Soja nowe wyzwanie polskiego rolnictwa. prof. dr hab. Andrzej Kotecki dr Waldemar Helios

Transkrypt

1 Soja nowe wyzwanie polskiego rolnictwa prof. dr hab. Andrzej Kotecki dr Waldemar Helios

2 200 gatunków uprawnych (1%), cechy wspólne: kwiat, owoc, symbioza z bakteriami korzeniowymi, Zalety: Fabaceae = Leguminosae 751 rodzajów, około gatunków, - zalety: wiązanie N-atmosferycznego zróżnicowane wysoka zawartość wykorzystanie i wymagania miejsce środowiskowe białka w nasionach w zmianowaniu: brak nawożenia N, RS drobnonasienne pasza, nawóz, ograniczenie rozwoju chorób RS grubonasienne pokarm (n. i szkodników, świeże i suche), pasza, nawóz, ozdobne resztki pożniwne, przemieszczanie skł. pokarmowych.

3 Brodawki na korzeniach grochu (Pisum sativum L.) Biologiczne wiązanie azotu w skali świata wynosi w ciągu roku od 100 do 172 mln t. W syntezie przemysłowej wiązanie azotu w skali świata w ciągu roku wynosi około 80 mln t.

4 Powierzchnia uprawy roślin strączkowych w Polsce i na świecie (FAOSTAT 2018)* mln ha ,0 95,2 tys ha świat Polska * - bez soi i orzechów arachidowych

5 Plony roślin strączkowych w Polsce i na świecie (FAOSTAT 2018)* dt ha -1 6, świat Polska 10,1 19,7 * - bez soi i orzechów arachidowych

6 mln t 40,8 422 Produkcja nasion roślin strączkowych w Polsce i na świecie (FAOSTAT 2018)* tys. t świat Polska * - bez soi i orzechów arachidowych

7 Produkcja roślin strączkowych* w Polsce i na świecie w 2017 roku (FAO 2018) Kraj Powierzchnia uprawy (tys. ha) Zbiory (tys. t) Plony (dt/ha) Świat 95167, ,5 10,1 Europa 5299, ,5 22,2 UE 2397,0 5588,4 23,3 Austria Belgia Dania Francja Grecja Holandia Hiszpania Irlandia Niemcy Włochy Wielka Brytania 22,9 1,7 20,6 271,5 33,7 2,2 521,4 13,7 164,3 111,7 214,0 50,1 6,9 89,1 820,9 58,1 8,7 426,1 90,2 556,6 208,4 742,8 21,9 39,7 43,3 30,2 17,2 40,2 9,1 65,8 33,9 18,7 34,7 Polska 316,2 623,8 19,7 * - Dane z 2017 r. bez soi i orzechów arachidowych

8 Powierzchnia uprawy roślin strączkowych na nasiona w Polsce w latach [tys. ha] ogółem konsumpcyjne

9 Zmiany w powierzchni uprawy roślin bobowatych w Polsce i na świecie w latach powierzchnia uprawy Polska (-54%), świat (+19%), 0,25 mln ha rok -1 - produkcja Polska (-23%), świat (+66%).

10 Program wieloletni pn. Ulepszenie krajowych źródeł białka roślinnego, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszach Obszar 2 Zwiększenie stabilności i jakości plonu wysokobiałkowych roślin strączkowych Obszar 3 Nowe trendy w agrotechnice roślin strączkowych i sposoby zwiększenia opłacalności uprawy.

11 Moda na rośliny bobowate w Polsce i na świecie Od 2010 do 2017 wzrosła: - powierzchnia uprawy Polska 83% (2015 rok 407 tys. ha), świat 25%, 2,5 mln ha rok -1, - produkcja Polska 93% (2017 rok 624 tys. t), świat 28%.

12 Struktura produkcji roślin strączkowych (2017) na świecie Świat 494,1mln t.

13 Struktura zasiewów w 2013 (%) Świat (1407,8 mln ha) USA (151,8 mln ha) strączkowe 5,8% orzech ziemny 1,7% okopowe 4,3% inne 9,7% oleiste 23,4% strączkowe 0,7% orzech ziemny 0,3% okopowe 0,3% inne 15,7% oleiste 20,3% soja 7,9% zboża 50,3% soja 20,4% zboża 39,2% UE (108,4 mln ha) Polska (10,8 mln ha) soja 0,5% oleiste 16,1% strączkowe 1,2% okopowe 1,7% inne 26,9% oleiste 8,7% soja 597 ha strączkowe 1,6% okopowe 3,2% inne 17,2% zboża 53,6% zboża 69,3%

14 Soja

15 Cesarz Sheng Nung p. n. e. Ojciec medycyny i rolnictwa Opisał 375 ziół leczniczych Legendarny odkrywca herbaty Napisał księgę Pen ts ao Kang Mu (Materia Medica), W której opisał lecznicze właściwości soi i zaliczał ją do pięciu świętych roślin: SOJA, RYŻ, PSZENICA, JECZMIEŃ, PROSO Księga Cesarza Sheng Nung a została sfałszowana w okresie dynastii Han ( p. n. e.), gdyż soja została udomowiona 1000 lat później.

16 Soja została udomowiona pomiędzy XVII a XI wiekiem p. n. e. Pierwsze centrum udomowienia soi północno-wschodnie Chiny Drugie centrum udomowienia soi Mandżuria Hymowith T On the domestiction of the soybean. Economic Botany 24(4):

17 Powierzchnia uprawy soi na świecie (FAOSTAT 2019) mln ha 121,5 123,6 125, , , ,5 55, ,8 30,

18 AK1 W 2018 roku powierzchnia uprawy soi na świecie była o ponad 32% większa niż wszystkich uprawianych gatunków bobowatych.

19 Slajd 18 AK1 Andrzej Kotecki;

20 Plony soi na świecie (FAOSTAT 2019) dt ha ,2 25,3 27,6 28,5 28, ,3 15,2 17,5 18,

21 Produkcja soi na świecie (FAOSTAT 2019) 400 mln t

22 Uprawy GMO W 2017 rośliny GMO uprawiano na areale 189,8 mln, w tym: soja 94,1; kukurydza 59,7; bawełna 24,1; rzepak 10,2; łącznie (soja, kukurydza, bawełna i rzepak) 188,1 mln ha, co stanowi 99,1% światowej powierzchni upraw GMO.

23 76,1 % uprawianej w świecie soi to odmiany GMO, w latach plony z 1ha wzrosły z 1,13 do 2,13 t co daje średnioroczny przyrost plonów 28,7 kg, w latach plony z 1ha wzrosły z 2,13 do 2,86 t co daje średnioroczny przyrost plonów 33,2 kg, w latach średnioroczny przyrost plonów soi był o 15,7% wyższy niż w latach

24 AK1 W 2018 roku średnie plony soi na świecie były o ponad 183% większe w porównaniu z średnimi plonami bobowatych.

25 Slajd 23 AK1 Andrzej Kotecki;

26 Według USAD 2018 roku soje uprawiano w 95 krajach. Prognoza z 8 lutego zakładała: powierzchnię uprawy 125, 8 mln ha, średni plon 2,76 t, produkcje 346,9 mln ton nasion. Prognoza z 16 lipca zakłada wzrost produkcji nasion do 359,5 mln ton i średniego plonu do 2,86 t.

27 Tymczasem Ray wraz ze współpracownikami prognozował w 2013 roku, że w 2050 roku powierzchnia uprawy soi wyniesie 91 mln ha, plony 3,8 t/ha, a globalna produkcja 346 mln ton. Plos One 2013 rok IF powyżej 3, ponad opublikowanych artykułów.

28 Produkcja soi na suche nasiona na świecie w 2017 (FAOSTAT 2018) Kraj Powierzchnia uprawy (tys. ha) Zbiory (tys. t) Plony (dt ha -1 ) Świat* , ,0 28,6 Europa 5691, ,7 18,8 Unia Europejska 891,1 2667,8 29,9 USA Brazylia Argentyna Indie Chiny Paragwaj Kanada Rosja Ukraina 36228, , , ,0 7344,0 3380,0 2632,8 2573,3 1981, , , , , , ,0 7716,6 3621,3 3899,4 33,0 33,8 31,7 10,4 17,9 31,0 29,3 14,1 19,7 Polska 9,3 20,3 21,7 * - dane z 2018

29 W 2018 roku, w porównaniu z 2011 rokiem, zanotowano wzrost powierzchni uprawy soi o 21,4%, plonów o 13% i produkcji o ponad 37%. W wartościach bezwzględnych średniorocznie przyrosty wyżej wymienionych wskaźników wynosiły odpowiednio; 3,17 mln ha, 47 kg. ha -1 i 13,9 mln t.

30 Powierzchnia uprawy soi w latach [mln ha] ,3 30,2 31,0 33,4 30,3 36,2 33, ,0 23, ,4 11,4 15,1 18,1 19,3 17, USA Argentyna Brazylia

31 Uprawa soi w Europie Wyszczególnienie Powierzchnia (mln ha) 1,7 2,7 3,4 4,5 5,0 5,7 Zbiory (mln t) 2,7 4,8 5,5 9,0 10,5 10,7 Średni plon (dt/ha) 16,1 17,5 16,0 20,0 20,8 18,8 Główni producenci to: Ukraina, Rosja, Serbia, Włochy, Rumunia, Mołdawia, Chorwacja, Węgry, Francja, Austria i Słowacja

32 Uprawa soi w Unii Europejskiej w 2018 r (EUROSTAT 2019) Kraj Powierzchnia uprawy (tys. ha) Zbiory (tys. t) Plony (dt ha -1 ) Unia Europejska 971,0 2935,1 30,2 Włochy Serbia Rumunia Francja Jugosławia Austria Węgry Słowacja Niemcy 258,9 196,5 172,9 154,1 84,0 67,6 63,0 45,8 24,1 908,1 645,6 518,6 373,5 235,0 186,5 178,2 116,7 61,9 35,1 32,9 30,0 24,2 28,0 27,6 28,3 25,5 25,7 Polska 16,5 33,0 20,0

33 Uprawa soi w Europie i UE w 2018 roku w stosunku do świata Udział Europy i UE w globalnej uprawie soi w %: powierzchnia uprawy 4,5; UE 0,77; produkcja 3,0; UE 0,8; plony (-34); UE (+10).

34 Produkcja roślin oleistych na świecie w 2018 r. ( 43,8 (7,3%) 50,4 (8,4%) 42,0 (7%) 70,9 (11,8%) 19,1(3,2%) 5,8(1%) soja rzepak orzechy arachidowe słonecznik Bawełna palma olejowa kopra 367,5 (61,3%) Świat=600 mln t

35 Najwięksi eksporterzy i importerzy nasion soi (mln t) Wyszczególnienie 2016/ /18* eksport import eksport import Świat 147,50 144,37 153,16 153,54 Brazylia 63,14 0,25 76,20 0,18 USA 58,96 0,61 57,95 0,59 Argentyna 7,03 1,67 2,11 5,05 Paragwaj 6,13 0,01 6,20 0,01 Chiny 0,11 93,50 0,15 94,13 UE 0,22 13,44 0,28 14,58 Japonia 0,00 3,18 0,00 3,26 Meksyk 0,00 4,13 0,00 4,87 * - dane szacunkowe,

36 Najwięksi eksporterzy śruty sojowej (mln t) Rok USA Brazylia Argentyna Świat ,5 15,2 29,8 66, ,5 16,1 25,4 64, ,5 13,8 31,3 64, ,8 15,4 30,3 65, ,9 14,3 28,6 64,4

37 Zużycie śruty sojowej na świecie w 2017/2018 Wyszczególnienie mln t Chiny 73,9 USA 31,1 UE 30,3 Brazylia 17,5 Wietnam 6,11 Meksyk 6,05 Indie 5,45 Indonezja 4,35 Tajlandia 4,60 Rosja 3,60 Japonia 3,52 Pozostałe kraje 36,87 Świat 233,6

38 Produkcja oleju roślinnego na świecie w mln ton w latach 2016/ /2017 ogółem produkcja olej palmowy 30,5 43,8 57,7 64,5 olej sojowy 31,5 38,1 46,5 54,2 olej rzepakowy 14,8 21,0 26,6 27,1 olej słonecznikowy 8,9 11,4 14,7 16,9 pozostałe oleje 19,2 21,5 23,8 24,3

39 Struktura produkcji oleju roślinnego na świecie w [%] w latach 2016/2017 Wyszczególnienie Udział w produkcji oleju na świecie [%] Olej palmowy 34,5 Olej sojowy 29,0 Olej rzepakowy 14,5 Olej słonecznikowy 9,0 Pozostałe oleje 13,0

40 Zużycie oleju roślinnego na świecie w mln ton w latach 2016/ /2017 zużycie ogółem na cele żywnościowe 87,2 103,4 126,2 141,0 na cele przemysłowe 14,3 26,1 39,6 44,0 w tym na biopaliwa 1,9 13,6 28,7 34,7 w tym na pozostałe cele przemysłowe 12,4 12,5 10,9 9,3

41 Struktura zużycia oleju roślinnego na świecie w [%] w latach 2016/2017 Zużycie oleju na: Struktura zużycia oleju [%] żywność 76,2 biopaliwa 18,8 pozostałe cele przemysłowe 5,0

42 PRODUKCJA ŚRUT ROŚLIN OLEISTYCH W 2017 ROKU W MLN T SOJA 223,8 RZEPAK 34,2 SŁONECZNIK 18,8 BAWEŁNA 17,8 ŚWIAT RAZEM 315,0

43 STRUKTURA PRODUKCJI ŚRUT ROŚLIN OLEISTYCH W 2017 ROKU W % słonecznik 6,0% rzepak 10,9% bawełna 5,7% pozostałe 6,5% soja 70.9%

44 UNIKALNY SKŁAD CHEMICZNY NASION (ZAWARTOŚĆ W SUCHEJ MASIE ) BIAŁKO 33 45% TŁUSZCZ 18 22% BEZAZOTOWE ZWIĄZKI WYCIĄGOWE 26 34% LECYTYNA 1,5 2,5% TŁUSZCZU WŁÓKNO SUROWE 4 5% POPIÓŁ 6% IZOFLAWONY µg/g SOJA CUDOWNA ROŚLINA

45 zawartość aminokwasów w białku x strawność zawartość aminokwasów w normach FAO/WHO dla dzieci 2-5 letnich Białko jaja kurzego 1,0 Kazeina 1,0 Izolaty białka sojowego 1,0 Wołowina 0,92 Soja nasiona 0,91 Fasola 0,68 Groch 0,69 Ziarno pszenicy 0,40 Gluten pszenicy 0,24 Krishnan H. B Engineering Soybean for Enhanced Sulfur Amino Acid Content. Crop Sci 45:

46 LETYCYNA ŚREDNIA ZAWARTOŚĆ FOSFOLIPIDÓW W OLEJU SOJOWYM 1,5 2,5% EMULGATOR, ZWIĄZEK POWIERZCHNIOWO CZYNNY MARGARYNA (25-30%) CZEKOLADA, WYROBY CUKIERNICZE, LODY (25-30%) TECHNICZNE WYROBY (10-20%) KOSMETYKI 3-5% FARMACEUTYKI 3% Wu. Y., Wang T. Soybean lecithin fractionation and functionality Journal of the American Oil Chemists Society 80(4):

47 IZOFLAWONY GENISTEINA DAIDZEINA GLYCITINA MALONYLDAIDZINA MALONYLGENISTEINA MALONYLGLICYTYNA OBNIŻENIE RYZYKA ZACHOROWANIA NA: CHOROBY SERCA I NACZYŃ - REDUKCJA ZAWARTOŚCI SZKODLIWEJ FRAKCJI CHOLESTEROLU CHOROBY NOWOTWOROWE OSTEOPOROZĘ ZMNIEJSZENIE NIEKORZYSTNYCH OBJAWÓW MENOPAUZY Radzikowski i in Postępy Hig. Med. Dosw. 58:

48 Dzieje uprawy soi w Polsce Antoni Sempołowski Uprawiał w Żabikowie, w Szkole Rolniczej im. Haliny, chińskie odmiany soi otrzymane z Austrii od prof. Haberlanda, które w Wielkopolsce nie dojrzewały J. Owsiński wyhodował i uprawiał na Podolu odmiany: Podolska Wczesna Czarna Podolska Wczesna Brunatna

49 Dzieje uprawy soi w Polsce W latach: wyhodowano 4 odmiany soi; wyhodowano 22 odmiany soi. Łącznie w latach wyhodowano 28 odmian soi w różnym stopniu dostosowanych do warunków klimatycznych występujących w Polsce.

50 Dzieje uprawy soi w Polsce Odmiana Wileńska Brunatna wyselekcjonowana w 1925 r., w Wilnie przez Wacława Strażewicza; Odmiana Puławska Wczesna wyselekcjonowana w 1930 r., w Puławach przez Bohdana Dzikowskiego.

51 Dzieje uprawy soi w Polsce 1933 r. w Polsce uprawiano ha soi 2018 r. areał uprawy wynosił ha

52 Szacunkowe zużycie wysokobiałkowych pasz w Polsce w 2017 roku [tys. ton] Wyszczególnienie Pasze Białko paszowe Udział w % Import Śruta sojowa ,7 Śruta słonecznikowa ,7 Mączki rybne ,6 Razem ,0 Produkcja własna Nasiona roślin strączkowych ,8 Mączki rybne ,5 Śruta i makuchy rzepakowe ,7 Razem ,0 Łączne zużycie białka paszowego, w tym: ,0 Import ,8 Produkcja własna ,2 Wartość zakupów śruty sojowej w 2017 r. wyniosła 3430

53

54 Odmiany soi znajdujące się w Krajowym Rejestrze w 2018 roku Odmiana Pochodzenie Grupa wczesności Data wygaśnięcia Abelina Saatbau Austria średnio wczesna Aldana Hodowla Roślin Strzelce wczesna sp. z o.o. Grupa IHAR Polska Aligator Euralis Semences Francja późna Augusta UP Poznań Polska bardzo wczesna Coraline Agroscope Changings- Wädenswil ACW Francja bardzo późna Erica DANKO Hodowla Roślin wczesna sp. z o.o. ES Comandor Euralis Semences Francja późna GL Melanie Saatzucht Gleisdorf GmbH Austria późna

55 Odmiana Pochodzenie Grupa wczesności Data wygaśnięcia Madlen Naukowo Badawcze Centrum późna Rozwoju Soi "AgeSoya sp. z o.o. Maja Naukowo Badawcze Centrum Rozwoju Soi "AgeSoya" sp. z o.o. średnio wczesna Mavka Odmiany soi znajdujące się w Krajowym Rejestrze w 2018 roku Naukowo Badawcze Centrum Rozwoju Soi "AgeSoya" sp. z o.o. średnio wczesna Oressa Soya-North Co., Ltd. Kanada wczesna Paradis Agroscope Changings- wczesna Wädenswil ACW Francja Petrina University of Guelph Business Development Office USA bardzo późna

56 Odmiany soi znajdujące się w Krajowym Rejestrze w 2018 roku Odmiana Regina Sculptor Pochodzenie Universität Hohenheim Landessaatzuchtanstalt 720 Niemcy Norddeutsche Pflanzenzucht Hans-Georg Lembke KG Niemcy Grupa wczesności Data wygaśnięcia późna średnio wczesna Viola University of Guelph USA późna Liczba odmian soi znajdująca się w Krajowym Rejestrze w 2018 roku według kraju pochodzenia: Francja 4; Polska 3; Ukraina 3; Austria -2; Niemcy 2; USA 2; Kanada 1. Razem 17 odmian.

57 Średni plon nasion (t ha -1 ) i długość wegetacji bardzo wczesnych i wczesnych odmian soi w latach według COBORU Odmiany Rok wpisu do KR % wzorca Plon nasion (dt ha -1 ) Liczba dni od siewu do dojrzałości żniwnej: Adsoy CCA 92 3,31 Bohemians CCA 94 3,38 Erica ,20 Augusta ,81 Oressa ,13* Paradis ,89* * CCA Wspólnotowy katalog odmian roślin rolniczych

58 Średni plon nasion (t ha -1 ) i długość wegetacji średnio-wczesnych i średnio-późnych odmian soi w latach według COBORU Odmiany Rok wpisu do KR % wzorca Plon nasion (dt ha -1 ) Liczba dni od siewu do dojrzałości żniwnej: Sirelia CCA 107 3,85 Obelix CCA 103 3,87** Abelina ,82 Moravians CCA 102 3,67 Merlin CCA 102 3,67 Silesia CCA 99 3,56 Sculptor ,35 Mavka ,49 SG Anser CCA 100 3,60 Mayrika CCA 91 3,42** Maja ,10 ** CCA Wspólnotowy katalog odmian roślin rolniczych

59 Średni plon nasion (t ha -1 ) i długość wegetacji późnych odmian soi w latach według COBORU Odmiany Rok wpisu do KR % wzorca Plon nasion (dt ha -1 ) Liczba dni od siewu do dojrzałości żniwnej: Acardia CCA 113 4,22 ES Comandor ,92 Lissabon CCA 107 3,85 Viola ,96 GL Melanie ,82 Regina ,85 Brunensis CCA 106 3,82 Aligator ,67 Sultana CCA 99 3,56 Protina CCA 96 3,46 Madlen ,13 CCA Wspólnotowy katalog odmian roślin rolniczych

60 Średni plon nasion (t ha -1 ) i długość wegetacji bardzo późnych odmian soi w latach według COBORU Odmiany Rok wpisu do KR % wzorca Plon nasion (dt ha -1 ) Liczba dni od siewu do dojrzałości żniwnej: Coraline ,71 Kofu CCA 110 3,96 Naya CCA 107 3,85 Malaga CCA 104 3,89** RGT Shouna CCA 100 3,60 Petrina ,74 Korus CCA 101 3,64 Bettina CCA 115 3,96* * ** CCA Wspólnotowy katalog odmian roślin rolniczych

61 AK2 Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian soi według COBORU (średnie z lat ) Odmiany (liczba) Plon nasion (t ha -1 ) Średnia długość okresu wegetacji (dni) białka ogółem Zawartość tłuszczu surowego g kg -1 Wysokość włókna surowego roślin osadzenia 1.go strąka cm wczesne (6) 3, ,2 średnie (11) 3, ,9 późne (11) 3, ,9 bardzo późne (8) Różnica 0, , ,0 przyrost plonu na 1 dzień 0,032

62 Slajd 59 AK2 Andrzej Kotecki;

63 Średni plon nasion w doświadczeniach w latach według COBORU Rejon PN Rejon CN 3,50 Rejon CN 3,56

64 Dlaczego należy uprawić własne odmiany soi 1. Wprowadzenie do uprawy obcych genotypów soi w warunki klimatyczne Polski zmienia przebieg faz rozwojowych, w tym cech związanych z kwitnieniem i zawiązywaniem strąków. 2. Jedną z krytycznych faz wrażliwych na niekorzystne warunki pogodowe jest okres kwitnienia. W Polsce podczas kwitnienia soi często występują okresy niskich temperatur, dlatego znalezienie genotypów dobrze znoszących niekorzystne warunki pogodowe jest niezbędne dla dalszego postępu w pracach hodowlanych. Chłody w fazie początku kwitnienia powodują niższe osadzenie I. go strąka.

65 Dlaczego należy uprawić własne odmiany soi 3. Warunkiem koniecznym do wyhodowania nowych odmian soi jest dywersyfikacja genomu. 4. W warunkach klimatycznych Polski do uprawy przydatne są odmiany bardzo wczesne i wczesne 000 i 00 z: sumą efektywnych temperatur w okresie wegetacji <1500 o C, zerem fizjologicznym około 6 o C, okresem wegetacji dni, i dojrzewające na przełomie sierpnia i września. 5. Przy długim dniu i wysokiej temperaturze większość odmian soi wykazuje podobną reakcje fizjologiczną, jak rośliny krótkiego dnia, a przy niskiej temperaturze i krótkim dniu, jak rośliny - długiego dnia.

66 PROGRAM WIELOLETNI p.n. Zwiększenie wykorzystania krajowego białka paszowego dla produkcji wysokiej jakości produktów zwierzęcych w warunkach zrównoważonego rozwoju OBSZAR 3 p.n. Agrotechniczne sposoby zwiększenia wykorzystania potencjału biologicznego roślin strączkowych w aspekcie efektów produkcyjnych, środowiskowych I ekonomicznych.

67 Opracowanie technologii uprawy soi z uwzględnieniem warunków regionalnych kraju Dorota Bobrecka Jamro, Gabriel Fordoński, Krzysztof Gawęcki, Jerzy Księżak, Andrzej Kotecki, Janusz Prusiński, Jerzy Szukała

68 Cel i zakres badań Celem badań było określenie reakcji odmian soi na wybrane czynniki agrotechniczne: terminy siewu; szczepienie bakteriami i nawożenie azotem; zróżnicowana ilość wysiewu; systemy uprawy. Zakresbadańobejmowałprzeprowadzeniebadańpolowych ilaboratoryjnych. Zakresbadańobejmowałprzeprowadzeniebadańpolowych ilaboratoryjnych.

69 Wpływ terminów siewu i odmian na plonowanie i jakość nasion soi Terminy siewu: I. najwcześniejszy Bydgoszcz, Poznań, Puławy, Rzeszów, Wrocław: II dekada kwietnia, Olsztyn; połowa III dekady kwietnia, II. opóźniony o 10 dni, III. opóźniony o 20 dni. Odmiany: Lissabon, Merlin.

70 Wpływ terminów siewu na plonowanie soi i wydajność białka w różnych szerokościach geograficznych Polski (średnie z lat ) Wrocław (S) Poznań Bydgoszcz Olsztyn (N) Termin nasiona białko nasiona białko nasiona białko nasiona białko siewu t ha -1 kg ha -1 t ha -1 kg ha -1 t ha -1 kg ha -1 t ha -1 kg ha -1 I 2, , , , II 2, , , , III 2, , , , NIR (α =0,05) 0, , ,16 49 r.n. r.n Terminy siewu: I najwcześniejszy, II opóźniony o 10 dni, III opóźniony o 20 dni.

71 Wpływ terminów siewu na plonowanie soi i wydajność białka uprawianej w różnych długościach geograficznych Polski (średnie z lat ) Wrocław (S) Puławy Rzeszów (E) Termin siewu nasiona białko nasiona białko nasiona białko t ha -1 kg ha -1 t ha -1 kg ha -1 t ha -1 kg ha -1 I 2, , , II 2, , , III 2, , , NIR (α =0,05) 0,09 29 r.n. r.n. r.n. r.n. Terminy siewu: I najwcześniejszy, II opóźniony o 10 dni, III opóźniony o 20 dni.

72 Wpływ terminów siewu na plonowanie soi i wydajność białka. Porównanie układu północ-południe i wschód-zachód (średnie z lat ) Układ: S N* Układ: W E Termin siewu nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 I 2, , II 2, , III 3, , NIR (α =0,05) 0,15 56 r.n. r.n. * bez Wrocławia Terminy siewu: I najwcześniejszy, II opóźniony o 10 dni, III opóźniony o 20 dni.

73 Wpływ czynnika genetycznego na plonowanie soi i wydajność białka w różnych długościach geograficznych Polski (średnie z lat ) Wrocław (S) Puławy Rzeszów (E) Odmiany nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 Lissabon 2, , , Merlin 2, , , NIR (α =0,05) r.n. r.n. r.n. r.n. r.n. r.n. r.n. różnica nieistotna.

74 Wpływ czynnika genetycznego na plonowanie soi i wydajność białka w różnych szerokościach geograficznych Polski (średnie z lat ) Wrocław (S) Poznań Bydgoszcz Olsztyn (N) Odmiany nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 Lissabon 2, , , , Merlin 2, , , , NIR (α =0,05) r.n. r.n. r.n. r.n. 0, ,22 56 r.n. różnica nieistotna.

75 Wpływ czynnika genetycznego na plonowanie soi i wydajność białka. Porównanie układu południe-północ i zachód-wschód (średnie z lat ) Układ: S N Układ: W E Odmiany nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 Lissabon 2, , Merlin 3, , NIR (α =0,05) 0,18 52 r.n. r.n. r.n. różnica nieistotna.

76 Kalkulacje kosztów i dochodów w zł na 1 ha uprawy soi średnie dla odmian i terminów siewu (średnie z lat ) Lp. Wyszczególnienie 1. Plon [t ha -1 ] 1,81 2,41 4,29 2. Wartość produkcji Produkcja główna Jednolita płatność 460,93 obszarowa 2.3. Dopłata za uprawę roślin 586,02 wysokobiałkowych 2.4. Zazielenienie 206, Dopłata do materiału 140,77 kwalifik. 3. Koszty* Koszt produkcji 1 tony Wydajność białka w kgha Koszt produkcji białka 1 kg 6,03 3,91 2,20 7. Dochód * Średnia z kosztów dla Bydgoszczy, Rzeszowa i Wrocławia

77 Ekonomia uprawy soi średni koszt uprawy 1 ha soi wynosił 3251 zł, plon 2,41 t ha -1, przy cenie 1 t nasion 1350 zł, bez dopłat, oznacza 0 dochód, średnio za 3 lata dotacje do upraw roślin bobowatych wyniosły 1394,34 zł, co odpowiada 1033 kg nasion soi przy cenie 1 t 1350 zł, wzrost plonów, w przedziale 1,81 4,29 t ha -1, o 1 dt ha -1, powodował, obniżkę kosztów produkcji 1 t o 39,7 zł i 1 kg białka o 12 gr.

78 Produkcyjność odmian soi w zależności od nawożenia azotem i szczepienia nasion ( ) I. Odmiany soi: Aldana i Annushka II. Nawożenie azotem i szczepienie nasion: a. Kontrola, b. nawożenie azotem 30 kg N ha -1, c. nawożenie 60 kg N ha -1, d. szczepienie Hi Stick (BASF), e. szczepienie Nitragina (IUNG), f. nawożenie azotem 30 kg N ha -1 + szczepienie Hi Stick (BASF), g. nawożenie 60 kg kg N ha -1 + szczepienie Hi Stick (BASF), h. nawożenie azotem 30 kg N ha -1 + szczepienie Nitragina (IUNG), i. nawożenie azotem 60 kg N ha -1 + szczepienie Nitragina (IUNG).

79 Wpływ nawożenia azotem i szczepienia na plonowanie soi i wydajność białka w różnych szerokościach geograficznych Polski (średnie z lat ) Nawożenie azotem i szczepienie nasion Wrocław 1) Poznań Bydgoszcz Olsztyn nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 Kontrola 2, , ,14-2, kg Nha -1 2, , ,19-2, kg Nha -1 2, , ,26-2, Hi Stick 2, , ,39-3, Nitragina 2, , ,29-2, kg Nha -1 + Hi Stick 2, , ,37-3, kg Nha -1 + Hi Stick 2, , ,34-3, kg Nha -1 +Nitragina 2, , ,33-2, kg Nha -1 +Nitragina 2, , ,22-3, NIR (α = 0,05) 0, ,16 49 r.n. - 0, ) - średnia z lat dla odmiany Annushka

80 Wpływ nawożenia azotem i szczepienia na plonowanie soi i wydajność białka w różnych długościach geograficznych Polski (średnie z lat ) Nawożenie Wrocław 1) Puławy Rzeszów 4) azotem i szczepienie nasion nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona 2) t ha -1 białko 3) kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 Kontrola 2, , , kg Nha -1 2, , , kg Nha -1 2, , , Hi Stick 2, , , Nitragina 2, , , kg Nha -1 + Hi Stick 2, , , kg Nha -1 + Hi Stick 2, , , kg Nha -1 +Nitragina 2, , , kg Nha -1 +Nitragina 2, , , NIR (α = 0,05) 0, ,18 35 r.n. r.n. 1) średnia z lat dla odmiany Annushka 2) średnia z lat dla odmian Aldana i Annushka 3) średnia z 2017 roku dla odmian Aldana i Annushka 4) średnia z lat dla odmian Aldana i Annushka

81 Wpływ nawożenia azotem i szczepienia na plonowanie soi i wydajność białka. Porównanie układu północ-południe i wschódzachód (średnie z lat ) Nawożenie Układ: S N Układ: W E azotem i szczepienie nasion nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona 2) t ha -1 białko 3) kg ha -1 kontrola 1, , kg Nha -1 2, , kg Nha -1 2, , Hi Stick 2, , Nitragina 2, , kg Nha -1 + Hi Stick 2, , kg Nha -1 + Hi Stick 2, , kg Nha -1 +Nitragina 2, , kg Nha -1 +Nitragina 2, , NIR (α = 0,05) 0, ,20 74

82 Kalkulacje kosztów i dochodów w zł na 1ha uprawy soi (Wrocław: średnie z lat ) Lp. Wyszczególnienie Nawożenie azotem i szczepienie nasion A B C D 1. Plon [t ha -1 ] 2,00 2,32 2,74 2,65 2. Wartość produkcji 4094, , , , Produkcja główna 2700, , , , Jednolita płatność obszarowa 460, Dopłata za uprawę roślin wysokobiałkowych 586, Zazielenienie 206, Dopłata do materiału kwalifik. 140,77 3. Koszty 2789, , , ,92 4. Koszt produkcji 1 tony 1394, , , ,16 5. Wydajność białka w kgha Koszt produkcji 1 kg białka 5,43 4,80 4,16 4,14 7. Dochód -89,92 214,03 682,03 688,58 A. kontrola, B. nawożenie 30 kg Nha -1, C. nawożenie 60 kg Nha -1, D. szczepienie Hi Stick (BASF).

83 Kalkulacje kosztów i dochodów w zł na 1 ha uprawy soi (Wrocław: średnie z lat ) Lp. Wyszczególnienie Nawożenie azotem i szczepienie nasion E F G H I 1. Plon [t ha -1 ] 2,38 2,92 2,83 2,41 2,56 2. Wartość produkcji 4607, , , , , Produkcja główna 3213, , , , , Jednolita płatność obszarowa 460, Dopłata za uprawę roślin wysokobiałkowych 586, Zazielenienie 206, Dopłata do materiału kwalifik. 140,77 3. Koszty 2846, , , , ,29 4. Koszt produkcji 1 tony 1195, , , , ,50 5. Wydajność białka w kgha Koszt produkcji 1 kg białka 4,55 3,89 4,03 4,70 4,56 7. Dochód 366,76 925,03 704,53 279,21 382,71 E. szczepienie Nitroflorą (IUNG), F. nawożenie azotem 30 kg Nha -1 + szczepienie Hi Stick (BASF), G. nawożenie 60 kg Nha -1 + szczepienie Hi Stick (BASF), H. nawożenie azotem 30 kg Nha -1 + szczepienie Nitroflorą (IUNG), I. nawożenie azotem 60 kg Nha -1 + szczepienie Nitroflorą (IUNG).

84 Ekonomia uprawy soi W porównaniu z kontrolą doglebowe nawożenie azotem w dawce 30 kg N ha -1 połączone ze szczepieniem nasion soi Hi Stick powodowało przyrost na 1 ha: kosztów o 227 zł, plonu o 0,92 t, co przy cenie 1 t nasion 1350 zł, oznacza wzrost produkcji o 1232 zł, dochodu o 1005 zł.

85 Reakcja odmian soi na zmniejszoną ilość wysiewu ( ) SDOO - GŁubczyce I. liczba wysianych na 1 m 2 nasion o pełnej wartości użytkowej: a. 30, b. 45, c. 60. II. Odmiany soi: a. Abelina, b. Aligator, c. Augusta, d. Lissabon, e. Mavka, f. Merlin, g. Oressa, h. SG Anser, i. Sultana.

86 Plony nasion, wilgotność nasion oraz wydajność białka ogółem i tłuszczu surowego SDOO Głubczyce (średnia dla czynników z lat ) Liczba wysianych nasion na 1 m 2 Odmiany Plon nasion (tha -1 ) Wigotność nasion (%) Wydajność z nasion (kgha -1 ) białko ogółem tłuszcz surowy 30 3,49 11, ,56 11, ,70 10, NIR (α = 0,05) 0, Abelina 3,75 10, Aligator 3,69 11, Augusta 2,82 11, Lissabon 3,71 11, Mavka 3,85 10, Merlin 3,62 11, Oressa 3,53 10, SG Anser 3,51 11, Sultana 3,81 11, NIR (α = 0,05) 0, ,50 12, ,67 10, NIR (α = 0,05) 0,

87 Ekonomia uprawy soi Zwiększenie liczby wysianych nasion na 1 m 2 do 60, w porównaniu wysiewem na 1 m 2 30 nasion, powodowało: z punktu widzenie statystycznego, istotny przyrost plonu nasion o 0,24 t ha -1, wzrost nakładów poniesionych na zakup dodatkowego materiału siewnego (2 jednostki siewne średni koszt 380 zł ha -1 ) przyrostu wartości plonu 324 zł ha -1, co nie rekompensowało nakładów poniesionych na zakup materiału siewnego.

88 Systemy uprawy roli a plonowanie, jakość nasion i efekty ekonomiczne uprawy soi ( ) TopFarms Głubczyce I. Systemy uprawy roli: a) tradycyjny (orkowy), b) uproszczony (bezorkowy), uprawa głęboka gruberem Horsch Tiger AS, c) siew bezpośredni w ściernisko. II. Odmiany soi: a) Lissabon, b) Mavka, c) Merlin.

89 Plony nasion, resztek pozbiorowych oraz wydajność białka ogółem i tłuszczu surowego z 1 ha (średnie z lat ) Top Farms Głubczyce Wydajność z nasion Systemy Plon (kgha uprawy Odmiany nasion Razem resztki ) pozbiorowe i roli (tha -1 białka tłuszczu ) korzenie (tha -1 ) ogółem surowego A 3, ,42 B 3, ,62 C 2, ,68 NIR (α = 0,05) 0, ,11 Lissabon 2, ,59 Mavka 2, ,79 Merlin 3, ,33 NIR (α = 0,05) 0, , , ,24 Lata , , , ,20 NIR (α = 0,05) 0, ,11 Systemy uprawy roli: A) tradycyjny (orkowy), B) uproszczony (bezorkowy), uprawa głęboka gruberem Horsch Tiger AS, C) siew bezpośredni w ściernisko.

90 Kalkulacje kosztów i dochodów w zł na 1 ha uprawy soi (średnie dla systemów uprawy z lat ) Lp. Wyszczególnienie Systemy uprawy roli A B C C-A Plon [t ha -1 ] 3,08 3,07 2,50-0,58 2. Wartość produkcji 6132, , ,53-939, Produkcja główna 4959, , ,46-939, Jednolita płatność obszarowa 460, Dopłata za uprawę roślin wysokobiałkowych 364, Zazielenienie 206, Dopłata do materiału kwalifik. 140,77 3. Koszty 2683, , ,74-336,48 4. Koszt produkcji 1 tony 872,57 863,88 941,87 +69,30 5. Wydajność białka w kgha Koszt produkcji 1 kg białka 2,77 2,75 2,92 +0,17 7. Dochód 2276,6 2305, ,72-602,88

91 Kalkulacje kosztów i dochodów w zł na 1 ha uprawy soi (średnie dla odmian z lat ) Lp. Wyszczególnienie Odmiany Lissabon Mavka Merlin Plon [t ha -1 ] 2,83 2,81 3,01 2. Wartość produkcji 5730, , , Produkcja główna 4557, , , Jednolita płatność obszarowa 460, Dopłata za uprawę roślin wysokobiałkowych 586, Zazielenienie 309, Dopłata do materiału kwalifik. 140,77 3. Koszty 2570, , ,89 4. Koszt produkcji 1 tony 914,55 910,00 853,77 5. Wydajność białka w kgha Koszt produkcji 1 kg białka 2,83 2,86 2,70 7. Dochód 1986, , ,84

92 Dostosowanie soi do wysokich temperatur i suszy Soja jest lepiej dostosowana do stresu spowodowanego niedoborem opadów i wysokimi temperaturami od rodzimych gatunków bobowatych. Soja ma silnie rozwinięty system korzeniowy, dlatego dobrze znosi suszę. Straty wody są ograniczane dzięki owłosieniu roślin oraz zdolności do zjawiska heliotropizmu. Polega ono na tym, że pojedyncze listki mogą poruszać się zależnie od zmieniającego się oświetlenia. Dzięki temu listki przyjmują różne położenie w zależności od nasłonecznienia, temperatury i pory dnia. Wyróżnia się trzy położenia liści soi: dzienne, nocne i południowe. W położeniu południowym listki przyjmują ustawienie równoległe w stosunku do oświetlenia i wystawiają się do niego jak najmniejszą powierzchnią. Taka pozycja liści występuje podczas wysokiej temperatury i dużego nasłonecznienia, przy jednoczesnym braku wody w glebie. W położeniu dziennym listki ustawiają się prostopadle do promieni słonecznych, w położeniu nocnym listki zwisają.

93 Plony nasion bobowatych w Polsce w latach według COBORU Wyszczególnienie Plony nasion (t ha -1 ) (2017/ ) (%) Bobik 4,75 3,75-26,7 Groch siewny 5,01 3,55-41,1 Łubin wąskolistny 2,92 2,50-16,8 Łubin żółty 1,83 1,54-18,8 Soja 3,44 3,75 8,3 Porównanie średnich plonów bobowatych w latach 2017 i 2018 z plonami soi Średnie plony bobowatych 3,63 2,84-27,8 Soja 3,44 3,75 9,0 100-(soja/bobowate 100) -5,2 32,0 -

94 Wnioski 1. Aktualnie uprawa soi w Polsce jest na takim etapie rozwoju jak kukurydza na początku lat 90. tych XX wieku. 2. Z badań COBORU wynika, że wczesne i średniowczesne odmiany soi można uprawiać na terenie całego kraju, a odmiany średniopóźne i późne na południu i w środkowej części Polski.

95 Wnioski 4. Ważnymi elementami prawidłowej agrotechniki soi są: terminy siewu, szczepienie aktywnymi szczepami bakterii brodawkowych, które będą łatwo wchodziły w symbiozę z roślinami oraz właściwa dla danej odmiany obsada roślin. 5. Termin siewu soi; na południowym zachodzie najkorzystniejszy jest siew w II lub III dekadzie kwietnia. Przesunięcie uprawy na północ powoduje, że najwyższe plony uzyskuje się z siewu w I dekadzie maja (Poznań, Bydgoszcz), a na północnym wschodzie (Olsztyn) w połowie II dekady maja. przesunięcie uprawy soi w układzie równoleżnikowym z zachodu na wschód nie wykazało reakcji odmian na termin siewu (II dekada kwietnia - I dekada maja).

96 Wnioski 6. Odmiany Lissabon i Merlin wykazywały, uprawiane w układzie: S-N interakcje genotypowo-środowiskową, W-E brak współdziałania ze środowiskiem. 7. Soja uprawiana w układzie: S-N nawożona doglebowo 30 kg Nha -1 i zaprawiana Hi Stick plonowała w porównaniu z kontrolą o 40% wyżej; E-W, w porównaniu z kontrolą: nawożona doglebowo 30 kg Nha -1 i zaprawiana Hi Stick w okolicach Wrocławia plonowała o 46% wyżej, w okolicach Puław nawożona doglebowo 60 kg Nha -1 i zaprawiana Nitraginą plonowała o 49% wyżej, w południowo-wschodniej Polsce nie wykazano istotnego wpływu nawożenia doglebowego azotem oraz szczepienia bakteriami brodawkowymi na poziom plonowania.

97 Wnioski 8. Wyniki dotychczasowych badań prowadzonych w latach wykazały, że na południu Polski Głubczyce, w bardzo dobrych warunkach glebowych można zmniejszyć ilość wysiewu soi do 30 nasion na 1 m 2 i ograniczyć nakłady na materiał siewny od 350 do 400 złha W tradycyjnej uprawie soi, w porównaniu z siewem bezpośrednim, uzyskano wyższe plony nasion o 24%, białka ogółem o 21% i tłuszczu surowego o 23%. Czynnik genetyczny nie miał wpływu na plon nasion i wydajność białka, które kształtowało współdziałanie badanych czynników.

98 Wnioski 10. Analiza systemów uprawy wykazała, że w porównaniu z systemem orkowym, siew bezpośredni powodował obniżkę z 1 ha plonu nasion o 0,58 t (18,8%), kosztów o 336,48 zł (12,5%) i dochodu o 602,88 zł (26,5%) oraz wzrost kosztów 1 t nasion o 69,30 zł (7,9%) i 1 kg białka o 0,17 zł (5,6%). 11. Czynniki kształtujące w największym stopniu plon nasion to: odmiana liczba roślin na 1 m 2 przed zbiorem, liczba strąków na 1 roślinie, masa 1000 nasion (g). 12. Istnieją realne szanse zwiększenia areału uprawy soi w ciągu najbliższych lat do 150 tys. ha.

99 Wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy, ponieważ wiedza jest ograniczona. Albert Einstein

100 Wnioski Plon= liczba roślin na 1 m 2 przed zbiorem* liczba strąków na roślinie*2*masa 1000 nasion*10-5 Liczba roślin na 1 m 2 przed zbiorem = Liczba strąków na roślinie = Masa 1000 nasion= g PLONY 2,7-3,6 t*ha -1 : 3,6-4,8 t*ha -1

101 Wnioski Sukces uprawy soi= G*A*E G genotyp A agrotechnika E ekonomia

102