nieco mniej obficie niż diploidalna. Nie stwierdzono natomiast różnic w porze kwitnienia obu odmian, które w roku rozpoczęło się 5 lipca, a w roku już 23 czerwca. ObfitoŚĆ nektarowania i pylenia gryki. Poszczególne kwiaty gryki tetraploidalnej odmiany, w porównaniu z diploidalną Hruszowską, wydzielały średnio o 30% więcej cukrów w nektarze i wytwarzały blisko o 38% więcej pyłku w pylnikach (tab. 2). W rezultacie. wyższa okazała się też wydajność 53

4 Intensywność oblotu gryki przez owady zapylające w okresie pełni jej kwitnienia Intensity of visiting of buckwheat flowers by honey bees and other insects during fuli blooming period Cecha badana Rok In vestigated feature Year Odmiana-Cultivar Hruszowska Tabela 3 Liczba "rbg" pszczelich na 10 m 2 dziennie 150,1 a 172,1 a Number of honey bees "w--h" per 10 m 2 daily 228,1 a 221,2 a Liczba "rbg" trzmielich na 10 m- dziennie 13,6 a 12,7 a Number or bumble bees "w-h" per 10 m 2 daily 2,2 a 1,9 a Liczba "rbg" pszczół samotnic na 10 m! dz. 1,1 a 1,1 a Number of solitary bees "w--h" per 10 m? d. 1,1 a 0,7 a Liczba "rbg" much na 10 m- dziennie 3,0 b 1,7 a Number of flies "w-h" per 10 m 2 daily 13,3 a 12,0 a Śred. szczytowe zagęszcz. pszczół na 10 m- 59,6 b 50,7 a Average greatest honey bees density per 10 m 2 54,2 a 58,0 a "rbg - roboczogodziny owadów zapylających.,w-h" ~ work-hours of pollinated insects cukrów z jednostki powierzchni średnio o 16%, a wydajność pyłku średnio o 20%. Nektar gryki tetraploidalnej wykazywał tendencję do minimalnie niższej procentowej zawartości cukrów. Minimalnie mniejszą stwierdzono również żywotność pyłku tej gryki, nie mającą istotnego znaczenia dla jego wartości biologicznej. Wykazane znacznie obfitsze nektarowanie tetraploidalnej odmiany gryki, w porównaniu z diploidalną, zasługuje na uwagę, ponieważ np. Kirilenko i Boćkarieva (1983) nie stwierdziły żadnych różnic pod tym względemmiędzy podobnymi formarni. Oblot gryki przez owady zapylające. Owadami odwiedzającymi kwiaty gryki były głównie pszczoły miodne, które stanowiły średnio 92,4% ogółu entomofauny zapylającej. Udział trzmieli wynosił średnio 3,6%, pszczół samotnic 0,5% a muchówek 3,5%. Na gryce tetraploidalnej można zauważyć nieznacznie większą przewagę pszczół miodnych nad pozostałymi owadami, niż na gryce diploidalnej, co może świadczyć o większej atrakcyjności jej kwiatów dla tych owadów (tab. 3). Średnia dzienna suma roboczogodzin owadzich z okresu pełni kwitnienia jest stosunkowo dokładną miarą intensywności oblotu porównywanych odmian, ale nie pozwala niestety na określenie liczby odwiedzeń jednego kwiatu, ponieważ nie określono liczby kwiatów nowo rozkwitających w tym czasie na jednostce powierzchni. Średnie szczytowe zagęszczenie pszczół, wynoszące 5-6 jednocześnie pracujących zbieraczek na 1 m- pozwala stwierdzić, że 2-3 rodziny pszczele na l ha gryki, zarówno diploidalnej, jak i tetraploidalnej, są wystarczające do dobrego zapylenia plantacji. Jest to zgodne z wynikami wcześniej wykonanych badań (Jabłoński, Szklanowska ). 54

5 Zawiązywanie nasion i plonowanie gryki Seed setting and seed production of buckwheat Cecha badana Rok Investigated feature Year Hruszewska Odmiana-Cultivar I Tabela 4 Liczba og. zawiąz. nasion ze 100 kwiatów 13,1 a 11,0 a Number of seeds per 100 flowers 11,0 b 8,8 a Liczba dorodnych nasion ze 100 kwiatów 6,8 a 5,4 a Number of filled seeds per 100 flowers 7,3 b 5,6 a Masa 1000 nasion wg 23,8 a 34,7 b Weight of thousend kenels in g 24,6 a 34,5 b Plon nasion przy swob. zapyl. w kg/100 m 2 11,2 a 11,3 a Yield of seeds by open pollinat. in kg/! 00 m 2 7,6 a 11,2 b Plon nasion bez dost. pszczół w kg/ioo m- 7,1 b 5,6 a Yield of seeds from izol. plots in kg/ioo m 2 5,1 a 5,8 a Zawiązywanie nasion i plonowanie gryki. Liczba wszystkich zawiązanych nasion ze 100 kwiatów była dla gryki tetraploidalnej, w porównaniu z diploidalną mniejsza przeciętnie o 18%, zaś liczba nasion dorodnych mniejsza o 21 % (tab. 4). Udział nasion słabo wykształconych w ogólnej ich liczbie wynosił u obu odmian około 40%. Natomiast masa 1000 nasion gryki tetraploidalnej okazała się aż o 44% wyższa niż diploidalnej. To właśnie zadecydowało, że odmiana, mimo mniej obfitego kwitnienia i słabszego zawiązywania nasion, plonowała podobnie (w r.) lub wyżej (w r.) niż odmiana Hruszowska, która według R u s z k o w s k i e g o (1986) przewyższa zwykle Emkę. Natomiast przy braku owadów zapylających, pod izolatorami, plonowała o 50% słabiej niż na swobodzie, zaś Hruszowska o około 35% słabiej. WNIOSKI Gryka tetraploidalna odmiany, w porównaniu z diploidalną odmianą Hruszowską, kwitnie nieco mniej obficie, ale dzięki lepszemu nektarowaniu poszczególnych kwiatów i obfitszemu ich pyleniu charakteryzuje się wyższą wydajnością cukrów z jednostki powierzchni i wyższą wydajnością pyłku. W warunkach dobrego zapylania przez pszczoły miodne gryka tetraploidalna może wydawać plony nasion podobne jak diploidalna Hruszowska lub nawet większe, natomiast przy niedostatku tych owadów prawdopodobnie mniejsze niż Hruszowska. 55

6 LITERATURA Jabłoński B., Szklanowska K. (1979) - Propozycje zmiany metody badań nektarowania roślin. Pszczeln. Zesz. Nauk., 23: Jabłoński B., Szklanowska K. () - Wartość pszczelarska, zapylanie i owocowanie homostylnej odmiany gryki. (Fagopyrum esculentum Mnch.). Pszczeln. Zesz Nauk., 31: Kirilenko S. K., Boćkareva L. P. (1983) - Nakaplivanie niektara w cviekach grećichi.pćelovodstvo, 62 (6): Ruszkowski M. i inni (1986) - Technologia produkcji gryki. Materiały szkoleniowe IUNG, s: Szklanowska K., Pluta S. (1984) - Wydajność pyłkowa sadu wiśniowego odmian Kerezer, Nefris i Łutówka. Pszczeln. Zesz. Nauk., 29: Warakomska Z. (1972) - Badania nad wydajnością pyłkową roślin. Pszczelno Zesz. Nauk., 26: BEEKEEPING VALUE AND POLLINA TION REQUIREMENTS OF TETRAPLOID BUCKWHEAT B. Jabłoński, K. Szklanowska The investigations were carried out in the years - in Puławy. It was found that one flower of tetraploid buckwheat cultivar secreted 30% more nectar and produced 38% more _pollen than one flower the standard diploid cv, of Hruszowska. This cultivar also yielded 16% more sugar from 1 ha and 20% more pollen. When the plants were protected from insect pollination, cv. yielded 50% and cv. Hruszowska 65% the amount of seeds obtained from, plants with unrestricted access of poliinating insects. This resuits show that tetraploid buckwheat is probably more sentisive to shortage of pollinating insects, and the growers should keep it in mind.