PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXIX 1985 WARTOŚĆ PSZCZELARSKA KILKU ODMIAN AGRESTU (GROSSULARIA RECLINATA MILL.)

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXIX 1985 WARTOŚĆ PSZCZELARSKA KILKU ODMIAN AGRESTU (GROSSULARIA RECLINATA MILL.) Zofia Kolasa Zakład Botaniki AR w Lublinie WSTĘP Agrest jest krzewem zakwitającym wcześnie, w okresie rozwiązywania Się kłębu zimowego, kiedy w rodzinach pszczelich jest duże zapotrzebowanie na nektar i pyłek. W literaturze naukowej brak jest danych dotyczących nektarowania jego kwiatów oraz wydajności miodowej i pyłkowej w warunkach Polski. Celem niniejszej pracy (która jest kontynuacją wcześniejszych badań autorki - K o l a s a 1980) było wypełnienie tej luki. METODYKA Badania prowadzono na plantacji agrestu w Ośrodku Postępu Rolniczego w Końskowoli w latach -. Plantacja założona została wiosną 1967 r. na glebie lessowej. Rozstawa między rzędami wynosiła 2 m, a między krzewami w rzędzie 1,5 m. Badaniami objęto cztery znajdujące się w doborze krajowym odmiany: Biały Triumf, Lady Delamere, Resistenta i Shanon. Doświadczenie założone było metodą bloków losowanych; z każdej odmiany wzięto do badań po sześć krzewów. Podczas obserwacji kwitnienia badanych odmian za początek przyjmowano czas, gdy na krzewach zakwitło około 10 0 /0 kwiatów, pełnię /0, zaś koniec kwitnienia gdy przekwitło 90 0 /0 kwiatów. Ustalono również średnią długość okresu kwitnienia pojedynczych kwiatów obserwując rozwijające się pąki, które znaczono kolorowymi nićmi. Liczbę kwiatów na krzewie określono licząc je na sześciu pędach każdego krzewu i mnożąc je przez liczbę pędów. Nektar z kwiatów każdej odmiany pobierano pipetami w ciągu sześciu dni w okresie. pełni kwitnienia krzewów, pomiędzy godziną a 1200.Przed pobieraniem nektaru izolowano po trzy pędy na krzewie na okres jednej doby, izolatory przekładano codziennie na inne pędy. Jedną próbę stanowił nektar z 10 kwiatów każdego pędu. W ciągu okre- 283

2 12 r. ~'.".'.""".'::::;'.'.::; ił' ł i,iii/l lii/lilii I,,, t, ttz:..,", -===c::::==========-_ iiiimy I '\. I, I, I, I :,CCtrn 8.., / / II H 26 E- t ~ h. le 2. o mm. ao '16 12 e r. r.. :' : :. ','..' _NNBNiNiNlt> A1l1lTf12IVlZO! 77/ i /,, " -::, '-', /,- v: /, /, / Y " '-- /'.,'.... '.. '\ I \ I \ I I \ I \ I.. I \I / I ~ 11 I \ ~O \ \ \ / 5 V ó 4 2- _L SU wegetacyjnego pobierano nektar z 1440 kwiatów. Ilość nektaru oznaczano wagowo, a procentową zawartość cukrów określano przy użyciu refraktometru Abbe'go. Z otrzymanych danych wyliczono ilość cukrów z 10 kwiatów, czyli tzw. "wartość cukrową", oraz wydajność miodową badanych odmian agrestu, według znanych zasad (D e m i a n o w i c z i in. 1960). 284,", m o, ) 8 o

3 "'''' '. OIl-~'-~~~~-r-r~-r-r-r.~~~~~~~~~~~~~~O : zo k ~' =,~ c: i ~ '" a. J...~ I() Ryc. 1. Kwitnienie agrestu w zależności od warunków pogody Bloorning of gooseberry according to the weather conditions 1 - Biały Triumf 2 - Lady Delamere 3 - Resistenta 4 - Shanon 5 - temperatura maksymalna 6 - temperatura minimalna 7 temperatura średnia - average temp. a - opady (mm) - rainfals (mm) W 1984 roku określono wydajność pyłkową odmiany Biały Triumf rosnącej na terenie Ogrodu Działkowego "Nasza Zdobycz" w Lublinie. Zastosowano tu metodę eterową War a k o m s k i ej (). Uzyskane wyniki opracowano statystycznie z zastosowaniem testu F oraz półprzedziału ufności Tukey'a. WYNIKI KWITNIENIE AGRESTU Pora i długość okresu kwitnienia agrestu w poszczególnych latach badań uzależniona była od warunków pogody. W r. marzec był cieplejszej niż przeciętnie. Również średnia temperatura kwietnia (8,4 C) przewyższała średnią wieloletnią (7,8 C). Miesiąc ten charakteryzował się dość dużą ilością opadów (44,6 mm), która przewyższała średnią wieloletnią (39,4 mm). Krzewy agrestu zakwitły wcześnie - 14.IV i kwitły do 27.IV (ryc. 1); w tym czasie średnia temperatura dobowa wahała się w granicach od 2,7 do 15,4 C, minimalna zaś od O do 8,8 C. Okres ten charakteryzował się dość dużą ilością opadów w porównaniu z innymi latami. 285

4 W r. kwitnienie agrestu wypadło później niż w roku poprzednim (od 2l.IV do 8.V), bowiem opóźniły je ujemne temperatury, które wystąpiły w kwietniu (ryc. 1). Podczas kwitnienia krzewów temperatura nie spadła poniżej zera, opady deszczu wystąpiły sporadycznie. Trzy pierwsze miesiące r. charakteryzowały się temperaturami wyższymi od średnich wieloletnich, co niewątpliwie miało wpływ na wcześniejszy termin zakwitania krzewów (ryc. 1). Rozpoczęły one kwitnienie już 13.IV i kwitły dłużej aniżeli w poprzednich latach, ponieważ przebieg pogody w tym czasie był bardzo niekorzystny. Średnia temperatura dobowa wahała się wówczas od 2,5 do 13,6 e, minimalna zaś od -4,8 do 6,6 e. W ciągu 6 dni temperatura minimalna utrzymywała się poniżej o-c, a przez 3 dni niewiele powyżej. Przez cały okres kwitnienia odmiany Biały Triumf, Lady Delamere i Shanon panowała susza, jedynie w ciągu dwu dni wystąpiły niewielkie opady. W czasie kwitnienia odmiany Resistenta zmieniły się warunki pogody; wystąpiły deszcze, temperatura minimalna wzrosła do 6,6 e, maksymalna zaś do 19,8 e. Średnia liczba kwiatów na jednym krzewie agrestu Average number of flowers on a single gooseberry buhs Tabela l Rok badań - Year Odmiana Srednie Variety Averase Biały Triumf 360 a.b, 215 a2 391 a.b, 322 a, Lady Delamere 271 a3b, 210 a, 465 a9b2 315 a, Resistenta 459 abb, 426 a6b2 549 ba, 478 a3 Shanon 561 bza s 439 a 7 bz 1256 c 752 b Averagę Uwaga: Liczby oznaczone tymi samymi literami alfabetu nie różnią się między sobą istotnie przy poziomie P = 95'/,. There s no relevant difference between the figures marked with the same letters, assuming the level of significance equals 95'/, (P = 95'/,). Długość okresu kwitnienia pojedynczych kwiatów była taka sama u wszystkich odmian i wynosiła od 5 do 6 dób. Średnia liczba kwiatów na krzewach każdej z badanych odmian była najwyższa w r., a najwięcej kwiatów w każdym roku wytworzyły krzewy odmiany Shanon, a następnie Resistenta, chociaż ta ostatnia nie wykazywała istotnych różnic w porównaniu z pozostałymi odmianami - Biały Triumf i Lady Delamere tab. 1. Większa liczba wytworzonych kwiatów wiązała się z silniejszym wzrostem krzewów, co jest cechą odmianową. 286

5 NEKTAROWANIE I WYDAJNOŚC MIODOWA ORAZ WYDAJNOŚC PYŁKOWA AGRESTU Miarą obfitości nektarowania kwiatów jest ilość wydzielanych przez nie cukrów w okresie życia, bądź w krótszym czasie. Ilość cukrów wydzielana w ciągu doby przez 10 (losowo wybranych) kwiatów agrestu, czyli tzw. wartość cukrowa, wykazała istotne zróżnicowanie, zarówno między badanymi odmianami, jak i między latami badań (tab. 2). Najwyższą wartość cukrową stwierdzono przy stosunkowo wysokiej temperaturze w okresie kwitnienia agrestu w roku (15,23 mg), a najniższą przy niskiej temperaturze w r. (8,70 mg). W roku, który charakteryzował się częstymi opadami, ale niezbyt niską temperaturą stwierdzono pośrednie wartości cukrowe (przeciętnie 11,53 mg), nie różniące się w sposób istotny od istotnie zróżnicowanych między sobą wielkości uzyskanych w latach i. Porównując średnie ilości cukrów wydzielanych przez 10 kwiatów na krzewie, dostrzega się wyraźnie ujemną zależność obfitości nektar 0- wania poszczególnych kwiatów od obfitości kwitnienia krzewu. Moc tej zależności wyraża się wysokim współczynnikiem korelacji r = -0,940. Korelacja ta jest jednak raczej przypadkowa, bowiem jest bardziej prawdopdobne, że o obfitości nektarowania kwiatów decydował układ głównie warunków pogody. Nie oznacza to, aby w ogóle obfitość nektarowania kwiatów nie zależała od liczby ich na roślinie, zwłaszcza w przypadku stosowania cięcia krzewów. Koncentracja cukrów w nektarze agrestu wykazywała prawidłowość podobną jak u innych roślin, tj. zależała silnie od wilgotności powietrza. Najniższa była ona w roku (przeciętnie 15,9%), kiedy to często padały deszcze, średnia w roku (przeciętnie 39,4%), najwyższa w roku (przeciętnie 50,6%), kiedy w okresie pobierania nektaru było stosunkowo sucho. Ilość stwierdzonego w kwiatach nektaru (zależna od ilości wydzielanych cukrów i stopnia ich rozwodnienia) wykazała istotne zróżnicowanie między wszystkimi trzema latami badań, wynosząc przeciętnie aż 72,3 mg z 10 kwiatów w ciągu doby w roku, 38,7 mg w roku i tylko 17,2 mg w roku. Rozpatrując badane odmiany agrestu stwierdzić należy, że zachowywały się one pod względem obfitości nektarowania podobnie we wszystkich latach badań. Jedynie Resistenta, w porównaniu z innymi odmianami, wykazała pewną tendencję do słabszego nektarowania podczas wilgotnej pogody w roku. Analiza statystyczna nie wykazała jednak istotnej interakcji (odmiany X lata), wobec czego można porównywać między sobą średnie z lat dla odmian. Najwięcej cukrów z 10 kwiatów w ciągu doby stwierdzono u odmiany Biały Triumf (średnio 15,1 mg) i Shanon (średnio 13,5 mg). W porównaniu z tymi dwiema odmianami istotnie słabiej nektarowała odmiana Lady Delamere, wydzielając średnio 11,3 mg cukrów w ciągu doby, a jako ostatnia, różniąc się istotnie 287

6 Obfitość nektarowania czterech odmian agrestu Nectar secretion of four of the gooseberry variaties Tabela 2 Odmiana Variety Rok Year IloŚĆ nektaru z 10 kw. w mg/dobę Nectar eontent of 10 flowers in mg/24 hours Procentowa zawartość cukrów w nektarze Percent of sugar eontent in nectar IloŚĆ cukrów z 10 kw. w mg/dobę Sugar eontent of 10 fjowers in mg/24 hours Biały Triumf , , , ,6-27,5 8, 1 4, ,8 Average 54,7c c 10.5 Lady Delamare ,4 12, , , ,4 Averagę 42.3b 26,7 11,3b 7,8 Resistenta , , ,1-13,9 8,3 9, ,3-9,4 7.2 Average 29.2a 27,7 8.1a 8,8 Shanon , , , ,7 9, , Average 44.6b, ,0 Averagę 72.3c 38.7b 17.2a , Wyjaśnienie w tabeli 2 - Explanatlon in table a.b , ,23ba ,2 8,70a, 4, ,1 od pozostałych, okazała się odmiana Resistenta (8,1 mg). Różnice między najlepiej a najsłabiej nektarującą odmianą wynoszą 46 /0. Obliczone wydajności miodowe, które zależą nie tylko od ilości wydzielanych cukrów przez poszczególne kwiaty w ciągu doby, ale i od długości życia (nektarowanie) kwiatu oraz od liczby kwiatów na jednostce powierzchni, wahały się od 5,7 do 32,5 kg z 1 ha. biorąc 288

7 wydajność miodowa agrestu w roku wynosiła 10,7 kg/ha, w - 10,2 kg/ha a w roku - 15,1 kg/ha. O takiej kolejności zdecydowała głównie liczba kwiatów wytwarzanych przez krzewy, która niewątpliwie zależała nie tylko od układu czynników meteorologicznych w ciągu całego roku, ale w dużej mierze także od różnych zabiegów agrotechnicznych. Bardzo duże różnice wystąpiły w wydajności miodowej między odmianami, a zadecydowała o tym również w większym stopniu obfitość kwitnienia krzewów niż obfitość nektarowania poszczególnych ich kwiatów. Tak więc wyróżniająca się najlepiej nektarującymi kwiatami odmiana Biały Triumf wykazała wydajność miodową tylko 10,5 kg z 1 ha, a nieco słabiej od niej nektarująca odmiana Shanon, dzięki obfitemu kwitnieniu, aż 20,8 kg. Wydajność miodowa pozostałych dwu odmian, Lady Delamere i Resistenta wynosiła odpowiednio tylko 7,8 i 8,8 kg z 1 ha. Przedstawione w niniejszej pracy wyniki badań wartości pszczelarskiej agrestu nie odbiegają w sposób zasadniczy od uzyskanych przez R y m a s z e w s k ie g o (1957) w Związku Radzieckim i przez M a u- r i z i o (1969) w Szwajcarii. W porównaniu z tym co podaje G ł u c h o w (1955) stwierdzona u nas wydajność miodowa jest 2-9-krotnie mniejsza. Wydajność pyłkową określono w 1984 r. tylko dla odmiany Biały Triumf, stwierdzono, że jeden jej kwiat dostarczał średnio 0,4 mg pyłku. Przy liczbie kwiatów na jednym krzewie (czyli kwiatów na 1 m") wydajność pyłkowa z 1 ha plantacji wyniesie 0,29-0,52 kg. Przyjmując podobną obfitość pylenia dla odmiany Shanon, która wytwarzała kwiatów na krzewie (czyli na 1 m"), wydajność pyłkowa tej odmiany mogłaby wynosić 0,58-1,68 kg z 1 ha. Wyliczenia te nie mają odpowiedników w literaturze. WNIOSKI Agrest, kwitnący u nas przez okres około 2 tygodni w drugiej połowie kwietnia, może dostarczać pszczołom od 6 do ponad 30 kg (częściej kg) surowca miodowego (w przeliczeniu na roztwór zawierający 80 6 /0 cukrów) w postaci nektaru i od około 0,5 do! 1,5 kg pyłku z 1 ha plantacji. Poszczególne kwiaty agrestu żyją przeważnie 5-6 dni, a w ciągu jednej doby dostarczają średnio, zależnie od odmiany i warunków meteorologicznych w czasie kwitnienia, od 0,6 do 2 mg cukrów, których koncentracja w nektarze wahać się może od kilku do 70%, częściej wynosi Obfitszemu nektarowaniu kwiatów sprzyja wyższa temperatura w okresie kwitnienia. Wśród badanych odmian agrestu na pierwszym miejscu pod względem średniej ilości cukrów wydzielanych przez- 10 kwiatów w ciągu doby znalazł się Biały Triumf (15,1 mg) i Resistenta (8,1 mg). W procentowej 19- Pnczelnicze zeszyty Naukowe - r. XXIX 289

8 zawartości cukrów w nektarze badane odmiany agrestu nie wykazały różnic istotnych. Przeciętna wydajność miodowa dla odmian Biały Triumf, Lady Delamare i Resistenta wynosiła 8-10 kg z 1 ha, a dla odmiany Shanon dwukrotnie więcej. Zadecydowała o tym w głównej mierze liczba kwiatów na krzewie, która dla 3 wcześniej wymienionych odmian wynosiła średnio , a dla ostatniej aż 750. LITERATURA 1. G ł u c h o w M. M., 1955: Miodonosnyje rastienija. Moskwa. 2. D e m i a n o w i c z Z., i inni, 1960: Wydajność miodowa ważniejszych roślin miododajnych w warunkach Polski. Pszczelno Zesz. Nauk. 4 (2): K o l a s a Z., 1980: Biologia kwitnienia, zapylanie i owocowanie czterech odmian agrestu (Grossularia reclinata Mill.). Pszczelno Zesz. Nauk. 24: M a u r i z i o A., G r a f l L, 1969: Das Trachtpflanzenbuch. 5. R y m a ~ e v s kiw. W., 1957: O nektaroproduktivnosti i sacharistostl nektara płodovo [agodnych kultur. pcelovodstvo. 5: War a k o m s k a Z., : Badania nad wydajnością pyłkową roślin. Pszczelno Zesz. Nauk. 16: IJ,EHHOCTb B3JlTKA HEKOTOPbIX COPTOB KPJ,DKOBlll1KA (GROSSULARIA RECLINATA MILL.) 304>HII KOJIllca Pe3lOMe B - 74 ro.llbi HCCJIe.ąOBaJIHHeKT3.pHbIH B3HTOK xersrpex CO,p'l'OBXpbUKOBHHxa: BeJIblH TpHyMq" Lady Delamaire, Shanon, Resistenta. B 1982 rozty.li06aoo'-lho HeCJIe.ąoBaJIH nbljibu;ebyro npoh3bo.lij.1tejibhoctbbenero 'fi»rymq,a. HaH60JIbwne KOJIH'-IeCTBacaxapoa Bbl.lleJIHIOT U;BeTK;HBeaoro TpHyMq,a (1,5 Mr! cytxik),a HaHMeHbWee Lady Delamare (0,8 Mr/CYTKH). Onpe.lleJIHJIH orpxna'rensttyio KOppeJIHQHIO Me2K.lIYKOJIH'-IeCTBOMBbl.lleJlHeMbIX caxapoa H 'mcjiom U;BeTKODHa xy- CTe. HaK60JlbWylO Me.llOnpo.llYXTHBHOCTb OTMe'l1HJIHy Shanon (20,14 xr/ra), a Ha-H- Mem.wyro y Lady Delame:re (7,76 Kr/ra). Macca ObIJlbll;bI, BbIpa6OTaHHoH 0.llHHM U;BeTKoM Benero TpHyMq,a COCTaBJIJleT 0,4 Kr. APICULTURAL,VALUE OF SOME GOOSEBERRY VARIETIES (GROSSULARIA RECLINATA MILL.) Zofia Kolasa Summary In the years -74 the nectar secrection was investigated on four of the gooseberry varieties, i.e. White Triumph, Lady Delamere, Resistenta and Shanon. In 1982the pollen productivity of White Triumph was determined. 290

9 The higest quantity of sugar was produced by flowers of White Triumph (1,5 mg!24 hours), the lowest by Lady Delamere (0,8 mg/24 hours). The correlation between the quantity of produced sugars and the number ot flowers on one bush was negative. It was discovered that Shanon variety reached the highest honey productivity - 20,14kg/ha, whereas Lady Delamere 7,76kg/ha. The pollen mass produced by one flower ot White Triumph reached 0,4 mg. 1