NEKTAROWANIE I WYDAJNOSC MIODOWA KILKU ODMIAN WYKI OZIMEJ (VICIA VILLOSA ROTH) WSTĘP

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XV, NR 1-2 WRZESIEŃ 1971 NEKTAROWANIE I WYDAJNOSC MIODOWA KILKU ODMIAN WYKI OZIMEJ (VICIA VILLOSA ROTH) Stanisław Wrona ZDHAR Bartążek WSTĘP Wyka ozima jest cenną rośliną pastewną, uprawianą u nas od dawna. Wysiewa się ją przeważnie w mieszance z żytem ozimym jesienią, a kosi na paszę w maju i w czerwcu. Kwiaty wyki ozimej są intensywnie odwiedzane przez różne gatunki błonkówek dziko żyjących, jak trzmiele - (Bambus Latr.), pszczoły samotnice (Eucera Scop., Andrena F., Megachile Latr. i inne) oraz przez pszczołę miodną (Apis mellifica L.). Wielu pszczelarzy ocenia wykę ozimą jako bardzo dobrą roślinę miododajną. P r i t s c h (1966) określił, że 1 ha wyki ozimej w Niemczech ma takie znaczenie dla pszczół, jak 0,29 ha facelii. Stawia on wykę na 7 miejscu wśród badanych 25 gatunków roślin miododajnych, przed takimi jak gryka, gorczyca biała, słonecznik, koniczyna biała i inne. Nektarowanie i wydajność miodową wyki ozimej badano w Związku Radzieckim (K u s z n i r i Kur o c z k i n, 1970). Stwierdzono tam, że roślina ta najlepiej nektaruje w lata cieple i wilgotne - jej wydajność cukrowa dochodzi wtedy do 280 kg z ha. Jeżeli zaś w czasie kwitnienia wyki ozimej panuje susza albo temperatura spada o kilka stopni poniżej średniej wieloletniej, wówczas wydajność cukrowa wynosi tylko około 40 kg/ha. Miododajność wyki ozimej w Polsce nie była dotychczas badana. Praca niniejsza zawiera wyniki trzyletnich badań nektarowania i wydajności miodowej 4 odmian wyki ozimej na północy naszego kraju. MATERIAŁ I METODYKA Badania przeprowadzono w Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Bartążku, pow. Olsztyn, w latach 1967, 1969 i Wyka, z przeznaczeniem na zbiór nasion, była uprawiana na glebie 6 - Pszczelnicze zeszyty naukowe 81

2 bielicowej lekkiej. Przedplon dla niej stanowiło zawsze żyto. Dawki nawozów mineralnych wynosiły - 54 kg P i 80 kg K 2 0 na 1 ha. Badano cztery odmiany wyki ozimej: Olsztyńska, Pomorska, Minikowska i Sielecka. Uwzględniono poza tym formę wyki wyselekcjonowaną z odmiany Olsztyńskiej (S), charakteryzującą się znacznie większymi nasionami. Wykę uprawiano w mieszance z żytem, przy czym stosunek nasion wyki do żyta wynosił 1 : 5 (20 kg wyki i 100 kg żyta na 1 ha). Siew wykonywano w końcu sierpnia siewnikiem konnym, w rzędy co 12,5 cm. W czasie wegetacji notowano daty początku, pełni i końca kwitnienia wyki. W okresie pełni kwitnienia łanu ustalano długość kwitnienia kwiatów, znacząc kolorowymi nićmi trzykrotnie po pięć rozwijających się kwiatów i ustalając następnie moment ich przekwitania. Badania nektarowanią wykonano metodą pipetową, (D e m i a n o w i c z i inni, 1960). Zastosowano też zrywanie całych gron kwiatowych, które przewożono z pola do labolatorium w światłoszczelnych blaszanych pudelkach z umieszczoną na dnie nawilgoconą gazą (D e m i a n o w i c z o w a i H ł y ń, 1960). Pudełka z kwiatostanami umieszczano w lodówce, utrzymującej temperaturę około _5 C. Nektar pobierano nie później niż w trzy godziny od momentu przywiezienia kwiatów z pola. Do jednej pipety pobierano nektar z 4-30 kwiatków, a następnie przeliczano go na 10 kwiatów. Suchą masę nektaru określano za pomocą refraktometru Abbego. W roku 1967 pobierano nektar przez 2 dni, a w latach 1969 i 1970 przez 4 dni. Ogółem przebadano 2500 kwiatów. Z oznaczonej przeciętnej ilości cukrów wydzielanych przez jeden kwiat w ciągu doby, długości kwitnienia kwiatów oraz przeciętnej liczby kwiatów na 1 m 2 wyliczono wydajność cukrową i miodową wyki. WYNIKI I DYSKUSJA Kwitnienie wyki ozimej trwało w Bartążku od początku czerwca aż do końca lipca. Należy nadmienić, że końcowa faza kwitnienia wyki bardzo się przeciągała i dość trudno było ustalić moment przekwitnięcia łanu. Nie mniej zaobserwowano, że w wyjątkowo ubogim w opady roku 1969 wyka szybciej przekwitała niż w bardzo deszczowym roku 1967 oraz w średnim pod względem ilości opadów roku Nie stwierdzono wyraźnych różnic w porze kwitnienia poszczególnych odmian wyki ozimej. Rośliny z siewu wiosennego, wykonanego wyjątkowo w roku 1970, kwitły od początku lipca do końca sierpnia. Długość kwitnienia kwiatów wynosiła około 2 dni. Liczba roślin wyki na 1 m 2 (przy stosowanej normie wysiewu 20 kg wyki i 100 kg żyta na 1 ha), wynosiła okola 60 i nie wykazywała większych wahań zarówno dla odmian, jak i na przestrzeni lat. To samo dotyczy śred- 82

3 ., Tabela l Nektarowanie l wydajność miodowa wyki ozimej w Bartążku w latach Rok Odmiana Ilość nektaru Ilość cukrów z 10 kwiatów % cukrów z 10 kwiatów na 1 dobę w nektarze na 1 dobę w mg w mg, Wydajność miodowa w kg z l ha średnio Imin. - max. średnio Imin. - max średnio Imin. - max. Olsztyńska 7,8 4,2-21,4 39, ,5 3,09 0,9-4,6 47,4 Olsztyńska (S) 7,1 3,9-17,8 45,3 37,0-64,0 3,20 1,7-6,6 43, Sielecka 8.9 3,0-11,4 40,7 28,0-48,7 3,62 0, Pornorska 7,3 3,9-11,9 41,3 30,0-53,0 3, ,8 38,5 Minikowska 8, ,2 38, , ,1-5,6 39,2 19G9 Olsztyńska 4,8 3,2-10, ' 29,0-6l.2 2, ,9 35,3 Olsztyńska (S) G ,5-48, r.r I 19iO Olsztyńska )-64, ,6-3, Olsztyńska (S) , , , ,8 Minikowska 3,;; , :6:! Olsztyńska (siew wiosenny) 7,5 3,\) !::8,5-5J, , al W

4 niej liczby gron na roślinie, która wynosiła czterdzieści kilka sztuk oraz średniej liczby kwiatów w gronie, stanowiącej dwadzieścia kilka sztuk. Nieistotne okazały się różnice pomiędzy odmianami w liczbie kwiatów na l m", która wahała się w roku 1967 od około 50 do 60 tys., a w latach 1969 i od okola 60 do 70 tys. Przeprowadzona analiza statystyczna wyników nie wykazała też istotnych różnic pomiędzy odmianami, zarówno pod względem ilości wydzielanego nektaru z 10 kwiatów na dobę, jak i procentowej zawartości cukrów oraz wartości cukrowej (tab. 1). Wyrażnie słabiej nektarowała wyka w chłodniejszym roku 1970 niż w latach 1967 i 1969, które charakteryzowały się nieco wyższą temperaturą. Obserwacja ta jest zgodna z wynikami K u s z n i r a i Kur o C z k i n a (1970). Wydajność miodowa wyki ozimej, sięgająca w najlepszym (1967) roku 47 kg z l ha, a w najsłabszym (1970) 29 kg z 1 ha, była kilkakrotnie niższa od stwierdzonej przez K u s z n i r a i Kur o c z k i n a (1970) w warunkach Związku Radzieckiego. Przyczyna tej rozbieżności może tkwić, poza odmiennymi warunkami klimatyczno-glebowymi, w stosowaniu różnej normy wysiewu, różnej agrotechniki oraz w cechach odmianowych. Zapewne i VI naszych warunkach, przy zwiększonym stosunku nasion wyki do 84 Ryc. 1. Kwiaty wyki ozimej z. powygryzanymi otworami przez trzmiele

5 żyta, wydajność miodowa z 1 ha mieszanki wyki z żytem uprawianej na nasiona byłaby wyższa. W mieszankach uprawianych na paszę stosunek wyki do żyta jest znacznie większy (do 4-krotnie), ale należy pamiętać, że' w tym wypadku wydajność miodowa zależy od pory koszenia. Jest bardzo interesujące, że wyka z siewu wiosennego, wykonanego' nadprogramowo w roku 1970, znacznie lepiej nektarowala niż z siewu jesiennego. W praktyce nie stosuje się jednak wysiewu wyki ozimej na wiosnę, chociaż nie wykluczone, że w. pewnych przypadkach byłoby to celowe. Wykę oblatywały licznie pszczoły miodne, a także i dziko żyjące błonkówki, zwłaszcza z rodzajów Bambus Latr., Eucera Scop. i Andrena F. Nasze obserwacje, dotyczące sposobu pracy pszczół na kwiatach.wyki ozimej, potwierdzają wyniki K u s z n i r a i Kur o c z k i n a (1970). Pszczoły zbierając nektar wykorzystywały otwory wygryzione przez trzmiele w dolnej części rurki kwiatowej (ryc. 1). Sięgają one też po nektar z boku kwiatu, podobnie jak na lucernie. Oprócz tego pszczoły korzystają z nektaru wydzielanego przez ulokowane na przylistkach nektarniki pozakwiatowe, które u wyki są przeważnie czynne. WNIOSKI 1. Na północnych terenach Polski wyka ozima jest licznie oblatywana przez pszczoły miodne, które zbierają z niej nektar zarówno wydzielany przez nektarniki kwiatowe, jak i pozakwiatowe mieszczące się na przylistkach. 2. Nektar z kwiatów wyki pszczoły miodne sięgają przez szparę z boku korony oraz przez otworki wygryzione przez trzmiele. 3. Wydajność miodowa wyki ozimej uprawianej na nasiona sięga około 50 kg z 1 ha. Należy pamiętać jednak, że pewna ilość nektaru wyka wydziela przez nektarniki pozakwiatowe, wobec czego podana tu wartość dla wydajności miodowej może być wyższa. LITERATURA D e m i a n o w i c z Z. i i n n i (1960) - Wydajność miodowa ważniejszych roślin miododajnych w warunkach Polskich. Pszczelno Zesz. Nauk., 4 (2): D e m i a n o w i c z Z., H l y ń M. (1960) - Porównawcze badania nad nektarowaniem 17 gatunków lip. Pszczelno Zesz. Nauk., 4 (3-4): K u s z n i r Ł. G., Kur o c z k i n A. M. (1970) - Ozimaja wika - kormowaja i miedonosnaja kultura. Pczelowodstwo, 10: P r i t s c h G. (1966)- Imkerliche Fachkunde. VEB Deutscher Landwirtschaftsverlag, Berlin,

6 HEKTAPOBbI.ll.EJJEHHE H MEnOnpOnYKTYlBHOCTb HEKOTOPbIX COPTOB 03l1MOPi BYlKYI (VICIA VILLOSA ROTH) C. B p o H a Pe3IOMe B 1967, 1969 H 1970 IT. B OT,LleJIe YlrAP B Bapronzcxy, 06J1. OJlblIITblH HCCJle,LlOBaHO uexrapoauneaesae H liie.zt'onpo,llykth'bhoctb4 coproa 03HMOH BHIU! (Vicia villosa Roth), B03JleJIHBaHOii Ha 3epHO B CMecH c PO)!{bOM. BHK3 6b1J13 nocemann nqmamh (Apis mellifica L.), TO)!{e )lhko )!{HBy4HMlI nepenou- Q3TOKpblJlblMH, ocodeano c BH,Lla Bambus Latr., Bucera Skop., Andrena F. n4ejibl -c06hp3jih HeKT3p BbI,LleJIJleMblii ~BeTOBbIMH HeKTapHHKaMlI KaK H BHe UBeTOBbIMH. Hexrap llbetobblii n4ej1b1 C06HpaJlH xepes II.(Mb c 60Ka ero KOpOHbl KaK li srepea nupy nocsnę pa60tbi WMeJlH. MeJlOnpO.LlyKTHBHOCTb BUKU 03UMOii.LlOCTUraJla 50 xr c Ira. NECTAR SECRETION AND HONEY YIELD OF FEW VARIETIES OF VETCH (VICIA VILLOSA ROTH) S. Wrona Summary In the years of 1967, 1969 and 1970 in Bartążek experimental field station near Olsztyn investigated nectar secretion and honey yield of four varieties of vetch (Vi cia 'villosa Hoth) cultivated with rye for seed production. The vetch was frequently visited by honey bees (Apis mellifica L.) and aiso by wild fertilizers, especially by Bombus Latr., Eucera Scop. and Andrena F. Honey bees collected nectar secreted by flower nectaries as well as beside flowers one. Honey bees reach nectar through the chink from the side of crown and through the openings bite out by bumblebees. Thehoney yield from 1 ha of vetch plant was about 50 kg,