Administracja a prawo

Transkrypt

1 Administracja a prawo

2 Administracja a prawo PAŃSTWO PRAWNE A PAŃSTWO POLICYJNE. DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE

3 Państwo prawne a państwo policyjne Dawniej (np. w tzw. państwach policyjnych - choćby w monarchiach absolutnych w XVI-XIX w.) administracja nie była ograniczona prawem. Zakładano, że działająca w imieniu panującego administracja działa swobodnie i twórczo, bo jest fachowa i zawsze wie, co robi, a prawa przestrzegać muszą tylko obywatele. Sądy nie kontrolowały administracji. W państwie prawnym (pojęcie pojawiło się w XIX w.) administracja musi działać na podstawie prawa i w granicach przez to prawo wyznaczonych. Sądy ją kontrolują.

4 Demokratyczne państwo prawne Współcześnie, głównie po doświadczeniach wielkich totalitaryzmów (faszyzm, komunizm), mówi się już nie tyle o państwie prawnym jako takim, co o demokratycznym państwie prawnym. Jest to takie państwo, w którym nie dość, że władza związana jest prawem, to ponadto prawo to musi respektować pewne podstawowe wartości.

5 Wartości w demokratycznym państwie prawnym W demokratycznym państwie prawnym kładzie się przede wszystkim nacisk na ochronę praw i wolności człowieka i obywatela (wolność słowa, prawo własności, prawo do prywatności itp.) Chroni je prawo, musi je także respektować administracja. Dobra administracja to taka, która wie, że działa dla ludzi.

6 Administracja a prawo WYBRANE ZASADY PRAWA O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA ADMINISTRACJI

7 Zasada demokratycznego państwa prawnego Zasada demokratycznego państwa prawnego, unormowana w art. 2 Konstytucji, jest swoistym streszczeniem ustroju Polski. Znaczenie jej jest generalnie takie, jak przedstawione wyżej. Z zasadą demokratycznego państwa prawnego wiążą się inne, bardziej szczegółowe zasady, o których dalej.

8 Zasada praworządności Zgodnie z zasadą praworządności, stanowiącą fundament koncepcji państwa prawnego, organy władzy publicznej (co obejmuje też administrację) mogą działać tylko i wyłącznie na podstawie prawa i w granicach przez to prawo wyznaczonych. Dotyczy to bez wyjątku działań zmieniających sytuację prawną jednostki (ingerujących w jej prawa lub obowiązki), np. decyzji administracyjnych.

9 Prawo jako podstawa i granica działania administracji Granice prawne Podstawa prawna

10 Zasada praworządności jest adresowana tylko do władzy publicznej. Tworzy to istotną różnicę pomiędzy sytuacją prawną władzy publicznej i jednostek. Organy władzy publicznej mogą czynić tylko to, co wyraźnie dopuszcza prawo. Jeżeli prawo nie przyznaje administracji kompetencji w jakiejś dziedzinie (prawo milczy), wówczas administracja nie może działać. Jednostki mogą czynić wszystko to, co nie jest im wyraźnie zabronione.

11 Sytuacja prawna organów władzy publicznej Obszar prawnie nieunormowany Prawo Organ władzy publicznej

12 Sytuacja prawna jednostki Prawo Obszar prawnie nieunormowany

13 Skutki bezprawnych działań władzy publicznej Działania administracji wykraczające poza sferę przyznanych przez prawo kompetencji (czyli działania podjęte bez podstawy prawnej lub z przekroczeniem granic przez prawo wyznaczonych) często uznaje się (np. wyrokiem sądu) za nieważne, a jeżeli ktoś poniesie szkodę na skutek tego działania, należy mu się odszkodowanie od państwa.

14 Prawo powszechnie obowiązujące i prawo wewnętrzne Podstawą władczej ingerencji organu władzy publicznej, w tym administracji, w sytuację prawną jednostki może być tylko norma wynikająca z przepisów prawa powszechnie obowiązującego. Tworzone przez władzę publiczną na jej wewnętrzne potrzeby prawo wewnętrzne nie może być podstawą rozstrzygnięć w stosunkach zewnętrznych.

15 Prawo powszechnie obowiązujące i prawo wewnętrzne. Zewnętrzna i wewnętrzna sfera administracji publicznej Obywatele i inne podmioty, nienależące do administracji Podmioty należące do administracji

16 Prawo powszechne i wewnętrzne Prawo powszechnie obowiązujące Konstytucja RP. Ratyfikowane umowy międzynarodowe. Ustawy. Rozporządzenia wykonawcze do ustaw. Akty prawa miejscowego. Prawo wewnętrzne Różnego rodzaju akty, takie jak: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia: Prezydenta, Prezesa Rady Ministrów, ministrów, zarządzenia i uchwały wewnętrzne organów samorządowych itd.

17 Inne zasady prawna istotne dla administracji publicznej Z zasadą demokratycznego państwa prawnego i podstawową dla niej zasadą praworządności powiązane są także inne zasady, m.in. zasada proporcjonalności (adekwatności), zasada równości, zasada ochrony zaufania obywateli. Zasady te są przykładem norm wyznaczających wspomniane wyżej granice działania władzy publicznej.

18 Zasada proporcjonalności Zasada proporcjonalności ogranicza władzę publiczną (w tym administrację) w wyborze środków do realizacji jej celów. Można wybrać tylko taki środek który jest: przydatny do osiągnięcia celu, konieczny do osiągnięcia celu oraz proporcjonalny w wąskim znaczeniu.

19 Ocena przydatności polega na zbadaniu, czy wybrany środek rzeczywiście przyczynia się do osiągnięcia danego celu. Ocena konieczności polega na zbadaniu, który ze środków o różnej uciążliwości dla obywateli jest rzeczywiście konieczny dla osiągnięcia celu. Trzeba stosować środki najmniej uciążliwe. Ocena proporcjonalności w wąskim znaczeniu polega na zbadaniu, czy przypadkiem zamierzony cel nie jest zbyt błahy w relacji do poświęcanych dla jego realizacji praw i wolności obywateli.

20 Zasada proporcjonalności adresowana jest głównie do ustawodawcy, który ma tworzyć proporcjonalne prawo. W Unii Europejskiej odnosi się ją także do działań administracji wtedy, gdy organ administracji staje przed wyborem różnych sposobów działania czy sposobów rozstrzygnięcia czyjejś indywidualnej sprawy, powinien wybrać rozstrzygnięcie najmniej uciążliwe dla obywatela.

21 Zasada równości Współcześnie zasada równości (względnie równości wobec prawa) nie oznacza równości każdego z każdym w każdej sprawie. Obecnie wymaga się równego traktowania podmiotów podobnych, czyli posiadających w tym samym stopniu pewną cechę wspólną, istotną w danym kontekście. Podmioty posiadające tę cechę w różnym stopniu mogą być traktowane odmiennie.

22 Podobnie jak zasada proporcjonalności, również zasada równości skierowana jest przede wszystkim do ustawodawcy. Przy rozstrzyganiu spraw indywidualnych, zasada równości nakazuje administracji podejmowanie podobnych rozstrzygnięć w podobnych sprawach.

23 Zasada ochrony zaufania Wynikająca bezpośrednio z zasady demokratycznego państwa prawnego zasada ochrony zaufania obywateli nakazuje organom władzy postępować w sposób uczciwy i przewidywalny. Nie należy zaskakiwać rozwiązaniami, których nikt nie mógł realnie oczekiwać. Ponadto, wszystkie wątpliwości co do sposobu załatwienia sprawy należy rozstrzygać na korzyść obywatela.

24 Podobnie jak poprzednie, ta zasada dotyczy zarówno tworzenia, jak i stosowania prawa. Nie wolno wydawać ustaw i innych aktów prawnych w sposób nieuczciwy wobec obywateli (np. krótkie vacatio legis, celowo mętne przepisy). Również przy rozstrzyganiu spraw indywidualnych nie wolno podważać zaufania obywateli do państwa (w razie wątpliwości należy orzekać na korzyść strony; organy popełniają błędy na swoje własne ryzyko).